માનનીય મુખ્યમંત્રી શ્રી નરેન્દ્ર મોદી,

હું ગુજરાતમાં રહેતો દેશનો નાગરિક છું અને થોડા સમય પહેલાં સુધી હું આપનો સુપર-ફેન રહી ચુક્યો છું. છેલ્લી ત્રણ વિધાનસભા ચૂંટણીઓમાં મેં ભા.જ.પ.ને જ મત આપેલા છે અને તે પણ માત્ર અને માત્ર આપશ્રીને મુખ્યમંત્રી બનાવવા ખાતર. અરવિંદ કેજરીવાલે મારું માઈન્ડવોશ કરી નાખ્યું છે. આપશ્રી કેજરીવાલના સવાલો ઇગ્નોર કરો એ આપની મરજી છે, પણ એના સવાલોએ મને બેચેન કરી નાખ્યો છે, અને વધારે બેચેન એ માટે કે આપ આવા ગંભીર આક્ષેપોને આસાનીથી ટાળી દો છો.

આપશ્રીને ગુજરાત આખું રાજાની જેમ વધાવે છે અને નવાઈ એ વાતની લાગે છે કે આપશ્રી આવા વધામણા હોંશે હોંશે સ્વીકારી લો છો. આપશ્રી તો જાણો જ છો કે લોકશાહીમાં નેતા રાજા નહિ, પણ સેવક છે. હું થોડાં વર્ષો ઈંગ્લેન્ડમાં રહ્યો છું. આપશ્રી જે ગુજરાત મોડેલની વાત કરો છો એનાથી સામાન્ય રીતે દેશ બહાર એવો સંદેશ મળે છે કે ગુજરાત હવે દુબઈ કે સિંગાપોર જેવું થઈ ગયું હશે. અને દેશના બિનગુજરાતી લોકોને પણ આવી જ કોઈ કલ્પના થતી હોય તો નવાઈ નહિ. શું આપશ્રી પોતે કોઈ વિકસિત દેશમાં જઈને ત્યાં રહ્યા છો? હું એવુ તો હરગીઝ ન કહી શકું કે વિકાસ થયો જ નથી. પણ જે રીતે વિકાસને પ્રોજેક્ટ કરી ભા.જ.પ. ઢંઢેરો પીટે છે એમાં વિવેક તો છે જ નહિ પણ વિકાસ વિષેનું પાર્ટીનું અજ્ઞાન છતું થતું દેખાય છે. છેલ્લાં દસ વરસમાં વિકાસ માત્ર ગુજરાતમાં નહિ પણ આખી દુનિયામાં થયો છે. આપશ્રી આપનાં ભાષણોમાં જે વિકાસને લગતા આંકડાઓ બોલો છો એનો રેફરન્સ પણ સાથે આપો (એ આંકડાઓને કોણે ઓથોરાઇઝ્ડ કરેલા છે તે) તો ભણેલી-ગણેલી પ્રજાને જરા સંતોષ થાય, અભણ અને ઘેલા લોકોની વાત અલગ છે.

ચાલો અરવિંદને તમે જવાબ ન આપો તો એવું સમજીએ કે એ આપનો પોલિટીકલ ઓપોનન્ટ છે અને તેનું કદ હજુ ખૂબ નાનું છે તો એ બક્યા કરે, એમ કંઈ જવાબ અપાતા ન ફરાય. (કેજરીવાલ અંગત રીતે કેવો માણસ છે અથવા દિલ્હીમાં એણે શું કર્યું કે ન કર્યું એ વાતમાં મને કોઈ જ રસ નથી. મને બેચેની માત્ર એણે આપને પૂછેલા સવાલોથી છે, જે ઘણા ગંભીર છે) મત આપને આપ્યા પછી મારો પ્રાથમિક અધિકાર વાપરવાની ગુસ્તાખી કરી આપશ્રીને અરવિંદે પૂછેલા ૧૭ પ્રશ્નો ઉપર સીધા જવાબ આપવાની વિનંતીની કરું છું.

(આપના સામાન્ય જ્ઞાનમાં જો હું વધારો કરી શકું તો ધન્યતા અનુભવીશ : POK અથવા પાકિસ્તાન ઓક્યુપાઇડ કશ્મીર એ વિવાદિત વિસ્તાર છે જે હાલ પાકિસ્તાનનાં કબજામાં છે, અને ત્યાં પાકિસ્તાનીઓ ઘર બાંધીને રહે છે. આપણે એ ભાગને આપણા નકશામાં બતાવીએ એ કદાચ આપણી દેશપ્રેમી તરીકેની એક હઠ છે, પણ યુ.એન. ઉપરાંત આખી દુનિયા એ પ્રાંતને પાકિસ્તાનમાં અથવા અલગ ટેરેટરી તરીકે નકશામાં બતાવે છે. એનું કારણ એટલું જ કે ત્યાં ભારતીયોને પ્રવેશ નિષેધ છે અને એ ભાગનો કબજો હાલના તબક્કે પાકિસ્તાન જ ભોગવે છે.)

આપનો વિશ્વાસુ,


નિહાર મેઘાણી

૨૭ માર્ચ ૨૦૧૪

સૌજન્ય : https://www.facebook.com/nihar.meghani

હોળીનો તહેવાર તો હતો 16મી માર્ચના, પણ ઇન્ડિયન એસોસીએશન, માન્ચેસ્ટર તરફથી તારીખ 23મી માર્ચને દિવસે માન્ચેસ્ટરના પ્લાટફિલ્ડ પાર્કમાં, નાનકડી તળાવડીને કાંઠે, ધુળેટીની ઉજવણીનું આયોજન કરવામાં આવેલું !

ભાઈ, આ તો માન્ચેસ્ટર એટલે વરસાદ આવે તો જ તેનું અસ્તિત્વ સાર્થક થાય, પણ અમને એટલાથી સંતોષ ન વળ્યો, તે કરાંની બૌછાર વચ્ચે અમે તો ઉત્સવની જમાવટ કરી. છેવટ જો કે સૂરજદાદાને પણ અમારી સાથે જોડાવાનું પ્રલોભન થયું।

લાલ, પીળો, લીલો, જાંબલી, વાદળી, કેસરી અને ગુલાબી રંગો અમે નાની નાની ડબ્બીઓમાં વેંચ્યા ! ધીમે ધીમે લોક ઉમટતું ગયું. અર્ધા કલાકમાં તો યુનિવર્સિટીમાં ભણતાં યુવક-યુવતીઓથી મેદાન ભરાઈ ગયું. રંગના વેચાણમાંથી માથું ઊંચું કરીને જોયું તો આખેઆખાં કુટુંબ સાથે આવેલ લોકો હતાં, ચાર મહિનાનું બાળક અને પંચોતેર વર્ષની દાદીમા પણ હતાં.

મજાની વાત તો એ બની કે રંગ ખરીદવા આવે ત્યારે જમૈકન, પંજાબી, ચાઇનીઝ, ગુજરાતી, અંગ્રેજ, મરાઠી, આઈરીશ, આફ્રિકન, પંક, ગે, યુરોપિયન અને મન્ક્યુનિયન એમ જાત જાતના લોકો આવ્યાં છે એવો અહેસાસ થયો પણ રંગોના છંટકાવ થયા પછી રંગો વચ્ચે ઢંકાયેલા ચહેરાઓ અને નાચતાં-કૂદતાં લોકો વચ્ચે ફરતાં લાગ્યું કે એ તો બધા માત્ર રંગ રસિયા હતાં. એ બધાની ઓળખ જાણે એ સપ્ત રંગોની મિલાવટમાં ઓગળી ગઈ. એ વખતે સહુ જાણે વૃન્દાવનમાં હોળી ખેલવા એકઠાં થયેલ ગોપ-ગોપીઓ જેવા લાગતાં હતાં.

એક હાથે રંગ ભરી પોટલી આપીને બીજે હાથે બદલામાં રોકડ લેતાં ભારતમાં હતી ત્યારે કેવો ગુલાલ ઉડતો હતો તેની સ્મૃિતઓ સળવળી ઊઠી એટલે સામે આવેલા ંયુવક-યુવતીઓને અમે કેવા સુતેલી ભોજાઈને ગળે કંકુના લપેડા કરેલા, મિત્રોના ચહેરાઓ પર કાજળની મૂછો બનાવેલી, ઘેર આવેલ મામા-માસીને તેમની પીઠ તરફથી આવીને કપાળે રંગ ચોપડેલો તે વાતો કરતી રહી. તેમાં ય જંગલમાં કેસૂડાં વીણવા જતાં એ યાદથી તો આંખો ભીની થઈ ગઈ. એ કેસૂડાનાં ફૂલોના આકાર, એક જ ફૂલમાંના ચચ્ચાર રંગોની જમાવટ અને ગરમ પાણીમાં પલળવાથી એમાંથી છૂટતી ફોરમનું મારું વર્ણન સંભાળીને ટોળે વળેલ લોકો કહેવા લાગ્યા, ‘અહીં એ મગાવોને!’ એકે કહ્યું, ‘મારે ભારત જવું છે.’

મેં હોળીનો ઉલ્લાસ ભરપૂર માણીને થાક ઉતારતી બે બહેનો વચ્ચે વાર્તાલાપ સાંભળ્યો, ‘અહીં આલ્કોહોલ નથી વેચાતો, છતાં લોકો કેવા ખુશ થઈને નાચે-ગાય છે!’ મેં તેમને નવરાત્રીના ઉત્સવમાં જોડાવાનું આમત્રણ આપતાં કહ્યું કે અમે હજાર-બારસોની સંખ્યામાં આવેલ નાર-નારીઓ એક એક પ્લેટ ભેળ-ચાટ કે સમોસાં સાથે પાણી, કોક કે સ્પ્રાઈટ પીને ચાર-પાંચ કલાક મધરાત સુધી વણથંભ્યા રાસ લઈએ છીએ એ જોઈને તમને ખ્યાલ આવશે કે આનંદનો અનુભવ કરવા એક સરખા રસ ધરાવતા લોકોની હાજરી, સુંદર સંગીત અને તાલ સિવાય કશું જરૂરી નથી.

એ બહેનોને મેં કહ્યું કે એમ તો આ હોળીના તહેવાર સાથે જોડાયેલ વાર્તા પણ જાણવા જેવી છે, તો મને આગ્રહ કરીને સંભળાવવા કહ્યું, એટલે એ 20-25 વર્ષની ઉંમરની, એ ઉત્સુક બહેનોને, પ્રહ્લાદની વાર્તા કહી. જે સાંભળીને તેઓ બોલી ઊઠ્યાં, તમે એક કથાકાર છો? આવતે વર્ષે હોળી ખેલવા સાથે વાર્તા પણ કહો તો કેવું? મેં સ્વીકાર્યું કે હા, નાનાં બાળકોને એ ગમે, તો શરમાઈને નીચું જોઈને કહે, ‘ખરેખર તો અમને બહુ મજા આવી’. આ રીતે હોળી રમવાની સગવડ કરી આપવા બદલ લોકો આભાર માને, આવતે વર્ષે ક્યારે ઉજવશો એમ પૂછે, રંગ ખલાસ થાય તો હવે એક આખું વર્ષ રાહ જોવી ન પોસાય, તેના કરતાં તરત બીજો રંગોત્સવ કરોને એવી માંગણી કરતાં લોકોનો અદમ્ય ઉત્સાહ અને આનંદ જોવાથી પાનો ચડે એમાં નવી કશી?

આ અનુભવને વાગોળતાં ઘર ભણી વળતી હતી ત્યાં ચહેરા અને કપડાં પૂરેપૂરાં રંગેલ હોય તેવી સ્થિતિમાં લોકોને માન્ચેસ્ટરના રસ્તાઓ પર ચાલતાં જોયાં ત્યારે થયું, ‘79ની સાલમાં મને ‘તમારી ક્રિસ્ટમસ જેવી ઉજવણી ક્યારે હોય?’ એમ પૂછનાર પ્રજા અત્યારે અમારી સાથે હોળી, દિવાળી, વૈશાખી, પ્રજાસતાક અને સ્વાતંત્ર્ય દિવસની ઉજવણી હોંશે હોંશે કરે છે. ખરું જુઓ તો આ તહેવારની પાછળ કોઈ પણ જાતના ઉંમર, નાત-જાતના કે ભાષા-ધર્મના ભેદભાવ વગર નિર્ભેળ-નિર્દોષ આનંદ કરવાની તક મળે છે તેને કારણે તેની ચાહના વધવા પામી છે. આજની પ્રજાને એકબીજા સાથે સાંકળનાર અસામાજિક અને આતંકવાદી તત્ત્વો વધુ નજરે પડે છે ત્યારે સામાજિક મેલજોલના આ માહોલને જોઈને હૈયામાં એક પ્રકારનો સંતોષ અનુભવ્યો અને તેને કારણે હોળીનો તહેવાર ખરેખર પવિત્ર બન્યો તેવું લાગ્યું!

અમને તો એવી આશા છે કે હવે ‘આ મારો ધર્મ, મારા તહેવારો, મારી નૈતિક બોધ આપનારી વાર્તાઓ’ અને ‘આ તમારો ધર્મ, તમારા તહેવારો, તમારી વાર્તાઓ’ અમે ‘અમારી રીતે, અમારા લોકો સાથે ઉજવીએ’, તમે ‘તમારી રીતે તમારા લોકો સાથે ઉજવો’ એવી રીત રસમ ખત્મ થશે અને ‘ચાલો હું તમને એક ધર્મની વાત કહું, તેમાંના સિદ્ધાંતોનો અમુક અર્થ છે, એમાં આવી આવી વાર્તાઓ છે, એ નીતિમત્તાનો બોધ ગ્રહણ કરવા વિવિધ તહેવારો ઉજવાય છે, તો ચાલો આપણે બધા એ સાથે મળીને ઉજવીએ’ એવું બનશે ! એક દિવસ એવો આવશે જ્યારે બધા લોકો નાતાલ, દિવાળી, ઈદ, બૈસાખી, બુદ્ધ પૂર્ણિમા અને જુઇશ નવ વર્ષ તેના વિષે પૂરતી જાણકારી સાથે ભેળાં મળીને ઉજવશે!

e.mail : 71abuch@gmail.com

9, અોક્ટોબર


પ્રિય નીરજ,

અશેષ સ્નેહ. ઘણા સમયે તને પત્ર લખું છું. એક વાત મનમાંય કયારનીય ઘોળાયા કરે છે પણ કહી શકાતી નથી. ભય છે કે હું વાત માંડું ને તું સાંભળે જ નહીં તો ! પણ વાત એવી છે અને એણે મનમાં પગદંડો પણ એવો જમાવ્યો છે કે કીધાય વિનાય આરો નથી. યાદ આવે છે, આપણાં પ્રેમ અને લગ્નના એક પડાવ પર મારે તને આમ જ પત્ર લખીને મારા મનની વાત કહેવી પડી હતી !

એક ઉનાળુ સાંજે, રતૂમડા થઈ ગયેલા વિકટોરિયા પાર્કના સૂના ધૂળિયા રસ્તે આપણે ચાલ્યાં જતાં હતાં અને તેં અચાનક ઊભા રહી, મને ખભે સહેજ સ્પર્શીને લગ્નની દરખાસ્ત મૂકી હતી. હું તો અચંબિત અવાક્ તને જોઈ જ રહેલી ! તારી એ વાતનો જવાબ હું તને મોઢામોઢ કેમેય કરીને આપી શકી નહોતી. એ વખતે પણ આજે છે – એવી જ આશકાં હતી કે હું લગ્નની ના પાડું ને તું સાંભળે જ નહીં તો ! એટલે પછી મેં, લાંબો પત્ર લખીને, ત્રીશ અને તેંતાલીશ વર્ષનાં તું અને હું લગ્ન કરીએ તો કેવાં ગાંડાં ગણાઈએ – એ વાત સમજાવી હતી પણ તેં મારી એકેય દલીલ કાને ધરી જ નહીં ને ! આજે પણ એવી જ એક મહત્ત્વની વાત મારે તને કહેવી છે અને આજેય પેલી, તારી ના-ની દહેશત ઊભી છે – એટલે આ પત્ર !

નીરજ, પૂરાં પચીસ વર્ષોના લગીર કટુતિકત અને મધુમિષ્ટ લગ્નજીવન પછી આજે સવાલ થાય છે કે આપણો આ હુંફાળો સંગાથ હવે બહુ બહુ તો કેટલાં વર્ષ ? તને સત્તાવનમું ચાલે છે ને હું સિત્તેર પૂરાં કરી ચૂકી છું. આવતીકાલે હું નહીં હોઉં ને તારી સામે તો હશે લાંબાં વીસ-બાવીસ વર્ષો ! સાવ એકલો તું એ સમયને કેમ જીવીશ – એ ચિંતા હમણાં હમણાં મને બહુ સતાવે છે. મને ખબર છે, તું મારી આવી ચિંતાને નર્યું ગાંડપણ જ ગણી કાઢવાનો છે પણ ગાંડી ગાંડી તોય હું તારી સુજુ છું ને ! તારી વૃદ્ધાવસ્થામાં તને સાથ આપવા હું નહીં હોઉં – એ વાત હૈયું કોરી ખાય છે.

ના, તું સહેજે પરાધીન નથી. આપણી ઘરગૃહસ્થીનાં બધાં કામમાં તારી ભાગીદારી હોય છે એટલે એ દિશાની મને બહુ ચિંતા-ફિકર નથી પણ મને ખબર છે અને પૂર્વે તેં તારા વડીલને કહ્યું પણ હતું કે તારી આસપાસ કોઈ સ્ત્રી, હવાની જેમ હરતીફરતી હોય તો તને ગમે છે. એનાથી તું આશાયેસ અનુભવે છે. યુવાનીનાં વર્ષોમાં લીગલ સેપરેશનનાં અકળાવી નાખનારા અનુભવ પછી માણસ આવું સાહચર્ય ઝંખે એ સમજાય એવી વાત છે. આ સ્થિતિમાં હું તને એમ કહેવા-સમજાવવા માગું છું કે મારી આંખ મીંચાય એ પહેલાં હું તને ચૈતાલી સાથે મઝાથી જીવતો જોવા ઇચ્છુ છું. આ વાકય વાંચતાં તને ધરતીકંપ સમો આંચકો લાગશે. એ કલ્પી શકું છું. પણ અમે સ્ત્રીઓ આમ કયારેક નર્યા ગાંડપણમાં જ, તમને પુરુષોને કદી ન સમજાય તેવું અકળ શાણપણ દાખવીએ છીએ. પહેલાનાં જમાનામાં અમે, પતિને સંતાનસુખ આપવા, એમનો વંશવેલો આગળ વધે – એ માટે ફરી પરણાવીને શોકયનું સુખ-દુઃખ પામતાં. અલબત્ત, આપણે એવી કોઈ સમસ્યા નથી કારણ કે તેં, ડૉકટરે જાણાવેલી, મોડી વયે મોટે ભાગે વિકલાંગ બાળક જન્મવાની શકયતાને સ્વીકારી લઈને, મને સંમત કરીને, લગ્ન પહેલાં જ ઑપરેશન કરાવી લીધું હતું.

તું જાણે છે નીરજ કે ચૈતાલી મારી માસીની દીકરી બહેન છે પણ એણે ગર્ભાશયનું ઓપરેશન કરાવવું પડયું છે ત્યારથી અમે બંને બહેનોથી ય વધારે આત્મીય થઈ ગયાં છીએ. પોતે કદી મા નથી થઈ શકવાની – એ વાસ્તવિકતાના સ્વીકારની સાથે જ એણે એક બીજી કટુ વાસ્તવિકતાના આગોતરો સ્વીકાર કરીને લગ્નનો વિચાર મનમાંથી હાંકી કાઢયો છે. કોઈ પણ સ્ત્રી માટે આ બંને અભિશાપ કેવા કારમા હોય છે એનો મને જાત-અનુભવ છે નીરજ ! અને એટલે જ મારી આ દરખાસ્તથી હું એક સાથે બે સ્વાર્થ સાધવા માગું છું – એક તો આવનારી એકલવાયી જિન્દગીથી મારા નીરજને બચાવી લેવો અને પિસ્તાલીશમે વર્ષેય એકલી-અટૂલી જીવતી મારી નાની બહેન ચૈતાલીને, એણે કદી કલ્પ્યું ય ન હોય એવું સુનેરી ભવિષ્ય …

મને ખબર છે – હું નરી ભાવુક થઈ ગઈ છું પણ નીરજ, તેં તો લીગલ સેપરેશનનાં માત્ર પાંચ-છ વર્ષો જ એકાકી વીતાવ્યાં છે જયારે મારે તો ભરજુવાનીનાં બાવીસ વર્ષો, કશા ય વાંકગુના વિના, માત્ર ત્રણ દિવસના સાસરવાસ પછી, કશું ય કારણ બતાવ્યા વિના, પિયર ધકેલી દીધેલી ત્યકતા તરીકે જીવવાં-જીરવવાં પડયાં છે. બા-બાપુજીએ એમના ચારેય હાથનો છાંયો મારે માથે ધર્યો હતો, તેમ છતાં મારી એ વેદનાને, તારી સાથેનાં સુખભર્યાં પચીસ વર્ષો પછી ય વિસારે પાડી શકી નથી, તો જેણે પુરુષ નામનો સાથ-સંગાથ કદી જાણ્યો-માણ્યો નથી – એવી ચૈતાલીને, પાછલી જિન્દગીમાં મને સાંપડયું છે એ જ સદ્દભાગ્ય સાંપડે એવી ઝંખના હું સેવું અને એમાં તારી મદદ માગું તો શું હું ખોટું કામ કરી રહી છું ?

મારી આ વાતને નકારવા તું એવો તર્ક કરીશ કે હું તારા એકાકી જીવનની ચિંતા કરીને જાણ્યે-અજાણ્યે ચૈતાલીને, એના આખરી દિવસોમાં એવું જ એકાકી જીવન જીવવાની સ્થિતિમાં ધકેલી રહી છું. તારો એ મુદ્દો સાવ સાચો છે પણ એમ હોય તોય હમણાં તો એ તારી સાથે ત્રીસ-પાંત્રીશ વર્ષો હર્યાંભર્યાં જીવશે ને ?

હવે છેલ્લી વાત – મારી આ દરખાસ્ત વિશે વિચારતાં તને સૌ પહેલી મૂંઝવણ – એક મ્યાનમાં બે તલવાર શેં સમાય – એ વાત થશે. પણ એવી શ્કયતાને મેં ચારેકોરથી જોઈ-તપાસી લીધી છે. મારી ખુદની વાત કરું છુ તો નીરજ, હું તો શરીરની બધી વાતે હવે થાકતી-હારતી જવાની અને બીજું – આ નવી પરિસ્થિતિ તો હું જ સામે ચાલીને સરજી રહી છું. એને તું કે ચૈતાલી કંઈ થોડાં મારી ઉપર લાદી રહ્યાં છો ? એટલે ભલો થઈને તું, હું અને ચૈતાલી તારે માટે ઝઘડીએ અને અમારી બેયની વચ્ચે તારે વહેંચાવું-વહેરાવું પડશે એવી લેશ માત્ર દહેશત રાખીશ નહીં. તમને બંનેને લહેરથી જીવતાં જોઈને હુંય બેચાર વર્ષ મોજથી કદાચ વધારે નહીં જીવું ? નીરજ, આ પત્ર ચૈતાલીને વંચાવ્યો છે. આવી વાત એને જણાવ્યા સિવાય તને કેમ કહું ? બસ, અમે બેય તો સંપી ગયાં છીએ. બાકી રહી વાત તારી, તો એ અંગે તો મને શ્રદ્ધા છે કે ચૈતાલી માટે તું અનુદાર નહીં બને !

– તારી સુજાતા

**************************************

15, અોક્ટોબર

પ્રિય સુજાતા,

તારો પત્ર વાંચ્યો. પોતાની વાત નિરાંતે કહેવા-સમજાવવા તું હંમેશ પત્ર લખે છે ને હંમેશ સફળ થતી નથી. આ વખતે પણ એમ જ થયું છે. મારી એકલવાયી પાછલી જિંદગીની ચિંતાથી મૂંઝાઈને તને આવી અશકય વાત સૂઝે અને તને ગમતું દિવાસ્વપ્ન તું જુએ – એને હું, તને ઓળખું છું એટલે ગાંડપણ તો શું ગણું પણ એને સ્વીકારી શકતો નથી.

એમ થવાનું કારણ બીજું કંઈ નહીં પણ હું સાવ રાન પંખેરું છું એ જ છે વાતને વધુ સ્પષ્ટ કરવી હોય તો પેલી મઝાની કહેવત વાપરવી પડે : ગામ ગાંડાને ગણે નહીં અને ગાંડો ગામને ગાંઠે નહીં ! દુનિયાદારીની વાતે હું સાચે જ ગાંડો માણસ ગણાઉં. આટલી ઉમ્મરેય મારા વડીલ-મુરબ્બીઓ મને અવ્યવહારુનો ઇલ્કાબ અવારનવાર આપે જ છે ને ? પણ મારું આમ જ ચાલવાનું ! જેની સાથે જેવી નિસબત એની સાથે એવો ને એટલો જ સંબંધ અનુભવું.

વર્ષો પહેલાં, તેં લખ્યું છે તેમ, એક સાંજે, તારી સાથે લગ્ન કરવાની વાત મેં કરી હતી ને તું ત્યારે મારી સામે – હું કયાંક ગાંડો તો નથી થઈ ગયો ને ! – એમ સાંશક બની અપલક આંખો તાકી નહોતી રહી ? પણ મને મનમાં જચી જાય-ગોઠી જાય એવા કોઈ પણ કામ માટે, લોકોની નજરે જે સાવ અવ્યવહારુ ને ઉટપટાંગ ગણાય એવું પગલું ભરતાં મને વાર ન લાગે ને એમાં કોઈના ગમા-અણગમાને ગાંઠું પણ નહીં ! આપણી વચ્ચેના ઉમ્મરના તફાવતને કારણે નર્યા કજોડા સમું લગ્ન પણ તને રાજી કરીને કર્યું જ ને ? એ વખતે આપણા ખોબા જેવડા ગામ માથે તો આભ તૂટી પડયું હતું ! એટલે ટૂંકમાં, હું કયારેય દુનિયાદારીનો માણસ થઈ શકવાનો નથી. તું તો જાણે છે સુજુ કે મૈત્રી અને પ્રેમ એ મારે માટે, ઘસઘસાટ ઊંઘતા બાળકના મોંએ ફરકતા મલકાટ સમી વાત છે. એ ભાવ તો સાવ અનાયાસ અને તેથી સ્વયંસ્ફૂર્ત જ ઉદ્દભવે ! એમ જ છે તેથી તું કરી રહી છે એવું આયોજન ભલા, શી રીતે સંભવે ?

ચૈતાલી તારી બહેન છે તો મારી વિદ્યાર્થીની પણ છે જ ને ? ભલે ને એક જ વર્ષ પણ મેં એને મઝાથી ભણાવી છે. આવી સરસ, મઝાની છોકરી માથે નિયતિએ કેવો કેર વરતાવ્યો છે ? એના વિશે જયારે જયારે વિચારાયું છે – પેલી પંક્તિ સ્મરણે ચડી આવી છે : ‘ખરે વિધાતા તુજ કૃત્ય ખામી !’ પણ સુજાતા, ચૈતાલી માટે એની આવી વિષમ પરિસ્થિતિમાં સહાનુભૂતિ અને અનુકંપા થવી – એ અને એની સાથે મૈત્રીભાવ અનુભવવો એ બંને સાવ અલગ વાત નથી ? વળી, હમણાં હમણાંથી દુનિયાદારીની બધી વાતોથી જ્યારે મારો પાછા ફરવાનો-વિડ્રોઅલનો મૂડ ચાલી રહ્યો છે ત્યારે ચૈતાલી સાથે, તું કલ્પે છે એવું સખ્ય હું શી રીતે અનુભવવાનો ?

ઓછું ન આણીશ સુજાતા, અષાઢની અણધારી, ભરીભાદરી વાદળી સમી તું વરસે છે ને ઉબડખાબડ વહેળો સમો છલકછલક છું હું ! આથી અદકી કશી અપેક્ષા કયાં છે મને ? તેં લખ્યું છે કે તારો પત્ર તેં ચૈતાલીને વંચાવ્યો છે. એમ કરીને તેં પૂર્વે કદી નહીં કરેલી ઉતાવળ-અધીરાઈ નથી કરી ? જો કે આ બધો તો હવે વાસી તિથિ વાંચવાનો ઉદ્યમ છે પણ તારા પત્રની જેમ, તું મારો આ પત્ર પણ એને વંચાવે તો એની સ્થિતિ શી થાય – એ તું કલ્પી શકે છે ? તમારું સ્ત્રીઓનું પેલું અકળ શાણપણ, આવી નાજુક વાતે તને ખપ કેમ ન લાગ્યું એનું મને દુઃખદ આશ્ચર્ય છે પણ ખેર ! આપણે આવા-તેવા ક્શા આયોજનમાં ન પડીએ અને સામે આવેલી ક્ષણને આપણી મસ્તીથી જીવીએ તો કેવું ?

— તારો નીરજ


**************************************

30, અોક્ટોબર

મુરબ્બી પ્રિય જીજાજી,
વંદન.

પહેલાં તો એમ જ થયું કે તમારી સાળી છું એટલે અમારા કુટુંબનાં ધારાધોરણ મુજબ તમને ‘મુરબ્બી નીરજચંદ્ર’ – એવું શાસ્ત્રીય સંબોધન કરું પણ હું કંઈ તમારી સાળી માત્ર થોડી છું ? વિદ્યાર્થિની પણ છું – એટલે પેલી ગમ્મત જતી કરી. તમે જાણો છો તેમ, સુજુદીદીએ તમને લખેલો અને એના ઉતર રૂપે તમે દીદીને લખેલો – એ બંને પત્રો મેં વાંચ્યા છે. તમે ના પાડી છે છતાં દીદીએ તમારો પત્ર, હું ધારું છું – તમને પૂછીને જ મને વાંચવા આપ્યો હશે.

સુજુદીદીએ મૂકેલી દરખાસ્ત તમે ન સ્વીકારો એ જ વાજબી છે. એમ જ હોય. એમ ન થાય તો જ નવાઈ. વર્ષોથી તમને દીદીને મસ્તીથી જીવતાં – દૂર ઊભી ઊભી જોઉં છું. તમે બંને પરણ્યાં ત્યારે અમારી જ્ઞાતિ જ નહીં આખું ગામે ય તે – બાપ રે ! કેવાં અવળસવળ થઈ ગયાં હતાં ? જો કે હું ત્યારે બહુ નાની તો નહીં પણ તમારી જેવાં મોટેરાંઓની વાતમાં માથું મારવા જેવડી ય નહોતી. એટલે ત્યારે મારે, એ વાત આમ કે તેમ કંઈ કહેવાનું ન હતું. પણ એ વખતની એક વાત મને બહુ ગમી ગઈ હતી ને એટલે જ યાદ પણ રહી ગઈ છે : તમે બંને અમારે ઘેર કયારેય આવતાં ત્યારે પાછા જતી વેળા, તેંતાલીશ વર્ષની મારી સુજુદીદી, તમારી સાઇકલના કેરિયર પર, સહેજ અમસ્થો કૂદકો મારીને, કેવી મઝાથી બેસી જતી ?

દીદી તમારી ચિંતા આ રીતે કરે એ તો સમજાય એવું છે પણ લગભગ એ જીવ્યાં હતાં પૂર્વે, એવી જ જિન્દગી જીવી રહેલી એમની નાની બહેનને, તમે એમને લખ્યું છે એ સદ્દભાગ્ય તમારા સંગાથે મળી રહે – એવી ખેવના એમણે મારે માટે કરી છે. એ એમની વશેકાઈ છે. મારે માટે આવો ભાવ દાખવનારાં સુજુદીદી માટે શું કહું ? મનમાં ઘણું ઘણું ઉભરાય છે પણ હૈયે હોય એ બધું હોઠે કયાં આવે છે ?

મૈત્રી-પ્રેમની વાતે તમારું વલણ સમજી શકું છું અને હૃદયપૂર્વક સ્વીકારું પણ છું. તમે એ વાત, ઊંઘતા બાળકના મોંએ ફરક્તા મલકાટની સાથે મૂકીને કેવી સરસ રીતે કહી છે ! લાગણીની બાબતે માણસ સૌ પહેલાં પોતાની આઝાદીની ખેવના કરે ને ? તમને તો, તમે અમને ભણાવતા હતા ત્યારથી ચાહું છું – પણ એ તો બધી મુગ્ધાવસ્થાની વાતો ! અને એ વખતે તો તમને ય કયાં ખબર હતી કે પછીથી તમે દીદી સાથે આમ જોડાશો – ખરું ને ? પણ સર ! એ વખતે તમે, તમારી આગવી છતાં સાવ સરળ-સહજ રીતે બીજા બધાથી અલગ તરી આવતા – એ મને બહુ ગમતું. અમે બધાં તમારાં વખાણ કર્યાં કરતાં, એમાં સૌથી પહેલી વાત એ જ આવતી કે સર એમના મનમાં જેવું હોય છે એવું જ કહે છે અને કરે છે પણ એ જ !

મને મજા એ વાતની આવી કે આટલાં વર્ષો પછી પણ તમે જરા ય બદલાયા નથી. દીદીની વાતને તમે કેવી નાજુકાઈથી પાછી વાળી છે ! આ લખું છું ત્યારે, મેં પણ તમારી જેમ જ વિચાર્યું હતું – એમ કહું તો દંભ થશે … તમને લખેલો પત્ર દીદીએ એમની સામે બેસાડીને વંચાવ્યો હતો ત્યારે, સાચું કહું છું – મન ભર્યુંભર્યું થઈ ગયું હતું અને મારાં, પ્રૌઢ થઈ રહેલાં અંગાંઅંગમાં રોમાંચ થઈ આવ્યો હતો. તમને થશે કે આ ચૈતાલી તો મારી ભાષા બોલવા માંડી ! એમ જ હોય તો પણ વાજબી જ છે ને ?

સુજુદીદીએ આપણાં ત્રણેયનાં સહજીવનની કલ્પના ભલે કરી પણ કોઈને ય માથે ન પડું – એટલી સ્વમાની તો હું ય હોઉં જ ને ? એટલે મારા તરફથી તમે નચિંત રહેશો. આમ લખું છું ત્યારે, મનમાં આ ક્ષણે જ ઊગેલી એક વાત કરું ? મારાં આવાં દીદી અને જીજાજી સાથે, દીદીએ કરેલી દરખાસ્ત જાણે થઈ જ નથી – એમ માનીને, કંઈ કહેતાં કંઈ લાભલોભ વિના, તમે જેને સાવ નિરપેક્ષ કહો એવા હૈયે રહેવાનું સદ્દભાગ્ય મળે ? તમે મને તમારે ઘેર પેઇંગગેસ્ટ તરીકે સ્વીકારો ખરા ?

— તમારી ચૈતાલીનાં


સાદર વંદન

[ કુલ પાન : ૧૬૮. કિંમત રૂ. ૧૧૦. પ્રાપ્તિસ્થાન : ગૂર્જર ગ્રંથરત્ન કાર્યાલય. રતનપોળનાકા સામે, ગાંધી માર્ગ, અમદાવાદ-૩૮૦ ૦૦૧. ફોન. + ૯૧ ૭૯ ૨૨૧૪ ૪૬૬૩. ઈ-મેઈલ. goorjar@yahoo.com ]