દરેક સ્વતંત્ર દેશને પોત પોતાનો ઇતિહાસ અને રાજકારણ હોય છે અને સેંકડો-હજારો વર્ષની તવારીખો જુદા જુદા યુગોમાં વહેંચાતી આવી છે. ભારત વર્ષ અનાર્યો અને આર્યોની ભૂમિ રહી ચૂકી છે અને પછી તો રઘુ વંશ, યાદવ વંશ, મૌર્ય, ગુપ્ત, ચાલુક્ય, મોગલ અને રાજપૂત જેવા અસંખ્ય રાજ્વન્શીઓનાં શાસન હેઠળ ઉન્નતિ -અધોગતિના ચકડોળમાં ચડઉતર કરતું કરતું છેવટ બ્રિટીશ સામ્રાજ્યની ધૂંસરી નીચે બેએક સદીઓ પોતાની અસ્મિતાને જેમ તેમ જીવિત રાખી પણ શક્યો. સ્વાતંત્ર્ય મેળવ્યાને છ દાયકા વટાવ્યા ત્યાં તો વિશ્વની મહાસત્તાઓની પંગતમાં બેસવાની લાયકાત ધરાવતું પણ થયું છે.

વિશ્વ ઇતિહાસને સમજવા અને ચર્ચવા માટે ઇસ્વી સન પૂર્વે અને ઇસ્વી સન એવા બે કાલ ખંડ વ્યવહારમાં ખૂબ જાણીતા છે. ભારત હવે મોદી પૂર્વે અને મોદી યુગ એવા નવા કાલ ખંડને  પ્રચલિત કરવાનું ગૌરવ લઈ શકે તેમ છે. મારો જન્મ મોદી પૂર્વે 64માં – એટલે કે નહેરુ યુગના મંડાણ થયાં તે ટાંકણે થયેલો. છેલ્લા સાડા ત્રણ દાયકાઓથી ભારતની પ્રગતિને પાંચ હજાર માઈલ દૂરથી જોવાનું નસીબ થયું છે, પરંતુ જન્મભૂમિની મુલાકાતે અવારનવાર આવવાનું થતું હોવાથી કેટલીક સારી-નરસી બાબતોનો પ્રત્યક્ષ અનુભવ પણ લેતી રહી છું. ઓક્ટોબર મહિનામાં સ્વદેશ આવવાનું થયું ત્યારે મને ભાન થયું કે હું મોદી યુગમાં પહેલી વખત દેશમાં પગ મૂકું છું અને મારા હૃદયના ધબકારા વધી ગયા.

દુબઈમાં એક અખબારમાં આવેલ સમાચાર પર નજર ઠરી અને મારી તો છાતી ગજ ગજ ફૂલી. એ સમાચારમાં જણાવેલ : ભારતની સરકારે ઈઝરાઈલ પાસેથી 500 મિલિયન ડોલરના એન્ટી ટેંક મિસાઈલ્સ ખરીદ્યાં. દુનિયામાં કુલ શસ્ત્રોનું વેંચાણ થાય છે તેના 29% શસ્ત્રો અમેરિકા વેંચે છે તો ભારત પણ કંઈ કમ ઊતરે તેમ નથી, એ દુનિયાનો પ્રથમ નંબરનું શસ્ત્રો ખરીદનાર રાષ્ટ્ર હોવાનું ગૌરવ લે છે. એક પણ વિરોધ પક્ષની અડચણ વિના મળેલ સત્તાનો અસરકારક ઉપયોગ કરવાની નેમ ધરાવતા વડાપ્રધાન મોદીની નેમ છે કે રશિયા પાસેથી ખરીદેલાં શસ્ત્રો કાઢીને તેને સ્થાને 250 બિલિયન ડોલરના નવાં શસ્ત્રો બનાવશે અથવા ખરીદશે. આખર ચીન અને પાકિસ્તાન સાથેના યુદ્ધને ખાળવાની જવાબદારી દેશની આમ પ્રજાએ સોંપી છે તો કંઈક તો કરવું પડે ને? આપણી પાસે એક એકથી ચડિયાતાં વિનાશક અત્યાધુનિક શસ્ત્રો હોય તો જ આ બે પાડોશી દેશો સખણા રહે ને, ભાઈ?

બાકીની વિમાની મુસાફરી દરમ્યાન વિચારતાં લાગ્યું કે ખરેખર જો કોઈ પણ દેશની સીમાઓની સુરક્ષા તેના પાડોશી દેશો સાથે સતત સશસ્ત્ર સંઘર્ષ કરતા રહેવાથી જ થતી હોય, તો જ્યારથી આધુનિક શસ્ત્રોની શોધ થઈ ત્યારથી બસ, બે દેશો વચ્ચે શાંતિ અને અમન જ ન પ્રવર્તતું હોત ? આ જે કરોડો રૂપિયાના શસ્ત્રો ખરીદવાના આયોજનો થાય છે એ બતાવે છે કે આગલી સરકારોની માફક હાલની સરકારને પણ સીમા સુરક્ષા માટે સશસ્ત્ર હુમલા કે સશસ્ત્ર બચાવ સિવાય કોઈ વિકલ્પનું નથી જ્ઞાન-ભાન કે નથી કોઈ અહિંસક અને શાંતિમય રાહ અપનાવવાની ઈચ્છા. ગાંધીજીએ કહેલું કે અહિંસા એ સબળ માનવીનું હથિયાર છે, નબળાનું નહીં. તો ભારતના પાડોશી દેશો કે ખુદ ભારત પાસે એવા સબળ દ્રષ્ટિબિંદુ અને કર્મબળની અપેક્ષા શી રીતે રાખવી ?

અહીં એક વાત નોંધી લઉં, ભારતે ઇઝરાયેલ સાથે ટેકનોલોજીના ક્ષેત્રે પણ કંઈ -પ્રદાનના કરારો કર્યા છે જે સારી વાત છે. બાકી આમ જુઓ તો ઇઝરાયેલ પોતાના અરબ પાડોશી દેશો સાથે સરહદી ઝઘડાઓનો નિવેડો લાવવા છ એક દાયકાથી નાની મોટી લડાઈઓ કર્યા જ કરે  છે, અને માનશો? એ દેશને શસ્ત્રોની અને આર્થિક સહાય સહુથી વધુ અમેરિકા પાસેથી મળે છે. આ તો ઇઝરાયેલ મોતના સામાનની આયાત અને નિકાસ બંને કરે છે અને જેમ પેલેસ્તાઈનના સૈનિકો અને આમ પ્રજા જાન ગુમાવે છે તેમ જો ભારત પણ ચીન અને પાકિસ્તાન સાથે લડાઈ કરતું રહે તો કમસે કમ અમેરિકાની શસ્ત્રોની ખરીદી પેટે આપેલ રકમ ભારત પાસેથી થોડી ઘણી વસૂલ તો કરી શકે.

ચીન સાથે ભારતને સદીઓથી સાંસ્કૃિતક અને વ્યાપારી સબંધો રહ્યા છે. આમ છતાં ચીનની વિસ્તૃતીકરણની નીતિને પરિણામે ભારતની સરહદો ઓળંગીને કેટલોક ભૂ ભાગ પોતાના દેશ ભેગો કરી નાખવાના પેંતરા રચાયા જ કરે છે. ચીનના વડા પ્રધાન એક તરફથી ભારતને હાઈ સ્પીડ ટ્રૈન દોડતી કરવા મદદ કરવાનું વચન આપે અને બીજી બાજુ એનું જ લશ્કર ઘુસણખોરી કરે એ તો ચોરને કહેતું  ચોરી કર અને શેઠને કહે તું જાગતો રહે એ ન્યાય થયો. કુશળ અને દીર્ઘ દ્રષ્ટિવાળા રાજનીતિજ્ઞ હોય એ ચીનના વરિષ્ઠ અધિકારીઓ સાથે વાટાઘાટો કરીને કાયમી ધોરણે શાંતિ કરારો કરી શકે અને તેના પાલન માટે આંતરરાષ્ટ્રીય દરમ્યાનગીરી સ્વીકારીને આ પ્રશ્નનો ઉકેલ લાવીને જ જંપે.

રહી વાત પાકિસ્તાન સાથેના વિવાદની. કોઈ મા-બાપ પોતાનાં પુખ્ત વયનાં સંતાનોને બાપનું ઘર નાનું પડે ત્યારે પ્રેમથી સમજાવીને જુદા જુદા ઘરમાં રહેવાની સુવિધા કરી આપે અને સંપત્તિની વહેંચણી પરસ્પરની સમજુતીથી કરી આપે તો એવા કુટુંબો વચ્ચે મીઠા સંબંધો જળવાઈ રહે. કેટલાક ભાઈઓ વચ્ચે બહારની કોઈ વ્યક્તિની દખલગીરીથી કે ભાંડરુ વચ્ચે સંપત્તિ માટેની લાલચથી ઝઘડો થાય અને મનદુઃખથી જુદા પડે ત્યારે તેમની વચ્ચે ભાગ્યે જ સુમેળ સધાય અને તેવા કુટુંબમાં મા-બાપ અને તેમના સંતાનો હંમેશને માટે લડતા-ઝઘડતા જ જીવન પૂરું કરે એવું આપણે જોયેલું છે. ભારત-પાકિસ્તાનની રચના ઉપર કહી છે તેમાંની બીજા નંબરની પરિસ્થિતિથી થયેલી હોવાને કારણે હવે આ બંને દેશોને યાવત્ ચંદ્ર દિવાકરૌ લડ્યા કરવાનું જાણે વરદાન મળ્યું છે. ભારતના રાજ્યકર્તાઓનું શાણપણ તો ત્યારે સાબિત થશે જયારે તેઓ કાશ્મીરનો પ્રશ્ન શાંતિમય વાટાઘાટો દ્વારા ત્યાં રહેતી પ્રજાના હિતમાં લાવશે અને એક મગની બેફાડ જેવા બંને દેશો વચ્ચે ફરીને સાંસ્કૃિતક, કળા અને વ્યાપારી કરારો થાય અને કાયમ માટે જળવાય.

“પાકિસ્તાન કાશ્મીર પ્રશ્ને જરા ય મચક આપતું નથી અને એ લોકો જ હુમલા કરે છે એટલે ભારત સરકાર શું કરી શકે?” એ દલીલ હવે બંને દેશોની સલામતી અને કોમી એખલાસ જાળવવા માટે પાંગળી છે. સવાલ એ છે કે આ બાબતે લવાદી તરીકે કયા દેશની કુમક માગી શકાય? યુ.એન.ના મુખ્ય સભ્ય દેશો તો સ્વ હિતને ધ્યાનમાં રાખીને બીજા દેશોમાં સશસ્ત્ર લડાઈઓ થતી રહે એ પ્રવૃત્તિમાં રચ્યાપચ્યા રહે છે જેમ અમેરિકા ઈઝરાયેલને ટેકો આપતું રહે છે, તેમ જ વળી. વધુમાં તેઓ શાન્તિદળ પણ ટેંક પર સવાર થયેલ સૈનિકોને મશીનગન સાથે બુલેટ્સના હારડા પહેરાવીને મોકલે છે એટલે યુ.એન. પાસેથી શાંતિ સ્થાપવા દરમ્યાનગીરીની અપેક્ષા રાખવી એ જાણે રાવણને તેના રાજ્યમાં સ્ત્રીઓનું અપહરણ કરનારાઓને સમજાવવાનું કામ સોંપવા બરાબર છે. જવાહરલાલ નહેરુની 125મી જન્મ જયંતીના વર્ષે તેમણે ભારતને આપેલ ધર્મ નિરપેક્ષતા અને બિન જોડાણની નીતિ તથા પંચશીલના સિદ્ધાંતોને પુન: સમજીને ભારતે જાતે જ એવી વિદેશ નીતિને અમલમાં લાવવી રહી જેને કારણે 500 મિલિયન ડોલર જેટલું જંગી ખર્ચ અને હજારો સૈનિકો તથા નિર્દોષ પ્રજાજનોની હત્યાનું પાપ પણ ન લાગે.

e.mail : 71abuch@gmail.com

Nehru marked the 20th century with his presence.

Jawaharlal Nehru’s two speeches “A tryst with destiny” and “The light has gone out” are famous. What is not known is the statement Nehru made at his trial in Gorakhpur on November 4, 1940: “It is not me that you are seeking to judge and condemn, but rather hundreds of millions of the people of India and that is a large task even for a proud empire. Perhaps it may be that, though I am standing before you in my trial, it is the British Empire itself that is on its trial before the bar of the world. Individuals count for little, they come and go, as I shall go when my time is up. Seven times I have been tried and convicted by British authority in India, and many years of my life lie buried within prison walls. An eighth time or ninth, and a few more years, make little difference. But it is no small matter what happens to India and her millions of sons and daughters. That is the issue before me, and that ultimately is the issue before you, Sir.” Here is superb English.

An unseemly debate is taking place — who was the greater man, Nehru or Patel. Both were great. On August 15, 1947, Nehru was three months short of his 58th birthday. Patel was 72. He passed away on December 15, 1950. He was 75. Granted, he would have been a better PM than Nehru. The fact remains that he died in December 1950. Who would have succeeded him? Inevitably, Nehru.

Nehru was certainly a great man. What are the criteria for calling a man great? Isaiah Berlin, the Oxford philosopher, gave this definition:

“To call someone a great man is to claim that he has intentionally taken a large step beyond the normal capacities of men, in satisfying or materially affecting central human interests… permanently and radically alters the outlook and values of a significant body of human beings.” Nehru passes the test with flying colours.

Nehru marked the 20th century with his presence. He radically altered the outlook and values of many people in India and all over the colonial world. The “weapons” he used were truth, decency and sincerity. Nehru, idealist though he was, had an acute sense of reality and an appreciation of the values of our heritage.

Nehru read history, wrote history and made history. But history has been unkind to him. All the ills of contemporary India are attributed to him. The unkindest cut of all is that he was responsible for Partition. This is cant. Sardar Patel, Rajaji and Rajendra Prasad were equally responsible. This is a historical fact and the truth.

Another historical fact is never mentioned. Nehru’s first, 14-member cabinet included six non-Congressmen — B.R. Ambedkar, Syama Prasad Mookerjee, John Mathai, Baldev Singh, Shanmukham Chetty and C.H. Bhabha. The surprising inclusion was that of Ambedkar, who had been a severe critic of Gandhi and the Congress for 25 years. Gandhi made sure that Ambedkar joined the cabinet.

Nehru laid the foundation of a nation-state that would be democratic, secular and pluralistic. He wanted to build a just India by just means. He built dams, steel and fertiliser plants. He made the eastern part of India accessible. He worked 16 hours a day. He sat in the Lok Sabha every day during its sittings. He raised the level of the national political dialogue.

Nehru did not delegate. His selected works run into 58 volumes, each more than 500 pages. He would have saved a lot of time
and labour if he had only delegated. As external affairs minister, he replied and wrote to our ambassadors and high commissioners — something a joint secretary could do.

Nehru was a poor judge of men. The glaring examples are the “whining” Krishna Menon and “insufferable” M.O. Mathai. Both were “shady” individuals, but totally trusted by Nehru, who gave them the benefit of doubt. About Mathai, S. Gopal, the sympathetic biographer of Nehru, wrote, “He exercised vast and irregular power… Nehru was informed that Mathai could not account for his great wealth and without doubt had received from the CIA as well as from businessmen in India. It can be safely assumed that from 1946 to 1959, the CIA had access to every paper passing through Nehru’s secretariat.” [Emphasis added]

Nehru was not a great external affairs minister. Prime ministers should not become foreign ministers. Nehru made two foreign policy blunders — Kashmir and China. He internationalised a purely domestic matter by taking the Kashmir issue to the UN Security Council, under Chapter Six of the UN Charter. He should have gone to the UNSC under Chapter Seven, which addresses itself to aggression. Nehru also promised a plebiscite. It took the IFS 15 years to get rid of this absurdity. The role of Mountbatten was pernicious. The governor-general kept the king and British Prime Minister Clement Attlee informed. He did not use the MEA cipher. He went to the UK’s high commission to send messages to London without informing Nehru.

On China too, Nehru faltered badly. I have no doubt that for the border dispute, there is no solution in the near future. China practices realpolitik. We do not.

The writer is a former minister of external affairs

http://indianexpress.com/article/opinion/columns/a-just-india-by-just-means/99/#sthash.rMynObcg.dpuf

courtesy : “The Indian Express”, November 14, 2014

Nehru died at the precise moment we set foot in Muzaffarabad, the capital of PoK.

On the day Jawaharlal Nehru passed into history, I was in Pakistan as a consequence of his last major policy decision. Overruling his senior advisors, he released his old, if estranged friend, Kashmir’s towering leader, Sheikh Mohammed Abdullah, from prolonged and unjust imprisonment; withdrew the meandering “Kashmir Conspiracy” case against him; invited him to be his house guest at Teen Murti; and encouraged him to go to Pakistan to explore with its then president Field Marshal Ayub Khan the possibility of a settlement of the Kashmir issue. “Let Sheikh try,” he told his cabinet. Preceded by a large number of us journalists, the Sheikh arrived in Rawalpindi on May 23 and was given a reception reserved for a friendly head of state or a national hero. For three days, he and the field marshal held extensive talks, but on the evening of May 26, he and a Pakistani spokesman announced the failure of the Sheikh’s mission. However, both sides also stated that in the month of June, Nehru and Ayub would meet in Delhi and the Sheikh “would not be far away from the conference table”.

Despite understandable disappointment over the talks’ failure, there was great excitement on the morning of May 27 because Sher-e-Kashmir (as Abdullah was usually hailed) was going to “Azad Kashmir”, and the Pakistan government had reluctantly allowed Indian journalists to accompany him. Our instructions were stern: “Be at the president’s guesthouse by 7.45 am because the Sheikh’s caravan will leave exactly at eight”. We knew better but decided to obey. In the best subcontinental tradition, nothing happened for a couple of hours.
We were saved from boredom, however, by cordial conversations with our hosts and endless rounds of tea, coffee and delectable kebabs.

At one stage, a Pakistani colleague and friend, Asrar Ahmed, asked me whether Ayub and Nehru would be able to work out a compromise on Kashmir. This, he added, was vital because these two were perhaps the last leaders who could “sell” a compromise to their respective peoples. Stressing the obvious, I replied: “Asrar, it depends on how much time Nehru has.” At this, everyone at my table exclaimed: “May Allah prolong his life!” As if on cue, Hafeez Jullundhri, the nearest thing to a poet laureate Pakistan had and a virtual minister-in-waiting during the Sheikh’s stay, walked up to our table and occupied one of the several chairs vacated for him. Then he told me in chaste Punjabi: “Inder Malhotra, both of us on either side of the Wagah border are b*******. You people have had a long ride feeling superior to us because you were lucky to have Nehru to lead you for so long. Our misfortune was that Jinnah died within 13 months after the birth of Pakistan and Liaquat was killed soon afterwards. Now Nehru is not going to last, and then you will descend to our level.” While some tried to remonstrate with the much-respected Hafeez, Sheikh sahib came out and the incident was brushed aside in the excitement of departure.

I don’t know whether Murree’s Lintott’s Restaurant still exists but it was in the midst of a most friendly reception at it that we first heard that Nehru had been taken ill. The exuberant mood was replaced by anxiety. Nehru died at the precise moment we set foot in Muzaffarabad, the capital of Pakistan-occupied Kashmir. I cursed my fate that I had to be away from Delhi. My second worry was that Muzaffarabad was not the best place to be in because people there were likely to be hostile to Nehru. But as I looked around
I was stunned. The large crowd that had collected to welcome Sheikh Abdullah had turned into a mourning mass. With both hands raised skywards, everyone was praying for Nehru. The epicurean meal the Kashmiris call wazwan remained completely untouched. There was a commotion in a distant part of the gathering. Someone was beating his forehead with both his hands and cursing his “black and evil tongue”. He was also shouting my name. It was Hafeez Jullundhri. He came up to me and apologised profusely.

The Sheikh joined us to calm down Hafeez. Instead, the two tall men embraced and sobbed.

Agha Shaukat, a Pakistani official, whose two brothers held very senior posts in Srinagar, drove Prem Bhatia, my professional guru and then Delhi editor of The Indian Express, and me to foreign minister Zulfikar Ali Bhutto’s house in Rawalpindi. However, on the way, he stopped at a dhaba near a small town and insisted that we have tea and snacks. I don’t know how our presence became known to them but a large number of people came to express condolences to us. Each said: “He was a great and good man.” At Bhutto’s residence, some Delhi-based foreign correspondents were already present and arrangements had been made to fly us to Delhi as soon as possible. The overworked crew of the aircraft could not have been more courteous and helpful to us.

It was late in the night when we landed at Palam. I decided to go home via Teen Murti. But reaching near it, I discovered that the area was so crowded by those assembled to have the departed leader’s last darshan that my driver had to turn back and take a different route. Since Nehru’s funeral had to be delayed for the arrival foreign dignitaries, more and more crowds kept pouring into the Indian capital from different parts of the country. In death, as in life, Nehru’s popularity had to be seen to be believed. After he had been consigned to the flames, the eminent British journalist, James Cameron, reported in The Guardian that on that day Delhi had become the “most overpopulated spot on the hemisphere”.

The writer is a Delhi-based political commentator


http://indianexpress.com/article/opinion/columns/the-day-he-left-us/99/#sthash.vmJVROXc.dpuf

courtesy : “The Indian Express”, November 14, 2014