ભારત અનેક અજાયબીઓ, વિરોધાભાસી વિચારો, રીત-રિવાજો અને અદ્દભુત ઘટનાઓથી ભરપૂર મુલક છે. આજે જ્યારે આપણા આ મેઘધનુષ જેવા વિવિધ ધર્મ, ભાષા, ખોરાક, પોષાક, તહેવારો અને સંસ્કૃિતના જનક અને ધારક એવા દેશને એકરંગી બનાવવા, કેટલાક ટૂંકી બુદ્ધિના લોકો પ્રયાસ કરે છે, ત્યારે કેટલીક વિગતો પર દ્રષ્ટિ નાખવી રસપ્રદ થઇ પડશે.

સહુ પહેલાં દેશને દાયકાઓથી એક સૂત્રે બાંધનારું મનોરંજનનું જગત જોઈએ. ફિલ્મ ‘બૈજુ બાવરા’નું અત્યંત લોકપ્રિય ગીત, ‘મન તડપત હરિ દરશનકો આજ’ આટલાં વર્ષો પછી પણ લોકપ્રિયતા જાળવી શક્યું છે. તેના સંગીત નિર્દેશક નૌશાદ, ગીતકાર શકીલ બદાયુની અને ગાયક મહમ્મદ રફી હતા. ફિલ્મ ‘કોહિનૂર’ના પ્રચલિત ગીત ‘મધુબનમેં રાધિકા નાચે રે’માં પણ ઉપરોક્ત ગીત-સંગીતકાર અને ગાયકની ત્રિપુટી અને એ ગીતના દ્રશ્યનો અદાકાર હતા દિલીપકુમાર (યુસુફ ખાન). એ ફિલ્મના દિગ્દર્શક હતા એસ. યુ. સની જે મુસ્લિમ હતા. આમ એ બધા કલાકારો અને દર્શકો કે શ્રોતાઓ ધર્મનો ભેદ જાણ્યા વિના મનોરંજન કરતા અને લોકો એકરસ થઈને માણતા. એ માત્ર ભારતમાં જ બની શકે.

બંકિમચન્દ્ર ચટ્ટોપાધ્યાયનું રચેલ રાષ્ટ્ર ગીત ‘વંદે માતરમ’ ગવાયું અને બિસ્મિલ્લા ખાનની શહનાઈના સૂર સાથે લાલ કિલ્લા પર થયેલ પ્રથમ ધ્વજવંદન થયું, ત્યારે સહુ ‘ભારતીય’ તરીકે ગૌરવ અનુભવતા હતા. એ વાત સર્વવિદિત છે કે બિસ્મિલ્લા ખાન વારાણસીના કાશી વિશ્વનાથ મંદિરમાં શહનાઈ વગાડતા તે પણ અત્યંત ભક્તિપૂર્વક; અને ત્યાંથી ઊઠીને નમાઝ પઢવા જાય ત્યારે ભાવ વિભોર બનીને ઈબાદત પણ કરતા. એ.આર. રહેમાનનાં સંગીત નિર્દેશનમાં ગવાયેલું રાષ્ટ્રગીત સહુથી વધુ પ્રિય રહ્યું છે. ઘણાં વર્ષો પહેલાં માન્ચેસ્ટરમાં બિસ્મિલ્લા ખાને  શહનાઈ પર, લક્ષ્મી શંકરે અને આસિત દેસાઈએ પોતાના મધુર કંઠ દ્વારા ‘વૈષ્ણવ જન તો’ અને ‘રઘુપતિ રાઘવ રાજા રામ’ એક જ વર્ષમાં સંભળાવેલાં, એ રોમાંચક અનુભવ ભૂલ્યો ભૂલાય તેમ નથી.

બહુ ઓછા લોકોને ખ્યાલ હશે કે મિર્ઝા ગાલીબના જીવન પરથી બનેલી ફિલ્મના દિગ્દર્શક હતા પારસી સોહરાબ મોદી, તો તેમાં અભિનય આપ્યો ભારત ભૂષણે, અને તેની ટી.વી. સીરિયલ બનાવી ગુલઝારે (સંપૂર્ણ સિંહ – જાતે સીખ), જયારે સંગીત આપ્યું પ્રખ્યાત ગઝલ ગાયક સ્વ. જગજીત સિંહ (તે પણ સીખ). આવા અનેક ધર્મના કલાકારોના સુમેળથી રચાયેલી રચના લોક હૃદયમાં કાયમી સ્થાન મેળવે એ પણ માત્ર ભારતમાં જ બની શકે. આ તો થઈ માત્ર સીને જગત અને સંગીત જગતમાંની ધાર્મિક સુસંગત સુરાવલીના ઉદાહરણો. રાષ્ટ્રપતિ પદથી માંડીને લશ્કરના વડાઓ, સરકારી ઉચ્ચ અમલદારો, શિલ્પ-સ્થાપત્ય અને ચિત્રકળાના ક્ષેત્રે, અને એવા તો અસંખ્ય વ્યવસાયોમાં એક કરતાં વધુ ધર્મના લોકોએ સાથે મળીને દેશને ઘડ્યો, સુરક્ષિત રાખ્યો, વહીવટ ચલાવ્યો અને સુસંસ્કૃત રાખ્યો, એ વિષે ભારત ગૌરવ લઈ શકે તેમ છે. કેમ કે એ પણ ભારતમાં જ બની શકે.

હવે એ સિક્કાને ઊથલાવીને બીજી બાજુ જોઈએ તો દેખાશે કે ભારતનાં મંદિરોની માસિક આવક -અસ્ક્યામત : તિરુપતિ બાલાજી – 1 હજાર 35 કરોડ, વૈષ્ણોદેવી – 400 કરોડ, રામકૃષ્ણ મિશન – 200 કરોડ, શિરડી સાંઈબાબા – 100 કરોડ, જગન્નાથપુરી – 160 કરોડ, દ્વારિકાધીશ – 50 કરોડ, સિદ્ધિ વિનાયક – 27 કરોડ, વૈદ્યનાથધામ દેવગઢ – 40 કરોડ, અંબાજી ગુજરાત – 40 કરોડ, ત્રાવણકોર – 35 કરોડ, અયોધ્યા – 140 કરોડ, કાલી મંદિર કોલકતા – 25 કરોડ, પદ્મનાભમ – 5 લાખ કરોડ; અને એ જ મંદિરોની બહાર રોગ ગ્રસ્ત, અપંગ અને નિર્ધન માનવ મૂર્તિઓ હાથ લંબાવીને બેઠી હોય છે. એ પણ ભારતમાં જ બની શકે.

મંદિરોની વાર્ષિક આવક 80 લાખ કરોડ રૂપિયા અને આખા ભારત દેશનું બજેટ માત્ર 15 લાખ કરોડ હોય, છતાં પ્રજાને કે રાજાને એ સ્થિતિ માન્ય રહે એ પણ ભારતમાં જ બની શકે.

એમ મનાય છે કે દેશમાં આવકવેરો ભરી શકે, તેટલું કમાનારા ઓછા છે અને જે કમાય છે તેમાંના કર ઓછા ભરે છે. તો સવાલ એ થયા વિના ન રહે કે મંદિરોમાં એ જ ગરીબ અને ધનવાન લોકો પૈસા આપતા હશે ને? આપણે એક પ્રયોગ કરી જોઈએ, મંદિરની દાન પેટીની બાજુમાં એ ગામમાં શાળાનું મકાન બાંધવા, દવાખાનામાં સાધનો ખરીદવા કે લોકોને જાજરૂ બાંધવા લોન આપવા માટે એક જુદી પેટી રાખી જોઈએ અને રાત્રે જોઈએ કે કઈ પેટીમાં વધુ ભાર છે. સ્માર્ટ ફોન પર ફોટા લેનારા લોકો જ પરલોકની કાલ્પનિક વાતો, ગયા જન્મનાં કર્મનાં ફળ અને આવતા જન્મ માટે પુણ્યની કમાઈ, સ્વર્ગ-નરકની લાલચ અને ભય, પાપ-પુણ્યનાં મૂલ્યો વગેરે માન્યતાઓને વશ થઈને મંદિરમાંની પથ્થરની મૂર્તિને વાઘા પહેરાવવા અને નગદ નાણું મૂકીને માથું નમાવવા પ્રેરાય છે અને મંદિરની બહાર નાગાં-ભૂખ્યાં માનવની મૂરતને પાઈ પૈસો પધરાવીને ચાલતા થઇ જાય છે. વાહ રે મહાન ધર્મ ! … એ પણ ભારતમાં જ બની શકે.

શિક્ષિત મહિલાઓ અને પુરુષો ધર્માન્ધતાનો પ્રછન્ન રીતે ફેલાવો કરનાર રાજકીય પક્ષોને ખુલ્લેઆમ ટેકો આપે અને બાપુઓ-સંતોનાં ચરણોમાં ભેટ-સોગાદો ધરે. મોબાઈલ અને કમ્પ્યુટર ગળે લટકાવીને ફરનાર યુવાનો લગ્ન માટે કરિયાવર માગે અને મત મેળવવા સર્વ ધર્મ અને જ્ઞાતિનાં બાળકો-યુવાનોને શિક્ષણની સમાન તકો આપવાનાં વચનો આપે અને પોતાનાં દીકરા-દીકરીને અન્ય ધર્મ કે જ્ઞાતિનાં બાળકો – યુવાનો સાથે મૈત્રી અને લગ્ન ન કરીને મર્યાદા જાળવવાનું કહે, એટલું જ નહીં, એમ ન કરે તો ‘ઓનર કિલિંગ’ એટલે કે આબરૂ જાળવવા મોતને ઘાટ પણ ઉતારે. − એ પણ ભારતમાં જ બની શકે.

આવા તો કેટકેટલા વિરોધાભાસો તરફ નજર જાય તેમ છે, અને જો કોઈનું ધ્યાન દોરીએ તો કહેશે, ‘અહીં તો એમ જ ચાલે.’ એવો સમય આવ્યો છે કે અખબારો, ટેલીવિઝન ચેનલ્સ અને અન્ય પ્રચાર-પ્રસાર માધ્યમો શોધી શોધીને એવા કિસ્સાઓ સમાજ સામે મૂકવા લાગે જે આ લેખના પ્રથમ ત્રણ ફકરાઓમાં દર્શાવેલ છે. એક સવર્ણ શિક્ષિકાનો ભૂતપૂર્વ દલિત કોમનો વિદ્યાર્થી કે જે ડોક્ટરની પદવી મેળવે તે એમની જ સારવાર કરી જીવન બચાવી પોતાનું ઋણ ફેડે એવા અસંખ્ય બનાવો બને છે. કોમી રમખાણો વખતે હિંદુ કોમના લોક મુસ્લિમ સ્ત્રીઓ-બાળકોને પનાહ આપી જાનના જોખમે બચાવ્યાનાં ઉદાહારણો માત્ર દેશના ભાગલા વખતે જ નહીં, આજે પણ જાણવા મળે છે (જો કે કોમી રમખાણો હજુ પણ થાય છે એ દુખદ બીના છે, પણ અહીં માનવતાનું પ્રદર્શન ઈંગિત છે).

અબળા ગણાતો નારી સમુદાય પોતાના ગામ-રાજ્ય કે દેશના હિત ખાતર અહિંસક લડાઈ કરીને અધિકારોનું રક્ષણ કરે એવા બનાવો સ્વાત્રન્ત્ર્ય સંગ્રામ સમયે બનતા તેમ હજુ પણ બને છે. તો આવી અનેક ઘટનાઓને પ્રકાશમાં લાવવામાં આવે અને ‘એ પણ ભારતમાં જ બની શકે’ એ હકીકત તરફ ધ્યાન દોરવામાં આવે, તો આજે બે જ્ઞાતિ, કોમ અને ફિરકાઓ વચ્ચે વૈમનસ્ય ફેલાવીને ફાટફૂટ પડાવવાનાં યંત્રો કામ કરી રહ્યાં છે, તેમના પ્રચાર સામે જે કારણસર ભારતનો પ્રાણ હજુ ધબકતો રહ્યો છે અને સદીઓ સુધી ટકી રહેશે, એ વિષે જાગૃત લોકોની આંખ ખુલ્લી રહે અને એખલાસભર્યું જીવન જીવવા ધરપત મળતી રહે.

આ કામ નાનાં નાનાં બાળકો અને યુવાનોને જ સોંપી શકાય. તેમને રોજ-બ-રોજના જીવનમાં અસંભવ લાગતી બીનાઓ કે ઘટનાઓમાં બે કે વધુ સમૂહના લોકો કેવાં કેવાં અકલ્પનીય કામ કરીને કુટુંબ, પડોશ, ગામ અને સમગ્ર સમાજને માનવતાથી રસાળ બનવાતા રહે છે એ જોવાની દ્રષ્ટિ આપીશું તો જ પેલા ‘તે અને આપણે’ વચ્ચેની દીવાલ ચણવા કોમી અને અન્ય ભેદભાવ ભરી વાતોનું ઝેર ફેલાવે છે, તેની સામે આવનારી પેઢી ઝીક ઝીલી શકશે.

e.mail : 71abuch@gmail.com

The five lives of Narayan Desai

Narayan Desai, who died last month, was the last living link to Mahatma Gandhi (picture), the last person still around who knew him well and at close quarters. He was born in December 1924, the only child of Gandhi's gifted secretary, Mahadev Desai, and his wife, Durga. Narayan grew up in the Sabarmati Ashram, with his parents following the Mahatma to Sevagram when he moved there in 1936.

In the winter of 1933-34, Gandhi undertook an 'anti-untouchability' tour of southern and eastern India. Towards the end of the tour, when they had reached Odisha, Gandhi and Mahadev were joined by their wives. During the day, the men toured the countryside, preaching against the pernicious practice of untouchability. At night they returned to their camps, where their long suffering wives were waiting for them.

One day, while their husbands were away preaching, Kasturba and Durga learnt that their camp was merely a few miles from the great Jagannatha temple in Puri. The two ladies, devout Hindus dedicated to prayer and to worship, decided to go visit it. As Kasturba Gandhi and Durga Desai set out for Puri, they were dissuaded by a nine-year-old child, the child of Durga and also of Mahadev. Narayan Desai told his mother and (adoptive) aunt that 'Bapu' would be very cross with them for going to the temple, since its priests forbade Hindus born in 'untouchable' castes from worshipping there. They went regardless.

Kasturba and Durga had their darshan of Lord Jagannatha and returned quietly to the camp. Later, when the men returned, the boy Narayan told them what the women had done. A row broke out, with Gandhi scolding Kasturba for the transgression. How could he ask Hindus to rid themselves of untouchability when his own wife gave legitimacy to temples that practised untouchability?

Mahadev Desai once joked that "To live with a saint in heaven is a bliss and a glory/ But to live with a saint on earth is a different story". It was tough being Gandhi's secretary, and even tougher being Gandhi's wife. It is hard not to sympathize with Kasturba for not wishing to give up the only chance she had of visiting the Jagannatha temple. On the other hand, one has some sympathy with Gandhi too, for expecting that his own family would first adhere to the wider social reforms that he wished to bring about.

In August 1942, Gandhi gave the call to the British to "Quit India". The Mahatma was arrested at once, and incarcerated in the Aga Khan Palace in Pune with his wife and secretary. A week later, on August 15, Mahadev died of a heart attack. Meanwhile, his 18-year-old son had courted arrest, as one of tens of thousands of Indians who gave up their liberties in order that their country may be freed.

When, in August 1947, the country gained its independence, many erstwhile jailbirds became ministers and members of parliament. Narayan Desai, however, joined the fewer (and far less known) group of freedom fighters who chose to focus on constructive work instead. With his wife, Uttara (daughter of the remarkable Odia Gandhians Nabakrushna and Malati Chaudhuri), he set up a school for tribal children in Vedchhi in south Gujarat.

As a social worker, Narayan Desai was active in rural education and in land redistribution through his participation in Vinoba Bhave's Bhoodan movement. He was also a precocious critic of the country's nuclear energy programme. Because it has the power to make bombs, the Atomic Energy Commission has always held the State and powerful politicians in thrall. But to Narayan Desai, the AEC's military potential did not make its civilian programmes immune to scrutiny. He was not convinced that nuclear power was economically viable. He worried about the cloak of secrecy that surrounded the industry, and the dangers this complex technology posed to human health and ecological integrity. The questions he raised 30 years ago have never been satisfactorily answered by the country's nuclear establishment.

In the 1990s, Narayan Desai was persuaded by his friend, Mahendra Desai, to take a break from social work. Although the two Desais were unrelated, they shared a great deal in common; both had grown up in the Sabarmati Ashram (Mahendra's father, Valji Desai, had joined Gandhi even before Narayan's father did), and both had gone to jail during the Quit India movement. Mahendra now urged Narayan to write a life of Mahadev Desai. Although closer (and arguably more important) to Gandhi than Raja ji, Patel, Nehru or Azad, the self-effacing Mahadev had so effectively written himself out of the Gandhian narrative that unlike those other men he had been largely forgotten.

Narayan Desai's biography of his father presents a many-sided picture of Mahadev, the writer and scholar, traveller and seeker, patriot and partisan. The original, Gujarati version of the book won the Sahitya Akademi award; it is also available in English under the title, The Fire and the Rose. Its success encouraged Narayan Desai to write a biography of Gandhi himself, this likewise published in Gujarati as well as in English. While in the first instance a close study of Gandhi's life and campaigns, it ends with a moving evocation of the Mahatma's relevance to our times. Thus Narayan Desai writes: "Those young men and women, who under the leadership of Dubcek bared their chests before the Russian tanks in Czechoslovakia; the black and white men, who [during the Vietnam War] stood before the Pentagon with flowers; … the brave women of Karnataka, who courted death by jumping into the foundations of a nuclear reactor at Kayaga" – these were among the hundreds of experiments in satyagraha inspired by Gandhi, "where injustice was fought with justice, where tyranny was resisted with love".

In February-March 2002, there was a pogrom against Muslims in Gujarat. Visiting the state shortly afterwards, I was told by a veteran Gandhian that what had occurred was akin to "the second assassination of Mahatma Gandhi". Narayan Desai himself was deeply disturbed by the violence in his native state. Already in his late seventies, he thought he was too old to lead a campaign against the perpetrators of the pogrom. Instead, he would seek to mould popular opinion by rendering the Mahatma's ideals in a form comprehensible to the contemporary generation.

By 2002, Narayan Desai already had four careers – Ashramite, freedom fighter, social worker, and author – and acquitted himself admirably in each. Now began his fifth career, that of bard and story-teller. He created a "Gandhi Katha", where, through poetry, songs and stories, he took the Mahatma's life and message to audiences across Gujarat. Later, he also did some renditions in Hindi. These performances were widely appreciated, and are now available on DVD. As Narayan Desai's close colleague and translator, Tridip Suhrud, writes, the "Gandhi Katha is an act of faith. It seeks to reaffirm faith in [the] quest for Truth, for non-violence, for the essential sameness of all religions and in the primacy of dialogue as a means of resolving conflict in modern civil society".

I shall end with a personal memory. In 2007, I attended a meeting in Sevagram, convened by the culture ministry to discuss the identification of Gandhi Heritage Sites. It was chaired by Narayan Desai. After the meeting ended, the officer sent by the ministry went around with a sheaf of forms, asking the participants to claim their TA/DA (travelling and dearness allowance). As the rest of us filled in our flight details, Narayan Desai waved the forms aside. He had, he told the earnest official, come by train from Ahmedabad via Mumbai on his freedom fighter's pass. The babu, undeterred, asked him to at least claim his taxi fare from Wardha station to Sevagram. Narayan bhai answered that he had in fact travelled this last section by bus, adding: "Does one need to be compensated or reimbursed for coming home?"

e.mail : ramachandraguha@yahoo.in

http://www.telegraphindia.com/1150404/jsp/opinion/story_12470.jsp#.VR-43mbyqcY


અમેરિકાના પહેલા અશ્વેત રાષ્ટ્રપ્રમુખ તરીકે બરાક ઓબામા પહેલી વખત ૨૦૦૯માં ચૂંટાયા, ત્યારે તેમની સામે હારનારા ઉમેદવાર જોન મૈકેને એક શાનદાર વાત કરી હતી, "સદી પહેલાં જ્યારે બુકરે વ્હાઇટ હાઉસમાં પગ મૂક્યો ત્યારે જ બરાક ઓબામાના અમેરિકન પ્રમુખ થવાનાં બીજ વવાઈ ગયાં હતાં!" આ બુકર એટલે બુકર ટી. વોશિંગ્ટન, એક અશ્વેત અમેરિકન શિક્ષણકાર, જેમણે અમેરિકામાંથી રંગભેદને નાબૂદ કરવા માટે શિક્ષણના યજ્ઞ થકી આજીવન એક શાંતક્રાંતિ ચલાવી હતી.

બુકર અમેરિકાના એવા પહેલાં આફ્રિકન-અમેરિકન / અશ્વેત નાગરિક છે, જેમને અમેરિકાના પ્રમુખ દ્વારા વ્હાઇટ હાઉસમાં આમંત્રિત મહેમાન બનવાનું બહુમાન પ્રાપ્ત થયેલું. એટલું જ નહીં, એપ્રિલ-૧૯૪૦માં અમેરિકાની ટપાલ ટિકિટ પર સ્થાન મેળવનારા તેઓ પહેલા અશ્વેત નાગરિક બનેલા. એમ તો તેમની છાપવાળો અડધા ડોલરનો સિક્કો પણ ચલણમાં મુકાયો હતો.

પાંચ એપ્રિલ, ૧૮૫૬ના રોજ અમેરિકાના વર્જિનિયા સ્ટેટમાં જન્મેલા બુકર ટી. વોશિંગ્ટનનો આજે જન્મદિવસ છે. માત્ર અમેરિકન જ નહીં વિશ્વભરના અશ્વેત અને પછાત-વંચિત લોકોના પ્રેરણામૂર્તિ એવા બુકરની જિંદગી કેવી સંઘર્ષમય હતી, તેના વર્ણન માટે માત્ર એક જ વાત કાફી છે કે તેઓ ગુલામ પરિવારમાં પેદા થયેલા અને એ પણ કોઈ ગોરા પુરુષ થકી, જેનું નામ તેમને આજીવન જાણવા મળ્યું નહોતું. તેમની અટક સાવકા પિતા પાસેથી 'ઉપકાર' રૂપે મળેલી!

બુકર આમ તો મવાળવાદી ગણાતા હતા, કારણ કે તેમને ઉગ્ર-લોહિયાળ સંઘર્ષ કરતાં શિક્ષણની શક્તિ પર વધારે ભરોસો હતો. બાળપણથી જ ભણવામાં હોશિયાર એવા બુકરને પહેલેથી સમજાઈ ગયું હતું કે રંગભેદને નેસ્તનાબૂદ કરવો હોય અને અશ્વેત લોકોને પણ ગોરાઓના સમકક્ષ બનાવવા હોય તો શિક્ષણ વિના ચાલવાનું નથી. અલબત્ત, શિક્ષણ એટલે માત્ર અક્ષરજ્ઞાન મેળવીને કોઈનું ભલું થઈ શકે નહીં, અશ્વેતોની નવી પેઢીને શિક્ષિતની સાથે સાથે આર્થિક સ્વાવલંબનના પાઠ ભણાવવા અત્યંત જરૂરી છે, તે અંગે પણ તેઓ સભાન હતા અને એટલે જ એમણે માત્ર પચીસ વર્ષની યુવાન વયે ટસ્કેજીમાં શૈક્ષણિક સંસ્થા સ્થાપી ત્યારે શિક્ષણની સાથે ઉદ્યોગને પણ એટલું જ મહત્ત્વ આપ્યું હતું. ટસ્કેજીમાં અશ્વેત વિદ્યાર્થીઓને ઉદ્યોગ-વ્યવસાયનું વ્યાવહારિક જ્ઞાન મળે, એ માટે વિશેષ કાર્યશાળાઓ ઊભી કરી હતી. અબ્રાહમ લિંકન, બુકર, કાર્વર, માર્ટિન લ્યુથર કિંગ જેવા અનેક મહાનુભાવોના પ્રયાસો પછી એક અમેરિકન અશ્વેત આજે વ્હાઇટ હાઉસમાં રાજ કરી શકે, એટલો સક્ષમ થયો છે.

બુકરના જન્મદિવસે અશ્વેતના ઉદ્ધારની સાથે શિક્ષણની ચર્ચાપણ કરવી જ રહી. અમેરિકામાં વસતી એક ગુજરાતી યુવતીએ તાજેતરમાં ગુજરાતના એક વિચારપત્રમાં અહેવાલ લખ્યો છે, જેમાં અમેરિકામાં શિક્ષણ ક્ષેત્રની બદહાલતનો આછો ચિતાર મળે છે. આ અહેવાલમાં ૧૨મી માર્ચ, ૨૦૧૫ના રોજ ન્યૂ યોર્ક શહેરની લગભગ ૨૦૦ શાળાના વિદ્યાર્થીઓ અને વાલીઓએ કરેલા વિરોધ-પ્રદર્શનની વાત છે. પબ્લિક સ્કૂલના શિક્ષકોના મૂલ્યાંકન માટે રજૂ થયેલા ખરડાના વિરોધમાં લોકોએ દેખાવો કર્યા હતા. શિક્ષણના નામે બાળકો પર લદાતા બોજ અને શિક્ષણના ખાનગીકરણ સામે અવાજ ઉઠાવવામાં આવ્યો હતો.

આશા રાખીએ બરાકના રાજમાં બુકરના શિક્ષણ અંગેના વિચારો, જે ગાંધીજીના વિચારો સાથે ઘણું સામ્ય ધરાવે છે, તેને ફરી યાદ કરીને અનુસરવામાં આવે.

… અને આપણે ત્યાં ? વાત છોડો ને યાર ! 

e.mail : divyeshvyas.amd@gmail.com

સૌજન્ય : ‘સમય સંકેત’ નામે લેખકની કોલમ, “સંદેશ”, 05 અૅપ્રિલ 2015


http://sandesh.com/article.aspx?newsid=3060726