આજની ગઝલના પાયામાં પરંપરાની ગઝલ છે, એ વાતનો ઇન્કાર થઈ શકે તેમ નથી. ગઝલનો જે હુતાશન હમણાં પ્રજ્જ્વળી રહ્યો છે તેમાં કેટલાયે સંનિષ્ઠ ગઝલકારોએ પોતાનું સમિધ આપ્યું છે. કેટલીક વાર એવું બને કે ઘણાં ય નામોનો પુનરોચ્ચાર થતો રહે અને કેટલાંક નામ ભુલાતાં જ રહે. આવું એક નામ છે, કવિ ‘રાઝ’ નવસારવીનું. મૂળ નામ સૈયદ સગીર અહમદ અલીજાન. તા.૯ ડિસેમ્બર, ૧૯૩૫ના રોજ નવસારી મુકામે જન્મેલા અને તેને જ પોતાની કર્મભૂમિ બનાવીને રહેલા આ કવિ વ્યવસાયે શિક્ષક રહ્યા. ઇયત્તા અને ગુણવત્તાની દૃષ્ટિએ ગઝલસર્જનમાં માતબર એવા ‘રાઝ’ સાહેબ વિશે વાત કરવાનો ઉપક્રમ અહીં છે.

‘ઊર્મિનાં શિલ્પ’ નામે તેમનો પ્રથમ ગઝલસંગ્રહ ડિસેમ્બર, ૧૯૮૨ માં મળે છે. તેની બીજી આવૃત્તિ ૧૯૯૭માં થાય છે. આ સંગ્રહની પ્રથમ આવૃત્તિમાં સર્વશ્રી ઉશનસ્‌, હરીન્દ્ર દવે, બરકત વિરાણી ‘બેફામ’ અને ‘મરીઝ’નાં નિવેદનો મળે છે. બીજી આવૃત્તિમાં ચંદ્રકાન્ત પંડ્યા, ભગવતીકુમાર શર્મા, મુસાફિર પાલનપુરી, હનીફ મહેરી અને અદમ ટંકારવીએ તેમની ગઝલો વિશે લખ્યું છે. એક મરમી ગઝલકાર તરીકે તેમણે ઉપાસેલી ગઝલ-ખેવનાને સૌની દાદ મળી છે. ભગવતીકુમાર શર્મા ‘રાઝ’ની ગઝલને શબરીનાં ચાખી ચાખીને નાણેલાં બોર સાથે સરખાવે છે. ‘મુશાયરામાં વાહ વાહ થાય તે માટે તેમણે ગઝલનું ધોરણ કદી નીચું રાખ્યું નથી’, એમ કહેતા ચંદ્રકાન્ત પંડ્યા એમને ‘ચીંથરે વીંટેલું રતન ’કહે છે અને અદમ ટંકારવી કહે છે કે તેમના આ શેરને શ્રોતાઓ સમક્ષ વારંવાર રજૂ કરવો પડે :

તારા મિલનની શક્યતાઓ જીવંત રાખવા
પેદા કરું છું રોજ હું અવસર નવા નવા

હનીફ મહેરી આ જ આવૃત્તિમાં તેમના ચુનંદા શેરની આખી યાદી આપે છે. હરીન્દ્ર દવે કહે છે, ‘ગઝલ તર્કગમ્ય નથી પણ લાગણીથી પામી શકાય એવી છે એની પ્રતીતિ ‘ઊર્મિનાં શિલ્પ’માં આપણને ઠેર ઠેર મળે છે. ’(પૃ. ૨૨, ’ઊર્મિનાં શિલ્પ’, બીજી આવૃત્તિ)

તેમના આ પ્રથમ સંગ્રહમાં પ્રચલિત રદીફ-કાફિયાથી નવીન અર્થ પ્રગટાવવામાં તેમનો કલા-ઉન્મેષ પ્રગટ થતો જોવા મળે છે. શબ્દ પ્રત્યેની તેમની જિકર આ શેરમાં કેવી પ્રગટ થઈ છે તે જુઓ :   દુનિયા તો મારે માટે નિરાકાર થઈ ગઈ

છે આંખ સામે ફક્ત એક આકાર શબ્દનો (પૃ. ૩૧)

‘કોણ માનશે’ની પ્રચલિત રદીફમાં તેમણે કરેલું કામ જુઓ.

શ્રદ્ધાને મારી જેના થકી બળ મળી ગયું
એ એમના નકાર હતા કોણ માનશે?  (પૃ. ૩૭)

ધર્મ અને સંપ્રદાયને લીધે થતી ગૂંચવણ અને ભીડને લઈને કવિ કહે છે,

સૂઝયું જ નહીં ‘રાઝ’ કયા રાહથી જવું
રસ્તા ઘણા જતા હતા તે ઘરની આસપાસ (પૃ. 38)

જીવનમાં દુ:ખની પણ મહત્તા છે એમ સ્વીકારતાં કવિ લખે છે,

કહેવાય છે કે સ્વર્ગમાં સુખ વિણ કશું નથી
માફક શી રીતે આવશે ત્યાંની હવા મને ? (પૃ. 41)

કવિની ફકીરી બતાવતો આ શેર જુઓ

એથી વધુ જરૂર નથી એનું ભાન છે,
નીચે ધરા છે માથા ઉપર આસમાન છે. (પૃ. 48)

‘મને ખ્યાલ પણ નથી’ ,’મને કંઈ ખબર નથી’, ‘રસ્તો’, ‘શું થશે?’, ;મુકદ્દરની વાત છે’, જેવા જાણીતા રદીફ અને પરંપરાના ગઝલકારો દ્વારા વપરાયેલા કાફિયાને ઉપયોગમાં લઈને પણ આ કવિ નિજી મિજાજ પ્રગટાવવાનો પ્રયત્ન આદરે છે, જે પરંપરાને આત્મસાત કરવાની તેમની ખેવના બતાવે છે. પરંતુ નોંધવાનું એ છે કે આ તો કવિની શરૂઆત છે. ઊર્મિનાં શિલ્પ કંડારવાની શરૂઆત કરતા આ કવિ ત્યાર પછી ઊર્મિની ઇમારત ખડી કરવા સુધી પહોંચ્યા છે, જે તેમની ગઝલનિષ્ઠા બતાવે છે. તેથી જ તેઓ લખે છે,

         જીવિત છે મારા ઉરમાં તપસ્વીની આસ્થા
         બહાનું તમારી પાસ છે કેવળ કદાચનું
         નીકળ્યો છું ખાલી હાથ ઉઘાડા ચરણ લઈ
         જોવું છે ‘રાઝ’ કેટલું છે બળ કદાચનું         (પૃ. 87)

ગઝલશાસ્ત્રની પૂરી જાણકારી,ભાષા પરનું પ્રભુત્વ, ઊર્મિશીલ ભાવજગત, સર્જકસભાનતા, સાધના, સંયમ, નિસ્બત તથા કાવ્યત્વને સિદ્ધ કરવા તરફની ગતિને સાથે રાખીને આ કવિએ ઉત્તરોત્તર પ્રગતિ સાધી છે. પોતે જેટલું લખ્યું તે બધું જ સંગ્રહમાં સમાવવાનું તેમનું વલણ નથી. વિપુલ પ્રમાણમાં લખતા સર્જકોમાં તેમની ગણના ન થાય તો કઈ નહીં, પણ તેઓ પોતે પસંદ કરેલી કેડી પર જ ચાલ્યા છે.

ઇ.સ. 2000માં તેમની પાસેથી ‘ઊર્મિનાં મોતી’ નામે સંગ્રહ મળે છે, જેમાં સો મુક્તકો અને એંશી તઝમીન સંગ્રહાયા છે. તેમના સમકાલીન કવિ સ્વ. મનહરલાલ ચોક્સીનું નિવેદન તેમાં મળે છે, જેમાં તગઝ્ઝુલ અને તસવ્વુફ બંને રંગને ન્યાય આપતા એક મુક્તક તરફ તેઓ આપણું ધ્યાન ખેંચે છે :

                 હું ય જાણું છું એ નથી સહેલું 
                 પામવું એને એક સમસ્યા છે
                 દિલના ઊંડાણમાંથી પ્રગટેલી
                 કિંતુ મારી એ તીવ્ર ઇચ્છા છે    (પૃ. 19)

પ્રણયરંગનું દેખાતું અને અધ્યાત્મરંગથી રસાયેલું આ મુક્તક કવિની ભીતરની મથામણને બરાબર પ્રગટ કરી રહે છે.

કવિની ભાવનાશીલતા આ મુકતકમાં કેવી પડઘાય છે !

   ક્યાં કોઈ એક બનાવ બોલે છે
   આયખાનો અભાવ બોલે છે
   આજ સંયમની વાત ના કરશો
   લાગણીનો ઝુકાવ બોલે છે      (પૃ. 35)

ગઝલમાં અપેક્ષિત છે તે વેધકતા તેમની ઘણી રચનાઓમાં જોવા મળે છે.

    મનને ગમે ના એવી હવા હોઈ પણ શકે
    માણી શકો તો એની મઝા હોઈ પણ શકે
    એની અસર થયા વિના કે’વાય ના કશું
    જેને ગણો છો ઝેર, દવા હોઈ પણ શકે       (પૃ. 41)

તઝમીન એ કાવ્યનું એવું સ્વરૂપ છે, જેમાં બીજા ગઝલકારની ભોંય પર પોતાની સુગંધ પ્રગટાવવાની હોય છે. આ પ્રકારમાં સફળતા સર કરવાનું સૌનું ગજું નથી. ‘રાઝ’સાહેબે મરીઝ, શયદા, સૈફ, ગનીથી માંડીને રઈશ મનીઆર સુધીના શાયરો પર અને તે ય તેઓના જાણીતા શેર પર સફળતાપૂર્વક તઝમીન કરી છે.

કવિ અદમ ટંકારવીના શેરની કેવી બખૂબી તઝમીન તેમણે કરી છે !

       લાગશે તમને અતિશયતા ઘણી
       કિંતુ ઘટના એ ચમત્કારી હતી
       તે હતી એક દિલની મીઠી છોકરી
       જ્યાં સુકાવા નાખી એણે ઓઢણી
      લીમડાની ડાળ મીઠી થઈ ગઈ       (પૃ. 62)

મૂળ કવિના શેરને ગળે લગાડીને જ તઝમીન થઈ શકે જે તેમણે કુશળતાપૂર્વક કરી બતાવ્યું છે. મરીઝ સાહેબના શેરને અર્થસઘન બનાવતી આ તઝમીન પણ જોઈએ :

      હું જ પોતાને વહન કરતો રહું
      કોણ છે મારા સમું જેને કહું
      કોઈ કેડી પણ નથી કે ત્યાં વળું
      લાખ ચિંતામાં છું હું કોને મળું?
      સૌ કહે છે આપ મોંઘા થઈ ગયા     (પૃ. 46)

ગઝલના માર્ગ પર ત્રીજા પડાવરૂપે મળે છે તેમનો સંગ્રહ ‘ઊર્મિની ઈમારત’. લગભગ પંચ્યાશી જેટલી રચનાઓ અહીં મળે છે. કવિ ઉશનસ્‌ અને જયંત પાઠકની પ્રસ્તાવના ધરાવતા આ સંગ્રહમાં કવિ અઝીઝ ટંકારવી પણ પોતાનો સ્વર ઉમેરે છે. ‘રાઝ’ સાહેબનો આ શેર જુઓ :

    કોઈ મરમી આંખ વાંચે એટલી આરત રહી
    બસ અઢી અક્ષર લઈને ઉંબરે બેઠા છીએ.   (પૃ. 21)

જુદું કરી બતાવવા માટેની મહાત્ત્વાકાંક્ષાનો અભાવ, અંતર્મુખી સ્વભાવ તથા માત્ર અને માત્ર શબ્દની જ ઉપાસના કરવાની તત્પરતાને કારણે તેઓ નેપથ્યમાં જ રહ્યા. આમ છતાં ગઝલવિશ્વના મંચ ઉપર તેમનું પ્રદાન ઉવેખી શકાય નહીં. અનુભૂતિની સચ્ચાઈ, અધ્યાત્મરંગ, અર્થગાંભીર્ય, બળકટ કથયિતવ્ય, પૌરાણિક સંદર્ભો, ગઝલને અનુરૂપ અદબ તથા વ્યક્તિત્વની ગુણસંપત્તિને પ્રગટ કરતાં વિચાર અને શૈલીથી તેમની ગઝલો સોહે છે. કેટલાક શેર જોઈએ :

એક પરપોટાનું આયુ કેટલું ?
જિંદગીનો મર્મ સત્વર વાંચીએ   (પૃ. 28)

કોઈ થાકેલો મુસાફર બે ઘડી તો માણશે
ફૂલ ને ફોરમ લઈને રાહમાં ઊભા છીએ    (પૃ. 29)

માનવીના વેશમાં સામે હજારો જણ હતાં
સત્ય એ છે, માનવીના અર્થમાં બે-ત્રણ હતાં   (પૃ. 33)

આ કસોટીની ઘડીઓ છે ઓ મારી નમ્રતા
લોકની નજરોમાં હું મશહૂર થાતો જાઉં છું.  (પૃ. 34)

‘રાઝ’ આખી જિંદગી વીતી ગઈ
એ હતી એના ભરોસાની મઝા    (પૃ. 60)

એ પ્રતિભા વિશ્વમાં સૌ કોઈને મળતી નથી
તું નથી ને સૌને તારી ભવ્યતા લાગ્યા કરે    (પૃ. 68)

એ નહીં ઓળંગે તારી પ્રેમરેખાને કદી
‘રાઝ’ સામે રોજ સોનાના હરણની વાત છે    (પૃ. 69)

પોતાના આયુષ્યના આઠ્મા દાયકામાથી પસાર થતાં ગઝલસાધનામાં રાત એવા આ કવિનું વિસ્મય હજી પણ અકબંધ છે. તેઓ કહે છે :

    કોઈ બાળક જેમ હું બેસું સમયની રેત પર,
    વાયરાની ભાત દોરાયા ને ભૂંસાયા કરે     (પૃ. 47)

થોડા સમય પહેલાં જ ‘અમૃત ઘાયલ એવોર્ડ’ જેમને અર્પણ થયો છે એવા આપણાં ‘રાઝ’ સાહેબને અભિનંદન આપીએ.

(પ્રગટ : “કવિલોક”, નવેમ્બર-ડિસેમ્બર 2012)

e.mail : sandhyanbhatt@gmail.com

મોડે મોડે પણ ગુજરાત સરકારે આજથી ધોરણ 1થી 9નું ઓફલાઇન શિક્ષણ શરૂ કરવાનું નક્કી કર્યું છે તે આવકાર્ય છે. લગભગ એક મહિને વિદ્યાર્થીઓ વર્ગોમાં આવતા થશે તો સ્કૂલો ફરી સક્રિય થશે ને એમ વાતાવરણ ફરી કિલ્લોલતું થાય એમ બને. મુખ્ય મંત્રી ભૂપેન્દ્ર પટેલ સાથેની ચર્ચા વિચારણા પછી રાજ્યના શિક્ષણ મંત્રી જીતુ વાઘાણીએ શનિવારે જાહેરાત કરી કે સોમવારથી ધોરણ 1થી 9ના ઓફલાઇન વર્ગો શરૂ કરી શકાશે. કોરોનાના લાંબા વેકેશન પછી ગયા નવેમ્બરમાં જેમ તેમ ઓફલાઇન શિક્ષણ સ્કૂલોમાં શરૂ થયું હતું, પણ ગઈ જાન્યુઆરીની 6 તારીખે ચાર હજારથી વધુ કેસો ત્રીજી લહેરમાં આવતાં 1થી 9 ધોરણના ઓફલાઇન વર્ગો 31 જાન્યુઆરી સુધી બંધ કરવાનો અને ઓનલાઈન શિક્ષણ જ ચાલુ રાખવાનો નિર્ણય સરકારે લીધો હતો. એ પછી 31 જાન્યુઆરીએ ઓફલાઇન વર્ગોની અનુમતિ સરકારે આપવાની હતી, પણ કેસ ખાસ ઘટતા ન હતા એટલે 5 ફેબ્રુઆરી સુધી ઓફલાઇન વર્ગો શરૂ નહીં કરવાનો નિર્ણય સરકારે લીધો. જો કે, 5 ફેબ્રુઆરીએ જૂની ગાઈડ લાઇન પ્રમાણે સ્કૂલો ચાલુ કરવાનો નિર્ણય લેવાયો છે તે એટલા માટે કે કોરોનાના કેસો ઘટી રહ્યાનું સરકારને લાગ્યું છે. ગમ્મત એ છે કે 6 જાન્યુઆરી, 2022 ને રોજ કોરોનાના કેસ 4,213 થઈ જતાં સરકારે ઓફલાઇન શિક્ષણ બંધ કરવાનો નિર્ણય લીધો હતો ને હવે 7મીથી ઓફલાઇન શિક્ષણ શરૂ કરવાનો નિર્ણય લીધો છે ત્યારે કેસ ઘટી રહ્યા છે, પણ 4 ફેબ્રુઆરીએ પણ કેસની સંખ્યા 6,097ની તો હતી જ ને 35 મૃત્યુ નોંધાયા હતા. કહેવાનું તાત્પર્ય એ છે કે કેસ ઘટી રહ્યાં છે એ ખરું, પણ 6 જાન્યુઆરીએ જે સ્થિતિ સ્કૂલો બંધ કરવા માટે જરૂરી બની હતી એના કરતાં બહુ સારી સ્થિતિ અત્યારે સ્કૂલો ચાલુ કરવા માટેની નથી, પણ સરકાર આશાવાદી છે ને ઈચ્છીએ કે સ્કૂલો શરૂ થાય એ ગાળામાં સ્થિતિ સુધરે.

સ્કૂલો ચાલુ કરવાનું એક કારણ તો શાળા સંચાલકોનું સરકાર પર દબાણ પણ લાગે છે. ગયાં શૈક્ષણિક વર્ષમાં સરકારે એક ક્વાર્ટરની સ્કૂલ ફી માફ કરાવી હતી. આ વર્ષે પણ એક ત્રિમાસિકની ફી જતી કરવાનું પૂર્વ શિક્ષણ મંત્રી ભૂપેન્દ્રસિંહ ચુડાસમાએ વચન આપ્યું હતું, પણ એ મુદ્દે નવા શિક્ષણ મંત્રી વાઘાણી ચૂપ છે. એમાં ય 3 ક્વાર્ટર તો પૂરા થઈ ગયા ને ચોથું ક્વાર્ટર પણ જાય તો ઓનલાઇન શિક્ષણને નામે ફીનું નાહી નાખવું પડે. ઓફલાઇન શિક્ષણ શરૂ થાય ને ફી આવે એટલે સંચાલકોએ ઓનલાઇન શિક્ષણના વાંક પણ કાઢી બતાવ્યા કે સ્કૂલો ફરી બંધ થતાં વિદ્યાર્થીઓને લોસ જઈ રહ્યો છે, ઓનલાઈન શિક્ષણ બાળકોનો સ્વભાવ ને આંખ બગાડે છે, મોબાઈલ બધાં પાસે નથી કે મોબાઈલથી બાળક ભણવાને બદલે તેમાં ગેમ્સ રમવામાં પડે છે … વગરે. એટલે ઓફલાઇન શિક્ષણ શરૂ થાય તે વિદ્યાર્થીઓના હિતમાં છે જેવી વાતોથી સરકાર પર દબાણ ઊભું કરાયું. એ જે હોય તે, પણ સરકારને 7 ફેબ્રુઆરીથી સ્કૂલો શરૂ કરવાની ફરજ પડી છે એ ખરું.

જો કે, સરકારે ઓફલાઇન શિક્ષણ મેળવવા આવતાં વિદ્યાર્થીઓ માટે વાલીની સંમતિ ફરજિયાત કરી છે ને ઓનલાઈન વર્ગો પણ ચાલુ જ રહેશે એવી જાહેરાત પણ કરી છે. એટલે જે વિદ્યાર્થીઓને વાલીઓ સ્કૂલે મોકલવા ન માંગતા હોય તેમને માટે ઓનલાઈન શિક્ષણનો વિકલ્પ ખુલ્લો છે જ, છતાં ઘણા વાલીઓને લાગે છે કે સરકારે સ્કૂલો ચાલુ કરવામાં ઉતાવળ કરી છે. હજુ કેસ ઘટે એની એકાદ પખવાડિયું સરકારે રાહ જોવાની જરૂર હતી. એ ખરું કે ફી માટે સ્કૂલો ઓફલાઇન શરૂ થઈ તો જાય, પણ જો બાળકો પર જોખમ વધતું હોય તો કોઈ વાલી પોતાનાં સંતાનોને સ્કૂલે મોકલવા તૈયાર નહીં થાય, પણ એવા વિદ્યાર્થીઓ માટે ઓનલાઇનનો વિકલ્પ સરકારે ખુલ્લો રાખ્યો જ છે, એટલે વાલીઓ એની ચિંતા ન કરે ને સ્કૂલો શરૂ થાય તે જુએ. બાળકને ભોગે શિક્ષણ ન હોય તે કબૂલ, પણ વાલીઓ એ પણ જુએ કે સ્કૂલે નથી જતાં તે સંતાનો બીજે કયાં ક્યાં જાય છે? વાલીઓ સાથે કે એકલાં બાળકો બજારે જાય છે? સગાંસંબંધીને ત્યાં, પાર્ટીઓમાં, લગ્નોમાં, ફિલ્મોમાં, બગીચાઓમાં, હોટેલોમાં, મિત્રોમાં, મેળાવડાઓમાં જાય છે? તે કેસ ઘટી જાય છે એટલે જાય છે? ત્યારે જોખમો હોતાં નથી? એ જોખમો ઉઠાવવાનો વાંધો નથી ને સ્કૂલે મોકલવામાં જ જોખમ લાગે છે? જો બહાર ગાઈડલાઇન્સનું પાલન કરીને જવાતું હોય તો સ્કૂલોમાં પણ એનું પાલન કરીને ઓફલાઇન ભણી જ શકાય.

હવે જ્યારે સ્કૂલો ખૂલી રહી છે ને વિદ્યાર્થીઓ પ્રત્યક્ષ શિક્ષણ મેળવવાના છે ત્યારે એક ઉપકાર સરકારે અને શિક્ષણ સમિતિઓએ શિક્ષકો પર કરવા જેવો છે અને તે એ કે તેઓ વિદ્યાર્થીઓને ભણાવી શકે એવી અનુકૂળતા તેમને થાય તે જુએ. એક વસ્તુ સમજી લઇએ કે લગભગ ત્રણ વર્ષ વિદ્યાર્થીઓ અસરકારક શિક્ષણથી વંચિત રહ્યા છે. આ લર્નિંગ લોસ નાની નથી. ઓનલાઈન શિક્ષણ જ્યાં થયું હશે ત્યાં થયું હશે, પણ મોટો ભાગ શિક્ષણથી વંચિત રહ્યો છે તે હકીકત છે. એ સ્થિતિમાં વિદ્યાર્થીઓ સઘન શિક્ષણ તરફ વળે ને શિક્ષકો એ તરફ વાળી શકે એવી અનુકૂળતા શિક્ષણ વિભાગે અને સંબંધિત શિક્ષણ સમિતિઓએ કરી આપવાની રહે. કોરોનામાં પ્રત્યક્ષ શિક્ષણ ન થયું એ સમયમાં શિક્ષકો પાસે ભલે બીજી પ્રવૃત્તિઓ કરાવાઈ  હોય, પણ જેટલું પણ ઓફલાઇન શિક્ષણ ચાલ્યું એમાં શિક્ષકોને ભણતર સિવાયની જવાબદારીઓ એટલી સોંપાઈ છે કે શિક્ષક ભણાવી શકે એટલી મોકળાશ જ તેની પાસે ન રહે. શિક્ષક પત્રકો અને પરિપત્રોમાંથી જ ઊંચો નથી આવતો. આમ પણ ચૂંટણી, વસ્તી ગણતરી જેવાં કામો તો હતાં જ, ત્યાં રસીકરણની જવાબદારી ઉમેરાઈ. આ ઉપરાંત કોઈને કોઈ મહાનુભાવની જન્મ તારીખ ને જાતભાતના દિવસોની ઉજવણીનું ભારણ એટલું વધ્યું છે કે એ ઉજવણાં કે ઊઠમણાંમાંથી જ પરવારતો ન હોય તો તે ભણાવશે ક્યારે? તેને નોકરી ભણાવવાની સોંપાઈ છે, પણ તેની પાસેથી કામ કારકૂનનું લેવાય છે. આ કોઈ પણ રીતે યોગ્ય નથી. શિક્ષક આ મામલે ફરિયાદ કરી શકતો નથી, કારણ તેણે નોકરી કરવી છે ને તેનાં પગાર પર ઘણાં નભે છે એટલે સરકારે અને સમિતિઓએ જ આગ્રહ રાખીને શિક્ષક ગંભીરતાથી ભણાવે એ સ્થિતિ ઊભી કરવાની રહે. આ નહીં થાય તો એક આખી પેઢી શિક્ષિત અભણની ઊભી થવાનું જોખમ છે. એ માટે વાલીઓએ પણ કાળજી લેવાની રહે કે પોતાનું સંતાન પ્રત્યક્ષ શિક્ષણ લે એ શક્ય બને.

એ સો ટકા કબૂલ કે ઓફલાઇનમાં વિદ્યાર્થીઓ પર જોખમ વધતું હોય તો ઓનલાઇનનો વિકલ્પ જ પસંદ કરવાનો રહે, સાથે જ એ પણ વિચારવા જેવું છે કે વચ્ચેના થોડા મહિના બાદ કરતાં ત્રણેક વર્ષ શિક્ષણની, તેનાં સ્તરની ભયંકર દુર્દશા થઈ છે. ઓનલાઈન શિક્ષણનું આશ્વાસન છે જ, પણ એ, બધા વિદ્યાર્થીઓ સુધી પહોંચ્યું નથી. ગ્રામીણ અને આદિવાસી વિસ્તારોમાં સાધનોની ખેંચને કારણે બધા વિદ્યાર્થીઓ તેનો લાભ નથી જ લઈ શક્યાં. છતાં એ બધાં ત્રણેક વર્ષથી પાસ થાય છે ને ઉપલા વર્ગોમાં ચડાવાય પણ છે. વિદ્યાર્થી વર્ગમાં ગયો જ નથી ને કમાલ એ છે કે તેને વર્ગ બઢતી મળી છે. એવાં બાળકોને આ વર્ષે પણ સ્કૂલમાં ગયા વગર જ આગળ જવા દેવા છે? આ યોગ્ય છે? આ સ્થિતિ હાયર સેકંડરીમાં નથી જ એવું નથી. ગયે વર્ષે બોર્ડે પરીક્ષા જ નથી લીધી ને આગલી પરીક્ષાઓ, જે ક્યાંક લેવાઈ, ક્યાંક ન લેવાઈ, તેનાં પરથી  પરિણામો તૈયાર થયાં, આમ તો એ માસ પ્રમોશનની સુધરેલી રીત જ હતી, પણ હકીકત એ છે કે પરીક્ષા લીધાં વગર જ પરિણામો અપાયાં, એટલું જ નહીં, ટોપ ટેન પણ જાહેર કરાયાં, એ બધું શિક્ષણના હિતમાં, વિદ્યાર્થીના હિતમાં થયું હોય એમ લાગે છે? એ બધું હજી ચાલવા દેવું છે?

ત્રીજા ધોરણમાં આવેલા વિદ્યાર્થીને એકડો લખતાં ન આવડે એવા અસંખ્ય બાળકો આસપાસ જ જોવા મળશે. આને શિક્ષણની પ્રગતિ કહીશું? શિક્ષણ એટલે માત્ર માર્કસ અને ટકાવારી એટલું જ છે? હવે તો નકલી સર્ટિફિકેટો કે માર્કશીટ્સ પૈસા ખર્ચવાથી મળી જાય છે. પૈસા ખર્ચો તો પીએચ.ડી.નો થીસિસ લખનારાની ખોટ નથી, પણ એ જ્ઞાન છે? શિક્ષણ છે? માની લઇએ કે થોડા મતલબી ને અમીર માણસોને એ માફક આવે છે, પણ બધાંને એ ચાલશે? હવે અસલી કશાની આપણને જરૂર જ નથી રહી, શું? આખી દુનિયા નકલી ચીજ વસ્તુઓથી જ ચાલશે? નકલી સૂરજ, નકલી ચંદ્ર, નકલી પૃથ્વી, નકલી માણસ, નકલી પૈસા એ જ ભવિષ્ય છે, શું? પછી તો માબાપ, બાળક પણ અસલી શું કામ હોય? શ્વાસો નકલી ને જિંદગી પણ નકલી. પણ એક વસ્તુ એકદમ અસલી હશે ને તે મૃત્યુ. એ તો નકલીને પણ આવશે જ, કારણ એને અસલીનકલીથી કોઈ ફેર પડતો નથી –

000

e.mail : ravindra21111946@gmail.com

પ્રગટ : ‘આજકાલ’ નામક લેખકની કટાર, “ધબકાર”, 07 ફેબ્રુઆરી 2022

Gandhi’s life and work made remarkable impact on great number of individuals as well as institutions in the modern era. Seeds of Truth and Nonviolence spread far and wide throughout the globe. Here I would like to share the information of work carried out by The Metta Center for Nonviolence.

Metta Center for Nonviolence is situated at Petaluma, California, USA, EARTH

For those who may wish to find more information, here is the link : https://www.mettacenter.org

Founder and president of the Metta Center Dr. Michael Nagler’s teacher who lived in India during Gandhiji’s time was deeply affected by his principle of nonviolence. Michael Nagler wanted to preserve his teacher’s legacy, and the Metta Center was born. The following perception of nonviolence is a driving force behind the Metta Center.

“Nonviolence is more than putting another person in power. It’s about awakening a different kind of power in people."

— Dr. Michael Nagler – President, Founder

The Metta Center for Nonviolence is applying this ideology through its various activities and publications which has earned them a Special Consultative Status at the United Nations via ECOSOC.

Nonviolence works; it’s for us to learn how.

The board of directors and the team members carry this firm belief while they encourage people in all walks of life to discover their innate capacity for practicing nonviolence and to cultivate its power for the long-term transformation of themselves and the world in order to eliminate root causes of dehumanisation and ultimately all forms of violence.

The Center has three main ways to plant the seeds of truth and nonviolence. The first is Nonviolence Radio, which explores the power of nonviolence featuring interviews to inspire and support people to take action in their own domain. The second resource is the Nonviolence Report in which they collect news and updates from the world of nonviolence, offer point of clarity and analysis for those who may wish to put it to good use. The third source is a book or daily email of inspirational thought of Gandhi to those who sign up for it.

A bookstore contains a board game titled Cosmic Peace force, a book of daily inspirational thought from Gandhi, two books written by Michael Nagler and one book for children by Stephanie Van Hook. The latest addition to this treasure is the book with video, ‘Hate is too heavier a burden to bear’, new book, titled ‘Gandhi’s wisdom’, a twelve week family curriculum for nonviolence and an animated short film, ‘An Urgent message for Humanity’ (a story of climate).

Faith in humanity drives us towards nonviolence. The team at Metta Center believe that Nonviolence begins inside of each one of us, and is the greatest power of our human nature. Individuals can bring about positive change with or without large groups. Everyone has a role to play. This is Person Power. Use it in Satyagraha. The term breaks down into two parts: Satya-Truth, agraha – Hold Fast to. This is Truth-force or Love-force. We resist injustice without reproducing it. We obstruct hatred and violence with a firmness rooted in love.

Dr. Michael Nagler – Nonviolence Scholar, professor Emeritus, author of The Search for a Nonviolent Future and The Third Harmony and directer of the film ‘Third Harmony. (it is available via Vimeo on https://www.mettacenter.org  or http://mettacenter.org/thirdharmony).

He explained the idea of three harmony. The ancient sage Shankaracharya believed there are three sources of suffering – from the environment, from other people and from within ourself. Dr. Michael Nagler’s teacher gave a notion of three harmony: 1) With our world, 2) With other beings and most importantly 3) harmony within ourselves (a starting point).

To achieve the first part of harmony 5 steps are recommended.

1) Avoid violent media. Alternatives are available.

2) Learn nonviolence

3) Take up a spiritual practice such as meditation

4) Try to relate personally wherever possible

5) Find where your skills meet the world’s needs and find a project to work on.

Michael Nagler suggests, nonviolence can be practiced individually in our daily interaction, but don’t stop there. We have institutions, which can help us put it in practice. At a national level apply to seek restorative justice to repay the harm done by violators of law. Internationally we have civilian peace maker teams, join them.

I would like to relay the message from the short film ‘The Third Harmony’ which is captivating. (all the quotes, descriptions and images are taken from the film commissioned by the Metta Center)

Ali Abu Awad – (Palestinian Nonviolence activist, and founder of Taghyeer)

He says,  “Nonviolence is to bring the best out of you, not by solving problems, but by living with other human being. My brother was killed violently by Israeli soldiers. One year later my mother received a phone call from a religious Israeli father who wanted to meet us. His son was kidnapped and killed by Hamas. This incident happened in 1972. I saw first time an Israeli crying. Both mothers were crying with same colour of tears. Justice is when we give up being victim of the victimisers and not being the prisoners of hatred.”

Ken Butigan – (Strategist for Peace e Bene Nonviolence Service and Professor of Peace, Justice & Conflict Studies)

He explained the process of non-violent act. There are two hands of nonviolence; one hand is saying, ‘I will not cooperate with your act of injustice.’ The other hand is saying. ‘I respect you as a human being (therefore will not harm you)’. This is a job description of 21st century. He also described his experience of the power of nonviolence. A group of activists laid themselves down on the ground at Lawrence Livermore national laboratory experimental test site in protest of nuclear tests. Police asked them to move, they did not cooperate. One police constable tugged and pulled Ken Butigan’s arm. A senior officer told him to break his wrist which the police constable began to do. Suddenly Ken said to him, “You don’t have to do that.” He let go of Ken. They talked for half an hour and the police constable said, “Thank you for telling me ‘You don’t have to break my wrist.’ I didn’t want to. I follow orders, but you broke the spell. This shows what is possible by a nonviolent act.

Tiffany Eastom – (Executive director of Nonviolence Peace force)

She stated that mankind has fought wars with sticks and stones and moved on to use rifles, automatic guns and missiles. Peace force have different tools. Nonviolence as a method of resolving conflict is underestimated and underrated, but it can have transformative effect. They have trained 450 women peace leaders, 3786 people have received training as unarmed civilians protection team and 2419 women have formed 66 women’s protection teams. This is an applaudable achievement in the midst of senseless armament race.

David Hartsough – (Co-founder of Nonviolence Peace Force & World Beyond War and author of Waging Peace)

He described an event he was involved in 1960’s state of Virginia. Students protested against the Drug Store’s policy of not to serve lunch to biracial groups of students. People spat at the nonviolent protesters, called them names and put burning cigarette down their shirts. When David was meditating on ‘Loving your enemy’, a guy came from behind, asked him to leave in two seconds or he would stab him. David said, “Friend, do what you think is right, I still love you.” That man’s jaw dropped, hands shook and left the store. At the end of the nonviolent campaign, religious and community leaders promised to open the doors of drug stores to serve lunch to students of all racial background. This was the power of nonviolence. David realised we have power to make and change history.

After watching the film we may realised that Nonviolent campaigns are becoming more frequent., Take an example of  nonviolent movements in Philippines, Sahara, South Africa, Khartoum, Sudan etc; because they become more effective over the time. It seems vey few people have faith in nonviolence  and therefore the world is ridden with inter and intra national and local conflicts. The Third Harmony documentary film explains you can be assertive without being aggressive.

United Nations is looking into creating an unarmed civilian peace making force. Mel Duncan – Co-founder of Nonviolence Peace Force urged the US appropriations Committee to include unarmed civilian protection as a recommended activity within state born actions and budget for it in 2020. This is a huge step towards recognising nonviolent tactics as a mainstream strategy for peace keeping.

If ever in doubt about an ordinary citizen’s ability to combat aggression via nonviolent means, remember what Gandhi said, “I have not a shadow of a doubt that any human being can do what I have done.”

Congresswoman Pramila Jaypal endorsed her opinion, “It is patriotic to fight for peace, to de-militarise and make our nation nuclear free. Economic and domestic security is real national security. Governments have been spending billions of dollars to get violence science right for 400 years, now is the time to invest in alternatives. We have seen nonviolent acts can make significant changes, what are we waiting for?”

Michael Nagler explains that the aim of Metta Center is to help people to practice nonviolence more safely and effectively and build a culture so that people can understand what nonviolence is. Gandhi said, “Nonviolence is as old as hills.” He gave local habitation to that concept and gave a name, ‘Ahimsa’. Ancient India had a term ‘Ahimsa’ which means absence of intention to harm. Really what it means that it is a creative power generated when you control any intention to harm. Around 1920 this term was translated in English as ‘Nonviolence’. In Latin we had a word for violence, but not for  nonviolence! That is why we have overlooked the act of violence for so many centuries.

Michael Nagler summed up by saying, “I and others believe that not only nonviolence is a natural endowment for the human being, but it is The defining endowment for the human being.”

“….for hatred does not cease by hatred at any time, Hatred ceases by Love. This is an unalterable law.”

— Buddha

e.mail : 71abuch@gmail.com