જમવાનું પતાવી આજે રોજની જેમ ટી.વી. પાસે જવાનું એણે ટાળ્યું. આજે સાંજના જમવામાં છોકરાઓએ 'વેજિટેબલ્સ ઈન શેઝવાન સૉસ વિથ રાઈસ'ની માંગણી કરેલી. સવારે શાકવાળા પાસે લાલ કે પીળા કેપ્સિકમ નોહતા. એણે ફરિયાદ કરી કે એ રોજ એના એ શાક લઈને આવે છે તો શાક્વાળાએ પોતાનું પુરાણ શરૂ કર્યું, "વંડો ખૂલતો નથી, બહેન. એક તો લૉકડાઉન અને ઉપરથી કરફ્યુ! શાકભાજી ક્યાંથી લાવવા, કહો? આ જેટલાં છે તે ય કેટલે દૂર ખેતરથી લઈને આવું છું."
શાકવાળાએ એની તકલીફોની કથા ક્યાં ય સુધી ચલાવે રાખી, પણ એને સાંભળવાનું બંધ કરી દીધેલું. એનું મગજ હવે સાંજે ફરમાઈશ પ્રમાણેની રસોઈમાં શી સર્જનાત્મકતા વાપરવી પડશે તરફ હતું. પણ છેવટે દિવસના અંતે પોતાના કોક અને ચાઇનીઝ – ટાઈ ગ્રેવીના એ આઈડ્યાથી એ રાજી હતી. કમસેકમ છોકરાઓના કકળાટથી તો બચ્યા. પણ આ ટી.વી.માં એને જરા ય રસ નહતો.
સૌથી વધારે અણગમો આ ન્યૂઝ ચેનલોથી થતો. આખો દહાડો એ એકની એક, એકની એક છબીઓ બતાવ્યા જ કરતા હોય સ્ક્રિન પર. એના એ ઝૂંપડપટ્ટીમાં પાણી વગરનાં ગરીબો, સુરક્ષાસાધનો ને પહેરવેશ વિનાના સફાઈ કામદારો, અને સૌથી વધારે અકળામણ કરાવતા હોય તો પેલા લાખોની સંખ્યામાં સ્થળાંતર કરતા કામદારો – કોઈ ઘરે જતા રસ્તામાં અટવાયેલા, કોઈ શહેરમાં ભરાઈ પડેલા, દવા-દારૂ વિના, ભૂખે મરતાં, આત્મહત્યા કરતાં, તો વળી રસ્તા પર ઊતરી દેખાવો કરતા, માંગણીઓ કરતા, હુલ્લડ કરતા એમના ધણ ના ધણ!
કોઈ ક્યાં સુધી આ ઉધઈઓ જેમ ઉભરાઈ આવેલાઓનું ગાંડપણ અને અંધાધૂંધીનો ખેલ જોયા કરે? એણે ફોનને હાથમાં લઇ વૉટ્સએપ ખોલ્યું. મિત્રોના ગ્રુપ પર રસોડામાં ઘૂસી આવેલા નવા નિશાળિયાઓ પોતાની કાર્યસિદ્ધિના ફોટાઓ મૂકતા હતા. એણે એક ફોટો પોતાના ડાઇનિંગ ટેબલનો જોડ્યો. બીજા ગ્રુપ પર લોકો અવનવા વીડિયો શેર કરી રહ્યા હતા — મુંબઈના બ્રીચકેન્ડી ક્લબના દરિયા કિનારે ઊછળકૂદ કરતી ડૉલ્ફિનના, નવી મુંબઈમાં ફ્લૅમિંગોના, કાલિકટમાં રસ્તા પર ઘૂમતી મલબાર સિવિટના, ચંડીગઢમાં સાબરના. અચાનક એને એના મોબાઈલ પર ચાલતી એક લાલ કીડીઓની હાર દેખાઈ …….
આ કવિતા સાથેનું ચિત્ર એ કીડીઓના સરઘસનું એક કલાકારની દ્રષ્ટિએ નિરુપાયેલું દ્રશ્ય છે. લબાની જંગી એક ચિત્રકાર છે. ચિત્રકલાનું જ્ઞાન એમણે સ્વયં સાધનાથી પ્રાપ્ત કર્યું છે. તેઓ હાલમાં સેન્ટર ફોર સોશિયલ સાયન્સીસ, કલકત્તામાં મજૂરોના સ્થળાંતરના વિષયમાં પીએચ.ડી.નો અભ્યાસ કરી રહ્યાં છે.
લાલ કીડીઓ
રસોડાના પ્લટફોમૅ પર
ખાંડ ઢોળાય ત્યારે
કે પછી કોઈ વંદો મરી ગયો હોય ત્યારે
બારસાખના નીચેના ખૂણામાંના
દરમાંથી નીકળી
ઊભી સીધી .. જમણે … નીચે …
ને પછી એક લાંબી લીટીમાં
થઈ આવી પહોંચતી
એક પાછળ એક
શિસ્તબદ્ધ હરોળમાં ચાલતી
કામદારો જેવી
ઝીણી લાલ કીડીઓ
એક ખાંડનો ટુકડો
આખેઆખું વંદાનું ખોળિયું
ઝાલી, ખેંચી પાછી વળતી
એમ જ એકની પાછળ એક.
એ કીડીઓને જોઈ એને
બહુ ચીતરી ચડતી
ઘાંટા પાડી પાડીને એ
માને બોલાવતી કીડીઓની ખબર લેવા
તે આજે જાણે
વરસો જૂનો હિસાબ
બરોબર કરવા માગતી હોય
એમ ચડી આવી
ખબર નહિ કેમની
આ અડધી રાતે
કોઈ ભયાનક સપનાંની જેવી
અઢળક લાલ કીડીઓ
એના ઘરમાં.
કોઈ હરોળ વિના
કોઇ નિયમ કોઈ શિસ્ત વિના
મા દર પર ગેમેક્સિંનો પાઉડર છાંટે
ત્યારે બહાર નીકળી આવતા
બેબાકળી તરફડતી કીડીઓનાં ટોળાંમાં ના હોય
એમ ઉભરાઈ રહી આ કીડીઓ એના ઘરમાં.
એક વાર ઝડપથી ઝાડુ કરી
બહાર બગીચામાં ફેંકી
ફટાફટ બંધ કર્યા દરવાજા
ત્યાં તો
બારીઓની ફાટમાંથી
દરવાજા નીચેની સાવ સાંકડી
ના દેખાય એવી જગામાંથી
ચાવીના નાના કાણામાંથી
બારસાખની તિરાડમાંથી
બાથરૂમના ખાળની જાળીના
એકેક ઝીણાં કાણાંઓમાંથી
ફરસપર એક એક લાદીની વચ્ચે
ભર્યા સફેદ સિમેન્ટના પોલાણમાંથી
સ્વિચબોર્ડ ને દીવાલ વચ્ચેની
સાવ અમસ્તી તડમાંથી
કબાટોની અંદરના અંધારામાંથી
એના ખાટલા નીચેના ખાલીપામાંથી
ઉભરાઈ, ઉભરાઈ ને આવી રહ્યાં
બેબાકળી કીડીઓનાં
ટોળે ટોળાં
કોઈએ વેરવિખેર કરેલા
તોડેલા, ખતમ કરી નાખેલા
એમનાં ઘર શોધતી
કોઈની ચપટીમાં
કોઈના ચંપલ તળે
ગૂંગળાઈ ગયેલા
જીવન શોધતી
પોતાનાં દર શોધતી
ભૂખી, તરસી,
ભરીને અંદર
ભરોભાર ચટકા
તરફડતી લાલ કીડીઓ.
e.mail : pratishtha74@gmail.com