આલેખ, પાત્ર પસંદગી, અભિનય,ગીત,સંગીત એવાં અનેક પાસાંમાં ઉત્તમ અને સહકુંટુંબ જોઈને ફીલ કરવા જેવી ફિલ્મ …
‘મિશન મમ્મી’ ફિલ્મ, સમાજ જેને લીધે ટકે છે તે મા, માતૃભાષા અને મૂળિયાં વિશે છે.
માતાને સમજવાની, માતૃભાષાને સાચવવવાની અને મૂળને પકડી રાખવાની – કોઈ પણ સમય માટે પ્રસ્તુત વાત – આ ફિલ્મ બિલકુલ અત્યારના જમાનાની રીતે કરે છે. જેમ કે, પિઝા-બર્ગરની લ્હાયમાં અન્નપૂર્ણા માએ બનાવેલા હાંડવો ને ઢોકળાં દેશી લાગે છે. ‘ઓ શિટ…’ ફેવરિટ એક્સપ્રેશન હોય છે. ‘હાય, હાય ભૈસાબ’ ગુજ્જુ અને ‘વાઉ ઑસમ’ ઇન્ગ્લિશ લાગે છે. ડેલહાઉસી કે યુરોપની સામે આપણને રાજકોટ-ટંકારા ગમતાં નથી. આવી બધી સીધીસાદી રીતે, દિગ્દર્શક આશિષ કક્કડે તેમ જ સંવાદ લેખક દીપક સોલિયાએ આપણે વાઇબ્રન્ટ અને ગ્લોબલ ગુજરાતમાં જે અપનાવતાં અને જે ગુમાવતાં જઈએ છીએ તે ફિલ્મમાં મૂકી આપ્યું છે. એમણે આ વાત દેશીવાદ, પ્રાદેશિકતા કે ઉપદેશાત્મકતા વિના પૂરી આસ્થાથી લોકો સુધી પહોંચાડવાનો સિન્સિયર પ્રયત્ન કર્યો છે. ફિલ્મની શરૂઆતમાં દાદાજી કહે છે : ‘છોકરાંવ અંગ્રેજી ય સરખું બોલી શકતાં નથી, નથી ધરતી માથે રમતાં … ને બસ આખો દિ મોબાઈલ મોબાઇલ … અને આ વૃક્ષ રહ્યાં ને એનાં મૂળ જેટલાં ઊંડાં હોય એટલી એની ઊંચાઈ વધુ …’
ફિલ્મમાં પંદરેક વર્ષનો વ્યોમ (સત્યમ શર્મા) બારેકની સલોની (આશના મહેતા) અને નવેકનો વિસ્મય(સૌમ્ય શાહ)ને તેમની મા અપર્ણા (આરતી પટેલ) ખુદ મોટર ચલાવીને નિશાળે મૂકવા જતી હોય છે. તેમને હોમવર્કમાં મદદ કરતી હોય છે, પણ છોકરાં તેને ખાસ મદદ નથી કરતાં. વીસી સાફ કહે છે : ‘અમે તો પપ્પાને ફૉલો કરીએ,પપ્પા જો હેલ્પ કરે તો અમે હેલ્પ કરીએ’. વ્યોમને ટ્રાફિક પોલીસને પૈસા આપીને ભ્રષ્ટાચાર કરવાને બદલે હૅમ્લેટ પહેરીને જવા માટે છણકો કરે છે. બાળકોનાં ઉછેર માટે સંગીત શિક્ષકની નોકરી એણે સોળ વર્ષથી છોડી છે. એ ‘ફુલ ટાઈમ મધર અને હાઉસવાઇફ’ તરીકે એવી ‘મોટી લક્ઝરી બની ગઈ છે કે જેને એના ઘરના લોકો આસાનીથી નહીં છોડી શકે’. જો કે બાળકોને એમની મા દેશી, આઉટડેટેડ અને બૅકવર્ડ લાગે છે. એમને તેનું કૂકીંગ, ડ્રેસિંગ, ટૉકિંગ, રીડિંગ એવું બધું ય બદલવું જરૂરી લાગે છે. બાળકો એને મૉડર્ન બાર્બી ડૉલ બનાવવા માટેનું મિશન મમ્મી ઊપાડે છે. તેઓ એનો એજન્ડા એક રૅપ સોન્ગમાં આવું બધું ગાઈને કહે છે :
‘ખીચડી રોટલા પડતા મૂક ને પાસ્તા બર્ગર ટ્રાય કર
સાડી ગાઉન પડતાં મૂક ને જીન્સ ટૉપ ટ્રાય કર
કેમ છો મજ્જા પડતા મૂક ને હેલ્લો બડ્ડી ટ્રાય કર …’
આ મિશનમાં થોડા ગાળા માટે બાળકોને સફળતાનો ભાસ થાય છે, તેમને મૉડર્ન મમ્મી મળે છે, પણ એટલો સમય તો એ માને ગુમાવે જ છે, ને પછી એમનામાં સમજ આવે છે. પપ્પા શ્રીકાન્ત (રાજ વઝીર) એક જગ્યાએ કહે છે : ‘લોકોએ એ સમજવાનું છે કે મા-બાપમાં, કંઈ જરા ફીનિશીંગ કરી આપો એવું ના હોય. એમને તો જેવા હોય એવા સ્વીકારવા પડે.’ માણસની સ્વીકૃતિ, તેની આપઓળખ અને તેને છોડવામાં થતી મુસીબતની વાત ફિલ્મની શરૂઆતમાં દાદાજી(શાહબુદ્દિન રાઠોડ)ની વાર્તામાં આવે છે. એમાં એક કાગડો ઘણાં રંગરૂપ બદલીને પસ્તાય છે અને પાછો મૂળ રૂપમાં આવી જાય છે. અગ્રણી ગુજરાતી સાહિત્યકાર ધીરુબહેન પટેલના ‘મમ્મી ! તું આવી કેવી ?’ (2014) નાટક પર આધારિત આ ફિલ્મ મૂળ કૃતિના આલેખથી અનેક રીતે જુદી પડે છે. નિશીથ મહેતાના દિગ્દર્શન હેઠળનું વૈવિધ્યપૂર્ણ સંગીત ફિલ્મનું મહત્ત્વનું પાસું છે. કાસ્ટિંગ બહુ બંધબેસતું છે. અનેક કિશોરો સહિત સહુએ ઉત્તમ અભિનય માટે મહેનત લીધી છે.
આજના જમાનાની આ ફિલ્મ મા-બાપ અને સંતાનોની જે બાબતોને આવરી લે છે તેની યાદી લાંબી છે : મોબાઈલનું વળગણ ને જંક ફૂડની ઘેલછા, દીકરીના લાંબા વાળ ને ઢોકળાં-ઢેબરાંનાં લંચ બૉક્સ, બાઇક અને બર્થ-ડે પાર્ટી, બાળકો પરનું પીઅર પ્રેશર અને મા-બાપ પરનું પેરેન્ટ પ્રેશર, માની સમજ, બાપની કડકાઈ, ઘરનાં કામની સ્ત્રી અને પુરુષ મુજબની વહેંચણી, સાવચેતી વિનાની આવડત અને સમજદારી વિનાની ચબરાકી ધરાવનાર કુમારવયની પેઢી તેમ જ તેનો મા-બાપ સામે બળવો. સહુથી વધુ અનુભવાય છે તે માનો મૂંઝારો. તે બાળકોને સમર્પિત છે, પણ બાળકો એની મોટાઈને સમજતાં નથી. એમનાં વાણી-વર્તનને લીધે એને વારંવાર એવો સવાલ થાય છે – ‘હું આ છોકરાંને જરા ય નહીં ગમતી હોઉં?’
ફિલ્મની ટૅગલાઈન ‘ભાષા મારી ગુજરાતી છે’. ભાષા મા થકી જળવાય છે. ફિલ્મમાં મમ્મી સારું ગુજરાતી બોલે છે. તેના દિવસની શરૂઆત જ નરસિંહ મહેતાનું ‘જાગ ને જાદવા’ ગાઈને થાય છે. સર્વકાળના નરસૈયાની બીજી ત્રણ રચનાઓ હિમાલી વ્યાસ-નાયકના મંત્રમુગ્ધ કરી દેનારા કંઠે વિલંબિત લયમાં માના જ પાત્ર દ્વારા ગવાય છે. મમ્મીની વાતમાં કહેવતોનો ખજાનો છે. સલોની એને પૂછે છે : ‘આ સરસ્વતીચંદ્ર અને ભદ્રંભદ્ર રિયલ બ્રધર્સ હતા કે કઝીન્સ?’ બાળકો સાથેની હસીમજાકમાં અગ્નિરથવિરામસ્થાન, દ્વિચક્રિકા, યાંત્રિક ચતુષ્ચક્રિકા, દૂરભાષયંત્ર એવા શબ્દો રચાય છે.
બીજી એક વાત અંગ્રેજીની છે. ‘કાગડાઝ આર ગંદા’ કે ‘આઈ અૅમ મિસિંગ યોર મમ્મી કે હાથકા ખાના …’, ‘હું તો તારો લિટલ સ્વીટ બ્રદર છું’, જેવાં ઘણાં વાક્યો બોલાય છે. ફિલ્મની ભાષાને ગુજલિશની ઇરાદાપૂર્વકની છાંટ છે. ગુજરાતી ભાષા શીખવા માટે ખાસ શિક્ષક ધ્વનિત(રેડિયો જૉકી)ને રોકવામાં આવે છે. એ કહે છે કે અંગ્રેજી આવડવું ખૂબ જરૂરી છે, વ્યવહારની ભાષા છે. સાથે એ પણ દાખલા આપે કે ગાંધી, આઇન્સ્ટાઈન અને વિવેકાનંદ પહેલાં એમની માતૃભાષામાં ભણ્યા, અને પછી અંગ્રેજીમાં. માતૃભાષા બધાને બરાબર આવડવી જોઈએ. એના ફાયદા : આપણે નવી વાતને વધુ સારી રીતે સમજી શકીએ, વિચારોના ઘોડા દોડાવી શકીએ, પાયો મજબૂત કરી શકીએ. અલબત્ત ધ્વનિત ચેતવે પણ છે : ‘આપણે ભદ્રંભદ્ર નથી થવાનું. ભદ્રંભદ્ર એ તો જૂનવાણી હોવાનું, નવી વાતના વિરોધનું, જડતાનું પ્રતીક છે.’
ગુજરાતી ભાષાનું ગૌરવ કરતું, તુષાર શુક્લએ લખેલું ગીત ફિલ્મમાં બે ભાગમાં આવે છે. તેની દરેક પંક્તિ ભાષા વિશે કંઈક કહે છે. જ્યાં જ્યાં ગુજરાતી બોલાય .. ત્યાં ગરવું ગુજરાત રચાય એવા શબ્દોથી પૂરી થતી તેની સાખીને મમ્મી બાળકો અને વાલીઓની ઉજાણી વખતે ગાય છે. તેનું ગીત ફિલ્મને અંતે અત્યારના ઘણાં ગય-ગાયિકા તેમ જ ફિલ્મની અંદરનાં બાળકો ગાય છે. ભાવ અને લયથી સમૃદ્ધ એવાં આ ગીતની કેટલીક પંક્તિઓ સોરઠ, સૂરત,કચ્છ અને આદિવાસીઓની બોલીના લઢણમાં જે તે વિસ્તારના કલાકારો ગાય છે. પ્રેક્ષકો સિનેમાગૃહમાંથી બહાર નીકળે છે ત્યારે તેનું મન આ શબ્દોથી ભરાઈ જાય છે :
માતા છે ગુજરાતની ધરતી,
વતનની એ માટી છે,
એ માટીમાં મૂળ છે મારાં,
ભાષા મારી ગુજરાતી છે.
આ શબ્દોથી આપણે નવા વર્ષને આવકારીએ તો કેવું !
29 ડિસેમ્બર 2016
++++++
e.mail : sanjaysbhave@yahoo.com