ટ્રમ્પ પ્રમુખપદે ચુંટાયા પછીની મધ્યસત્ર ચૂંટણી નવેમ્બરની છઠ્ઠીએ યોજાશે. ટ્રમ્પ પોતે ઉમેદવાર નથી અને ‘આ ચૂંટણીમાં રિપબ્લિકન પણ હારે તો પોતે જવાબદાર નથી.’ તેવી સ્વબચાવ પાળ બાંધવા છતાં, નિઃશંક આ ચૂંટણી ટ્રમ્પની પ્રમુખ તરીકે કામગીરીની સફળતા/ નિષ્ફળતા, લોકરંજક નીતિ/વ્યવહાર પર ચુકાદો આપશે. ‘યુ.એસ.એ. ટૂડે’ દૈનિકની મોજણી પ્રમાણે સંભવિત મતદારોના ૩૫ ટકાએ ટ્રમ્પના વિરોધમાં અને ૨૩ ટકા તરફેણમાં મત આપશે. ૨૫ ટકા પ્રમાણે તેમના મતદાન પર ટ્રમ્પની કોઈ અસર નથી. કેવળ ટ્રમ્પ માટે નહીં, પરંતુ છેલ્લાં પચાસ વર્ષના સૌ પ્રમુખોને આ લાગુ પડે છે. ઓબામાના ઐતિહાસિક વિજયના બે વર્ષ બાદ ડેમોક્રેટિક પાર્ટીએ અમેરિકી સંસદના નીચલા ગૃહમાં બહુમતી ગુમાવી હતી.
પ્રમુખીય ચૂંટણીની જેમ મધ્યસત્ર ચૂંટણી રાજકીય રીતે મહત્ત્વની હોય છે. પ્રમુખ ચાર વર્ષ માટે ચૂંટાયા છે, પરંતુ નીચલા ગૃહના સભ્યો બે વર્ષ માટે ચૂંટાય છે. સેનેટના સભ્યો છ વર્ષ માટે ચૂંટાય છે. અનેક રાજ્યોમાં ગવર્નર્સની ચૂંટણી પણ આ સમયે થાય છે.
સેનેટમાં હાલ ૫૧ ટકા રિપબ્લિકન અને ૪૯ ડેમોક્રેટિક સભ્યો છે. જેમાંથી ૩૫ બેઠકોની ચૂંટણી છે. ૩૫માંથી ૨૬ બેઠકો પર ડેમોક્રેટિક સભ્યો ચુંટાયેલા છે. નીચલા ગૃહમાં ૨૩૫ રિપબ્લિકન અને ૧૯૩ ડેમોક્રેટિક પ્રતિનિધિઓ છે. ૩૩ રાજ્યોમાં રિપબ્લિકન અને ૧૬ રાજ્યોમાં ડેમોક્રેટિક ગવર્નર્સ છે.
આ મધ્યસત્ર ચૂંટણી બીજી અનેક રીતે મહત્ત્વની છે. ‘મી ટુ’ની પશ્ચાદ્ભૂમાં મહિલા ઉમેદવારોની અભૂતપૂર્વ સંખ્યા બંને પક્ષે મળીને પ્રાઈમરી સેનેટ માટે ૫૩ અને નીચલા ગૃહ માટે ૪૭૬ મહિલા ઉમેદવારો હતાં. તેમાંથી સેનેટ માટે ૨૨ અને નીચલા ગૃહ માટે ૨૩૫ સત્તાવાર મહિલા ઉમેદવારો છે, આ અભૂતપૂર્વ છે. પણ હરખાવા જેવું નથી. રટગર્સ યુનિવર્સિટીના સેન્ટર ફોર અમેરિકન વિમેન ઇન પોલિટિક્સના અભ્યાસનું તારણ છે કે સેનેટની જેટલી બેઠકો પર મહિલા ઉમેદવારો છે, તે જીતે તો પણ સેનેટનાં મહિલા સભ્યોનો આંકડો કેવળ ૨૬ થશે – સેનેટનો ચોથો ભાગ. નીચલા ગૃહમાં પણ મહિલા પ્રતિનિધિત્વ વધશે, પણ સંતોષકારક નહીં હોય.
આ ચૂંટણીમાં સૌપ્રથમ વાર બે મુસ્લિમ મહિલા ઉમેદવારો છે, અને બંનેની વિજયની શક્યતા ઊજળી છે. એક નેટિવ અમેરિકન અને બે લેટિનો મહિલા ઉમેદવાર છે. જ્યોર્જિયા રાજ્યમાં અમેરિકાની પ્રથમ અશ્વેત મહિલા ગવર્નર થવાની શક્યતા છે.
આ ચૂંટણીનું પરિણામ અમેરિકાના રાજકારણ માટે પણ ઘણી રીતે મહત્ત્વનું છે. હજુ ગયા બે અઠવાડિયાં સુધી મોટા ભાગની મોજણીઓનું તારણ હતું કે ટ્રમ્પ સામેનો લોકરોષ એટલો વ્યાપક છે કે સેનેટ અને નીચલા ગૃહમાં ડેમોક્રેટિક પાર્ટી બહુમત મેળવશે. ટ્રમ્પનાં રોજિંદાં નિતનવાં નાટકો, અપમાનજનક ટિ્વટ્સ, આવ્રજન નીતિ, સર્વોચ્ચ અદાલત માટે બ્રેટ કેવનોગની પસંદગી અને તેની સામે આક્ષેપો કરનાર મહિલાઓ માટે બેફામ આક્ષેપો, ચૂંટણીમાં રશિયન હસ્તક્ષેપ … યાદી ખાસ્સી લાંબી છે. રૉઇટરે મતદાર વલણની મોજણીનું તારણ કાઢેલું કે ડેમોક્રેટિક મતદારોનો રોષ એટલો બધો છે કે તેની ચૂંટણી પર વ્યાપક અસર પડશે.
ચૂંટણી આડા હજુ થોડા દિવસ બાકી છે, ત્યારે સ્થિતિ શું છે? ઘણાં રાજ્યોમાં વહેલાસરનું મતદાન શરૂ થઈ ચૂક્યું છે. અંદાજે ૫૦ લાખ મતદારોએ મતદાન કર્યું છે. સામાન્યપણે રિપબ્લિકન પાર્ટીને સમર્થન આપનારા વૃદ્ધો અને પરા વિસ્તારના લોકો વહેલું મતદાન કરે છે. ડેમોક્રેટિક પાર્ટીને મત આપનારાં યુવાવર્ગ, સ્ત્રીઓ, અશ્વેત મતદારો ચૂંટણીના દિવસે મતદાન કરવું પસંદ કરે છે. ઍક્ઝિટ પોલ પ્રમાણે રિપબ્લિકન પાર્ટી ધાર્યા કરતાં આગળ છે.
છેલ્લા અઠવાડિયામાં બનેલી બે ઘટનાઓની વિશેષ નોંધ લેવી રહી. ૨૦૧૬ની ચૂંટણીમાં ટ્રમ્પે એક ભયની રાજનીતિ અપનાવેલી. ઇમિગ્રન્ટ્સ – આપ્રવાસીઓનો ભય. અમેરિકા અને યુરોપ પર ઇમિગ્રન્ટ્સ કબજો જમાવશે તેવો ભય. ટ્રમ્પની આવ્રજન નીતિની ખાસ્સી ટીકા છેલ્લા બે મહિનામાં થઈ, જ્યારે તેમણે આ પ્રવાસીઓનાં બાળકોને મા-બાપથી વિખૂટાં કર્યાં, પરંતુ ગયા અઠવાડિયે દક્ષિણ અમેરિકાના હૅન્દુરાસથી ફરી સાત-આઠ હજાર આપ્રવાસીઓનો કાફલો અમેરિકા તરફ કૂચ કરતો નીકળ્યો છે. બરાબર ચૂંટણી ટાંકણે જ બની રહેલી આ ઘટનાનો ટ્રમ્પે પૂરેપૂરો લાભ લીધો છે. ‘અમેરિકા ભયમાં છે.’ ‘આ કાફલામાં આતંકવાદીઓ છે,’ જેવાં વિધાનોથી ટ્રમ્પના ટેકેદારો મોટી સંખ્યામાં મત આપવા નીકળી પડ્યા છે. ૨૦૧૬ની ચૂંટણીમાં જે-જે રાજ્યોમાં ટ્રમ્પને બહુમત મળેલો ત્યાં તેમણે પ્રચાર કેન્દ્રિત કર્યો છે.
બીજું, કેટલાક ડેમોક્રેટિક ઉમેદવારોએ હર્ષાવેશમાં આવી પોતે ચૂંટાશે તો ટ્રમ્પ પર મહાભિયોગ ચલાવશે, તેવી જાહેરાતો કરવા માંડી. જો બાઇડન જેવા ડેમોક્રેટિક નેતાઓની ચેતવણી છતાં આવા ઉચ્ચારોએ ટ્રમ્પ- સમર્થકોને સક્રિય બનાવ્યા.
આ લખી રહ્યો છું ત્યારે જ ડેમોક્રેટિક પક્ષના ઓબામા, ક્લિન્ટન, બાઇડન સહિતના નેતાઓને પોસ્ટલ બૉમ્બ મોકલાયાના સમાચાર છે. આગામી દિવસોમાં ચૂંટણીઓ પર આની અસરની જાણ થશે.
મધ્યસત્ર ચૂંટણીનું જે પણ પરિણામ આવે, અમેરિકી રાજકારણની બદલાયેલી તાસીર દરમિયાન અને ત્યાર બાદ થોડો સમય રિપબ્લિકન પક્ષની પરંપરાગત સંસ્થાકીય નેતાગીરીને ટ્રમ્પ સાથે ગોઠતું નહોતું. હવે બે વર્ષ પછી આ નેતાઓએ ટ્રમ્પ સાથે લડવા કરતાં તેની સાથે જોડાઈ જવું પસંદ કર્યું છે. રિપબ્લિકન પાર્ટી પર ટ્રમ્પનો અંકુશ છે. પક્ષ પર ટ્રમ્પની છાપ બરાબર અંકાઈ ગઈ છે. આ ચૂંટણી દરમિયાન ટ્રમ્પ પક્ષના મુખ્ય ‘કૅમ્પેઇનર-ઇન-ચીફ’ રહ્યા છે. મોટા ભાગના રિપબ્લિકન ઉમેદવારોએ તેમનો સાથ લીધો છે. કન્ઝર્વેટિવ નેતાઓ જે ટ્રમ્પની આર્થિક, વ્યાપારી, આવ્રજન અને રાષ્ટ્રીય સલામતી નીતિઓના વિરોધી હતા, તે પણ તેમની સાથે જોડાઈ ગયા છે. વૉલ સ્ટ્રીટ જર્નલની મોજણી પ્રમાણે ૮૭ ટકા રિપબ્લિકન હવે ટ્રમ્પની નીતિઓ સાથે સંમત છે. લિંકન – રેગનનો પક્ષ હવે ટ્રમ્પનો પક્ષ બની ગયો છે! જો કે આ મોજણીમાં ત્રીજા ભાગના રિપબ્લિકન ટ્રમ્પનાં વાણી-વ્યવહાર સાથે સંમત નથી, પણ તેઓ ડેમોક્રેટ્સ કરતાં ટ્રમ્પને વધુ પસંદ કરે છે!
૨૦૧૬ની ચૂંટણી પછી અમેરિકાનું રાજકીય ધ્રુવીકરણ વધુ ઘેરું બન્યું છે. રિપબ્લિકન પક્ષમાં ટ્રમ્પનો સ્વીકાર એનું એક વરવું ઉદાહરણ છે. ઘણાં રાજકીય વિશ્લેષક માને છે કે રિપબ્લિકન પાર્ટીનું આ જૂગટું ભવિષ્યમાં ભારે પડશે. રિપબ્લિકન પાર્ટી અત્યાર સુધી જે મૂલ્યો અને નીતિઓ માટે લડતી હતી, તેનાથી ટ્રમ્પ તેને ખાસ્સી દૂર લઈ ગયા છે.
ડેમોક્રેટિક પાર્ટીમાં પણ ૨૦૧૬ની ચૂંટણી પછી જૂથવાદ ચાલુ રહ્યો છે. બર્ની સેન્ડર્સનું પ્રગતિશીલ જૂથ વધુ સક્રિય બન્યું છે. ફ્લોરિડાના ગવર્નરપદના ઉમેદવાર અને ટેક્સાસના સેનેટ ઉમેદવાર આ વળના છે. જો આ ઉમેદવારો ચૂંટાશે તો ડેમોક્રેટિક પાર્ટીમાં રિપબ્લિકન પાર્ટીના ‘ટી પાર્ટી’ જૂથની જેમ ‘અર્બલ ટી પાર્ટી’ જૂથ વધુ મજબૂત બનશે.
મધ્યસત્ર ચૂંટણી ડેમોક્રેટિક પાર્ટીના કાંઠે બેસી છબછબિયાં બોલાવતાં ૨૦૨૦ના પ્રમુખપદના ઉમેદવારો માટે પણ મહત્ત્વની છે. પૂર્વઉપ-પ્રમુખ જો બાઇડન, સેનેટર એલિઝાબેથ વૉરન અને કમલા હેરિસ સહિત ઘણાં પાણીની ધાર માપી રહ્યાં. ચૂંટણીમાં ડેમોક્રેટિક પાર્ટીના કયા જૂથના કેટલા ઉમેદરવારો ચૂંટાય છે, તેની વ્યાપક અસર ૨૦૨૦ના ઉમેદવારની ચૂંટણી પર પડશે.
ચૂંટણીના પરિણામ સાથે છઠ્ઠી નવેમ્બરે ૨૦૨૦ની પ્રમુખીય ચૂંટણીની પ્રક્રિયાનો બીજો તબક્કો શરૂ થશે.
(ફ્લોરિડા) ૨૪ ઑક્ટોબર, ૨૦૧૮
E-mail : rajudave@hotmail.com
સૌજન્ય : “નિરીક્ષક”, 01 નવેમ્બર 2018; પૃ. 04-05