સંવેદનાની સફરમાં
તમે માનવતાના ધર્મમાં માનો છો. મૂર્તિપૂજામાં કે ભગવાનના દર્શન કરવામાં એક સેકંડનો પણ સમય બગાડતા નથી, શશાંક ત્રિવેદી. પણ આજે તમે ધર્મ વિમુખતામાંથી નીકળી, ઘડીભર ભાવનગરમાં ખારગેટ પર આવેલા જગદીશના મંદિરમાં જઇ ચડો છો. માત્ર અને માત્ર ખાત્રી કરવા કે ખરેખર લોકવાયકા પ્રમાણે ખારગેટ પર આવેલા જગદીશના મંદિરમાં બરોબર આરતી સમયે સવારના દસ વાગે જગદીશ ભગવાનને ધરેલી મટકીની હાંડીમાં બે ત્રણ તડ પડી જાય છે અને લોકો કુતૂહલવશ આ વાતને ચમત્કારમાં ખપાવી, દર્શન કરવા અચૂક આવે છે અને આરતી સમયે અનેક લોકો દર્શન કરવા પહોંચી જતાં હોય છે.
મિ. શશાંક ત્રિવેદી, તમે પણ આજે એ જ રીતે જગદીશ મંદિરના પગથિયા ચડો છો, ત્યાં એક ટાબરિયો, મંદિરના પગથીએ પડેલાં પગરખાંમાંથી એક બૂટની જોડી લઇ ભાગી જાય છે. અને આ દૃશ્ય એક નવયુવાન મંદિરનાં દર્શનાથી પણ જુવે છે, અને તે નવયુવાન આ ટાબરિયાની પાછળ પડી તેને પકડે છે પછી ઢોર માર મારતો મારતો પેલા ટાબરિયાને અધમૂઓ કરી નાખે છે.
તમે, શશાંક ત્રિવેદી, આ બનાવ નજરે જોતા, હચમચી જાવ છો. અને પેલા ટાબરિયાને છોડાવો છો, અને પેલા નવયુવાન મિત્ર સાથે અસંખ્ય માણસોનાં ટોળાંમાં જઇ પહોંચી કહો છો કે ભાઇ, આ ટાબરિયાએ બૂટની ચોરી શું કામ કરી ? તે તો પૂછો. તમારો માનવતાવાદી અભિગમ આ ટોળાંમાં આક્રોશ સાથે બરાડા પાડી ઊઠે છે અને ટોળાંની દરેક વ્યક્તિને પૂછે છે કે ભાઇ, તેણે ચોરી કરી કબૂલ તેના કારણમાં તો તમે જાવ. અને આવા લોકો ચોરી કરે છે તો આપણે આવનારા દર્શનાર્થી બધા તરફ આંગળી ચીંધી, બધા લોખંડબજારના કેટલાક વેપારી છીએ, દાણા બજારના વેપારી છીએ – તરફ આંગળી ચીંધીને કહે છે કે આટલા બધામાંથી કોણ શાહુકાર છે ? કોઇ કહી શકે કોણ ચોરી નથી કરતું મને કહેશો ? કોઇ લોખંડના વજનમાં ચોરી કરે છે, કોઇ સેલ્સ ટેક્સ, ઇન્કમટેક્સમાં ચોરી કરે છે, કોઇ ૧૦૦% સત્યવાદી હરીશચંદ્ર છે ખરો ?
તમે શંશાંક ત્રિવેદી, એમ કહો છો કે હું આ ટાબરિયાએ ચોરી કરી છે, તેનો બચાવ જરા પણ નથી કરતો, પણ શું કામ ચોરી કરી તેના મૂળમાં તો જઇએ, દોસ્તો !
તમારા વચ્ચે પડવાથી ટાબરિયો હેમખેમ બચી જાય છે, ચોરેલા બૂટ પાછા લઇને, પેલો નવયુવાન અને ટોળું વિખેરાઇ જાય છે અને તમે પેલા ટાબરિયાને ખૂબ જ હમદર્દીપૂર્વક પૂછો છો કે ભાઇ, તે ચોરી કેમ કરી હતી ? એ સમજાવીશ, બેટા ?
પેલો ટાબરિયો બોલી શકતો નથી, અને ખૂબ જ મોટેથી રડતો રડતો કહે છે કે સાહેબ, મે ચાર દિવસથી કંઇ ખાધુ નથી. મારી મા માંદી પડી છે, પારકાં કામ કરે છે. ઘરમાં તેલ, લોટ, શાક કશુ જ ન હતું. મને થયું કે બૂટ ચોરીને જે રૂપિયા મળે તેમાંથી હું ઘરની રોજીંદી વસ્તુ લઇ માને આપી મારી ભૂખ ઠારું. મારી માને હું ચોરી કરું છું તે ખ્યાલ જ ન હતો. આ તો મને એવો વિચાર આવ્યો અને સાહેબ, મને મફતમાં તો કોઇ જમવા પણ ક્યાંથી આપે ? અને પૈસા પણ કોણ આપે, સાહેબ ? મારા ઘરમાં હું અને મારી મા બે જ છીએ, મારા બાપા વર્ષો પહેલાં ગુજરી ગયા છે. એ સાહેબ કહેતો રોતા અટકતો નથી.
મિ. શંશાંક ત્રિવેદી, તમે ટાબરિયાની વાત સાંભળી અવાક બની જાવ છો. અને તેને બાજુમાં બેસાડી તેને સાંત્વન આપી ૩૦૦ રૂા. તેના હાથમાં આપી કહો છો કે જા દોસ્ત, ઘર માટે જરૂરી વસ્તુ લઇ આવી તારી માને આપી તમે બન્ને જમી લેજો, અને તમારું વિઝીટીંગ કાર્ડ તેના હાથમાં આપી કહો છો આ મારું કાર્ડ છે. જેમાં મારી ઓફિસનું સરનામું છે બાજુમાં જ લોખંડ બજારમાં મારી નાનકડી ઓફિસ છે. કોઇવાર કામ હોય તો ફરીથી મળજે, બેટા.
મિ. શંશાંક ત્રિવેદી તમે લોખંડ બજારની તમારી ઓફિસમાં સતત કાર્યશીલ હો છો, ત્યાં બે-ત્રણ દિવસ પછી, તમારી ઓફિસમાં પેલો ટાબરિયો અને તેની મા બન્ને આવે છે. અને તેની મા તમને કહે છે કે ભાઇ, બે ત્રણ દિવસ પહેલાં, મારા દીકરાને ચોરી કરવાના ખરાબ વ્યસનમાંથી તમે છોડાવ્યો, તેનો આભાર માનવા આવી છું. અને તમે તેને આપેલા ત્રણસો રૂપિયા પરત કરવા આવી છું. હું માંદી હતી એટલે બાજુમાં લોકોને ત્યાં કામ કરવા જાઉં છું, તેના પૈસા લાવી શકી ન હતી. મારા મજૂરીના પૈસા મને મળી ગયા ભાઇ. આ તમારા ત્રણસો રૂપિયા પાછા લઇ લો.
મિ. શંશાંક ત્રિવેદી, તમે એ બહેનને (ટાબરિયાની માને) સમજાવો છો કે, મેં તમારી જરૂરિયાત વખતે મદદ કરી, તેમાં મેં માનવતાનો ધર્મ અપનાવ્યો. પૈસા પાછા આપવાની જરૂર નથી. પૈસા પાછા નહીં આપો. તમારે કામ આવશે રાખો, તમારી પાસે તેમ કહી તમે એ બહેનને પૈસા પાછા આપો છો, મિ. શંશાંક ત્રિવેદી.
પણ પહેલાં બહેન પૈસા પાછા લેતા નથી, અને તમને કહે છે, શંશાંક ત્રિવેદી, કે ભાઇ અમે ગરીબ માણસ જરૂર છીએ પણ અમે અણહક્કનું ન લઇ શકીએ. મજૂરી કરી પેટિયું રળવું અમારું કામ, પણ મજૂરી વગરનું કંઇપણ અમને ન ખપે. ભાઇ, તમારે આ કરેલી મદદના રૂપિયા ૩૦૦ પાછા લેવા જ પડશે.
મિ. શંશાંક ત્રિવેદી, તમે એ બહેનની વાત પર અવાક થઇ ગયા અને ૩૦૦ રૂપિયા પાછા લેતા લેતા કહ્યું કે બહેન, ચા પીશો ને ? તમે મા-દીકરા બન્નેને ચા પીવરાવો છો, શંશાંક ત્રિવેદી, અને પહેલા બહેનને કહો છો કે બહેન, આ ટાબરિયો તમારો દીકરો ભણવા જાય છે કે નહીં ? બહેન જવાબ આપે છે કે ભાઇ અમારે કેવું ભણવાનું અને કેવી નિશાળ ? અમે અમારી પરિસ્થિતિ વશ પારકા કામ કરીએ. છોકરો મને થોડી મદદ કરે, અને અમે બન્ને રોજનું લાવી રોજ પેટનો ખાડો પૂરીએ. ભાઇ અને ફૂટપાથી વસાહતમાં ઝૂંપડામાં જીવીએ, ભાઇ!
તમે, મિ. શંશાંક ત્રિવેદી, ટાબરિયાની માને કહો છો કે બહેન, જો તમારે ભણાવવો જ હોય તમારા દીકરાને તો હું તેને જ્યાં સુધી ભણવું હોય ત્યાં સુધીનો તમામ ખર્ચ આપવા હું તૈયાર છું. પણ તમે ચોક્કસ ભણાવો તો. હું આજથી તેને દત્તક લઉં અને હું સાથે જઇને તેને નિશાળમાં દાખલ કરી જરૂરી ચોપડીઓ અને ડ્રેસ વગેરે આપીને ભણી ગણીને મોટો થાય ત્યાં સુધીની જવાબદારી લઉં. પહેલાં બહેન આ વાત સાંભળી ખૂબ જ રાજી થાય છે અને કહે છે કે ભાઇ, આજથી આ દીકરો તમને સોંપ્યો, ભાઇ.
મિ. શંશાંક ત્રિવેદી, જોતજોતામાં તમે તેને ભણવા માટેની બધી જ જવાબદારી લેતા, લેતા, પેલો ટાબરિયો હસમુખ લીન્ડોચા ભણવામાં ખૂબ જ આગળ વધે છે. અને બી.એસસી. પાસ કરી જી.પી.એસ.સી.ની પરીક્ષા ઉતિર્ણ કરતાં તેને સૌરાષ્ટ્રના એક નાનકડા તાલુકામાં રાજુલામાં, ડેપ્યુટી કલેક્ટર તરીકેની નિમણૂક મળે છે અને હસમુખ અને તેની મા બન્ને તમને મળવા આવે છે કે સાહેબ, તમારો ખૂબ ખૂબ આભાર, મારો દીકરો મોટો કલેક્ટર બની શક્યો તે માત્ર અને માત્ર તમારા આભારી છે ભાઇ, હાશ હવે મારે પારકા કામ નહીં કરવા પડે, ભાઇ.
રાજુલામાં હસમુખ લીન્ડોચા ડેપ્યુટી કલેક્ટર તરીકે નોકરીમાં જોડાય છે – ગાડી બંગલો સ્ટાફ નોકરચાકરવાળી સુવિધા મળતાં હસમુખ લીન્ડોચાના જીવનચક્રમાં મોટો બદલાવ આવે છે.
મિ. શંશાંક ત્રિવેદી, પંદરેક દિવસ પછી તમારી ઓફિસની સામે સાઇરન હોર્ન વગાડતી વગાડતી લાલ લાઇટવાળી ગાડી ઊભી રહે છે. તેમાંથી ડેપ્યુટી કલેક્ટર હસમુખ લીન્ડોચા અને તેની મા બન્ને ઊતરે છે અને તમને મળવા આવે છે. તમને વંદન કરતાં હસમુખ લીન્ડોચા કહે છે કે સાહેબ, આજે હું આપને મળવા ખાસ કામથી આવ્યો છું. મિ. શંશાંક ત્રિવેદી, તમે પૂછો છો કે બોલ ભાઇ, શું કામ માટે આવ્યો હતો તું બરાબર રાજુલમાં સેટલ તો થઇ ગયો ને ?
હસમુખ લીન્ડોચા જવાબ આપે છે કે હા સાહેબ, હું બહુ સરસ રીતે સેટલ થઇ ગયો પણ મને એમ થાય છે કે હું એક વખતનો ચોરી કરતો છોકરો તમારા હિસાબે ડેપ્યુટી કલેક્ટર બન્યો તો હવે મારે આ તમારું ઋણ ચૂકવવા શું કરવું. સાહેબ, મને વિચાર આવે છે કે આટલી પ્રગતિ કરાવનાર માણસને હું કેવી રીતે આ મદદ પાછી વાળું ? મિ. શંશાંક ત્રિવેદી, તમે હસમુખ લીન્ડોચા ડેપ્યુટી કલેક્ટર(પેલો ટાબરિયા)ના નિખાલસ વર્તનથી અવાક બની તમે તેને કહો છો કે ભાઇ, આ ઋણ ચૂકવવા હું કહું તેમ તું કરીશ ?
રાજુલામાં તારા ઘરની આસપાસ ફૂટપાથ પર વસતા લોકો પાસે જઇને તેના નાગાપૂગા રમતાં નિર્દોષ બાળકોને સારાં કપડાં આપી, તે છોકરાઓને ભણાવવાનું ભગીરથ કાર્ય કર, દોસ્ત.
ડેપ્યુટી કલેક્ટર હસમુખ લીન્ડોચા અને તેની મા તમને વંદન કરી આ બીડું ઝડપે છે. રાજુલા પહોંચી ફૂટપાથ વસાહતમાં જઇ પહેલાં તો બધા જ નિર્દોષ બાળકોને સારી રીતે સાફ કરી નવરાવી ધોવરાવી ફૂટપાથી વસાહતમાં વસતા લોકોને સમજાવી આ બાળકોને ત્યાં જ ફૂટપાથ સ્કૂલ શરૂ કરે છે અને આ સ્કૂલમાં જરૂરી સ્ટાફ શિક્ષકોની વ્યવસ્થા કરી આ નિર્દોષ બાળકોને ભણાવવાનો ભગીરથ પ્રયત્ન કરી અનેક હસમુખ લીન્ડોચા જન્માવવાનું માનવધર્મનો મહાયજ્ઞ શરૂ કરે છે – અને તેની મા આવા માનવધર્મના મોટા યજ્ઞમાં સામેલ થઇ ધન્ય ધન્ય અનુભવે છે.
મિ. શંશાંક ત્રિવેદી, તમને આ મહાયજ્ઞમાં આવતી પ્રવૃત્તિથી વાકેફ કરવા હસમુખ લીન્ડોચા રાજુલા આવવાનું આમંત્રણ આપે છે. અને તમે એક દિવસ આ ફૂટપાથી સ્કૂલની મુલાકાત લઇ ધન્ય ધન્ય અનુભવો છો, મિ. શંશાંક ત્રિવેદી.
સલામ, મિ. શંશાંક ત્રિવેદી, તમને. સલામ ચોરી કરતા, કરતા પકડાયેલા ટાબરિયામાંથી હસમુખ લીન્ડોચા ડેપ્યુટી કલેક્ટર તરીકેની કારકિર્દી બનાવવાના પ્રણેતા તમને સલામ. સલામ પેલી ટાબરિયા હસમુખ લીન્ડોચાની માને સલામ જેણે ગરીબાઇમાં જીવતાં જીવતાં ગાંધીમૂલ્યને પચાવી મૂલ્યનિષ્ટ જીવન જીવ્યું. અને સલામ પેલા હસમુખ લીન્ડોચા, ટાબરિયાને સલામ જેણે ફૂટપાથી વસાહતમાં નિશાળ સ્થાપી અનેક હસમુખ લીન્ડોચા જેવા તેજસ્વી તારલાઓ પેદા કરવાના ભગીરથ પ્રયત્નને સલામ, લાખ લાખ સલામ.
e.mail : koza7024@gmail.com
