And Home Was Kariakoo : Memoir of an Indian-African;
MG Vassanji;
Hamish Hamilton;
400 pages;
Rs 599
And Home Was Kariakoo crosses genres as deftly as its author and his Gujarati forefathers crossed continents. An East African yatra packed tight with swathes of history and autobiography and freewheeling critiques of African politics, current affairs, religion, cultural practices and whatnot, M.G. Vassanji’s latest book is a ghar wapsi in the best possible sense.
Having been brought up with only the vaguest sense of his own heritage as an Asian-African, and irked in no small measure by how the Western world still tars Africa with the old broad-brush of Dark Continent, Vassanji (who holds a Canadian passport) returns to Dar-es-Salaam—not so much to write about his hometown as to rediscover his own moorings in it. Sure, the face and ethos of the Indian quarter, Gaam and the African area, Kariakoo, have both changed irrevocably; the sleepy small-town Dar of Vassanji’s boyhood is now a gleaming megalopolis whose Indian footprint has been all but wiped out. An entire generation fled Gaam for the West in the wake of the socialist takeover of Tanzania in the 1960s; in any case, the diasporic Gujaratis (unflatteringly known as the Jews of Africa) had always been the kabab mein haddi, as Vassanji puts it, in the eyes of European and African alike. Not all is lost, though: the KT Shop of Gaam still thrives, a little six-tabled stronghold, and its chai and camaraderie are as unsurpassed as ever.
Disheartened but determined, Vassanji sets out to retrace the routes (and roots) of the Gujarati in the rest of East Africa. This pilgrimage into the past, to places that seem to have fallen off the map and the history textbook alike, is full of surprises. Along the way, we discover the quaint coastal town of Tanga where a World War was waged by Indian soldiers on behalf of the British sahibs, only to be defeated by a cloud of bees; we learn that the East African Expedition of 1857 led by Richard Burton and John Speke in their quest for the source of the Nile was “brokered” by a Gujarati merchant; and that, in fact, the first Gujaratis had arrived at the east coast of Africa from the west coast of India, long before either had been a gleam in the Empire’s eye.
Vassanji is as fluent in Swahili—which he says “comes to the tongue as readily as the taste of a much-loved mango”—as he is in Gujarati; and the fact that he chose to title the book And Home Was Kariakoo rather than “And Home Was Gaam” is proof enough of his deep attachment and commitment to both. His is an Africa of warmth and many-splendoured exuberance, not merely “wars, HIV and hunger” (And he can’t resist cocking a snook at Paul Theroux’s Dark Star Safari here either.).
Vassanji delights equally in the raucous open-air TV screening of an English Premier League soccer game, as he does in the discovery of Africa’s own brand of Sufism, the Shadhiliyya sect whose “oddball nonconformism” has him in momentary mystical thrall. His travels on rickety buses over rough roads, marked by the familiar impedimenta of too-frequent police check-posts, are invariably enlivened by much chai pe charcha (“Where there are a few Asians, there is a chai place”) and generous helpings of the legendary Indian hospitality.
Written with the insight of the insider and the emotion of the returnee, this is both a celebration of the sheer diversity of Africa and a heartfelt paean to the spirit of the unsung Gujarati vania who believed that “home is where the trade winds take you.”
Sriram is a writer in Chennai
courtesy : http://indianexpress.com/article/lifestyle/books/home-is-where-the-trade-winds-take-you/99/ : February 21, 2015 4:50 am
આંદોલનપુરુષ, ઇન્દુલાલ યાજ્ઞિક માટે વપરાયેલું વિશેષણ તેમના વ્યક્તિત્વને સૌથી વધારે બંધબેસતું છે. તાજેતરમાં યોજાયેલી દિલ્હી વિધાનસભાની ચૂંટણીમાં જ્યારે આંદોલન-ધરણાંવાળા વગેરે શાસનવાળાનો જંગ જામ્યો હતો ત્યારે ઇન્દુચાચાનું સ્મરણ તીવ્ર બન્યું હતું, જેમણે આજીવન આંદોલન કર્યાં, કામદારો અને કિસાનો માટે અહિંસક લડતો લડયા, સ્થાપિત હિતો સામે જરૂર પડયે 'મુક્કો' બતાવ્યો અને સાથે સાથે ચૂંટણી જંગ પણ જીતી બતાવ્યા હતા. જો કે, ફકીરી પ્રકૃતિના ફાંકડા રાજનેતાને ક્યારે ય કોઈ પદ આર્કિષત કરી શક્યું નહોતું. મહાગુજરાત આંદોલનના અગ્રણી તરીકે તેમણે ધાર્યું હોત તો ગુજરાતના મુખ્યમંત્રી પદ સુધી પહોંચતાં તેમને કદાચ કોઈ રોકી શક્યું ન હોત, પણ તેમને કોઈ પદમાં નહીં, માત્ર પ્રજાના કલ્યાણમાં રસ હતો. ગુજરાતમાં મહાત્મા ગાંધી અને સરદાર પટેલ પછી સૌથી વધારે લોકચાહના મેળવનારા ઇન્દુચાચાનું ગુજરાતની જનતા પર કેટલું ઋણ છે, એની આજની પેઢીને ભાગ્યે જ કલ્પના હશે. આજે ૨૨મી ફેબ્રુઆરીના રોજ ઇન્દુચાચાનો જન્મ દિવસ છે ત્યારે તેમની વંદના કરવાનું કેમ ચુકાય ?
આજે અમદાવાદમાં સાબરમતીથી કલોલ જતા હાઇવે અને મોટેરા સ્ટેિડયમ જતા રસ્તાના ક્રોસિંગ પર ઇન્દુચાચાની નવ ફૂટની કાંસ્ય પ્રતિમા સાથેના સ્મારકના લોકાર્પણનો કાર્યક્રમ યોજાવાનો છે. ઇન્દુચાચાને મોટા ભાગના લોકો મહાગુજરાત આંદોલનના નાયક તરીકે ઓળખે છે, આ ઓળખાણ સાચી છે, પણ આખી નથી. ગુજરાતને અલગ રાજ્યનો દરજ્જો અપાવવામાં તેમનો ફાળો અનન્ય હતો એ કબૂલ, પરંતુ એ તો એમના જીવનકાર્યનો એક યશસ્વી અધ્યાય માત્ર હતો. આઝાદી આંદોલનમાં તેમનું યોગદાન નાનુસૂનું નહોતું. દેશને આઝાદી મળ્યા પછી સ્વરાજનું અમૃત ગરીબ-વંચિત-પછાત વર્ગના લોકો સુધી પહોંચાડવામાં તેમણે લીધેલી જહેમત યાદગાર છે. આઝાદ ભારતમાં ખેડૂતો અને આદિવાસીઓના કલ્યાણ માટે તેમણે સ્થાપિત હિતો સામે શિંગડાં ભરાવ્યાં હતાં. ગુજરાતના જ નહિ સમગ્ર દેશના ઇતિહાસમાં ઇન્દુચાચા એવું નામ છે, જેમને યાદ કર્યા વિના ચાલે જ નહીં, છતાં ઇન્દુચાચાની દેશમાં તો જવા દો ગુજરાતમાં પણ જોઈએ એવી કદર થઈ નથી, એ પીડાદાયક વાસ્તવિકતા છે.
પ્રતીતિ 2015 : ‘ઘનઘોર અંધકાર હોય ત્યારે જ ઉષા પ્રગટ થાય છે અને કૂકડો નવપ્રભાતની આહલેક જગાવે છે’
આ ઇન્દુલાલે તરુણ વયે શરૂ કરેલંુ “નવજીવન અને સત્ય” સામયિક, પછીથી, ગાંધીજીને હાથે “નવજીવન”રૂપે કોળવાનું હતું. રોલેટ એકટ જેવા સાંસ્થાનિક કાળના કાળા કાયદા સામે ગાંધીજીએ આરંભેલા સંગ્રામના અઢાર સહીકારોમાં એક ઇન્દુલાલ પણ હતા. મહાગુજરાત આંદોલનના સુકાની તરીકે અપક્ષ સાંસદ તરીકે એ લોકસભામાં બેસતા થયા, એ તો ઘણે મોડેથી બન્યું. એમની કારકિર્દી અને કામગીરી આજીવન એન્ટિ-એસ્ટાબ્લિશમેન્ટ રહી. ઇન્દિરાજી કંઈક નવું કરશે એ ઉમેદથી ખેંચાયેલાઓ પૈકી એક એ પણ હતા. (અને ત્યારે કોંગ્રેસમાં આવા અપક્ષ ઉમેદવારનું સમર્થન કરવાની નમનતાઈ પણ હતી.) પણ માર્ચ 1972માં લોકસભામાંનું એમનું છેલ્લું ભાષણ ‘ગરીબી હટાઓ’ના નારા તળે વધતી મોંઘવારી અને ભ્રષ્ટાચાર સબબ આક્રોશપૂર્વકના વિદાયસંદેશ જેવું હતું. કિરણ બેદી જેવી અપક્ષ પ્રતિભાને પક્ષીય રાહે લડાવી શકતા ભા.જ.પ. કને આવા અવાજો છે કે કેમ તે આપણે અલબત્ત જાણતા નથી. ગમે તેમ પણ, હર પળ, હર સરકારમાં એન્ટિ-એસ્ટબ્લિશમેન્ટ અવાજોની જરૂરત હતી, છે અને રહેશે.