હેમન્તકુમાર શાહ

‘ગુજરાત ટુડે’ અખબાર દ્વારા આજે અમદાવાદમાં યોજાયેલા એક સેમિનારમાં ‘મિડિયા : લોકશાહીનો ચોથો સ્તંભ’ વિશે વિદ્યાર્થીઓ સહિતના આશરે ૧૩૦ નાગરિકો સમક્ષ આપેલા એક ટૂંકા વ્યાખ્યાનના મુખ્ય મુદ્દા :

(૧) મિડિયા લોકશાહીનો ચોથો સ્તંભ છે, એમ બધા કહે છે પણ બાકીના ત્રણ સ્તંભ કયા એને વિશે કોઈ કશી વાત કરતું નથી.

(૨) બહુ જાણીતા દાર્શનિક એડમંડ બર્ક બ્રિટિશ ઉમરાવસભાના, એટલે કે આપણી રાજ્યસભાના, સભ્ય હતા ત્યારે ઇ.સ. ૧૭૭૧માં તેમણે એ સભામાં એમ કહ્યું હતું કે ઉમરાવસભામાં જે પાદરીઓ છે તે એક સ્તંભ છે, જે અન્ય સભ્યો છે તે બીજો સ્તંભ છે; આમ સભા, એટલે કે આપણી લોકસભા, ત્રીજો સ્તંભ છે;  અને અખબારો ચોથો સ્તંભ છે. આ વાત તો હવે બહુ જૂની થઈ ગઈ. એડમંડ બર્ક દ્વારા આવું કહેવાયેલું તે થોમસ પેઇન નામના એક બીજા દાર્શનિક દ્વારા ઇ. સ. ૧૮૪૦માં નોંધાઈ હતી. 

(૩) હવે આ ચાર સ્તંભ છે : ન્યાયતંત્ર, કે જે સરકારનો જ ભાગ છે, કાયદાનું શાસન, માનવ અધિકારોનું રક્ષણ અને મિડિયા. 

(૪) મિડિયા અને સરકાર બે ભેગા થઈ જાય ત્યારે ભારે મુસીબત ઊભી થાય છે અને ત્યારે તે લોકશાહીનો સ્તંભ નથી રહેતો પણ સરકારનો ચમચો બની જાય છે. 

(૫) મિડિયાના માલિકો અને સરકારો વચ્ચે સાંઠગાંઠ ઊભી થાય છે. મોટા ઉદ્યોગપતિઓ અનેક ટી.વી. ચેનલો અને અખબારોના માલિક હોય છે અને તેમનો નફો એ તેમનો ભગવાન હોય છે ત્યારે તેઓ લોકશાહીનો સ્તંભ બને એવી અપેક્ષા કેવી રીતે રાખી શકાય?

(૬) બધા સ્તંભ જ્યારે તૂટી રહ્યા હોય, તેમાં તિરાડો પડી હોય, ત્યારે નાગરિકોએ પોતે જ લોકશાહીના સ્તંભ બનવાનું હોય છે.

(૭) ભારતના બંધારણમાં નાગરિકોની વિચાર અને અભિવ્યક્તિની સ્વતંત્રતા લખેલી છે. એને બરકરાર રાખવા માટે અને મજબૂત બનાવવા માટે નાગરિકોએ પોતાની પાસે જે સામાજિક માધ્યમો પ્રાપ્ય છે તેમનો આધાર લઈને પોતાનાં સરકારની નીતિરીતિ વિશેનાં મંતવ્યો વ્યક્ત કરવાં જોઈએ અને એ રીતે પોતે જ લોકશાહીના સ્તંભ બનવું જોઈએ.

(૮) અભિવ્યક્તિ વિના વ્યક્તિ હોઈ શકે જ નહીં. ઘોડાગધેડાં કે માખીમચ્છર જે રીતે હજારો વર્ષ પહેલાં જીવતા હતા એ જ રીતે આજે પણ જીવે છે. માણસે જીવવાની રીતો બદલી છે અને એ રીતમાં તેની પોતાની આઝાદી તેણે સૌથી મહત્ત્વની ગણી છે. એટલે જ ભારતના બંધારણમાં નાગરિકોના અધિકારો લખેલા છે. ચોથા સ્તંભ તરીકે મીડિયા એ અધિકારોનું રક્ષણ કરે એ એની ફરજ છે. જો એ એમ ન કરે તો નાગરિકોએ પોતે જ લોકશાહીના સ્તંભ બનીને એ અધિકારોનું રક્ષણ કરવું પડે. એ જ આપણા સૌની નિયતિ છે. 

(૯) દેશ તો આઝાદ છે જ અને રહેવાનો જ છે. ખરેખર તો, નાગરિકોની આઝાદીની ચિંતા કરવાની જરૂર છે. મિડિયાની એ અગત્યની ભૂમિકા છે. તો જ એ લોકશાહીનો સ્તંભ કહેવાય, નહિ તો એ સરકારી ખાટલો કહેવાય!

તા.૨૨-૦૨-૨૦૨૫

સૌજન્ય : હેમંતકુમારભાઈ શાહની ફેઇસબૂક દીવાલેથી સાદર

હેમંતકુમાર શાહ

આજકાલ કોઈ પણ સમારંભ કે સભા હોય ત્યારે ઉદ્ઘોષક વ્યક્તિ એટલે કે કાર્યક્રમનું સંચાલન કરનાર વ્યક્તિ સતત સભામાં બેઠેલા લોકોને વાત વાતમાં કહ્યા કરે છે કે તાળીઓ પાડો. પાછા એ એકાદ વાર ન કહે પણ વારંવાર કહ્યા જ કરે. એકાદ કલાકના કાર્યક્રમમાં કદાચ પાંચેક વાર આવું બને. પણ બને! 

હિન્દી કવિઓ, અને તેમાં ય ખાસ કરીને હાસ્ય કવિ સંમેલનમાં કવિઓ, સામેથી શ્રોતાઓની દાદ માગતા હોય એવું દેખાતું રહ્યું છે. પણ હવે આ રોગચાળો ગુજરાતમાં બધે ફેલાઈ ગયો લાગે છે. કેટલાક જાણીતા ઉદ્ઘોષકો પણ આવું કરતા નજરે પડ્યા છે. 

સભામાં આવેલા લોકો પણ તાળીઓ માગવામાં આવે ત્યારે તાળીઓ પાડવા માટે તૈયાર જ હોય છે!

પરિસંવાદો જેવા ગંભીર પ્રસંગોમાં, કે જેમાં ગંભીર વિષયોની ચર્ચાઓ થવાની હોય એમાં પણ, જે ઉદ્ઘોષક વ્યક્તિ હોય છે તે શ્રોતાઓ પાસે તાળીઓ પડાવે છે. કદાચ, વક્તાઓને પણ એમાં મઝા આવતી હોય છે અને તેઓ તો ઘણી વાર બે હાથ જોડીને કે પછી જાતે તાળી પાડીને સભામાં બેઠેલા લોકોનું અભિવાદન કરે છે. ઉદ્ઘોષકોને એની કંઈ ખબર છે ખરી કે, શ્રોતાઓ, દર્શકો અને ભાવકોમાં ફેર હોય છે? 

છેલ્લાં કેટલાંક વર્ષોથી આ તાળીઓ પડાવવાનો જે રિવાજ ઉત્પન્ન થયો છે તે એક પ્રકારની આત્મશ્લાઘા જ છે. જાતે જાતે દાદ માગવી એ કેવું વિચિત્ર કહેવાય. લોકોને કશું બહુ ગમશે તો તેઓ જાતે જ તાળીઓ પાડશે. તમે તાળી માગો છો શું કરવા? તાળી પાડવાનું લોકો પર ન છોડી દેવું જોઈએ? 

શું ઉદ્ઘોષક કોઈ દિવસ સભામાં શ્રોતાઓને એમ કહે છે ખરા કે હવે હસો? લોકો જાતે જ હસે છે ને?  એમ જ લોકોને તાળીઓ પાડવા દો ને. 

સૌથી ભદ્દી અને ખરાબ બાબત તો હવે એ બની ગઈ છે કે કોઈક સભામાં આરંભે પ્રાર્થના થાય તો એ પતે એટલે પણ લોકો તાળીઓ પાડે છે! ઈશ્વરની પ્રાર્થનામાં શી તાળીઓ પાડવાની હોય એ ખરેખર સહેજે સમજાતું નથી. એ પ્રાર્થના શાને માટે હોય છે? ઈશ્વરને યાદ કરીને એ સમારંભ સારી રીતે પતે તેને માટે જ ને! અથવા ઈશ્વરને યાદ કરવાનું એ સમારંભ એક બહાનું હોય છે. પણ એમાં તાળીઓ શાની પાડવાની? 

કેટલીક વાર તો સભામાં કેટલાક લોકો પોતે તાળી પાડીને બીજાની સામે જોઈને ઇશારા પણ કરે કે મેં તાળી પાડી એટલે હવે તમે પણ પાડો. કેટલાકને કોઈ નાટક કે અન્ય કાર્યક્રમ પૂરો થયા પછી ઊભા થઈને તાળી પાડવાનું પણ ગમે. કાર્યક્રમ બહુ જ સારો ગયો હોય તો એવું થાય પણ ખરું. પરંતુ એ બધું દેખાદેખીથી શા માટે? કેટલાક ઊભા થઈને તાળી પાડે, એટલે બીજાએ ઊભા થઈને તાળી પાડવી અનિવાર્ય નથી. તમને એ કાર્યક્રમ અત્યંત સારો લાગ્યો હોય તો ઊભા થઈને માન આપવા તાળી પાડો, વાંધો નહીં.

બસ, આ વાંચીને તાળી પાડશો નહીં …

તા.૧૭-૦૨-૨૦૨૫

સૌજન્ય : હેમંતકુમારભાઈ શાહની ફેઇસબૂક દીવાલેથી સાદર

હેમંતકુમાર શાહ

પાંચમી ફેબ્રુઆરીએ અમૃતસર ખાતે અમેરિકાનું લશ્કરી વિમાન ગેરકાનૂની રીતે અમેરિકામાં ઘૂસેલા ૧૦૪ ભારતીયોને લઈને આવ્યું હતું. એમાં ઘણા ગુજરાતીઓ પણ હતા.

આ બધા ગુજરાતીઓ ક્યાં ગયા એ સમજાતું નથી. શું તેઓ ગુજરાતમાં તેમના વતન પાછા આવ્યા કે પછી તેઓ ગુજરાતી હતા, પણ ગુજરાતમાં રહેતા નહોતા એટલે જ્યાંના હતા ત્યાં ગયા? 

આજે દસ દિવસ થયા પણ તેઓ ગુજરાત પરત આવ્યા હોય, ટ્રેનમાં કે બસમાં કે કારમાં; પણ તેમના આગમનના કોઈ ફોટા અખબારોમાં પ્રસિદ્ધ થયાનું જાણમાં નથી આવ્યું! ટી.વી. ચેનલો ઉપર પણ તેમના આગમનના વીડિયો જોવા મળ્યા નથી. 

આવું કેમ? શું નરેન્દ્ર મોદીની સરકાર અને ભૂપેન્દ્ર પટેલની સરકાર ઇચ્છતી નથી કે તેમની અખબારો અને ટી.વી. ચેનલોમાં મુલાકાતો લેવાય? શું તેમને ગુપચૂપ પોતાના ઘેર પહોંચી જવાનો અને કોઈને પણ કશું નહીં કહેવાનો આદેશ આપવામાં આવ્યો છે? જો તેઓ કશું કહે તો તેમની સામે કાર્યવાહી કરવામાં આવશે એવી કોઈ ધમકી સરકારી સૂત્રોએ તેમને આપી છે? સરકારે જ એમને ગૂમ કરી દીધા છે કે શું? 

બંને સરકારો હકીકતો પ્રસિદ્ધ થાય તેનાથી કેમ ગભરાય છે? લોકોને હકીકતો જાણવાનો અધિકાર ખરો કે નહિ? અમેરિકન સરકારે તેમની સાથે હથકડી પહેરાવવા ઉપરાંત જે વ્યવહાર કર્યો હોય તેની જાણકારી ભારતના ગુજરાતી નાગરિકોને મેળવવાનો અધિકાર ખરો કે નહીં? 

એક સવાલ એ પણ છે કે અમેરિકાનું લશ્કરી વિમાન ભારતના સરહદી શહેર અમૃતસરમાં કેમ આવ્યું? દેશની રાજધાની તો દિલ્હી છે, અમૃતસર નહિ. સરકારે અમૃતસરમાં વિમાનને ઊતરવાની મંજૂરી કેમ આપી? એને દિલ્હી આવવાનું કેમ કહેવાયું નહીં? 

બધી ટી.વી. ચેનલો અને અખબારો આ બાબતે ચૂપ કેમ છે? 

તા. ૧૫-૦૨-૨૦૨૫

સૌજન્ય : હેમંતકુમારભાઈ શાહની ફેઇસબૂક દીવાલેથી સાદર