ગુજરાત વિધાનસભા – ૨૦૧૭ની ચૂંટણી રંગેચંગે પૂર્ણ થઈ. ગુજરાતના મતદારોએ પોતાનો નિર્ણય ઇ.વી.એમ. દ્વારા આપી દીધો. ૧૫૦ બેઠકોનો લક્ષ્યાંક રાખનાર અને તે રણટંકાર કરનારા ભા.જ.પ.ને ૯૯ બેઠકોથી સંતોષ માનવો પડ્યો છે. દેશના વડાપ્રધાનશ્રીની અસંખ્ય ચૂંટણીરેલી-સભાઓ યોજવી પડી. પક્ષના રાષ્ટ્રીય અધ્યક્ષશ્રીને ૪૦ દિવસથી પણ વધુ દિવસ ગુજરાતમાં સ્થાયી થવું પડ્યું છતાં પણ કૉંગ્રેસપક્ષ ૮૦ સુધીની બેઠકો મેળવી ગયો.

૨૦૧૪ની લોકસભની ચૂંટણીટાણે ભા.જ.પે. ૬૦ ટકાથી વધુ વોટ મેળવીને તમામેતમામ ૨૬ બેઠકો જીતી હતી, જ્યારે કૉંગ્રેસને ૪૦ ટકા મત મળવા છતાં એક પણ બેઠક મળી ન હતી. આમ તે વખતે ભા.જ.પ. આશરે ૧૬૦ વિધાનસભા વિભાગોમાં બહુમતી ધરાવતો હતો. આના સંદર્ભમાં ૨૦૧૭ની વિધાનસભાની ચૂંટણીમાં ભા.જ.પ.ના ૧૧ ટકા મત ઓછા થયા અને કૉંગ્રેસના ૧.૫ ટકા મત વધ્યા છે. કૉંગ્રેસ વિધાનસભામાં બહુમતીના આંકડા સુધી પહોંચાડવામાં સફળ રહી. આ વખતની ચૂંટણીમાં સ્પષ્ટપણે લાગી રહ્યું છે કે ગ્રામીણ ગુજરાતમાં કૉંગ્રેસ અને શહેરી અને અર્ધશહેરી વિસ્તારોમાં ભા.જ.પે. સારો દેખાવ કર્યો છે.

ગુજરાતમાં ગ્રામીણ બેઠકો પર ભા.જ.પ.ને ૨૦૧૨માં ૫૦ બેઠકો મળી હતી, જે આ વખતની ચૂંટણીમાં ૪૩ થઈ ગઈ, જ્યારે કૉંગ્રેસને ૨૦૧૨માં ૪૩ બેઠકો મળી હતી, તે હાલમાં ૫૫ ટકાનો આંકડો પાર કરી ગઈ છે. એ જ રીતે અર્ધા-શહેરી વિસ્તારોમાં ભા.જ.પ.નો ચાર બેઠકો ઉપર પરાજય થયો. જ્યારે કૉંગ્રેસને વધુ પાંચ બેઠકો મળી છે. એટલે અન્ય મુદ્દાઓને ધ્યાનમાં લઈએ તો પણ ગ્રામીણ ગુજરાતમાં કૉંગ્રેસ કાઠું કાઢ્યું છે. કૉંગ્રેસે મેળવેલી બેઠકોમાં ડાંગ, તાપી, નર્મદા, મોરબી, અરવલ્લી, ગીરસોમનાથ અને અમરેલી જિલ્લામાં ભા.જ.પ.ને નામશેષ કરીને બધી જ બેઠકો જીતી લીધી છે.

આ બધી વાતો આંકડાની કરી છે, પણ ગુજરાતમાં ખેડૂતો અને ખેતીની સ્થિતિ, અત્યંત ખરાબ હોવાથી અને ખેડૂતોના અગણિત પ્રશ્નોના ઉકેલમાં શાસકપક્ષે દાખવેલી ઉદાસીનતાને કારણે ગ્રામીણ પ્રજાએ કૉંગ્રેસને વધુ બેઠકો આપીને ભા.જ.પ.ની શાન ઠેકાણે લાવી છે. ગુજરાતમાં ૫૨ લાખ ખેડૂતો અને ૬૮ લાખ ખેતમજૂરો છે. તદુપરાંત ખેતી માટેનાં ખાતર, દવાઓ, બારદન, ઉપરાંત ખેતપેદાશોની જાળવણી, પરિવહન, બજારમાં વેચાણ સાથે ઘણા લોકો સંકળાયેલા છે. બહેનો, ખેતીને આનુષંગિક એવા દૂધ અને પશુપાલન જેવા વ્યવસાયો સાથે સંકળાયેલી છે. આ બધાંનો સરવાળો કરીએ તો ગુજરાતની કુલ વસતીના ૭૦ ટકાનો સમાવેશ આ વિભાગમાં થાય છે.

છેલ્લાં ઘણાં વર્ષોથી સ્પષ્ટપણે જણાઈ રહ્યું છે કે ખેડૂતોને ખેતપેદાશોના પોષણક્ષમ ભાવો મળતા નથી. ખાતર, બિયારણ અને જંતુનાશક દવાઓના ભાવ બેફામ વધી રહ્યા છે, તેથી તેમનું ખેત ઉત્પાદનખર્ચ વધતું જાય છે. પોતાની ઉપજના નજીવા ભાવ મળતા હોવાથી ખેડૂતો પાયમાલ થઈ જાય છે અને આત્મહત્યાને રસ્તે વળે છે. ખેતી માટે વીજળીનું જોડાણ મેળવવાની ઘણી બધી તકલીફોનો સામનો કરવો પડતો હોય છે. આજે, ૨૦૧૭માં પણ આશરે, ૩,૦૦,૦૦૦ ખેડૂતોને વીજળી-જોડાણો મળવાનાં બાકી છે. ખેડૂતોને સસ્તી લોન પણ મળતી નથી. સિંચાઈ અને જમીન સંપાદનધારાએ હદ કરી દીધી છે. પાકવીમો મેળવવો પણ અભિમન્યુના સાત કોઠાને પાર કરવા જેવું છે. આ બધી વિકટ પરિસ્થિતિમાં ખેડૂત અને તેની સાથે સંકળાયેલા લોકો ખૂબ જ દુઃખી અને અસહાય સ્થિતિમાં હતા. આવામાં ખેડૂતોની આવક ૨૦૨૨ સુધીમાં બમણી કરવાનો વડાપ્રધાનશ્રીનો આશય પાર પડી શકે તેમ નથી. તેવું ગ્રામીણ પ્રજાને લાગતાં તેનું પ્રતિબિંબ મતદાનમાં જણાઈ આવે છે.

ગામડાંઓમાં વીજળી, રસ્તા, સિંચાઈનું અને પીવાનું પાણી મેળવવાની અપાર મુશ્કેલીઓ તો રોજબરોજની છે. સાથોસાથ, આરોગ્ય અને શિક્ષણમાં ચાલતી ઉઘાડી લૂંટના કારણે ગ્રામીણ પ્રજા ત્રસ્ત થઈ ગઈ હતી. ગરીબીરેખાથી પણ નીચે તેમનું જીવનધોરણ ગયું હતું અને શાસકો કુંભકર્ણની નિદ્રામાં હતાં. ગુજરાતમાં શાસકોને પાઠ ભણાવવા સમગ્ર ગ્રામીણ પ્રજાએ તેમની વિરુદ્ધમાં મતદાન કરીને પોતાનો આક્રોશ અને ગુસ્સો વ્યક્ત કર્યો છે.

ભા.જ.પે. પોતાના સંકલ્પપત્રમાં ખેડૂતોની આવકને બમણી કરવા સસ્તું, ખાતર, બિયારણ, સિંચાઈની સુવિધા અને યોગ્ય પોષણક્ષમ ભાવ આપવાનું વચન આપ્યું છે અને તેમની સમસ્યાઓનું ત્વરિત નિદાન કરવાનું અને ઉકેલ લાવવાનું આશ્વાસન આપ્યું છે. ગ્રામીણ પ્રજાને તેમની મૂળભૂત સુવિધાઓ જેવી કે ઘર, શૌચાલય, નળજોડાણ, વાહનવ્યવહારની સુવિધાઓ આપીને ગામડાંઓનો સર્વાંગી વિકાસ કરવાનો સંકલ્પ કર્યો છે. જો આમ નહીં થાય, તો ૨૦૧૯ની લોકસભાની ચૂંટણીમાં ફરી પાછો આવો જ દેખાવ ગ્રામીણ પ્રજા કરશે, તેવું લાગી રહ્યું છે.

E-mail : gthaker1946@gmail.com

સૌજન્ય : “નિરીક્ષક”, 01 જાન્યુઆરી 2018; પૃ. 08-09

નિકાસ એ રાજ્યની આર્થિક પરિસ્થિતિને મજબૂત બનાવતું પરિબળ છે. એનો સુંદર રીતે ઉપયોગ કરીને ચીન વિકાસ પામ્યું છે. ચીનની એ નીતિ અને વલણને સમજીને ભારત પણ પોતાના વિકાસનો માર્ગ નિકાસને આધારિત બનાવી શકે છે. આ લેખમાં ચીનની નીતિ ઉપરથી ભારત શું કરી શકે છે, એના વિષેની ટૂંકમાં ચર્ચા કરેલ છે.

ભારતદેશના વિકાસની વાત, જ્યારે કરવાની હોય ત્યારે અર્થવ્યવસ્થાના અમુક વિશેષ પરિબળોની ચર્ચા કરવી જોઈએ, કારણ કે હાલના વિકસિત દેશોએ વિકાસ કરતી વખતે અર્થવ્યવસ્થાને અત્યંત મહત્ત્વ આપ્યું છે, એની સાથે વિકાસનાં બીજા પરિબળોને પણ ધ્યાનમાં રાખીને દુનિયામાં પોતાનું મહત્ત્વ વધારવામાં સફળ થયા છે. આ જોતાં ભારતના વિકાસ માટે તેની અર્થવ્યવસ્થામાં આયાત અને નિકાસ દ્વારા વિકાસ કેમ કરી શકાય, એ જાણવું આપણા માટે જરૂરી બની જાય છે.

ચીન જ્યારે વિકાસ કરતું હતું, ત્યારે તેણે એક નીતિ અપનાવી હતી, ‘આયાતઅવેજી નીતિ’. આ બહુ જૂની નીતિ છે. આ નીતિ એટલે આયાતની અવેજીમાં નિકાસ વધારે કરવાની. આ માટે ચીને પહેલાં દ્વિપક્ષીય સંબંધોથી પોતાના દેશના લોકો માટે ઉત્પાદનનું કામ યુરોપ અને અમેરિકા પાસેથી મેળવ્યું. એના માટે એમની જ પાસેથી નાણાંની વ્યવસ્થા કરી, જેથી તે કાચો માલ ખરીદી શકે. હવે વધારે ઉત્પાદન માટે કાચા માલની જરૂર પડે, તે ક્યાંથી લીધો? તે કાચો માલ તેણે  પોતાના પાડોશી દેશો પાસેથી ખરીદ્યો. જેમ કે તેલ એણે કિર્ઘીસ્તાન પાસેથી લીધું/ખરીદ્યું. બીજો કાચો માલ તેણે ઉત્તરપૂર્વીય એશિયાનાં રાજ્યો પાસેથી સસ્તા ભાવમાં લીધો, પોતે તૈયાર કરેલા સામાનનું સુંદર રીતે પૅંકિંગ કર્યું અને વિકસિત દેશોને મોંઘા ભાવે મોકલતું રહ્યું. ચીનની આ નીતિએ એને સફળતા અપાવી. આ રીતે ચીન આર્થિક સધ્ધરતા પ્રાપ્ત કરતું રહ્યું. હાલમાં જ અમેરિકાના પ્રમુખ ચીનની મુલાકાતે ગયા હતા, ત્યારે ૮૦૦ વિમાનોનો કરાર કરી ચીને ફરીથી નાણાં ઊભાં કરી લીધાં. ટૂંકમાં, ચીને ઉત્તરપૂર્વીય એશિયન રાજ્યો પાસેથી પોતાની વિશાળ ઉદ્યોગની ભૂખને સંતોષવા કાચો માલ મેળવ્યો અને તૈયાર માલ યુરોપિયન દેશો અને અમેરિકાને વેચ્યો. આમાં, ચીનને લાભ થયો.

હવે ભારતદેશે પણ આપણા નાના પાડોશી દેશો એટલે કે દક્ષિણ એશિયાનાં રાજ્યો સાથે સારા સંબંધ સ્થાપિત કરવા જોઈએ અને ત્યાંથી સસ્તા ભાવે આપણા ઉદ્યોગોને જરૂરી માલ ખરીદવો જોઈએ, જેથી એ રાજ્યોને પણ પ્રોત્સાહન મળે અને આપણા પાડોશી દેશો સાથે સંબંધ પણ સુધરી શકે. આપણે ત્યાં ઉત્પાદિત થતો સામાન છે, તેની પણ નિકાસ ક્યાં કરવી જોઈએ, એના માટે આપણે વિકસિત દેશની બજારનો અભ્યાસ કરવો જોઈએ અને આનાથી આપણે ‘આયાતઅવેજી નીતિ’થી આપણી નિકાસ પણ વધારી શકીશું.

આ તૈયાર થયેલો સામાન કયા દેશને વેચવો એની પણ એક અલગ નીતિ ચીને અપનાવેલી છે. આપણે જ્યારે ઉત્પાદન કરીએ, ત્યારે સૌથી વધારે અગત્યતા-બજારમાં કઈ વસ્તુની માંગ છે, એના પર આધારિત છે. જેની માંગ વધારે હોય તેનું ઉત્પાદન કરવું જોઈએ. ચીનના એક્સપર્ટ્‌સે (નિષ્ણાતોએ) બીજા દેશોમાં ક્યા તહેવારો ઊજવાય છે અને ત્યાં કઈ વસ્તુની માગ છે, તેનો અભ્યાસ કર્યો. આજે આપણે ત્યા ચીન દિવાળી વખતે સમયસર લાઇટ્‌સ, પાવરવાળા દીવા, આવી અનેક વસ્તુઓ ઉત્પાદન કરીને આપણને મોકલી આપે છે. અને આપણા જ દેશમાં બનેલા માટીના દીવા (કોડિયા) ધૂળ ખાતા પડી રહે છે. માટે આપણે જે વસ્તુનું ઉત્પાદન કરવા માંગીએ છીએ, એનો પહેલાં અભ્યાસ કરવો પડે કે આપણા દેશની બજાર સિવાય બીજા કયા દેશમાં એ વસ્તુની માંગ છે.

આ વસ્તુનું મહત્ત્વ એટલા માટે છે કે વિકાસ માટે વિદેશ વ્યાપાર અત્યંત જરૂરી છે. ચીન વિદેશ વ્યાપારના આધારે પોતાનો નંબર ૩૨થી ઉપર લઈ જઈને નંબર-૩ સુધી પહોંચી ગયું છે. પણ આ અંતર કાપતાં તેને ૨૭ વર્ષ લાગ્યાં છે – ૧૯૭૮ થી ૨૦૦૫. આપણે ‘ઇઝ ઑફ ડુઇંગ બિઝનેસ’ અને ‘મૂડીઝ’ના રેટિંગ પ્રમાણે પહેલું પગથિયું ચડ્યા છીએ. આગળ જતાં આ બધા ફેરફારો ભારતને ચોક્કસ લાભ કરાવશે. ચીનમાં પણ શરૂઆતના વર્ષમાં ૫૬ ટકા ટેરિફ રેટ હતો. ધીમે ધીમે ૨૦૦૫ સુધીમાં તેનો ટેરિફ રેટ ૯.૯ ટકા સુધી નીચે આવી ગયો. એમ ભારતમાં પણ અત્યારે જે જી.એસ.ટી. બધાને આકરો લાગે છે તે જ પછીથી આપણા દેશવાસીઓને ફાયદાકારક સાબિત થશે, એવું ચીનની હાલની પરિસ્થિતિ જોતા લાગે છે.

ચીનની બીજી વિશેષતા એ છે કે પોતાની આર્થિક સ્થિતિને સુધારવા તે દુનિયાથી પ્રતિકૂળ વિચારસરણી ધરાવવા છતાં પરિસ્થિતિને સુધારવા માટે ખૂબ અનુકૂળ બની ગયું. એક સામ્યવાદી રાજ્ય પોતાના કાયદાઓમાં કોઈ ફેરફાર ન કરે, પણ જ્યારે ચીનને ૧૫ વર્ષના પરિશ્રમ પછી ડબલ્યુ.ટી.ઓ.માં સ્થાન મળ્યું, ત્યારે પોતાના દેશના વ્યાપારના નિયમો ડબલ્યુ.ટી.ઓ. પ્રમાણે બદલાવ્યા. ચીનના આવા બદલાવ અને તેના સતત આગળ વધતા વિકાસ ને કારણે એક સમયે દુનિયામાં ચીન માટેનો ભય ઉત્પન્ન થયો. ખાસ કરીને અમેરિકાને લાગ્યું કે હવે ચીન તેનાથી પણ આગળ નીકળી જશે. ત્યારે ચીને પોતાના કોઈ પણ કાર્યમાં ફેરફાર કર્યા વગર અમેરિકાનો વિશ્વાસ જીતવા માટે નરમાશભર્યું વર્તન દાખવ્યું. આમ, ચીને પોતે અમેરિકાને public diplomacy દ્વારા સાંત્વના આપી કે એને દુનિયાના વડા દેશ બનવાની કોઈ ઇચ્છા નથી. બસ, પોતાના દેશની પ્રજાને સારી જિંદગી આપવાની ઇચ્છાથી એ આર્થિક રીતે સધ્ધર થવા માંગે છે.

આજે ભારતદેશમાં પણ વસ્તી ઘણી છે અને ભારતના વિકાસથી ચીનની ચિંતા વધી છે. તો આ સમયે ભારતના નેતાઓએ ચીનને સાંત્વના આપવી જોઈએ કે આપણે એમના લોકોની રોજગારી એમની પાસેથી છીનવી લેવા માંગતા નથી. ભારતે પણ પબ્લિક ડિપ્લોમસી દ્વારા ચીનને સાંત્વના આપવાની જરૂરત જણાય છે. અમે ભારતના વિકાસ અને લોકો તંદુરસ્ત જીવન જીવી શકે, એના માટે પર્યાવરણના સુધાર અને સ્વચ્છ જીવન માટે અમારી આર્થિક સ્થિતિને થોડીક સુધારવા માંગીએ છીએ. એ જો ભારત સ્પષ્ટતા કરી દે તો ચીનને શાંતિ થાય અને બોર્ડર ઉપર પોતાના સૈનિકોને હંમેશાં તૈનાત રાખે છે, એમાં પણ થોડી હળવાશ આવી શકે.

ચીનનો વિકાસ નિકાસ પર આધારિત હતો અને જેમજેમ પરિસ્થિતિ બદલાતી ગઈ તેમતેમ ચીનની નીતિ એ જ રહી પણ સ્વભાવને અનુકુળ રાખીને આગળ વધતું રહ્યું. આ પ્રકારના ચીનના અનુકૂળ સ્વભાવના કારણે આજે ચીન દુનિયામાં સધ્ધર અને એક વિકસિત દેશની હરોળમાં પહોંચી ચૂક્યું છે. આમ, અનુકૂળ વલણ અને ‘આયાતઅવેજી નીતિ’ ભારતને આગળ વધારવા માટે ચોકકસ મદદરૂપ થઇ શકે છે, પરંતુ ભારતને આ નીતિને અપનાવવા માટે અમુક પડકારોને પહોંચી વળવું આવશ્યક છે. જેમ કે, ચીન પહેલેથી જ દુનિયાની બજારમાં પોતાનો માલ સસ્તા ભાવે વેચે છે, તો ભારતીય વેપારીઓએ કઈ વસ્તુની દુનિયામાં માંગ છે, જે ભારત ઉત્પાદન કરી શકે છે અને ચીન જેનો વ્યાપાર નથી કરતું, એવી વસ્તુઓની નિકાસ દ્વારા ભારત પોતાનું સ્થાન દુનિયામાં બનાવી શકે છે.

ભારત સામે બીજો પડકાર એ છે કે ચીનને દ્વિપક્ષીય સંબંધોની તક મળી હતી, કારણ કે ત્યારે આંતરરાષ્ટ્રીય વ્યવસ્થા પણ દ્વિધ્રુવીય હતી. અત્યારની આંતરરાષ્ટ્રીય વ્યવસ્થા બહુધ્રુવીય છે, જેથી ભારતને બહુપક્ષીય સંસ્થાઓ દ્વારા પોતાનાં વિવિધ પરિબળોને મજબૂત બનાવવા પડે છે. આમ, ભારતે આર્થિક તથા રાજકીય પડકારોને ધ્યાનમાં રાખીને આંતરરાષ્ટ્રીય વ્યવસ્થાને અનુકૂળ સ્વભાવથી ‘આયાતઅવેજી નીતિ’ ઘડવી આવશ્યક લાગે છે.

E-mail : vyapalak112@gmail.com

સૌજન્ય : “નિરીક્ષક”, 01 જાન્યુઆરી 2018; પૃ. 12-13

ઊંઘ હરામ થઈ જાય એવું બનશે ઘણું-ઘણું. હાથ કલમ હેઠે મૂકવા તરફડશે પણ લખવું પડશે, લખ્યે જ પાર. સામે આગ લાગી હશે તોયે ઓલવવા માટે દોડાશે નહીં, માત્ર લખાશે, આગ … આગ !

અભિશાપ કહો તો અભિશાપ, આશીર્વાદ કહો તો આશીર્વાદ, હાથ ખેંચીને કોઈકે કલમ પકડાવી. પછી આનાકાની શી રીતે થાય ?

•

– તો કથા-પુકુરનું આ પહેલું બિંદુ.

રાજમાં દૈત્યનો ભારે ત્રાસ. પ્રજા મરણતોલ પીડામાં પહોંચી રાજદ્વાર. રાજા સામે દુખડાં ઠાલવ્યાં. રાજા આશ્ચર્યચકિત.

મારા છતાં તમને દુઃખ ? માનું જ નૈ, હું પ્રજાવત્સલ ને પ્રજાપ્રિય, કોણ કનડે છે તમને ?

પ્રજા કરગરીને નાકલીટી તાણી માંડ બોલી કે મા’રાજ, દૈતડાં પજવે છે. અતિશય ત્રાસ છે એમનો.

રાજા ગર્જ્યા, શી રીતે પજવે છે. ઝટ કહો. આ ઘડી પીડા દૂર કરું. હું તારણહાર, જીવનાધાર, મારા છતાં … પ્રજા બાપડી ક્ષીણ કંઠે બબડે કે રાખ્ખસની કનડગત એક હોય તો કહીએ, આ તો વાતે-વાતે એક છરી, નાક કાપું, લાવ તલવાર, માથું વાઢું, અને મોતને ઘાટ એમ ઉતારે જાણે પૃથ્વીપટે હતાં જ નહીં. એવાં કેટલાંયે બત્રીસલક્ષણાં જતાં રહ્યાં !

રાજા ચિંતનમાં પડ્યા. એમ ને એમ કંઈ દૈત્યો કનડે નહીં. પૂછી લીધું, તમારો કંઈ અપરાધ ? કશું કર્યું દૈત્યોને ના ગમે એવું ? પ્રજાએ તો પેટછૂટી કબૂલાત કરી.

જીવીએ છીએ એને વાંક ગણો તો એમ માઈબાપ, પણ એક વાર થોરને કાંટાળો કીધો, અને ઝેરકચોલાંને ઝેરી, આ એટલી ભૂલ ગણો તો ભૂલ!

રાજાએ કપાળે હાથ પછાડ્યો, અરેરે, આવી પહાડ જેવડી ભૂલ! દૈત્યોને ચોક્કસ માઠું લાગ્યું. બહુ સંવેદનાસભર, રાષ્ટ્રપ્રેમી, કૂણાં માખણ જેવાં હૈયાં છે એમનાં, એમને આવું કહેતાં પહેલાં જરા પૂછવું તો હતું! હવે કંઈ થાય નહીં. હાથે કરીને કુહાડો માર્યો પગે! પ્રજા વિમાસણમાં. તારણહાર દૈતડાંને રોકી ન શકે ? રાજા કહે કે ચિંતા ન કરો, તમે આપણી સમૃદ્ધિ જુઓ, આનંદ આવશે. આપણા વરિષ્ઠ ઉદ્યોગપતિનો મહેલ જોયો ? હાલમાં જેનું ઉદ્‌ઘાટન કર્યું એ મંગલભવન જોયું ? આ જ તકલીફ છે ને, જે જોવા જેવું છે તે તો જોતાં જ નથી તમે! દૈત્યોને છોડોને!

સમસ્ત જનગણ સ્તબ્ધ.

થોરને કાંટાળો કહ્યો અને ઝેરકચોલાંને ઝેરી, એ શું આવડો મોટો અપરાધ? મહારાજ તૌ દૈત્યોને નાથવામાં માનતા નથી અને એમાં તો દૈત્યોની નફ્ફટાઈ બેફામ છે. એમને જે નડે એમને પતાવી દીધાં પછીયે ઠરતાં નથી, ફટાકડા ફોડી હરખ કરે કરે છે, અને જમણવાર રાખે છે. એમને રોકે એવું કોઈ કરતાં કોઈ દેખાતું નથી. આ તે કેવું કલ્યાણરાજ ?

હવે આપણી પાસે એક જ માર્ગ છે. પીડિતોના અગ્રણીએ જાહેર કર્યું. સહુ એમની આસપાસ ફરી વળ્યાં. સઘળી આશા છોડીને થાકેલાં તમામ માટે આ રાહતના સમાચાર હતા. કયો ઉપાય હશે આપણા આગેવાન પાસે ?

આપણે સ્વાંગ સજવાનો છે દૈત્યોનો. ચહેરા એવા પહેરી લેવાના, એમના જેવા. ઢબછબ, બોલચાલ બધુંયે એમના જેવું, ભલભલા થાપ ખાઈ જાય એવો વેશ. પછી આપણને કનડગત નહીં, એમને થશે કે આપણે તો એમનામાંનાં જ છીએ, તે આપણને તો બરાબર ખબર હોય કે આપણે અલગ છીએ, ભલાં પરગજું, સત્યનિષ્ઠ. કેવો લાગ્યો આ ઉપાય ?

લાંબા વિચાર બાદ એક ચતુરે સવાલ કર્યો કે દૈત્યોનું તો સમજ્યાં, આપણે એકમેકને શી રીતે ઓળખી શકીશું, જ્યારે સહુ સરખેસરખાં જ દેખાતાં હશે ત્યારે ?

સવાલ એને ઠેકાણે છે અને જવાબ જડ્યો નથી આ ઘડી સુધી. બધો ગોટાળો એને કારણે ચાલી રહ્યો છે, ક્યાં સુધી ચાલશે, શી ખબર !

સૌજન્ય : “નિરીક્ષક”, 01 જાન્યુઆરી 2018; પૃ. 15