પ્રથમ વાર વર્ષ ૨૦૦૦માં મનાવવામાં આવેલો આંતર-રાષ્ટ્રિય યુવા દિન દર વર્ષે ૧૨ ઑગસ્ટે ઊજવવામાં આવે છે. હેતુ છે યુવાઓ સંદર્ભે જાગૃતિ ફેલાવવાનો અને વિશ્વભરના યુવાઓના પ્રશ્નો તરફ ધ્યાન દોરવાનો.
૨૦૨૧ના આંતર-રાષ્ટ્રીય દિનનું થીમ છે, “ખાદ્ય વ્યવસ્થાઓનું પરિવર્તન : માનવ અને ગ્રહ સંબંધિત આરોગ્ય માટે યુવા નવપ્રયોગ”. આ કક્ષાની વૈશ્વિક પહેલની સફળતા યુવાઓની અર્થપૂર્ણ સહભાગિતા વગર સંભવ નથી, એ બાબત પર ભાર મૂકવાનો આ પાછળનો હેતુ છે. એ વાતનો સ્વીકાર થયેલો છે કે ખાદ્ય વ્યવસ્થાઓના પરિવર્તનમાં જૈવિક વૈવિધ્યના સમાવેશ સાથે આપણા ગ્રહની પુન:સ્થાપના માટે અને જીવ સૃષ્ટિના રક્ષણ માટે યુવાઓ વ્યક્તિગત અને સામૂહિક ધોરણે પ્રયત્નોને વધારી શકે એ માટે સમાવેશક પદ્ધતિઓની જરૂરને સમર્થન મળેલું છે. આગામી ૩૦ વર્ષોમાં વિશ્વની વસ્તીમાં ૨૦૦ કરોડ લોકો ઉમેરાશે. વિવિધ હિસ્સેદારો મુજબ આરોગ્યપ્રદ ખાદ્યનું વધુ મોટી માત્રામાં ટકાઉ ધોરણે ઉત્પાદન કરવું માનવ અને ગ્રહની સુખાકારી માટે પૂરતું નથી. ગરીબીમાં ઘટાડો, સામાજિક સમાવેશક્તા, આરોગ્ય સેવાઓ, જૈવિક વૈવિધ્યનું જતન અને હવામાન પરિવર્તન નિવારણ સહિત ૨૦૩૦ના સંયુક્ત રાષ્ટ્ર સંઘના ઍજૅન્ડામાં સમાવિષ્ટ આંતર-જોડાણો જેવા અન્ય અગત્યના પડકારોને પણ લક્ષમાં લેવા પડશે.
આંતર-રાષ્ટ્રિય યુવા દિન ૨૦૨૧ નિમિત્તે સ્થાપક-ડાયરેક્ટર મહેશભાઈ પંડયાની આગેવાની હેઠળ એટલાં જ સમર્પિત અન્ય કર્મશીલો દ્વારા પર્યાવરણ સંબંધી પ્રશંસનીય કામગીરી કરતી અમદાવાદ સ્થિત સ્વયંસેવી સંસ્થા ‘પર્યાવરણ મિત્ર’ અને ‘ગ્રીન કૅટૅલિસ્ટ’ના સંયુક્ત ઉપક્રમે ત્રણ દિવસીય કાર્યક્રમો યોજવામાં આવ્યા હતા. પર્યાવરણ મિત્ર દ્વારા પર્યાવરણ માટે યુવાઓની માવજત કરી એમને સશક્ત બનાવવા ‘ગ્રીન કૅટૅલિસ્ટ’ નામનો કાર્યક્રમ ચલાવવામાં આવે છે. ૧૧મી ઑગસ્ટે પર્યાવરણ વિષયક, ગુજરાતી, હિન્દી અને અંગ્રેજી એમ ત્રણ ભાષામાં ટૂંકા પઠન માટેની (સમય મર્યાદા અઢી મિનિટ) પદ્ય અને ગદ્યની ઑનલાઈન સ્પર્ધાનું આયોજન ખૂબ સરસ રીતે ફાલ્ગુનીબહેન જોશીના માર્ગદર્શન હેઠળ પાર પાડવામાં આવ્યું હતું. ભાગ લેનારા યુવાઓ ભારતભરમાંથી ઍન્વાયરનમૅન્ટલ ઍન્જીનિયરીંગના વિદ્યાર્થીઓ હતા જેઓ ‘પર્યાવરણ મિત્ર’ માં ઈન્ટર્નશિપ કરી રહ્યાં છે. ભાષા, વિષય/સંવેદન અને રજૂઆત એમ ત્રણ દૃષ્ટિએ ગુણ આપવાનું નક્કી કર્યું. નીચે ટાંકેલાં નમૂના જોતાં ખ્યાલ આવશે કે ભવિષ્યના આ પર્યાવરણકર્મીઓની પર્યાવરણ પ્રત્યેની સંવેદના અને સમર્પણની અભિવ્યક્તિ કેટલી હૃદયસ્પર્શી છે :
(૧) પદ્ય :
… Thank you for the land, shared by humans and animals;
And sorry for creating the mess of chemicals.
Thank you for the nurture and nature;
And sorry for the rising temperature.
Thank you, Mother Earth for all that
Endless spins around the sun;
And sorry for your tolerance of the sins of your son…
(‘Thank you and Sorry’, Jay Parihar, Nirma University, Ahmedabad, Gujarat.)
ગુજરાતી અનુવાદ :
… પાડ તારો જીવધારીઓની સહિયારી આ ભૂમિ માટે;
ને ક્ષમા યાચું રસાયણની ગડબડ બદલ.
પાડ તારો જતન ને કુદરત માટે;
ને ક્ષમા યાચું વધતા તાપમાન બદલ.
પાડ તારો સૂર્ય ફરતે તારા અનંત ફેરા માટે;
ને ક્ષમા યાચું તારા દીકરાના પાપો સહન કરવા બદલ ….
(२) पद्य
मौसम आज बिमार है
आज उसको ज़ूकाम है
…….….….…
मौसम को ले जाना अस्पताल है
करना एक काम है
उसका करवाना इलाज है
….….………..
मौसम आज फिर बिमार है
आज उसको बुख़ार है
ग़ुस्सा उसका आसमान के पार है
सामने देख भी नहीं सकते उतना बेहाल है ….
(‘मौसम आज बिमार है…’, राजवी देसाई, आर्किटेक्चर की छात्रा, अनंत यूनिवर्सिटी, अहमदाबाद, गुजरात)
ગુજરાતી અનુવાદ :
હવામાન આજે બિમાર છે
આજે એને શરદી થઈ છે
……………
હવામાનને હોસ્પિટલ લઈ જવાનું છે
કરવાનું એક કામ છે
એનો ઈલાજ કરાવવાનો છે
……..
હવામાન આજે ફરીથી બિમાર છે
આજે એને તાવ છે
મિજાજ એનો આસમાને છે
સામે જોઈ પણ ના શકીએ એટલું બિસ્માર છે ….
(3) Fiction
A couple of years back I was out on a retreat in the wild. In the afternoon, we were given some free time and I decided to take a walk in the woods. It was a sunny day in the middle of January. The landscape was covered in a thick sheet of snow. I did not have snow boots on me but I decided to go anyway. I walked and walked and walked deep into the woods. Soon I realized that I had come so far deep that I had lost of our campsite. I had a rough idea of the path I had taken but I wasn’t entirely sure. We weren’t allowed access to our phones as the retreat so I didn’t have that either. So here I was, by myself, with soaking wet feet, away from civilization and in the middle of the woods with no way to contact the human world.
At this time you would expect me to feel a little vulnerable, maybe even scared. Surprisingly, I did not feel any of that. I looked around me. The frozen lake, the chirping birds, the rotting wood, the gentle breeze, the clear blue sky, the fungus on trees, the rabbits running, the wolves howling. It felt sacred. I felt close to God. Closer than any place of worship ever made me feel. It was unlike anything I had ever experienced. Everything was in perfect harmony. An ecosystem in balance. The complex interconnectedness of all life.
I couldn’t help but stand in awe of the natural world and the 4.3 billion years of our planet’s history. Life which started with a few simple organic molecules and evolved into all the different forms of life that we see today in our oceans, our forests, our mountains, our rivers, our deserts. We are all descendants of those first molecules. They are our true ancestors. How magical! How fascinating! They say our universe and its secrets are far more fascinating and magical than anything in our world of imagination. They were right and I felt it that day in the woods.
(‘My Experience with Environment’, Megh Soni)
ગુજરાતી અનુવાદ :
થોડાંક વર્ષો પૂર્વે જંગલમાં એકાંતવાસ દરમ્યાન અમને ફરવા જવાની છૂટ મળી. મેં જંગલમાં વિહરવાનું વિચાર્યું. જાન્યુઆરીનો હૂંફાળો દિવસ હતો. ચારેતરફ બરફ પથરાયેલો હતો. મેં પગમાં બરફના ખાસ બૂટ પહેરેલા નહોતા. ચાલતાં ચાલતાં ખૂબ દૂર નીકળી ગયો. મને ભાન થયું કે હું એટલે ઊંડે પહોંચી ગયો છું કે કૅમ્પ સાઈટ દેખાતી બંધ થઈ ગઈ હતી. માર્ગનો કાચોપાકો ખ્યાલ હતો પણ ચોક્કસપણે નહીં. વધુમાં ફોન સાથે રાખવાની મનાઈ હતી. પલળેલા પગે હું માનવ સંસ્કૃતિથી છેટો જંગલની મધ્યે હતો. માનવોની દુનિયા સાથે સંપર્ક કરવાના કોઈ પણ માધ્યમ વિના.
આવે વખતે એવું સ્વાભાવિકપણે લાગે કે હું જોખમી સંજોગોમાં હોઉં, ભયભીત પણ. આશ્ચર્ચ વચ્ચે મને એવું કંઈ જ ના અનુભવાયું. થીજેલું તળાવ, કિલકિલાટ કરતાં પંખીઓ, કોહવાતા લાકડા, મંદ પવન, સ્વચ્છ નીલ આકાશ, વૃક્ષો પર ફૂગ, દોડતાં સસલાં, રૂદન કરતા વરૂઓ. વાતાવરણ પવિત્ર લાગતું હતું. ઈશ્વરની સમીપ હોઉં એવી અનુભૂતિ થઈ. કોઈ પણ દેવાલયમાં આવી અનુભૂતિ મને ક્યારે ય નહોતી થઈ. બધું જ સંપૂર્ણ સુમેળવાળું હતું. ઈકોસિસ્ટમ બરાબર સંતુલનમાં હતી. તમામ જીવોનું સંકુલ આંતર-જોડાણ.
પ્રાકૃતિક દુનિયાનો રોબ જોતો રહી ગયો. આપણાં ગ્રહનો ૪૩૦ કરોડ વર્ષોનો ઇતિહાસ. જીવસૃષ્ટિનો ઉદ્ગમ થયો અમુક સરળ, સેંન્દ્રીય પરમાણુઓમાંથી. એમાંથી ઉત્ક્રાંતિ થઈ અને બન્યાં આજે જોઈએ છીએ એ આપણા મહાસાગરો, આપણાં જંગલો, આપણા પર્વતો, આપણી નદીઓ અને આપણા રણ પ્રદેશો. એ પ્રથમ પરમાણુઓના આપણે વંશજ છીએ. આપણા ખરા પૂર્વજો એ છે. કેટલું જાદુઈ! કેટલું મોહક! કહેવાય છે કે બ્રહ્માંડ અને એના રહસ્યો આપણી કલ્પનામાંની કોઈ પણ બાબત કરતાં અનેકગણું મોહક અને જાદુઈ હોય છે. સાચું જ કહેવાયું છે. એ દિવસે મને જંગલ મધ્યે એની અનુભૂતિ થઈને રહી.
(4) Poetry
…With dying trees and animals. It’s in sorrow;
Make green today and green of tomorrow.
With melting snow, one day it will sink;
How can we save it, just think
……………………
Grow more trees, make mother earth green;
Reduce pollution, make her a queen.
(‘Save our Mother Earth’, Payal Patel, Environmental Engineering)
ગુજરાતી અનુવાદ :
… મરતાં વૃક્ષો અને પ્રાણીઓ જોઈ એ શોકમાં છે;
આજને હરિયાળી બનાવો ને હરિયાળી બનાવો આવતીકાલને.
પીગળતા બરફ વચ્ચે ડૂબી જવાની એક દિવસ એ;
કેમ કરી બચાવીશું, વિચારો ઝટ એ
………………
વધુ વૃક્ષો વાવો, મા ધરતીને હરિયાળી બનાવો;
પ્રદૂષણ ઘટાડો ને એને રાણી બનાવો.
(५) पद्य
वातावरण को दूषित करके
तुम स्वस्थ नहीं रहे पाओगे
जो स्वस्थ हवा ना ले पाए तो
घुट घुट के मर जाओगे
……………..
पर्यावरण हे हम सब की जान
इसीलिए करो उसका सम्मान
प्रकृति का मत करो शोषण
सब मिलकर बचाओ पर्यावरण
………………
आओ मिलकर हम सब क़सम खायें
प्रदूषण को हम दूर भगायें।
(श्रेया मिस्त्री, एनवाईरनमेंटल एनजीनयरिंग, अंकलेश्वर, गुजरात)
ગુજરાતી અનુવાદ :
વાતાવરણને દૂષિત કરીને
તમે સ્વસ્થ નહીં રહી શકો
જો સ્વસ્થ હવા નહીં શ્વસી શકો
તો ઘૂંટાઈને મરી જશો
…………….
પર્યાવરણ છે આપણો પ્રાણ
માટે છે એનું સન્માન
પ્રકૃતિનું ના કરો શોષણ
મળી સાથે સૌ બચાવો પર્યાવરણ
………………
આવો મળીને સોગંદ લઈએ
પ્રદૂષણને દૂર ભગાડીએ.
(६) पद्य
जब तुम अंतिम जगा को भी साफ कर लो
जब तुम्हें लगे के अब कुछ नहीं रहा प्रदूषित करने को
तब तुम सर ऊँचा उठा सकोगे
और तुम्हें लगेगा की अब कुछ नहीं रहा जितने को।
(आरिफ़ हूसेन, बी कोम, एल.एल.बी., मध्य प्रदेश यूनिवर्सिटी)
ગુજરાતી અનુવાદ :
જ્યારે અંતિમ જગાને પણ સ્વચ્છ કરી લો
જ્યારે થાય કે રહ્યું નથી હવે કંઈ પ્રદૂષિત કરવા જેવું
ત્યારે માથું ઊંચું રાખી શકશો
ને થશે તમને કે નથી બાકી કંઈ જીતવા જેવું.
યુવાઓની આ સુંદર અભિવ્યક્તિ આપણને આશા બાંધી આપે છે. આવી સભાનતાનો પ્રસાર-પ્રચાર થાય એ ખૂબ જરૂરી છે. આ સ્પર્ધકો પર્યાવરણ ક્ષેત્રે કારકિર્દી બનાવવાના એટલે વિચારને કર્મમાં ફેરવી શકે એવી પ્રાર્થના કરીએ. પર્યાવરણીય પ્રશ્નો જટિલ બનતા ચાલ્યાં છે અને લાગે છે એટલું અમલમાં મૂકવું સહેલું નથી એ આપણે જાણીએ છીએ.
ઉપરના સંદર્ભે આંતર-રાષ્ટ્રિય યુવા દિન ૨૦૨૧ નિમિત્તે સંયુક્ત રાષ્ટ્ર સંઘના સૅક્રૅટરી-જૅનરલ ઍન્ટોનિયો ગુટરેઝે આપેલો વીડિયો સંદેશ ખૂબ પ્રસ્તુત છે :
સર્વ માટે સારું ભવિષ્ય બનાવવામાં યુવાઓ સંઘર્ષમાં અગ્ર ભૂમિકા ભજવી રહ્યાં છે. યુવાઓ જે પ્રકારનો પરિવર્તનશીલ બદલાવ ઈચ્છે છે, એની તાતી જરૂર કોવિડ-૧૯ મહામારીએ સમજાવી આપ્યું છે. આથી, આ પ્રયાસમાં યુવાઓની સંપૂર્ણ સહભાગિતા હોવી અત્યંત આવશ્યક છે.
આ વર્ષે આંતર-રાષ્ટ્રિય યુવા દિન પ્રસંગે આપણી ખાદ્ય વ્યવસ્થાઓ સામેના પડકારોનો સામનો કરવા યુવા નવપ્રવર્તકો દ્વારા વિકસાવેલા માર્ગો પર ભાર મૂકવાનું નક્કી કરાયું છે. ખાદ્ય સુરક્ષા સંબંધી અસમાનતાઓ, જૈવીક વૈવિધ્યનું ધોવાણ, પર્યાવરણ સામેના જોખમો અને એવા ઘણા બધાં પ્રશ્નો સામે આ યુવાઓ મથામણ કરી રહ્યાં છે. અનેક ક્ષેત્રોમાં પણ આવી જ ઝુંબેશ, સર્જનાત્મક્તા અને પ્રતિબદ્ધતા જોવા મળી રહી છે — જાતિ-લિંગ સંબંધી સમાનતાથી માંડીને શિક્ષણ અને કૌશલ્ય વિકાસ જેવી બાબતો.
પરંતુ યુવાઓ માટે આપમેળે આ બધું કરી શકવું શક્ય નથી. એમને કાર્યરત કરી શકે, સમાવિષ્ટ કરી શકે અને સમજી શકે એવી સાથી સંસ્થાઓની જરૂર પડશે. યુવા ૨૦૩૦ વ્યૂહરચનાની માર્ગદર્શિકા મુજબ વૈશ્વિક કક્ષાએ યુવાઓ માટે અને યુવાઓ સાથે સંયુક્ત રાષ્ટ્ર એના કાર્યને મજબૂત બનાવી રહ્યું છે.
સૌ માટે સમાવેશક, ન્યાયી અને ટકાઉ વિકાસ પર આધારિત વિશ્વ બનાવવાના આપણાં પ્રયાસો દરમ્યાન મેજ પર યુવાઓને બેઠક સાંપડે એની ખાતરી કરવાની દરેકને હું અરજ કરું છું.
આભાર.
દરમિયાન, તારીખ ૨૨ ઑગસ્ટના ‘ગુજરાત સમાચાર’નું મથાળું વાંચીને આપણી આંખો ખૂલી જવી જોઈએ :
‘ભારત સહિત ૩૩ દેશના ૧૦૦ કરોડ બાળકો પર ક્લાઈમેટ ચેન્જનો ખતરો’
(યુનિસેફના ક્લાઈમેટ હાઈ રિસ્ક ઈન્ડેક્સ મુજબ)
e.mail: rupaleeburke@yahoo.co.in