હવે કદાચ નવાં જન્મેલાં બાળકોને કક્કો ભણાવવા માટે ‘ક’ ‘કલમ’ કે ‘કબૂતર’નો ‘ક’ને બદલે ‘ક’-‘કોરોના’નો ‘ક’ એમ શીખવવું પડશે.
વર્ષો પહેલાં ગામમાંથી ઘરબાર-જમીન છોડીને ધંધારોજગાર અર્થે શહેરમાં ગયેલા લોકોને પુનઃ ગામ યાદ આવ્યું છે ને ગામડે પાછાં ગયાં છે. વર્ષો પહેલાં કમાવા દેશ છોડીને પરદેશ ગયેલાઓને દેશ યાદ આવે છે. ક્યાંક ઊંધું સ્થળાંતર શહેરોમાંથી કામચલાઉ ગામડાંઓમાં થયું છે. સુખમાં સાંભરે પરદેશ ને દુઃખમાં સંઘરે દેશ, તેવી સ્થિતિ જોવા મળે છે. વડવાઓ કહેતા કે શહેરમાં જાવ પણ ગામમાં ઘર-જમીન રાખજો. તેમની વાત અત્યારે કેવી સાચી લાગે છે! ગામમાં ઘર કે જમીન હશે તો વખામાં રોટલો રળી ખાવામાં મદદરૂપ થશે.
કોરોનાના કપરા કાળમાં પ્રમાણમાં ઓછાં શિક્ષિત અને જાગૃત ગામડાંએ સ્વયંશિસ્ત ને નિયમપાલનમાં શહેરોના ભણેલા ને જાગૃત વર્ગને હંફાવ્યો છે. ગામેગામ લૉક ડાઉન પળાવવા પોલીસ રોકવામાં આવે તેવી સ્થિતિ ભારત જેવા વિશાળ દેશમાં કપરું કામ છે, ત્યારે ઘણાં ગામડાંના લોકો સ્વયં લૉક ડાઉન પાળી રહ્યા છે. રોજ ગામને ચોરે, મંદિરે કે ઓટલે બેસતા લોકો ભેગા થતા નથી ને ઘરમાં રહે છે. ગામના યુવકો ને સરપંચો ગામની ચોકી કરે છે. ગામડાંના લોકોને માસ્કનો ખર્ચ કરવાની જરૂર નથી. રૂમાલ, પંચિયાં કે ફાળિયું હોય છે. ખેતરમાં કે ખળામાં કામ કરતાં તે મોં આગળ બાંધતા હોય છે, તે રીતે બાંધી દે છે. ગામમાં શહેરમાંથી કોઈ આવે તો આગળ જાણ કરાય છે. ગામમાં કોઈ ભૂખ્યું ન રહે તેની ધર્માદા, ધાર્મિક તથા યુવક સંસ્થાઓ ધ્યાન રાખે છે. લોકો કોઈ બહારનું ગામમાં ન આવી જાય તેનું સંપૂર્ણ ધ્યાન રાખે છે. આથી શહેરના પ્રમાણમાં હજુ સુધી ગામડાંમાં સંક્રમણ અને મરણ બંને સાવ ઓછાં છે.
આ સ્થિતિમાં ગામના સરપંચો તથા ગ્રામ પંચાયતના તમામ સભ્યોની જવાબદારી વધી જાય છે. ઘણાં ગામમાં તો ખેતીકામ ચાલે છે. ત્યાં પણ લોકો અંતર રાખીને ખેતર કે ખળામાં કામ કરે છે. ઘણી જગ્યાએ ખેડૂતો માસ્ક બાંધીને ખેતીકામ કરે છે. આમે ય ગામડાંમાં તો ગાયો કે કૂતરાં પણ ભૂખ્યાં ન રહે તેની કાળજી બારે માસ લેવાય છે, તો પછી માણસોનું ધ્યાન તો સૌ રાખે જ. ઘણી જગ્યાએ બારે માસ અન્નક્ષેત્રો ચાલતાં હોય છે. હવે તો મોટા ભાગનાં ગામમાં આરોગ્યકેન્દ્રો, પેટા-આરોગ્યકેન્દ્રોની સગવડો ઊભી થઈ છે. ત્યાં પૂરતો સ્ટાફ અને દવા મળી રહે તેવી વ્યવસ્થાની ખાસ જરૂર છે.
ઘણાં ગામમાં એકલદોકલ વરિષ્ઠ નાગરિકો માટે જાહેર રસોડાં ચાલું થયાં છે. આવાં રસોડામાં કોઈ ગામનું ગરીબ ભૂખ્યું ન રહે તેવી કાળજી આવાં કપરા સમયમાં લેવાય તે જરૂરી છે. સ્થાનિક દૂધમંડળીઓ પણ આવા કામમાં મદદરૂપ થઈ શકે છે. વળી, ગામડાંની સંસ્કૃતિ તો ભેગા મળીને જીવવાની છે. શહેરો ભલે ભણેલાં ને જાગ્રત કહેવાતાં હોય, પણ લૉક ડાઉનનાં પાલનમાં ‘અભણ ને જાગ્રત નહીં’ તેવાં ગામડાં શહેરો કરતાં આગળ નીકળી ગયાં છે. હજી વધુ તકેદારીની જરૂર છે. કેમ કે ગામડાંમાં ચેપ ફેલાશે તો ભારત જેવા ઓછાં સાધનોવાળા ૧૩૦ કરોડના દેશમાં તેને કાબૂમાં લેવાનું કામ ભારે કપરું ને મુશ્કેલ બની શકે છે. આ સ્થિતિમાં અફવાઓથી ડર્યા વિના સાવધ અને સાવચેત રહેવાની ગ્રામીણ પ્રજાએ ખાસ જરૂર છે.
સૌજન્ય : “નિરીક્ષક” − ડિજિટલ આવૃત્તિ; 22 ઍપ્રિલ 2020