Opinion Magazine
Number of visits: 9584029
  •  Home
  • Opinion
    • Opinion
    • Literature
    • Short Stories
    • Photo Stories
    • Cartoon
    • Interview
    • User Feedback
  • English Bazaar Patrika
    • Features
    • OPED
    • Sketches
  • Diaspora
    • Culture
    • Language
    • Literature
    • History
    • Features
    • Reviews
  • Gandhiana
  • Poetry
  • Profile
  • Samantar
    • Samantar Gujarat
    • History
  • Ami Ek Jajabar
    • Mukaam London
  • Sankaliyu
    • Digital Opinion
    • Digital Nireekshak
    • Digital Milap
    • Digital Vishwamanav
    • એક દીવાદાંડી
    • काव्यानंद
  • About us
    • Launch
    • Opinion Online Team
    • Contact Us

ચપડચપડ કરતી એ છોકરી …

અંકિત દેસાઈ|Opinion - Short Stories|23 September 2017

વાપી સ્ટેશન પર ટ્રેન આવે એ પહેલાં એની ચપડચપડ શરૂ થઈ ગયેલી. પાતળું શરીર અને એના પર જીન્સ-ટોપ ટાંગેલાં … ગૌરવરણો દેહ અને વાંકડિયા વાળ બે-ત્રણ વર્ષ પહેલાં થયેલા સ્ટ્રેટનિંગની ચાડી ખાઈ રહ્યા હતા.

એના નસીબે પાછું એને કોઈ ઓળખીતું મળી ગયેલું, જેની સાથે વાતો કરવાની એને મજા પડી ગઈ. પોતે આમ છે ને સુરતમાં, એને આમ કામ છે ને, આમ તો એ કારમાં જ જાય, ને ટ્રેનમાં તો એને ફાવે જ નહીં ને, ટ્રેનના વડાપાઉં એને બહુ ભાવે … ને કોણ જાણે, પાંચેક મિનિટમાં એ કેટકેટલું બોલી ગઈ.

એવામાં ટ્રેન પ્લેટફોર્મ પર આવી, ત્યારે એણે ઔર કકળાટ મચાવ્યો. અને જાણે એ એકલી જ રહી જવાની હોય એમ આમથી તેમ દોડાદોડી કરીને બારીઓ આગળ રૂમાલ ફેંકીને જગ્યા રોકવાની મથામણમાં પડી. ટ્રેનમાં રોજ અપડાઉન કરતાં હોય એ તો શાંતિથી જ ચઢે, પરંતુ જવલ્લે આવી ચઢતાં આવાં આગંતુકો એમની દોડાદોડી અને જગ્યા મેળવવાના કકળાટને કારણે પ્લેટફોર્મ અને ટ્રેનમાં વધુ અરાજકતા સર્જતાં હોય છે.

એના નસીબે એને સિંગલ વિન્ડો પર સીટ મળી, અને મારા નસીબે મને એની બાજુમાં જ ફોર સિટર પર જગ્યા મળી. ઓચિંતા જડી ગયેલું પેલું ઓળખીતું પણ એની સામેની સિંગલ પર ગોઠવાયું અને સુરત સુધી ચાલે એટલી વાતોનું ભાથું એ બંનેએ ખોલ્યું. ટ્રેનમાં બેઠા પછી ફરી એણે પ્લેટફોર્મ પર વગાડેલી એ કેસેટ ફરી વગાડી, જેને લીધે મને પણ એ વાત મોઢે થઈ ગઈ કે, એને તો ટ્રેનમાં ટ્રાવેલિંગ ફાવતું જ નથી કે એ મોટે ભાગે કારમાં જ ટ્રાવેલિંગ કરે કે એને ટ્રેનના વડાપાઉં બહુ ભાવે છે…

હજુ તો ટ્રેન ઉદવાડા નહીં પહોંચી હોય, ત્યાં સામેવાળા એના ઓળખીતાએ એને સવાલ પૂછ્યો.

‘તારા ને અજેયનાં લવ-મેરેજ કેવી રીતે થિયા? તે હો પાછા ઈન્ટરકાસ્ટ …’

પેલીને તો જાણે મુદ્દો જ જોઈતો હતો. આજુબાજુવાળા પણ એની વાતને સાંભળે છે એની સભાનતા વિના એણે ઊંચા અવાજે ચાલુ કર્યું.

‘આમ તો કાંઈ લવ મેરેજ જેવું ની કેવાય, પણ હા એ વાત હાચી કે યોગ્ય સમયે યોગ્ય સાથી મઈળો. રાધર મેં જાતે જ પસંદ કઈરો … બાકી, આગલું છૂટું કઈરા પછી થોડા મહિના તો હું હાવ ભાંગી ગેલી ને મારે હવે લગન કરવા જ નથી ને સ્વતંત્ર જીવન જ જીવવું છે, એવું હો મેં તો નક્કી કરી લીધેલું …’

‘એમ? આગળ તારું છૂટું થેલું? એટલે છૂટાછેડા કે પછી ….?’ સામેવાળો તો આશ્ચર્ય પામ્યો જ, પણ હવે, આ વાતમાં કમ્પાર્ટમેન્ટમાં બેઠેલાં બીજા લોકોને પણ રસ પડ્યો.

‘ની રે … મારા લગન તો ની થેલા … પણ ચાંદલો કરેલો, ને છ મહિના સુધી સંબંધ રેલો …’

‘અચ્છા …’

‘ડેન્ટિસ્ટ થેઈ ને મેં હજુ પ્રેક્ટિસ ચાલુ જ કરેલી, એટલામાં ઘરવાળા વાત લાઈવા કે આ પોઈરો હો ડૉક્ટર થેલો છે. અમે એકબીજાંને જોયાં ને બંનેને ગમી ગિયું, એટલે તરત જ અમારો ચાંદલો હો લેવાઈ ગયેલો. અમારા ચાંદલામાં બે હજાર માણસ થેલા, ખબર કે…?’

એ સહેજ થોભી.

‘ને પછી અમે એકબીજાં હાથે ટાઈમ હો સ્પેન્ડ કરતાં. પણ જેટલો ટાઈમ અમને મળવો જુવે એટલો ટાઈમ અમને ની મળતો … એમ ને એમ સાલા છ મહિના થેઈ ગિયા, પણ અમે તો એકબીજાંને હરખાં ઓળખતાં હો ની …’

‘બરાબર.’ પેલાએ અમસ્તો હોંકારો દીધો.

‘મને થિયું ચાલ ભાઈ હશે … ઉં હો ડેન્ટિસ્ટ અને એની હો પ્રેક્ટિસ ચાલે એટલે કદાચ અમારું પ્રોફેશન અમને એકબીજાં હાથે વધારે ટાઈમ સ્પેન્ડ કરવાની તક ની આપે. પણ પછી તો એ ભાઈ નવી જ વાત લાઈવા … નો ડાઉટ, એ લોકો હો રેપ્યુટેડ લોકો ઉતા અને પોયરો હો ડાયો. ને એ લોકોનું એવું કોઈ દબાણ હો ની ઉતું … પણ એ પોઈરા હાથે મેળ પળે એવું ની ઉતું .. ’

‘એમ? હુ વાત લાઈવો એ?’ સામેવાળાની ઉત્સુક્તા ચરમસીમાએ પહોંચી, કારણ કે એના માટે તો આ બ્રેકિંગ ન્યૂઝ જ હતા કે, પેલી બાઈ પહેલાં પણ એકવાર રિલેશનશિપમાં રહી ચૂકી છે.

‘કાંઈ ની … પોઈરાના ફેમિલીવારા બધા અમેરિકામાં. કાકા-કાકી, ફોઈ-ફુવા એ બધા … તો એ કેય આપણે હો પરણીને અમેરિકા જ જાહું. અમારું નક્કી કરેલું ત્યારે એવી કોઈ વાત ની થેલી. ની તો ઉં ત્યારે જ એની હાથે સંબંધ બાંધવાની ના પાડી દેતે, કારણ કે મારાથી કંઈ મારો પરિવાર કે અહીંનું બધું છૂટે ની … સ્વાભાવિક છે ને …?’

સામેવાળાના હાવભાવ જાણવા એ સહેજ થંભી.

સામેવાળાએ ‘હં … હાચી વાત …’ એમ કહી ડોકું ધૂણાવ્યું.

‘ચાલોની ભાઈ, એ તો કદાચ ઉં ચલાવી હો લેઉં. દિલની કરીબ ઓય એની સાથે દુનિયાના કોઈ પણ ખૂણામાં રેઈ શકાય. એટલે મેં મન મનાવ્યું. પણ પછી થોડાક દાળા પછી એ ભાઈ એમ કેય કે, અમારા ઘરની કોઈ બયરી નોકરી ની કરે. આપણી પાસે પૈહા જ એટલા બધા છે કે બઈરાએ નોકરી કરવાની જરૂર ની પડે … તમારે તો ખાલી ખર્ચા જ કરવાના … ’

સામેવાળાએ પાછું ડોકું ધૂણાવ્યું. એને તો સવાર સવારમાં મસ્ત વાત મળી, એટલે એના ચહેરા પર કશુંક પામ્યાની લાલીમા જોવા જેવી હતી. કદાચ એણે એય ગણતરી શરૂ કરી દીધી હશે કે, ક્યારે આ વાત પતે અને ક્યારે હું કોઈકને એના વિશે કહ્યું કે, આ બાઈનું પહેલા છૂટું થયેલું અને પછી અજેય સાથે લગ્ન કરેલા.

‘એણે પ્રેક્ટિસ કરવાની ના પાડી એટલે પછી મારું ફટક્યું. પહેલા તો મેં એને હમજાવી જોયો કે, મારા પપ્પાએ લૉન લઈને મને ખાલી એટલે જ ભણાવી છે કે, મારે ડેન્ટિસ્ટ થાવું ઉતું. પ્રેક્ટિસ કરવી એ મારા માટે નોકરી નંઈ પણ પેશન છે. મારું બાળપણનું હપનું છે … તો એની હાથે હું કેમ કરીને બાંધછોડ કરું…? પણ તે એક જ જિદ લેઈને બેહેલો કે પયણીને મારે પ્રેક્ટિસ ની કરવાની …’

‘એટલે પછી તોડી લાઈખું …?’ પેલાએ પૂછ્યું.

‘ની. એટલે એમ કંઈ લડીઝગડીને ની … પણ શાંતિથી બેઠક કરીને વાતચીત કરી. એમાં હો એ લોકોને હમજાવી જોયાં … પણ એ લોકો કેય કે આ તો અમારા ફેમિલીનાં એથિક્સ છે એટલે એમાં બાંધછોડ ની થાય … એટલે પછી શાંતિથી એકબીજાની વીંટી ને સોનું પાછું આપીને પોતપોતાને રસ્તે ફંટાયાં … એવણને એમને એથિક્સ મુબારક ને મને મારું હપનું …’

બાજુની પટરી પરથી ધડાકાભેર ગુડ્સ ટ્રેન પસાર થઈ, એટલે એણે સહેજ બ્રેક લેવો પડ્યો. બાજુની ટ્રેનનો કોલાહલ હજુ બંધ થાય, એ પહેલાં જ સામેવળાએ એને પૂછ્યું.

‘બરાબર … એમાં અજેય કેમ કરીને ભટકાયો?’

‘અજેય અને ઉં આમ તો અગિયાર-બાર સાયન્સમાં હાથે ભણેલાં … પણ એનું મેથ્સ ઉતું ને મારું બાયોલોજી, એટલે ત્યારે અમારી દોસ્તી બો ની ઉતી …. પણ એક કૉમન ફ્રેન્ડના ફંક્શનમાં અમે મઈળાં ને સ્કૂલ ડેય્ઝની ફ્રેન્ડશીપ યાદ કરીને ભેગાં થયાં. આમ હો પેલાની હાથે છૂટું કઈરા પછી હું મેન્ટલી થોડી ડિસ્ટર્બ જ ઉતી. આપણું લોક તો કેટલું નાલાયક એ તમને હો ખબર જ ઓહે … અમારું છૂટું થિયું પછી મારું ક્યાંક લફરું જ હશે, એમ કરીને લોકે જાતજાની વાત ઉળાવી … કેટલાંક તો મને મોઢે પૂછી જતાં કે કેથે હોધી મૂકેલું છે કે હું …? આ બધાથી ઉં એટલી કંટાળી ગેલી કે ન પૂછો વાત … એવામાં અજેય મઈળો ને એને મેં બધી વાત કરી તો એણે મને સપોર્ટ કઈરો અને પોતાનું ગમતું કરવાની સ્વતંત્રતા માટે રેપ્યુટેડ ફેમિલી સાથે સંબંધ તોઈડો એ હારુ એપ્રિસિયેટ હો કરી …’

એ સહેજ શ્વાસ લેવા થંભી હોય એવું લાગ્યું.

‘પછી તો અજેયે મને ઈમોશનલ સપોર્ટ હો બો આઈપો અને એકવાર મને પૂઈછું કે, ઉં જો એની હાથે પરણવા તૈયાર હોઉં તો એને મારી સાથે જીવવાનું ખૂબ ગમહે … એણે મને સામેથી પૂઈછું ત્યારે મારા દિલમાં હો એવું થિયું કે આ પોયરો મને આખી જિંદગી ખુશ રાખહે. એટલે મેં મારી ઘેરે વાત કરી ને ઈન્ટરકાસ્ટ ઉતું તો હો મારા ઘરવાળા તૈયાર થઈ ગિયાં … હામે અજેયના ઘરના હો તૈયાર થિયા અને અમે તરત જ પઈણી ગિયાં … એટલે આમ અમને પ્રેમ કરવાનો કે પેલી ટિપિકલ લવ સ્ટોરીમાં હોય એમ એકબીજાં હાથે રોમાન્સ કરવાનો હો ટાઈમ ની મઈળો …’

એણે એની વાત પૂરી અને પેલા સામેવાળાને પણ કંઈક નવી જ વાત જાણીને હાશકારો થયો.

‘આ વરહે છ વરહ પૂરાં થિયાં અમારા લગનને. પણ આજ હુધી એકવાર એવું નથી થિયું કે ઝાઝો પરિચય ની ઉતો તો આ પોઈરા હાથે કેમ લગન કઈરા … કે તે ટાઈમે લીધેલો નિર્ણય ખોટો ઉતો …’

એના ચહેરા પર ખુશી અને ગજબનો સંતોષ હતો.

કદાચ એ સંતોષ એનું સપનું પૂરું કર્યાનો હતો … લોકોની નાગાઈ કે લોકો શું કહેશે એની પરવા ન કરવાનો સંતોષ હતો … કોઈના કહ્યે જીવન ન જીવી, પોતાનું ધાર્યું કર્યાનો હતો … એના પ્રિયજનને પામ્યાનો હતો …

આમેય આ હાલતા ચાલતા લોકોને જાતજાતના સર્ટિફિકેટ્સ આપી દેતા, સતત લોકોની પંચાત કરતા સમુદાય વચ્ચે પોતાની મરજી મુજબ જીવવું એ કંઈ સહેલું કામ નથી. બધા પાસે એવી હિંમત નથી હોતી. મને એ છોકરીનો નિર્ણય ખૂબ ગમ્યો કે એણે પોતાનું ગમતું કરવંુ કરવા માટે દોમદોમ સાહ્યબી ઠુકરાવી હતી ….

બાકી કેટલા પાસે હોય છે આવી હિંમત? કહો જોઈએ…

***

પછીય એ તો ચપડચપડ કરતી જ રહી … પણ પછી મને એના કકળાટનો કંટાળો નહીં આવ્યો …

સૌજન્ય : http://cocktailzindagi.com/gujarati/train-tales-story-two/

23 September 2017

Loading

વૃક્ષોને કપાતાં બચાવવા માટે પોતે કપાવા તૈયાર થઈ ગયેલાં ગૌરાદેવી

રુચિતા શાહ|Opinion - Opinion|22 September 2017

ચિપકો આંદોલન તરીકે દેશવિદેશમાં પ્રચલિત બનેલા વૃક્ષોને બચાવવાનાં અનોખા અભિયાનને કારણે આપણને પર્યાવરણ મિનિસ્ટ્રી મળી. પર્યાવરણ સંવર્ધનનો કાયદો પણ આ આંદોલનની જ દેણ છે. એક અભણ આદિવાસી મહિલાની દૂરંદેશી અને દૃઢતાની જબરદસ્ત દાસ્તાન પ્રસ્તુત છે અહીં.

હિમાલયના ગઢવાલ વિસ્તારમાં આવેલા લાઠા નામના ગામમાં આદિવાસી પરિવારમાં ગૌરાદેવીનો જન્મ થયેલો. પહાડી મહિલાઓ ઘરમાં ચૂલો પેટાવવા માટે બળતણ તરીકે ઝાડની ડાળખીઓ અને પાંદડાંઓ ભેગાં કરવા જંગલમાં જતી. બાળપણમાં પોતાની માતા સાથે જંગલમાં જમીન પર પડેલી સૂકાં ઝાડની ડાળખીઓ અને પાંદડાંઓ વીણતી મમ્મીને જોઈને ગૌરાએ પ્રશ્ન પૂછેલો, ‘શું કામ આપણે જમીન પર પડેલી આ ડાળખીઓ વીણીએ છીએ? એના કરતાં આ ઝાડને જ કાપી લઈએ તો?’

ત્યારે તેમની માતાએ સમજાવ્યું હતું, ‘બેટા, આ ઝાડ છેને એનાં મૂળિયાં હાથ જેવાં હોય છે, જેણે આપણી જમીનને પકડી રાખી છે. વધુ વરસાદ પડે કે પહાડ પીગળીને ત્યાંથી પાણીનો ધોધ આવે ત્યારે એ પાણીને પણ સાચવી લે છે અને સાથે જ માટીને પણ પકડી રાખે છે. જો કોઈ આ ઝાડને કાપી લે તો આપણે પાણી સાથે વહી જઈએ.’

માતા પાસેથી સમજેલી આ વાત ગૌરાદેવીના મનમાં એવી ઠસી ગઈ કે તેમણે એક ઐતિહાસિક આંદોલનને જન્મ આપ્યો. ૧૧ વર્ષની ઉંમરે લગ્ન કરીને રેણી ગામમાં રહેવા આવેલી ગૌરાનો જીવનસંઘર્ષ ચાલુ હતો. પતિનું બાવીસ વર્ષની ઉંમરે અવસાન થયું હતું અને એક બાળકની જવાબદારી તેમના માથે હતી. છતાં નાનપણના સંસ્કારો કામ કરી રહ્યા હતા અને તેઓ પોતાની સાથે સમાજના કલ્યાણ માટે કામ કરી રહ્યાં હતાં. એવામાં એક ઘટના બની.

બન્યું એવું કે ૧૯૬૨માં ભારત-ચીન યુદ્ધ પછી સૈનિકોને સરહદ પર આવાગમન માટે સરળતા રહે એટલા માટે એક માર્ગ બનાવવાનું સરકારે નક્કી કર્યું. એ માર્ગ બનાવવા અંતર્ગત જ હિમાલયનો બૉર્ડર-વિસ્તાર ગણાતા ચમૌલી જિલ્લાના રેણી ગામ અને એની નજીક આવેલાં જંગલોનાં લગભગ ૨,૪૫૦ વૃક્ષો કાપવાની તૈયારી વનવિભાગે કરી લીધી હતી. આમાં કેટલાક તકવાદી લોકોએ પોતાના અંગત લાભ માટે પણ વૃક્ષો અને એનાં લાકડાંઓનો ઉપયોગ કરવા આ કાર્ય પાર પડે એવા પ્રયત્નો કર્યા હતા. આના વિરોધમાં ગઢવાલ વિસ્તારના કેટલાક સમાજસેવકો કાર્ય કરી રહ્યા હતા. એવામાં ૧૯૭૦ના ગાળામાં અલકનંદા નદીમાં પૂર આવતાં પહાડી લોકોએ ભારે વિપદાનો સામનો કર્યો હતો. આ પૂરમાં અસરગ્રસ્ત લોકોની મદદ કરવામાં વિવિધ સામાજિક કાર્યકરોમાં ગૌરાદેવીની વિશેષ ભૂમિકા હતી. પહાડી ગામોમાં રહેતા પરિવારોની તકલીફો દૂર કરવા માટે એક મહિલા સંગઠન રચવામાં આવ્યું હતું, જેમાં ગૌરાદેવી પ્રમુખ તરીકે ચૂંટાયાં હતાં. (પહાડી પ્રદેશોમાં પરિવાર સાચવવાની સાથે બહારનું કામ કરીને આર્થિક મદદ કરવામાં પણ મહિલાઓની વિશેષ ભૂમિકા હોય છે, એટલે જ તેમના જીવન સાથેના સંકળાયેલા પ્રશ્નોના સમાધાન માટે પણ મહિલાઓ વિશેષ સક્રિય હોય છે).

પૂરથી પોતાના પ્રદેશનું રક્ષણ કરવું હશે તો વૃક્ષોનું હોવું જરૂરી બનશે, એ વાત ચાંદી પ્રસાદ ભટ્ટ, ગોવિંદ સિંહ રાવત જેવા કેટલાક સામાજિક કાર્યકરો સારી રીતે જાણતા હતા. ગૌરાદેવી પણ આ બાબતમાં ગંભીર હતાં. ૧૯૭૪ની ૨૪ માર્ચે રેણી અને આસપાસનાં ગામોના પહાડી લોકોએ ભેગા થઈને વૃક્ષો કાપવાના સરકારના નિર્ણયનો વિરોધ કરવા એક રૅલી પણ કાઢી હતી. સ્થાનિક લોકો દ્વારા વૃક્ષોને કાપવાનો વિરોધ થઈ રહ્યો હોવા છતાં સરકારે પાકા પાયે તૈયારી કરીને એ લોકો સાથે વાટાઘાટના પ્રયત્નો આદરી દીધા હતા. જમીનના બદલામાં તેમને સારું વળતર આપવામાં આવશે એવી લાલચો અને વાતચીતોના નામે એ લોકોને ભોળવવાનું સંપૂર્ણ પ્લાનિંગ પણ કરી લીધું હતું.

દિવસ હતો ૧૯૭૪ની ૨૬ માર્ચનો. રેણી ગામના પુરુષો સરકાર દ્વારા જમીન માટે આપવામાં આવનારા વળતરને લેવા માટે ચામોલી ગામે જતા રહ્યા હતા. ત્યાંના સામાજિક કાર્યકરો સાથે વાતચીત કરવા માટે તેમને રેણી નજીક આવેલા ગામમાં બોલાવી દેવામાં આવ્યા હતા. ગામમાં મહિલાઓ અને બાળકો જ હતાં. એ સમયે વનવિભાગના કેટલાક અધિકારીઓ મોટી-મોટી ટ્રક લઈને દેવદારનાં વૃક્ષોથી ભરચક જંગલો કાપવા માટે પહોંચી ગયા હતા. આ બધી જ હિલચાલ પર એક નાનકડી બાળકીની નજર ગઈ અને તેણે આંખેદેખ્યો અહેવાલ ગૌરાદેવીને સંભળાવ્યો. આ હિલચાલ વિશે જાણીને ગૌરાદેવી ઍક્શનમાં આવી ગયાં. બધી જ મહિલાઓ અને બાળકોને લઈને તેમણે જંગલ તરફ દોટ મૂકી. મજૂરો ઝાડ કાપવાના પોતાના કામે લાગે એ પહેલાં જંગલોમાં જઈને ઝાડનું રક્ષાકવચ બનીને તેમની સામે ઊભાં રહી ગયાં. ગૌરાદેવી કહી રહ્યાં હતાં, ‘ભાઈ, આ જંગલો અમારા પિયર સમાન છે. અહીંથી અમને જડીબુટ્ટીઓ, તાપણા માટેનાં લાકડાંઓ, ફળો અને શાકભાજી મળે છે. આને કાપવાથી તો પૂર આવશે.’

વન-અધિકારીઓ માટે આ એન્ટ્રી અણધારી હતી. જંગલો ન કાપવા માટે આ મહિલાઓએ અધિકારીઓને ભલામણ કરી તો અધિકારીઓએ દમદાટી કરીને તેમને ભગાડવાના પ્રયત્નો કર્યા, તેમની સામે બંદૂક તાકીને તેમને ડરાવવાની કોશિશ કરી, અપશબ્દો બોલીને અને તેમના પર થૂંકીને તેમને ડગાવવાના પ્રયત્ન કર્યા; પણ ગૌરાદેવી અને તેમની સાથે રહેલી મહિલાઓ અને બાળકો નીડર રહ્યાં.

એક પછી એક બધી જ મહિલાઓ જંગલમાં વિખેરાઈ ગઈ અને વૃક્ષોને ભેટીને ઊભી રહી ગઈ : ‘વૃક્ષને કાપતાં પહેલાં તમારે અમને કાપવાં પડશે.’ આટલો મક્કમ નિર્ધાર અને મહિલાઓની આ અડગતા જોઈને વન-અધિકારીઓએ હથિયાર નાખીને ત્યાંથી ચાલતી પકડવી પડી. વૃક્ષોને ચોંટીને, ચીપકીને તેમને બચાવનારી આ મહિલાઓનું અનોખું આંદોલન દેશભરમાં જ નહીં, આખા વિશ્વના લોકોમાં નોટિસેબલ બન્યું. વૃક્ષોને બચાવવાનો આ અહિંસાવાદી પ્રયાસ અખબારોની હેડલાઇન બન્યો. ‘ચિપકો આંદોલન’ને કારણે ગૌરાદેવી અને તેમની સાથે જોડાયેલી લગભગ બાવીસ મહિલાઓને વિશ્વના તમામ લોકોએ બિરદાવ્યાં. દેશવિદેશના પર્યાવરણપ્રેમીઓએ આ દિશામાં ધ્યાન આપીને સરકારના કાન પણ આમળ્યા અને એનું સૌથી મોટું દેખીતું પરિણામ એ આવ્યું કે સરકારે એની તપાસ માટે એક ખાસ સમિતિની રચના કરી. ડૉ. વીરેન્દ્ર કુમાર નામના શખ્સની અધ્યક્ષતા હેઠળ રચાયેલી આ સમિતિની તપાસમાં ખબર પડી કે રેણી ગામનાં જંગલોની સાથે આજુબાજુમાં આવેલી અલકનંદા નદી અને એમાં મળનારી અન્ય તમામ નદીઓ તથા કુંવારી પર્વતમાળાનાં જંગલોની સુરક્ષા પર્યાવરણીય દૃષ્ટિથી ખૂબ જ આવશ્યક છે. તપાસના આ રિપોર્ટ પછી સરકારે આ વિસ્તારનાં વૃક્ષોને પંદર વર્ષ સુધી ન કાપવાનો આદેશ આપ્યો.

ચિપકો આંદોલને આપણા દેશને પર્યાવરણ વિભાગ આપ્યો અને આગળ જતાં એમાંથી પર્યાવરણ મિનિસ્ટ્રીની પણ રચના થઈ. આ એક આંદોલન ફૉરેસ્ટ કન્ઝર્વેશન ઍક્ટને જન્મ આપવામાં પણ નિમિત્ત બન્યું. કલ્પના તો કરો કે એક સાવ અભણ અને આદિવાસી મહિલાની દૃઢ ઇચ્છાશક્તિ અને લડી લેવાની નીડરતા કેટલી કારગત નીવડી. ઉત્તરાખંડ ઉપરાંત કર્ણાટક, મહારાષ્ટ્ર, મધ્ય પ્રદેશ, ઉત્તર પ્રદેશ અને દક્ષિણ ભારત સુધી આ આંદોલન પહોંચ્યું હતું અને દરેકે વૃક્ષને બચાવવા માટે આ પેંતરો અજમાવ્યો હતો. કન્નડમાં ચિપકોને એપ્પિકો કહેવાય છે એટલે કર્ણાટકમાં ચિપકો આંદોલનથી પ્રેરિત એપ્પિકો આંદોલન પ્રચલિત બન્યું હતું.

દુ:ખની વાત એ છે કે એ સંદેશ લાંબો સમય ટક્યો નહીં. સમયમર્યાદા પૂરી થતાં વૃક્ષો કાપવાનો સિલસિલો અકબંધ રહ્યો અને કદાચ એના પરિણામરૂપ જ ૨૦૧૩માં ઉત્તરાખંડમાં પૂર આવ્યું અને એણે લગભગ સાડાચાર હજાર ગામડાંઓમાં તબાહી મચાવી તથા લગભગ છ હજાર લોકોનો જીવ લીધો. આ પૂરને કારણે થયેલી તબાહીને રોકી શકાઈ હોત, જો ગૌરાદેવીની દૂરંદેશી પર સરકાર અને વનવિભાગ કાયમ રહ્યું હોત અને ત્યાં આવેલાં જંગલોનો ખાતમો ન બોલાવ્યો હોત. દર વર્ષે વિશ્વના તમામ દેશો ભેગા થઈને ગ્લોબલ વૉર્મિંગ માટે ચિંતાઓ દર્શાવે છે, પર્યાવરણના સંવર્ધનની વાતો કરે છે અને અંદરખાને ડેવલપમેન્ટના નામે જંગલોનો ખાતમો બોલાવી રહ્યા છે. આજે પણ તેઓ ઇચ્છે તો આ પહાડી મહિલાની વાતને સમજીને સ્વીકારે તો અનેક કુદરતી આફતોથી લોકોને બચાવી શકાય એમ છે. આજે નવરાત્રિના પહેલા દિવસે પર્યાવરણ અને પ્રકૃતિ માટે પોતાના જીવની પરવા કર્યા વિના જંગે ચડેલાં ગૌરાદેવીને હૃદયપૂર્વક શત શત પ્રણામ.

રાજસ્થાની મહિલાના પરાક્રમને પણ જાણીએ :

ખૂબ ઓછા લોકો જાણે છે કે ગૌરાદેવી જેવું જ આંદોલન સત્તરમી સદીમાં એક રાજસ્થાની મહિલાએ કર્યું હતું. લગભગ ૨૬૦ વર્ષ પહેલાં જોધપુરના રાજાએ પોતાના મહેલ માટે લાકડું લાવવાનો આદેશ આપ્યો અને રાજાના અધિકારીઓ મેવાડના ખેજડીનાં વૃક્ષો ધરાવતા જંગલને કાપવા પહોંચ્યા ત્યારે બિશ્નોઈ સમુદાયનાં અમૃતાદેવી નામનાં મહિલાના નેતૃત્વ હેઠળ મહિલાઓ ઝાડને ચોંટીને ઊભી રહી ગઈ. ‘સર સાંટે રુખ રહે તો ભી સસ્તો જાણ’ (વૃક્ષને બચાવવા માથું કપાવું પડે તો પણ એને સસ્તું ગણજો) એવા નારા સાથે એ મહિલાએ લોકોનો જુસ્સો જગાડીને પોતાનો વિરોધ અને મક્કમતા દર્શાવ્યાં હતાં. લગભગ ૮૪ ગામની સેંકડો મહિલાઓ વૃક્ષોને કાપવાના વિરોધમાં આડે આવી. અમૃતાદેવી સહિત લગભગ ૩૬૩ મહિલાઓએ પોતાના પ્રાણોની આહુતિ આપી. એ પછી તો આખો બિશ્નોઈ સમુદાય આ કાર્યમાં જોડાઈ ગયો હતો. આજે મધ્ય પ્રદેશ અને રાજસ્થાન સરકારના વનવિભાગ દ્વારા વનસંવર્ધન માટે કામ કરતા લોકોને અમૃતાદેવી બિશ્નોઈ સ્મૃિત અવૉર્ડથી સન્માનિત કરવામાં આવે છે.

સૌજન્ય ‘ધ ગ્રેટ નારી’, “ગુજરાતી મિડ-ડે”, 20 સપ્ટેમ્બર 2017

Loading

ધૂર્ત બાબાઓની ધોંસ કેમ ચાલે છે?

નેહા શાહ|Opinion - Opinion|22 September 2017

જ્યાં ‘ના’ પાડવાનો અવકાશ ન હોય એવા સંજોગોમાં ઇચ્છા વિરુદ્ધ અપાયેલી મંજૂરીને મંજૂરી ગણાય ?

‘ડેરા સચ્ચા સોદા’વાળા બાબા રામ રહીમની કરતૂતોના પડઘા હજી કાનમાં સંભળાય છે. તેમની સામે પોતાના હોદ્દાનો ઉપયોગ કરી બે સ્ત્રીઓના જાતીય શોષણ કર્યાનો આરોપ સી.બી.આઈ. કોર્ટે મંજૂર રાખીને તેમને વીસ વર્ષની સજા સંભળાવી, ત્યારે એવી આશા જાગે કે લોકોની આંખો પર બંધાયેલી અંધવિશ્વાસની પટ્ટી હવે ખૂલશે. છેલ્લાં કેટલાંક વર્ષોમાં એક પછી એક આવી ઘટનાઓ આવતી જ રહી છે.

આસારામ બાપુ અને નારાયણ સંાઈ, નિત્યાનંદ પરમહંસ, યુ.પી.ના બાબા પરમાનંદ, કેરળના સ્વામી ગણેશાનંદ અને એવા તો બીજા દેશના ચારે ખૂણામાં ફેલાયેલાં અનેક નામોની યાદી લંબાતી જ ગઈ છે. જમીન પચાવી પાડવી, ધાકધમકી આપવી, ખૂન અને બળાત્કાર જેવા ગુનાઓમાં એમનાં નામ સંડોવાયેલાં છે. તેમનાં દુષ્કર્મોનાં પોટલાં એક પછી એક ઉઘડતાં જ જાય છે, તો પણ હજી તો એવા કેટલા ય બની બેઠેલા ગુરુ, સ્વામી, બાબા, મૌલવી, ફકીર હશે જેમની પાપલીલા બહાર નથી આવી. છતાં ય આપણા દેશમાં દરેક બાબા અત્યંત શ્રદ્ધાભાવથી પૂજાય છે. એક જાય તો બીજા દસ ઊભા થઈ જાય છે. તેમને એટલાં બધાં અનુયાયીઓ મળી રહે છે કે તેઓ એક સંપ્રદાય ઊભો કરી શકે!

મોટા સંપ્રદાય પર સામ્રાજ્ય ચલાવતા ગોડમેન / ગુરુનાં કરતૂતની વાત જાહેરમાં લાવવી અઘરી છે. તેની પાછળ ઘણાં કારણ કામ કરતાં હોય છે. સમાજની સમજણ જ એવી કે ગુરુજી સામે ના બોલાય. ગુરુ તો જાણે સાક્ષાત્ ઈશ્વર. ગુરુના ચેલાઓ પણ એ જ રીતે પ્રચાર કરતાં હોય છે. ગુરુ સાથેના સંબંધને ઈશ્વરને પામવાની સીડી સમજાવીને રજૂ કરવામાં આવે છે અને એમ માની લેનારા લોકો નીકળે પણ છે! ભોગ બનેલી વ્યક્તિ પણ મનેકમને તેમની સાથે થતા વ્યવહારને સ્વીકારી લે છે.

તેમાં ભણેલાગણેલા લોકો પણ આવી જાય. શૈક્ષણિક લાયકાત અને અંધશ્રદ્ધાને કોઈ સંબંધ નથી હોતો. માનસિક પછાતપણાને દૂર કરવા અક્ષરજ્ઞાન જરૂરી છે પણ ડિગ્રીલક્ષી ભણતરથી માનસિક પછાતપણું જાય જ, એ જરૂરી નથી. એ વાત સાચી કે આવી પાપલીલાનો ભોગ માત્ર સ્ત્રીઓ જ બને એવું નથી. ઘણી વાર બાળકો અને કેટલાક કિસ્સામાં પુરુષો પણ આધ્યાત્મિક ગુરુની જાતીય સતામણીનો ભોગ બનતા હોય છે. પરંતુ સ્ત્રીઓ અને બાળકોની હાલત પુરુષોની સરખામણીએ ઘણી વધારે કફોડી હોય છે. ગુરુની મહેરબાની સ્ત્રીઓ પર વધુ વરસતી હોય છે.

એક અભ્યાસમાં એવું જાણવા મળ્યું કે સંપ્રદાયમાં સ્ત્રીઓના શારીરિક શોષણની વાત બહાર આવી, ત્યારે ગુરુ દ્વારા થતી જાતીય સંબંધની માગણીને એ સ્ત્રીના ગૌરવ તરીકે રજૂ કરવામાં આવતી હતી — જાણે કે એને કોઈ ઈશ્વરીય ભેટ મળી હોય અથવા પરમાત્માને પામવાનો આ એક રસ્તો હોય! ઘણાં કુટુંબો તો શ્રદ્ધાના રંગે એવા રંગાયેલા હોય છે કે પોતાની વહુ – દીકરીઓને આશ્રમમાં ગુરુની સેવા કરવા સામેથી મોકલતાં હોય છે. ગુરુ સેવાને જ ઈશ્વર સેવા ગણતાં લોકો પોતાની દીકરીઓને ગુરુને પ્રસન્ન રાખવાનું જ શીખવાડે છે.

સ્ત્રીને ગુરુના બીજા ચહેરાનો સાક્ષાત્કાર થાય ત્યારે ભગવાન સમાન ગુરુને નારાજ કર્યાનો ડર અને સાથેસાથે સમાજ તથા કુટુંબને પણ નારાજ કર્યાના ડરનું એવું મિશ્રણ થાય છે કે સ્ત્રીઓ પોતાનું શોષણ થવા દે છે. તેની સામે અવાજ ઉઠાવવાને બદલે તે ચૂપ રહેવાનું પસંદ કરે છે. આ જ ડરનો ઉપયોગ વારંવાર એની સામે કરવામાં આવે છે. બળાત્કાર એટલે મંજૂરી વિના જબરદસ્તીથી બંધાયેલો શારીરિક સંબંધ. જરૂરી નથી કે જબરદસ્તીના સંબંધ માટે હંમેશાં શારીરિક બળનો પ્રયોગ થાય જ.

જ્યારે એવા સંજોગો રચાયા હોય કે જ્યાં ‘ના’ પાડવાનો અને ‘ના’ સાંભળવાનો અવકાશ ન હોય એવા સંજોગોમાં ઈચ્છા વિરુદ્ધ અપાયેલી મંજૂરીને મંજૂરી ગણાય? જ્યારે સત્તાના સમીકરણમાં એક પલ્લું ભારે હોય અને બીજા પાસે બોલવાનો કે વિરોધ કરવાનો કોઈ અવકાશ જ ન હોય તેવા સંજોગોમાં બંધાયેલા સંબંધ પણ બળાત્કાર જ ગણાય. વળી, છેલ્લાં થોડાં વર્ષોમાં જે કિસ્સા ઉઘાડા પડ્યા છે, તેમાં ગુરુ અને તેમના આશ્રમ પાસે હથિયારની તાકાત અને રાજકીય વગ હોવાનું પણ બહાર આવ્યું છે. તેનાથી ડર બેવડાય છે. ગુરુ/બાબા સામેના આક્ષેપો સાબિત થયા અને તેમને સજા થઇ ત્યારે તેમના ઘણા અનુયાયીઓએ આશ્રમમાં ચાલતી ગુનાઈત પ્રવૃત્તિઓના આક્ષેપોનું સમર્થન કર્યું.

સવાલ એ ઊભો થાય છે કે કયા કારણથી આટલા બધા લોકો આ ગુરુઓ અને તેમની સંસ્થાઓ તરફ આકર્ષાય છે? કેટલાક સમાજશાસ્ત્રીઓના અભ્યાસ મુજબ આ ગુરુઓ / બાબાઓના સામાજિક કામ પ્રત્યે લોકો આકર્ષિત થતા હોય છે. શિક્ષણ અને આરોગ્ય જેવી પ્રાથમિક સુવિધા છેવાડાના લોકો સુધી પહોંચાડવામાં રાજ્ય જ્યાં નિષ્ફળ ગયું હોય ત્યાં રાહતના દરે મળતી સુવિધાઓ લોકોને આકર્ષવાની જ. વળી, ગુરુઓ દ્વારા ચાલતા વ્યસનમુક્તિ જેવા કાર્યક્રમથી સચવાઈ જતાં કુટુંબો તેમ જ ક્યારેક આશ્રમમાં રોકટોક વગર મુક્ત રીતે આવવા-જવાની છૂટને કારણે મળતો સામાજિક સ્વીકાર લોકોને તેમના ભણી દોરવામાં ખૂબ મોટી ભૂમિકા ભજવે છે.

સાંપ્રદાયિક ગુરુઓના સમાજ પર પ્રભાવ પર થયેલા અભ્યાસો કહે છે કે સામાજિક રીતે વધારે નિર્બળ વ્યક્તિની બાબાઓ પ્રત્યે વધુ આકર્ષિત થવાની શક્યતા વધી જાય છે. સામાન્ય સંજોગોમાં ડગલે ને પગલે હડધૂત થતા-અપમાન અનુભવતા લોકોને સામાજિક સ્વીકાર અને સન્માનની લાગણી મળતી હોય ત્યારે આંખે પાટા બાંધી તેઓ કંઈ પણ કરવા તૈયાર હોય છે. સ્ત્રીઓની હાલત પણ કંઈક એવી જ હોય છે. એકધારી ઘરેડમાં ચાલતી, જેની ઉપર તેમનો પોતાનો ખાસ કોઈ અધિકાર પણ ન હોય તેવી જિંદગીને અાધ્યાત્મિક પ્રવૃત્તિ એક અર્થ આપતી હોય છે. એટલે તે આવી પ્રવૃત્તિઓમાં સંકળાતી રહે છે. તેમના માટે બે ખરાબ વિકલ્પમાંથી એકને પસંદ કરવાની વાત હોય છે.

જો કે, આર્થિક-સામજિક તેમ જ શૈક્ષણિક રીતે સધ્ધર લોકો પણ બાબાઓના ચમત્કારિક ઉપાયો અજમાવવા માટે તત્પર હોય છે. વધતી જતી અસલામતી અને અસમાનતાને કારણે તે અાધ્યાત્મિક બાબાઓનું શરણું શોધતા હોય છે. મૂળે સામાજિક સ્તરે વૈજ્ઞાનિક ઢબે વિચારવાની પ્રકૃતિ જરા નબળી જ છે. છેક સ્કૂલથી જ બાળકને સવાલ નહિ પૂછવાની ટેવ આપણે પાડીએ છીએ. ‘ટીચર જે કહે એ સાચું’ એ વલણ સાચા-ખોટાનો ભેદ પારખતા રોકે છે.

વર્ષો સુધી ગોરખધંધા કરતાં આશ્રમોની હકીકત રાજ્યના ધ્યાનમાં ન આવે એ બનવાજોગ નથી. ‘બેટી બચાવો’ના સૂત્રમાં રાચતા આપણા રાજકારણીઓને પણ બળાત્કારી બાબાઓના આશીર્વાદની જરૂર પડે, સત્ય સામે આવે ત્યારે પણ તેમને છાવરવાની જરૂર પડે અને તેઓ છાવરે પણ ખરાં! વોટબેંકની સામે નાગરિકહકોની રક્ષા કરવાની પ્રતિબદ્ધતા નબળી પડી છે, તે વાસ્તવિકતા છે.

સૌજન્ય : ‘મજબૂરીનું નામ …’, “દિવ્ય ભાસ્કર”, 22 સપ્ટેમ્બર 2017

Loading

...102030...3,2803,2813,2823,283...3,2903,3003,310...

Search by

Opinion

  • પૈસા આપવાનું વચન આપીને RSS દ્વારા બોલાવાયેલા સત્યાગ્રહીઓ!
  • પાલિકા-પંચાયત ચૂંટણીઓમાં વિલંબ લોકતંત્ર માટે ઘાતક છે
  • અદાણી ભારત કે અંબાણી ઈન્ડિયા થશે કે શું?
  • પ્રતાપ ભાનુ મહેતા : સત્તા સામે સવાલો ઉઠાવતો એક અટલ બૌદ્ધિક અવાજ
  • લાઈક-રીલ્સથી દૂર : જ્યારે ઓનલાઈનથી ઓફલાઈન જિંદગી બહેતર થવા લાગે

Diaspora

  • દીપક બારડોલીકરની પુણ્યતિથિએ એમની આત્મકથા(ઉત્તરાર્ધ)ની ચંદ્રકાન્ત બક્ષીએ લખેલી પ્રસ્તાવના.
  • ગાંધીને જાણવા, સમજવાની વાટ
  • કેવળ દવાથી રોગ અમારો નહીં મટે …
  • ઉત્તમ શાળાઓ જ દેશને મહાન બનાવી શકે !
  • ૧લી મે કામદાર દિન નિમિત્તે બ્રિટનની મજૂર ચળવળનું એક અવિસ્મરણીય નામ – જયા દેસાઈ

Gandhiana

  • ગાંધીસાહિત્યનું ઘરેણું ‘જીવનનું પરોઢ’ હવે અંગ્રેજીમાં …
  • સરદાર પટેલ–જવાહરલાલ નેહરુ પત્રવ્યવહાર
  • ‘મન લાગો મેરો યાર ફકીરી મેં’ : સરદાર પટેલ 
  • બે શાશ્વત કોયડા
  • ગાંધીનું રામરાજ્ય એટલે અન્યાયની ગેરહાજરીવાળી વ્યવસ્થા

Poetry

  • ગઝલ
  • કક્કો ઘૂંટ્યો …
  • રાખો..
  • ગઝલ
  • ગઝલ 

Samantar Gujarat

  • ઇન્ટર્નશિપ બાબતે ગુજરાતની યુનિવર્સિટીઓ જરા પણ ગંભીર નથી…
  • હર્ષ સંઘવી, કાયદાનો અમલ કરાવીને સંસ્કારી નેતા બનો : થરાદના નાગરિકો
  • ખાખરેચી સત્યાગ્રહ : 1-8
  • મુસ્લિમો કે આદિવાસીઓના અલગ ચોકા બંધ કરો : સૌને માટે એક જ UCC જરૂરી
  • ભદ્રકાળી માતા કી જય!

English Bazaar Patrika

  • “Why is this happening to me now?” 
  • Letters by Manubhai Pancholi (‘Darshak’)
  • Vimala Thakar : My memories of her grace and glory
  • Economic Condition of Religious Minorities: Quota or Affirmative Action
  • To whom does this land belong?

Profile

  • તપસ્વી સારસ્વત ધીરુભાઈ ઠાકર
  • સરસ્વતીના શ્વેતપદ્મની એક પાંખડી: રામભાઈ બક્ષી 
  • વંચિતોની વાચા : પત્રકાર ઇન્દુકુમાર જાની
  • અમારાં કાલિન્દીતાઈ
  • સ્વતંત્ર ભારતના સેનાની કોકિલાબહેન વ્યાસ

Archives

“Imitation is the sincerest form of flattery that mediocrity can pay to greatness.” – Oscar Wilde

Opinion Team would be indeed flattered and happy to know that you intend to use our content including images, audio and video assets.

Please feel free to use them, but kindly give credit to the Opinion Site or the original author as mentioned on the site.

  • Disclaimer
  • Contact Us
Copyright © Opinion Magazine. All Rights Reserved