એ દોસ્ત આપણી દોસ્તી,
જો મ્હેર તારી આપદા ટળે.
દોસ્તીની વસંત બારમાસી,
અહમનાં ફૂલ ખરતાં મળે.
મારી ભર્યા કૂવાની ઉદાસી,
તારી હાજરીનું દોરડું તરે.
મિત્ર તણો હુંફાળો જીવ,
મારા વિશેની અંજલિ ફળે.
મૈત્રીનું લાગણી ભર્યું ફૂલ,
શ્રીકૃષ્ણના દ્વારે જ મળે.
ઘાટકોપર, મુંબઈ
e.mail : bijaljagadsagar@gmail.com
થોડાં વરસો પહેલાં ઉત્તર પ્રદેશના લખીમપુર જિલ્લાના જંગ બહાદુર ગંજ ગામની શાળાના પરિસરમાં અગ્રણી દલિત પત્રકાર-લેખક ચંદ્રભાણ પ્રસાદની પ્રેરણા અને પહેલથી અંગ્રેજી માતાનું મંદિર બનાવવામાં આવ્યું હતું. આઠસો ચોરસ ફૂટ જમીનમાં બનાવેલા આ મંદિરમાં અંગ્રેજી માતાની ત્રણ ફૂટની મૂર્તિ સ્થાપિત કરવામાં આવી હતી. એક હાથમાં કલમ અને બીજા હાથમાં ભારતનું બંધારણ ધારણ કરેલી અંગ્રેજી માતાની આ પ્રતિમા અમેરિકાના સ્ટેચુ ઓફ લિબર્ટીની પ્રતિકૃતિ હતી. દલિતોનાં સઘળાં દુ:ખોનો ઈલાજ અંગ્રેજી શિક્ષણને માનતો દલિતોનો એક વર્ગ ભારતમાં અંગ્રેજી શિક્ષણનો પાયો નાંખનાર લોર્ડ મેકોલેને પોતાના ઉદ્ધારક માને છે. અને તેમનો જન્મદિવસ પણ ઉજવે છે !
પાંચમી ઓકટોબર ૧૮૧૭ના રોજ કોલકાતામાં પહેલી અંગ્રેજી માધ્યમની શાળા શરૂ થઈ તે ઘટનાને ખાસ્સા બસો વરસ વીતી ગયાં છે. પરંતુ ભારતમાં આજે ય અંગ્રેજી શિક્ષણની આવશ્યકતા અને પ્રભાવ યથાવત છે. યુનિફાઈડ ડિસ્ટ્રીક્ટ ઈન્ફોર્મેશન સિસ્ટમ ફોર એજ્યુકેશનનો ૨૦૧૯-૨૦નો અભ્યાસ દર્શાવે છે કે ભારતમાં અંગ્રેજીના શિક્ષણમાં સતત વૃદ્ધિ થઈ રહી છે. શિક્ષણવિદો ભલે શિક્ષણના માધ્યમ તરીકે માતૃભાષાની જ તરફેણ કરે, સત્તા(પાવર)ની અને હવે બજાર(માર્કેટ)ની ભાષા તરીકેની બોલબાલાને લીધે આમ આદમી પણ અંગ્રેજીના જ પક્ષે છે. પંદર લાખથી વધુ પ્રાથમિક શાળાનાં ૨૬.૫ કરોડ બાળકોના અધ્યયનમાં જાણવા મળ્યું છે કે ભલે દેશના ૪૨ ટકા બાળકોના પ્રાથમિક શિક્ષણનું માધ્યમ હિંદી હોય તે પછીના ક્રમે ૨૬ ટકા બાળકો અંગ્રેજી માધ્યમમાં ભણે છે.
વિદ્યાર્થીઓની જ નહીં વાલીઓની પણ શિક્ષણનાં માધ્યમ તરીકે પહેલી પસંદગી અંગ્રેજી છે. ૨૦૧૯-૨૦માં તેલગંણાના ૭૪ ટકા, કેરળના ૬૫ ટકા, દિલ્હીના ૬૦ ટકા, તમિલનાડુના ૫૭.૬ ટકા, હરિયાણાના ૫૦ ટકા બાળકો અંગ્રેજી માધ્યમમાં જ ભણતાં હતાં. છેલ્લાં પાંચ વરસોમાં રાજ્યવાર અંગ્રેજી માધ્યમના શિક્ષણમાં દસથી સાઠ ટકાનો વધારો થયો છે. અદાલતી આદેશોની ઉપરવટ જઈને આંધ્ર પ્રદેશની સરકાર આ વરસથી પ્રાથમિક શિક્ષણમાં અંગ્રેજી માધ્યમ દાખલ કરી રહી છે. શિક્ષણના માધ્યમ તરીકે અંગ્રેજી દાખલ કરનાર આંધ્ર શાયદ દેશનું પ્રથમ રાજ્ય છે. ગુજરાત સરકારે પણ આ વરસથી પ્રાથમિક શાળાઓમાં અંગ્રેજી શિક્ષણ ફરજિયાત કર્યું છે. શિક્ષણના ક્ષેત્રે આ નોંધપાત્ર બદલાવ છે.
બહુભાષી ભારતમાં બોલાતી ભાષા બાબતમાં અંગ્રેજીનો ક્રમ ચુંમાળીસમો છે. પરંતુ સૌ કોઈ અંગ્રેજી બોલવા માંગે છે. આંધ્ર પ્રદેશની વડી અદાલતે જ્યારે સરકારને શિક્ષણના માધ્યમ તરીકે અંગ્રેજી દાખલ કરતી અટકાવતો ચુકાદો આપ્યો ત્યારે સરકાર લોકો પાસે ગઈ અને રાજ્યના ૯૬ ટકા વાલીઓએ અંગ્રેજી માધ્યમની તરફેણ કરી. દેશના ઘણા રાજ્યો ક્રમશ: અંગ્રેજી માધ્યમ દાખલ કરી ચૂક્યા છે. કેટલાક રાજ્યોમાં તાલુકાદીઠ દર વરસે પાંચ અંગ્રેજી માધ્યમની શાળાઓ શરૂ કરવામાં આવી છે. ગણિત અને વિજ્ઞાનનાં પાઠયપુસ્તકો અંગ્રેજીમાં જ તૈયાર કરનારા રાજ્યો મોટી સંખ્યામાં છે. આંધ્ર પ્રદેશમાં લગભગ ૬૫,૦૦૦ પ્રાથમિક શાળાઓ કે સરસ્વતીનાં મંદિરો છે, જેમાં પંચોતેર ટકા સરકારી છે. તે તમામમાં હવે ફરજિયાતપણે શિક્ષણનું માધ્યમ અંગ્રેજી હશે.
૨૦૧૯ની રાષ્ટ્રીય શિક્ષણ નીતિમાં માતૃભાષાના શિક્ષણને પ્રાધાન્ય આપવામાં આવ્યું છે. બીજી તરફ અંગ્રેજી શિક્ષણનો વ્યાપ દેશમાં વધી રહ્યો છે. એકવીસમી સદીના પડકારો ઝીલવા અને વિદ્યાર્થીઓને કારકિર્દીની પસંદગીમાં સરળતા રહે તે હેતુસર શિક્ષણનું માધ્યમ અંગ્રેજી કરવામાં આવી રહ્યાનું કહેવાય છે. વિશિષ્ટ ભાષાકીય સ્થિતિને કારણે જમ્મુ-કશ્મીરમાં વરસોથી શિક્ષણનું માધ્યમ અંગ્રેજી છે. પણ તેથી ત્યાંના બાળકો કંઈ વિશેષ મેળવી શક્યા નથી, તે પણ હકીકત છે.
એક અધ્યયન મુજબ દેશનો દર પાંચે એક પુખ્ત ભારતીય અંગ્રેજી બોલી શકે છે. પરંતુ અસ્ખલિત અંગ્રેજી બોલી શકતા ભારતીયો તો દેશમાં ચાર જ ટકા છે. તેમાં પુરુષો ૨૬ ટકા અને મહિલાઓ ૧૪ ટકા છે. તો પછી અંગ્રેજીની આટલી બધી હાયવોય હોવાનું કારણ શું ? કેમ કે અંગ્રેજી આંતરરાષ્ટ્રીય ભાષા છે. અંગ્રેજી ન જાણતી વ્યક્તિ પણ અઢીસો-ત્રણસો અંગ્રેજી શબ્દો જાણે છે. આટલો વિકાસ અને વિસ્તાર બીજી કોઈ ભાષાનો થઈ શક્યો નથી. એટલે તે અનિવાર્ય લેખાય છે. બજારની ભાષા તરીકે અંગ્રેજીનું મહત્ત્વ સ્વયં સ્પષ્ટ છે. અસ્ખલિત અંગ્રેજી બોલી શકતાં પુરુષોને ૩૫ ટકા અને મહિલાઓને ૨૨ ટકા પગાર વધારે મળવાની શક્યતા જણાઈ છે.
કેળવણીકારો શિક્ષણનું માધ્યમ સ્થાનિક કે માતૃભાષા જ હોય પણ બાળકનું અંગ્રેજી ઉત્તમ હોય તેમ જણાવે છે. પરંતુ અનુભવે જણાયું છે કે આ શક્ય બન્યું નથી. ત્રિભાષા નીતિને કારણે માધ્યમિક શાળાએથી અંગ્રેજી શીખતાં બાળકોનું અંગ્રેજી નબળું જ રહ્યું છે. અંગ્રેજીના પૂરતા અને યોગ્ય શિક્ષકોનો અભાવ પણ તેનું એક કારણ છે. શિક્ષણના માધ્યમને અમીર અને ગરીબની દૃષ્ટિએ પણ મૂલવવાની જરૂર છે. માતૃભાષામાં સરકારી શાળાઓમાં ભણતાં બાળકો ગરીબોના જ હોય છે અને અમીરોનાં બાળકો ખાનગી શાળાઓમાં અંગ્રેજી મીડિયમમાં ભણે છે. એટલે ગરીબોને પોતાના પછાતપણાનું કારણ અંગ્રેજી શિક્ષણનો અભાવ લાગે છે. એટલે તેઓ આર્થિક તંગી વેઠીને પણ પોતાના સંતાનોને ખાનગી શાળામાં અંગ્રેજીનું શિક્ષણ આપવા માંગે છે.
અંગ્રેજી માધ્યમમાં શિક્ષણનો વ્યાપ વધતાં માતૃભાષાઓ મરી પરવારશે તેવી દલીલ થાય છે. તો અંગ્રેજીના સમર્થકો પૂછે છે કે અમીરોના બાળકો આટલા મોટા પ્રમાણમાં અંગ્રેજી ભણે છે ત્યારે માતૃભાષાના હિતચિંતકો કેમ સવાલ ઉઠાવતા નથી? જ્યારે સરકારોને ગરીબોના હિતમાં સરકારી શાળાઓમાં ફરજિયાત અંગ્રેજી મીડિયમ દાખલ કરવું પડે છે ત્યારે જ કેમ માતૃભાષાની ચિંતા કોરી ખાય છે ? કે. કામરાજથી નરેન્દ્ર મોદી સુધીના રાજનેતાઓ અંગ્રેજી શિક્ષણ મેળવી શક્યા નથી કે અંગ્રેજી બોલી શકતા નથી. પણ સચિન પાયલટ, આદિત્ય ઠાકરે, અખિલેશ યાદવ, નિર્મલા સિતારમણ અને જગમોહન રેડી અંગ્રેજી માધ્યમમાં ભણ્યાં છે. એટલે કોઈ રાજનેતા ગરીબોનાં બાળકોના હિતમાં અંગ્રેજી શિક્ષણની તરફદારી કરે તો ખોટું શું છે?
દેશની ઉપલી અદાલતોનું સંપૂર્ણ કામકાજ અંગ્રેજીમાં જ ચાલે છે. મુખ્ય મંત્રીઓ અને વડી અદાલતોના ચીફ જસ્ટિસોની પરિષદમાં વડા પ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીએ ન્યાય જનતાની ભાષાથી જોડાયેલો હોવો જરૂરી હોવાનું જણાવ્યું હતું. ચીફ જસ્ટિસ ઓફ ઈન્ડિયાએ પણ આમ આદમીને તેની ભાષામાં ન્યાય ઉપલબ્ધ કરાવવાની જરૂરિયાત સ્વીકારી હતી. તાજેતરમાં કેન્દ્રીય ગૃહ પ્રધાન અમિત શાહે હિંદીને અંગ્રેજીનો વિકલ્પ બનાવવા સૂચવ્યું છે. સર્વોચ્ચ અદાલત અને વડી અદાલતોના ચુકાદાના હિંદી અનુવાદ સર્વસુલભ બને તે માટે સર્ચ એન્જિન અને એપ બનાવવામાં આવી રહી છે. તમિલનાડુમાં “નીટ’ની પરીક્ષાનો વિરોધ અંગ્રેજી માધ્યમના કારણે થયો છે. આ વરસના પચીસ યુ.પી.એસ.સી. ટોપર્સમાં બે હિંદી માધ્યમના છે. પણ યુ.પી.એસ.સી.માં હિંદી માધ્યમ પસંદ કરનારા ઘટી રહ્યા છે ! આવા વિરોધાભાસો વચ્ચે દેશમાં અંગ્રેજીનું શિક્ષણ વધી રહ્યું છે.!
e.mail : maheriyachandu@gmail.com
જીવન એટલે શું? ઘણા લોકો એવું કહેશે કે જીવન એટલે જીવવું. ખોટું. જીવવું તો બાય ડિફોલ્ટ છે. એ આપણા હાથમાં નથી. એમાં આપણી પસંદ-નાપસંદ નથી. જીવવું એ પ્રકૃતિની કરામત છે, આપણી નહીં. કેવી રીતે જીવવું એ આપણા હાથમાં છે. જીવન આપણા નિર્ણયોનું પરિણામ છે. નિર્ણયો કરવા એનું નામ જીવન. આપણે સવારથી સાંજ સુધી અને જન્મથી મરણ સુધી લગાતાર નિર્ણયો કરતા રહીએ છીએ. અમુક નિર્ણયો સાધારણ હોય છે અને અમુક અસાધારણ. જેમ કે સવારે પથારીમાંથી બહાર નીકળવું કે બ્રશ કરવું એ સાધારણ નિર્ણય છે, શું ભણવું, શું કામ કરવું કે કોની સાથે લગ્ન કરવાં એ અસાધારણ નિર્ણય છે.
અંગત જીવન હોય કે વ્યવસાયિક, આપણે કોણ છીએ તે આપણા કેવા નિર્ણયો લઈએ છીએ તેના આધારે નક્કી થાય છે. બાથરૂમમાં ન્હાવા જવા જેવા તુચ્છ નિર્ણયોમાં બહુ મહેનતની જરૂર નથી પડતી, પરંતુ બેંકમાંથી લોન લેવા જેવા અઘરા નિર્ણયમાં ઘણી ચર્ચા-વિચારણા માગી લે છે.
વ્યવસાયિક મોરચે, આપણે કેવી રીતે નિર્ણયો કરીએ છીએ તેના પર આપણી કારકિર્દી અથવા સંસ્થાના વિકાસનો આધાર હોય છે. એ નિર્ણયો માત્ર આપણને એકલા જ પ્રભાવિત નથી કરતા, આપણી સંસ્થાના અન્ય કર્મચારીઓને પણ એ અસર કરે છે. એટલા માટે, જ્યારે નિર્ણય લેવાની પ્રક્રિયામાં સબંધિત લોકોની હિસ્સેદારી હોય, ત્યારે તે નિર્ણયો વધુ દુરસ્ત હોય છે. દુરસ્ત નિર્ણયોનાં પરિણામો સર્વે માટે હિતકારી સાબિત થાય છે અને જ્યારે પ્રત્યેક વ્યક્તિ ફાયદામાં રહે, ત્યારે તેની સામૂહિક અસરથી સંસ્થાની પ્રગતિ થાય છે.
કુટુંબ હોય કે કંપની, સામૂહિક નિર્ણયો લેવાની પ્રક્રિયા હંમેશાં લાભદાયી હોય છે. ભલે કુટુંબનો કે કંપનીનો વડો પોતાનું ધાર્યું કરે, પરંતુ એ સંબંધિત સર્વે લોકોને સાંભળે છે, તેમને આખી પ્રોસેસમાં સાથે રાખે છે તે હકીકતનો પણ ભવિષ્ય પર સકારાત્મક પ્રભાવ પડે છે. જ્યાં એકહથ્થુ સંચાલન હોય, નિર્ણયો એડ હોક (પડશે એવા દેવાશે) રીતે લેવાતા હોય અને એમાં બીજા લોકોની સામેલગીરી ન હોય ત્યારે તેમાં ભૂલો થવાની સંભાવનાઓ તો હોય છે જે, સાથે સંબંધિત લોકોમાં વિરક્તિનો ભાવ આવી જાય છે, જે લાંબા ગાળે સંસ્થા માટે નુકશાનકારક સાબિત થાય છે.
મહારાષ્ટ્રમાં, શિવ સેનાની અત્યારની જે પરિસ્થિતિ છે, તે પાર્ટીમાં નિર્ણયો લેવાની અને બીજા નેતા-કાર્યકરોની હિસ્સેદારીની ગેરહાજરીનું પરિણામ છે. 56 વર્ષના તેના અસ્તિત્વમાં પાર્ટીમાં આ ચોથો, અને સૌથી મોટો, વિદ્રોહ છે. ત્રણ તો સેના પ્રમુખ બાળ ઠાકરેના નાક નીચે થયા હતા, અને ચોથો તેમના પુત્ર અને રાજકીય વારસ ઉદ્ધવ ઠાકરે સામે થયો છે.
સેનામાં પહેલીવાર કોઈએ બગાવતનો ઝંડો ફરકાવ્યો હતો તો તે બાળ ઠાકરેના એક સમયના વિશ્વાસુ છગન ભુજબળ હતા. પાર્ટીની નેતાગીરી ‘કદર’ નથી કરતી તેવી ફરિયાદ સાથે ભુજબળ 1991માં, 18 વિધાયકો સાથે પાર્ટીમાંથી નીકળી ગયા હતા, અને સત્તાધારી કાઁગ્રેસને ટેકો જાહેર કર્યો હતો. જો કે, 12 વિધાયકો એ જ દિવસે સેનામાં પાછા ફર્યા હતા. 1995માં, ભુજબળે જો કે વિધાનસભા ચૂંટણી ગુમાવી હતી. પાછળથી તે કાઁગ્રેસ છોડીને શરદ પવારની એન.સી.પી.માં જોડાયા હતા. આજે તે મહા વિકાસ આઘાડી સરકારમાં મંત્રી છે.
2005માં, શિવ સેનાને તેના કદાવર નેતા નારાયણ રાણે તરફથી ધક્કો વાગ્યો હતો. એક સમયે સેનાના મુખ્યમંત્રી રહી ચુકેલા રાણે સેના છોડીને કાઁગ્રેસમાં જોડાઈ ગયા હતા. પાછળથી તેઓ ભા.જ.પ.માં જતા રહ્યા હતા અને આજે કેન્દ્રમાં ભા.જ.પ. સરકારમાં મંત્રી અને રાજ્ય સભામાં સભ્ય છે.
બાળ ઠાકરે માટે અંગત શિકસ્ત પણ કહી શકાય તેવી બગાવતમાં, તેમના ભત્રીજા રાજ ઠાકરેએ 2006માં પાર્ટી જ નહીં, ઠાકરે પરિવાર પણ છોડી દીધો હતો અને પોતાનું નવું સંગઠન મહારાષ્ટ્ર નવનિર્માણ સેનાની રચના કરી હતી. રાજે ત્યારે કહ્યું હતું કે તેમની લડાઈ સેનાના નેતૃત્વ સામે નથી, પરંતુ તેની આસપાસ જે લોકો ટોળે વળેલાં છે, તેની સામે છે, જે બીજાને અંદર આવવા દેતા નથી.
સેનાનો ચોથો બળવો થાણે જિલ્લાના વગદાર શિવ સૈનિક, ચાર ટર્મના વિધાયક અને રાજ્ય મંત્રી એકનાથ શિંદેએ કર્યો છે. શિંદેએ સૌથી વધુ વિધાયકો સાથે પાર્ટી છોડી છે. એમનો ઘોષિત ઈરાદો એનસીપી-કાઁગ્રેસના ‘ભરડા’માંથી શિવ સેનાને બચાવવાનો છે, પરંતુ અંદર ખાને તેઓ હાંસિયામાં ધકેલાઈ ગયા હોવાનું અનુભવતા હતા. તેમની ફરિયાદ હતી કે પાર્ટીમાં એન.સી.પી.ના નેતાઓ અને સેનાના નવી પેઢીના નેતાઓ(આદિત્ય ઠાકરે)નું વધુ ઉપજે છે અને પાર્ટીના જૂનાં વરિષ્ઠ નેતાઓની ઉપેક્ષા કરવામાં આવે છે.
આ ચારે બગાવતો પાછળ બીજાં ઘણાં પરિબળો કારણભૂત હશે, અને બીજું પણ રાજકારણ હશે, પરંતુ કંઈક અંશે એમાં એક સંગઠન તરીકે શિવ સેનાની કમજોરી પણ ઉજાગર થાય છે. પાર્ટી તેની શરૂઆતથી જ, તેના આક્રમક નેતા બાળ ઠાકરેના કરિશ્માની ઇર્દગીર્દ ઊભી થઇ હતી. વર્ષો સુધી તેમાં નેતાગીરીના નામે એક માત્ર બાળ ઠાકરે હતા. શિવ સેના જ્યાં સુધી ‘મરાઠી માણુસ’નું એક સંગઠન હતું, ત્યાં સુધી એ કાર્યક્રમ સુપરે ચાલતો રહ્યો હતો, પરંતુ એ જ્યારે એક રાજકીય પાર્ટી તરીકે સરકારમાં સત્તાના દાવેદાર તરીકે ઊભરી, ત્યારે નીચું મોઢું કરીને કામ કરતાં બીજા નેતાઓની પાર્ટીના કારભારમાં હિસ્સેદારીની ભાવના બહાર આવી. પાર્ટીમાં એવું કોઈ માળખું નહોતું, જ્યાં કાર્યકરોની મહત્ત્વાકાંક્ષાઓ, તેમના સામાજિક-રાજકીય વિચારો અને ભવિષ્યની યોજનાઓને સ્થાન મળે.
શિવસેના પર પુસ્તક લખનાર પત્રકાર પ્રકાશ અકોલકર કહે છે કે, “શિવ સેના તેના અમુક નેતાઓને ઘર કી મુર્ગી દાલ બરાબર સમજે છે. આવા અભિગમનાં પરિણામ ખરાબ આવે છે, પણ પાર્ટી તેની રીત બદલવા તૈયાર નથી. એટલે આવી બગાવત થવી સહજ છે.”
શિવ સેના અને ભા.જ.પ.માં આ જ મોટો ફર્ક છે. બંને આક્રમક હિન્દુત્વનો ઝંડો ફરકાવતા હતા. ટેકનિકલી શિવ સેના ભા.જ.પ. કરતાં પણ જૂની છે (ભા.જ.પ. પહેલાં ભારતીય જન સંઘ હતી), છતાં એક ભારત વ્યાપી રાજકીય તાકાત તરીકે ભા.જ.પ. સેના કરતાં આગળ નીકળી ગઈ કારણ કે તેણે તેના સંગઠનમાં લોકતાંત્રિક માળખું સતત મજબૂત કર્યું હતું.
કોઇ પણ સંગઠનમાં નિર્ણયો તો અંતે શિખર પરથી જ લેવાય છે, પરંતુ સલાહ-મંત્રણાનું એક વ્યાપક હિસ્સેદારીવાળું માળખું હોય, તો નેતાઓ અને કાર્યકરોને નિર્ણયો અને યોજનાઓમાં પોતીકાપણું લાગે. “મારું કોઈ સાંભળે છે” એવો ભાવ એક નાનકડા પરિવારથી લઈને એક કંપની અને એક વિશાળ રાજકીય પક્ષના સભ્ય માટે તાકાતવર સાબિત થાય છે.
એનો ફાયદો પણ છે. સામૂહિક સલાહ-મંત્રણામાં નવા વિચારો અને મુદ્દાઓ વ્યકત થાય છે અને જમીન પર શું થઇ રહ્યું છે તેનો અંદાજ મળે છે. દાખલા તરીકે, પરિવારનો વડીલ કે કંપનીનું બોર્ડ કે સરકારનું મંત્રીમંડળ જે કામ કરી રહ્યું છે તેની છેક છેવાડાના માણસ પર શું અસર પડી છે તે જાણવાનો એક માત્ર રસ્તો બધાને સાથે રાખવા અને બોલવા માટે પ્રોત્સાહિત કરવા. “બાપા મારું સાંભળતા નથી” કહીને છોકરો એટલે જ ઘર છોડીને ભાગી જાય છે.
પ્રગટ : “ગુજરાતમિત્ર”, “મુંબઈ સમાચાર”; 03 જુલાઈ 2022