પ્રકરણ : ૧૧ :
ફર્નાન્ડા ડેલ કાર્પિયો છસો માઈલ દૂરના શ્હેરમાં જન્મીને મોટી થઈ છે. શ્હૅર બારે માસ વાદળિયું રહૅતું’તું. ભૂતિયા રાતોમાં વાઇસરૉયોની બગીઓ કોબલ પથ્થરની સડકો પર ટકટકારા કરતી દોડતી જતી હોય. સાંજના ૬ વાગ્યે ૩૨ ટાવરમાં ડંકા થતા, ગમગીની વ્યાપી વળે. એ જાગીરમાં કબરના સ્લૅબ બેસાડ્યા હોય એટલી બધી મજબૂત હતી, પણ સૂરજ કદીયે જોવા ન મળે. હવા આંગણાના સરુમાં, બેડરૂમોનાં પીળા શણગારોમાં, અને બારમાસી ફૂલોના ઝૂમખાંમાં મરી ગયેલી.
ફર્નાન્ડા વયસન્ધિકાળે પ્હૉંચી ત્યાંસુધી એને દુનિયાનું કશું જ્ઞાન હતું નહીં. હા, કોઈ પડોશી પિયાનો શીખી રહેલો એના ખિન્ન અવાજો એ રોજ સાંભળતી’તી. પેલાને એવી તાન ચડેલી કે વરસોના વરસો લગી બપોરની નાની ઊંઘને, વામકુક્ષીને, ભૂલી જ ગયેલો.
‘ફાઇવ ઑ ’ક્લોક ફીવર’-થી (એક જાતનો તાવ) પીડાતી બીમાર મા પોતાના રૂમમાં હતી, એને પરસેવો વળતો’તો, તો પણ એણે ફર્નાન્ડાને વૈભવી ભૂતકાળની વાતો કરેલી. કહે – પોતે બાળકી હતી ત્યારે, એક વાર, ચાંદની રાતે, જોયેલું કે એક શ્વેત વસ્ત્રધારી સુન્દરી બગીચામાં થઈને દેવળ તરફ જતી’તી. કહે – એ મને બિલકુલ મારા જેવી લાગેલી – જાણે વીસ વરસ પહેલાંની હું ! એને ખાંસી આવતી’તી તો ય ફર્નાન્ડાને કહ્યું, ‘એ તારી વડદાદી હતી, રાણી – કંદના તાંતણા કાપતી’તી, કશી દુર્ગન્ધભરી વરાળ નીકળી, ને એ મરી ગઈ !
એ વાતને વરસો વીતી ગયેલાં. એક વાર ફર્નાન્ડાએ શંકા કરેલી કે મા-ને રાણી છે એવું જે લાગ્યું તે શાથી. પૂછેલું. પણ મા-એ એને ઠપકારેલી, ‘આપણે ખૂબ જ પૈસાદાર છીએ, ને આપણો વટ-વક્કરેય ઘણો છે. તને કહું, જોજે, એક દિવસ તું રાણી હોઇશ.
અને, ફર્નાન્ડાએ એ બધું માની લીધેલું.
ફર્નાન્ડા બાર વર્ષની થઈ ત્યારે પહેલી વાર ઘરની બ્હાર નીકળેલી – ઘોડાગાડીમાં, ખાલી બે બ્લૉક દૂરના કૉન્વેન્ટે પ્હૉંચવા ! વર્ગમાં બીજા સાથીઓથી આઘે ઊંચી પીઠવાળી ખુરશીમાં બેસતી. રીસેસમાં ય કોઈની સાથે બોલેચાલે નહીં. બધાંને આશ્ચર્ય થતું કે કેમ આમ કરે છે. ‘એ અલગ છે’, નન્સ સમજાવતી, ‘રાણી બનવાની છે’. સાથીઓએ માની લીધેલું. કેમ કે, આમે ય ફર્નાન્ડા પહેલેથી ખૂબ જ સુન્દર અને અનોખી હતી. સાથીઓએ એટલી સમજદાર અને ઠાવકી છોકરીને પહેલાં કદી જોઈ ન્હૉતી.
ફર્નાન્ડાને લૅટિન કવિતા આવડી ગયેલી. ક્લેવિકોર્ડ – સૂરપટ્ટીવાળું વાદ્ય – વગાડી શકતી’તી. બાજબાજી વિશે મોટેરાઓ જોડે વાતો કરી શકે, વડા બિશપ જોડે ધર્મશાસ્ત્રની ચર્ચાઓ કરી શકે, વિદેશી રાજકર્તાઓ જોડે રાજદ્વારી બનાવો વિશે વિવાદ કરી જાણે, પોપ સાથે ઈશ્વરની વાતો કરી શકે. વગેરે ઘણું.
લગ્નના દિવસ લગી ફર્નાન્ડાએ કલ્પનાના રાજ્યનું સ્વપ્ન સેવેલું. જો કે, હકીકત એ હતી કે પિતા ડોન ફર્નાન્ડોને પહેરામણીની ચીજવસ્તુઓ ખરીદવા ઘર ગીરવે મૂકવું પડેલું. એ કશી નાદાની ન્હૉતી, મોટાઈનો ભભકોયે ન્હૉતો, કેમ કે એ લોકોએ એને એ રીતે જ ઉછેરી હતી. એની કેળવણી પાછળ, અનિવાર્ય ફર્નિચર ટેબલ-સર્વિસ અને ચાંદીના મીણબત્તીદીપક સિવાયની કેટલીયે ચીજવસ્તુઓ વેચવી પડેલી.
મા માટે ફાઈવ-ઑ’ક્લૉક ફીવર અસહ્ય થઈ પડેલો. પિતા હમેશાં કડક કૉલરના કાળા પોશાકમાં હોય, સોનાની વૉચ-ચેઇન લટકતી હોય, દર સોમવારે ફર્નાન્ડાને ઘરખર્ચી માટે ચાંદીનો સિક્કો આપે. બાકી, આખો વખત સ્ટડીમાં પુરાઈ રહૅતા, કોઇ કોઇ વાર બ્હાર જાય પણ ફર્નાન્ડા જોડે જપમાળા – રોઝરી – કરવા તરત પાછા આવી જાય. ફર્નાન્ડાને કોઈનીય જોડે ખાસ દોસ્તી હતી નહીં. કદી એણે દેશને યુદ્ધથી લોહીહાણ થયેલો નહીં સાંભળેલો. રોજ બપોરના ત્રણ વાગ્યે પોતાનું પિયાનો-લેસન એણે ચાલુ રાખેલું.
પણ એક દિવસ એનો રાણી બનવાનો ભ્રમ ઊડી ગયો, કેમ કે બારણા પર બે ઝડપી ને જોરદાર ટકોરા પડ્યા; ફર્નાન્ડાએ બારણાં ખોલ્યાં; જોયું તો – એક સુસજ્જ મિલિટરી ઑફિસર ઔપચારિક ઢબમાં ઊભેલો, ગાલ પર ઘાનું નિશાન, છાતીએ ચળકતો સુવર્ણચન્દ્રક. ઑફિસર સ્ટડીમાં પ્હૉંચી જાય છે, બંધબારણે પિતા સાથે મસલત કરે છે. બે કલાક બાદ, પિતા ફર્નાન્ડાના શીવણરૂમમાં જાય છે ને જણાવે છે : ‘તારી બધી ચીજવસ્તુઓ બાંધી લે, તારે દૂર દેશાવર જવાનું છે.’
એ રીતે એ લોકો ફર્નાન્ડાને માકોન્ડો લાવેલા.
ઔરેલિયાનો સેગુન્દોએ ફર્નાન્ડાને કાર્નિવલમાં જોયેલી ને મોહાઈ ગયેલો. ફર્નાન્ડાને પોતાને ઘરે લઈ જાય છે ને પરણે છે.
પણ લગ્ન બે માસમાં જ ખતમ થવાનું’તું : ઔરેલિયાનો સેગુન્દોએ પેત્રા કોટ્સને રીઝવવા એનું માડાગાસ્કરની રાણીના પોશાકમાં પિક્ચર બનાવેલું. જેવું ફર્નાન્ડાએ આ જાણ્યું કે તરત લગ્નવેળાનાં કપડાંની ટ્રન્કો પૅક કરી ને માકોન્ડો છોડીને ચાલી ગઈ – ‘ગુડ બાય’ ક્હૅવાય રોકાઈ નહીં. ઔરેલિયાનોએ એને કળણવાળા રસ્તે પકડી પાડી. પોતે સુધરી જશે, કાલાવાલા કર્યા, વચનો આપ્યાં, ત્યારે એને ઘરે લાવી શક્યો. અને, એણે પોતાની રખાત પેત્રાને છોડી દીધી.
પણ પેત્રા કાચી ન્હૉતી, એને એની શક્તિમાં વિશ્વાસ, તે લાગવા દીધેલું નહીં કે પોતે દુ:ખી થઈ છે. કેમ કે, એણે તો કિશોર ઔરેલિયાનોને મેલ્કીઆદેસના રૂમમાંથી બ્હાર કાઢીને ખરો પુરુષ બનાવેલો, દુનિયામાં સ્થાન અપાવેલું. બાકી, એ તો દુનિયાદારીમાં સમજતો જ ન્હૉતો, મગજમાં એના તરંગ-તુક્કા સિવાયનું હતું શું? પેત્રાએ એનામાં જીવનનો આનન્દ ઉગાડેલો. અને બધા યુવકો પરણે છે એમ પરણેલો.
પણ પોતે પરણ્યો છે એ પેત્રાને જણાવવાની એનામાં હિમ્મત ન્હૉતી. એવા સંજોગોમાં એણે બાલિશ મનોભાવ એ દાખવ્યો કે પોતે જાણે રોષમાં છે – માનેલું કે એથી કરીને પેત્રા એની મૅળે ભંગાણ સ્વીકારી લેશે.
એક દિવસ, એ પેત્રા પર કારણ વગર ગુસ્સે થઈ જાય છે. પણ પેત્રા એની બનાવટ પામી જાય છે અને બધી વસ્તુઓને ઉચિત સ્થાન આપતાં પૂછે છે, ‘આ બધું શેને માટે છે? તારે રાણીને પરણવું છે એ જ ને?’ ઔરેલિયાનો ભૉંઠો પડી જાય છે પણ ગુસ્સે હોવાનો ડૉળ કરતાં કહે છે કે – મને ખોટી રીતે ઘટાવેલો ! મારો દુરુપયોગ થયેલો !
પણ પેત્રા વન્ય પ્રાણીના દેખાવની પોતે ધારણ કરેલી સમતુલા જરા પણ ગુમાવતી નથી અને ઔરેલિયાનો-ફર્નાન્ડાના લગ્નની ઉજવણીનું સંગીત સાંભળ્યા કરે છે, રોશની જોતી રહે છે. એને એમ છે કે એ એક પાગલ ધમાચકડીથી વિશેષ કંઈ નથી, ઔરેલિયાનોનું એક નવું ધતિંગ છે.
જે લોકોને પેત્રાના ભાગ્ય પર દયા આવી તેઓ બધા સ્મિતપૂર્વક શાન્ત રહ્યા. એણે એમને કહ્યું, ‘ચિન્તા છોડો, રાણી મારા માટે કામે લાગી ગઈ છે.’ એક પડોશણ પેત્રા માટે મીણબત્તીનું પૅકેટ લાવેલી, જે વડે એ પોતાના ગત પ્રેમીની છબિને પ્રકાશિત કરી શકે. પેત્રાએ એને એક અગમ્ય સલામતીભાવથી કહ્યું, ‘એને પાછો લાવનારી મીણબત્તી ક્યારની સળગે જ છે.’
Pic courtesy : El Heraldo
પેત્રાએ ભાખેલું એમ, હનિમૂન પૂરું થયું કે તરત ઔરેલિયાનો સેગુન્દો ઘરે પાછો આવી ગયેલો.
ઔરેલિયાનો અને ફર્નાન્ડાની વ્યક્તિતા જુદી હતી તેથી બન્ને વચ્ચે ઘર્ષણ થતું. ફર્નાન્ડા ધાર્મિક લાગે પણ ઘમંડી હતી, ઔરેલિયાનો ચુસ્ત દૈહિક સુખોપભોગવાદી હતો; પત્નીના સામાજિક અને જડ નૈતિક ખયાલોનો તિરસ્કાર કરે છે અને પેત્રા કૉટ્સ સાથે સહશયન-વ્યવહાર ચાલુ રાખે છે.
દરમ્યાન બનેલી બે બાબતો નૉંધ લેવી જોઈશે :
એક, બન્ને એમ માનવા લાગ્યાં કે પથારીમાં પેત્રા જાતભાતની જે ચાતુરીઓ કરે છે એને કારણે એમનાં પાલતુ જાનવરોની પ્રજનનક્ષમતામાં વધારો થઈ રહ્યો છે. જેમ કે, એની ઘોડીઓ એક સાથે ત્રણ ત્રણ બચ્ચાંને જન્મ આપવા લાગી. એની મરઘીઓ દિવસમાં બે વાર ઈંડાં મૂકવા લાગી, અને એનાં સુવર એવી ઝડપે જાડાં થવા લાગ્યાં કે એ જાતની ફળદ્રૂપતાનો કશો ખુલાસો જ ન મળે, સિવાય કે એને બ્લૅક મૅજિકનો ખેલ કહી દઈએ !
બીજું, બન્નેના અચરજ વચ્ચે બે સન્તાનો જન્મ્યાં – રેનાતા રેમેડિયોસ (જેને બધાં મેમે પણ ક્હૅતાં હોય છે), અને હોસે આર્કાદિયો (બીજો). એકસૉ વર્ષની, બ્વેન્દ્યા વંશની કુળમાતા, ઉર્સુલા બોલી, ‘આ હોસે આર્કાદિયો તો પોપ થવાનો પોપ !
એ સન્તાનોના જન્મ પછી યુદ્ધવિરામની સંવત્સરી આવી, અને આન્તરવિગ્રહ બંધ થયો. રીપબ્લિકના પ્રૅસિડેન્ટે કર્નલ ઔરેલિયાનો બ્વેન્દ્યાને ‘ઑર્ડર ઑફ મૅરિટ’ ઇલકાબ આપવાનો પ્રયાસ તો કર્યો પણ કર્નલે એ વાતનો તિરસ્કારપૂર્વક ઇનકાર કર્યો.
એના ૧૭ અવૈધ પુત્રો, દરેકનું નામ ઔરેલિયાનો, સંવત્સરી ઉજવવા માકોન્ડો આવ્યા. ઔરેલિયાનો સેગુન્દોએ એમનું મદીરાપાનથી ધામધૂમપૂર્વક સ્વાગત કર્યું – ફર્નાન્ડાના ત્રાસથી કંઈ ઑર ! ઍશ વેડનસડેના દિવસે ૧૭ ઔરેલિયાનોએ પોતાનાં કપાળ પર રાખના ક્રૂસનાં તિલક સ્વીકાર્યાં, ધોઇ ન નાખ્યાં, એટલું જ નહીં, સત્તરેય ભાઈઓએ એ તિલક આમરણાન્ત રાખી જાણ્યાં.
એ ભાઈઓમાંના એક ટ્રિસ્ટેએ, હોસે આર્કાદિયો બ્વેન્દ્યાના પુત્ર હોસેની વિધવા રેબેકાને શોધી કાઢી જે ત્યારે પણ પોતાના ઘરમાં એક સાધ્વીની જેમ જીવતી’તી.
ઔરેલિયાનો ટ્રિસ્ટે અને એક બીજો ભાઈ ઔરેલિયાનો સેન્ટેનો નક્કી કરે છે કે માકોન્ડોમાં જ રહેવું અને આઇસ-ફૅક્ટરી નાખવી.
છેવટે, ઔરેલિયાનો સેગુન્દોની આર્થિક સહાયથી ઔરેલિયાનો ટ્રિસ્ટેએ રેઇલવેની સ્થાપના કરી, અને એમ માકોન્ડોને ઔદ્યોગિક અર્વાચીન વિશ્વ સાથે જોડ્યું.
(October 14, 2022 : USA)
સૌજન્ય : સુમનભાઈ શાહની ફેઇસબૂક દીવાલેથી સાદર