ગફૂરચાચા મારા સાખપાડોશી છે. અમે મુસ્લિમ બહુમતીવાળા કોન્ડોમીનિયમ(ફ્લેટ)માં રહીએ છીએ. ઉપરના માળે બે મુસ્લિમ ફેમિલી અને બાજુમાં એક મુસ્લિમ ફેમિલી, ઉપરાન્ત ચોથા જોડકામાં અમે એટલે કે હું અને મારી પત્ની રહીએ. અમારી અને ગફૂરચાચાની વચ્ચે એક કોમન દીવાલ છે. એક સાઈડની દીવાલ પર, બાથરુમ, ક્લોઝેટ અને સ્ટડીરૂમ પર કોમન પાર્ટિશન છે. એટલે હું એને સાખપાડોશી કહું છું.
આ ગફૂરચાચાનાં પત્નીનું નામ સકીનાચાચી. એમની પરિણીત દીકરીનું નામ ફરાહખાન અને હેન્ડસમ જમાઈનું નામ અબ્દુલ મજિદ. પણ એ પોતાને ‘સલમાનખાન’ તરીકે ઓળખાવે છે. એની પત્ની અને ઘરના સભ્યો પણ એને સલમાન તરીકે જ સમ્બોધન કરે છે. આમ તો મને ય એનું સાચું નામ ખબર જ ના પડત; પણ એક વખત મેલમેન (ટપાલી) ભૂલથી એની ટપાલ મારા મેલબૉક્સમાં નાંખી ગયો અને એમાં ‘ટેક્સાસ ડિપાર્ટમેન્ટ ઓફ પબ્લિક સેફ્ટી’ની અંગત નોટિસ હતી. એના પરથી મને ખબર પડી ગઈ. ફરાહ અને સલમાન યુવાન છે અને તેમને બે વહાલાં લાગે એવાં નાનકડાં સંતાનો છે. અમને ફરાહ અને સલમાન ઘણીવાર મદદરૂપ થાય છે. પલંગ કે કબાટ ખસેડવાં હોય કે પાર્કીંગલૉટમાંથી તેલનો ડબ્બો અને ચોખાની ગુણ ઘરમાં લાવવી હોય, ત્યારે સલમાન જ કામ લાગે. એ લોકો પોતાને અસલી મુસ્લિમ ગણાવે છે. ‘અમે આગાખાની નથી. અમે તો હૈદ્રાબાદના ‘સૈયદ’ છીએ’. જેમ મારી પત્ની પણ પોતાને ‘અસલી વૈષ્ણવ (મરજાદી)’ ગણાવે છે તેમ. પાડોશી તરીકે લાગણીના સમ્બન્ધ ખરા; પણ રોટી-વહેવાર નહીં. ફરાહ કમ્પ્યુટર પ્રોગ્રામર છે અને સલમાન એન્જીિનયર છે. બન્ને જૉબ કરે છે. ગફૂરચાચા અને સકીનાચાચી ઘરમાં જ રહે. બન્ને કાર ચલાવતાં નથી અને અંગ્રેજી પણ નથી શીખ્યાં – મારી પત્નીની જેમ જ.
હવે આટલી પૂર્વ ભૂમિકા પછી આપણે મૂળ વાત પર આવીએ.
ગફૂરચાચાને પહેલાં તો હું સલમાનનો બાપ સમજતો હતો, પછી ખબર પડી કે એ સલમાનનો સસરો છે અને એ ફરાહનો બાપ છે. દીકરી, માબાપને રાખે છે. ગફૂરચાચાના ત્રણે દીકરા જુદાં જુદાં શહેરોમાં નોકરી કરે છે અને પોતાની પત્નીઓ સાથે અલગ રહે છે. અમેરિકામાં ઘરડાં માબાપ સિટિઝન ન થયાં હોય ત્યાં સુધી એમને મેડિકલ, ફૂડકુપન, સોશ્યલ સિક્યોરિટીના લાભો મળે નહીં. એટલે દીકરાઓને, માબાપનો ‘ભાર’ ઉઠાવવો પાલવે નહીં. અમદાવાદમાં પણ હું ઘણાં અપંગ ઘરડાં માબાપને ઓળખું છું કે જેમના દીકરા અને દીકરીઓ અમેરિકામાં ખાધેપીધે સુખી હોવા છતાં; અપંગ માબાપને બોલાવતાં નથી; કારણ કે એ લોકો આવે તો એમના પહેલાં ત્રણ કે પાંચ વર્ષનો ભાર તો સંતાનોએ જ ઉપાડવો પડે ને !
ગફૂરચાચાને હું જતાં–આવતાં જોતો. ક્યારેક પાર્કીંગલોટમાં કારને અઢેલીને સિગરેટ ફૂંકતા હોય તો ક્યારેક જમાઈની કારમાં મોહમ્મદ રફીનાં ગીતો સાંભળતા હોય. ક્યારેક મેલબૉક્સ પાસેની ફૂટપાથ પર, ગાર્બેજ કેન નજીક પલાંઠી વાળીને બેઠા હોય અને સિગરેટ ફૂંકતા હોય. છ ફૂટ બે ઈંચની ઊંચાઈ, સફેદ લાંબી દાઢી, ભરાવદાર સફેદ વાળ, અને મુસ્લિમ ડ્રેસમાં પ્રભાવશાળી વ્યક્તિત્વ ધરાવતા આ ચાચાને જોઈને, મારી મરજાદી પત્નીને બીક લાગે. એને એમાં કોઈ આતન્કવાદી દેખાય. અમે ૧૯૭૯ની સાલમાં, પહેલીવાર ન્યૂયોર્ક આવેલાં ત્યારે પણ એને ‘કાળિયાઓને’ જોઈને ડર લાગતો. ટીવી પર બધા શોમાં ગુનેગારો મોટે ભાગે કાળિયા જ હોય. એટલે એના મનમાં એવી વાત ઠસી ગયેલી.
ગફૂરચાચા સવારમાં ઊઠીને, બહાર પરસાળમાં આરામખુરશી પર ટેલિફોન લઈને જમાવી દે અને એમના જેવા નવરા ડોસાઓ સાથે લાંબી લાંબી વાતો કરે – મોટેમોટેથી. આ પરસાળ શબ્દ ઘણાંને નહીં સમજાય. અમારા કોન્ડોમીનિયમ(ફ્લેટ)માં અમારું ઘર, નીચેના ફ્લોર પર છે એટલે અમને પ્રવેશદ્વાર પાસે લોબી મળે. આ લોબી એટલે જ પરસાળ. મારી પરસાળમાં મારી પત્ની મારાં જૂનાં મેગેઝીનો, પુસ્તકો, જૂતાં, તુલસીનો છોડ, લીમડો ને એવું બધું મૂકે છે. એટલે મારે માટે આરામખુરસી મુકવાની જગ્યા નથી. પણ મારા દીવાનખંડમાં સોફામાં બેઠાંબેઠાં, મને ગફૂરચાચાની બુલંદ અવાજે થતી વાતો સંભળાય. અસ્સલ હૈદ્રાબાદી ઉર્દૂ લઢણમાં બોલાતી વાતો મીઠી લાગે. કોમેડિયન મહેમૂદની ઘણી ફિલ્મોમાં એ ભાષા સાંભળવા મળતી હતી – ખાસ કરીને ‘કુંવારાબાપ’ ફિલ્મમાં. હ્યુસ્ટનના હૈદ્રાબાદી મુસ્લિમ ડૉક્ટરો પણ એ ભાષા બોલતા હોય છે. હેરીસ કાઉન્ટીમાં ટેલિફોન માટે ‘વોનેજ’ની સગવડ હોવાથી ચાચાની વાતો કલાક-દોઢ કલાક લાંબી ચાલે. એમની ઉંમરમાં પ્રાઇવસીની તો જરૂર હોય જ નહીં ને ! હું વિશિષ્ટ લોકોની બોલીની મીમિક્રી સરસ કરી શકું છું; એટલે મને આ વાતો ન્યુસન્સ નહોતી લાગતી. ગફૂરચાચાને કારણે મને જીવંત પાડોશનો અહેસાસ થતો.
આટલા સારા સમ્બન્ધો હોવાં છતાં; મારી પુષ્ટીમાર્ગીય મરજાદી પત્નીની બીકે, મેં ક્યારે ય એમના ઘરમાં પ્રવેશ નહોતો કર્યો.
બે ત્રણ દિવસથી ચાચાનો અવાજ નહોતો સંભળાયો. એટલે મને થયું કે ચાચા બીમાર તો નહીં પડ્યા હોય ને ! હોસ્પિટલાઈઝ તો નહીં થયા હોય ને !
મેં, એમના જમાઈ સલમાનખાનને ફોન કર્યો તો જાણવા મળ્યું કે ગફૂરચાચા તો હૈદ્રાબાદ ગયા છે અને છ માસ પછી આવશે! સકીનાચાચી નથી ગયાં. ૭૩ વર્ષના ચાચા, ૬૫ વર્ષની પત્નીને મૂકીને આટલા લાંબા સમય માટે ઇન્ડિયા કેમ ગયા? તો .. એમની સકીનાચાચીએ જવાબ આપ્યો કે : દીકરીનાં બે તોફાની બારકસોને સાચવવા માટે એમને અહીં રહેવું પડ્યું.
મેં સકીનાચાચીને કહ્યું, ‘મારે મારી મરજાદી પત્ની સાથે ગમે તેટલા મતભેદો હોય; પણ હું એને આ ઉમ્મરે એકલી તો ઇનડિયા ન જ જવા દઉં. કોણ જાણે ક્યારે આ જિન્દગીની શામ કયા ખૂણામાં ઢળી પડે !’
આ ચાચાની એક આડવાત કરી દઉં. મને ઝડપથી ચાલીને પાર્કીંગ લોટમાં કાર ચલાવતાં કે મોટેથી મોહમદ રફીસાહેબનાં દર્દીલાં ગીતોની ટેપ સાંભળતાં કે સિસોટીમાં એ ગીતોને વગાડતાં સાંભળીને ગફૂરચાચાએ મને એકવાર કહેલું કે : ‘તમે તો નવીનભાઈ હજી જુવાન છો, એટલે આ સિસોટી વગાડી શકો છો અને કાર ચલાવતા હોવાને કારણે તમારે ઘરમાંયે પુરાઈ રહેવું નથી પડતું એટલા નસીબદાર છો.’ ત્યારે મેં એમને કહેલું : ‘ચાચા મને તો ૭૭ વર્ષ થયા. હું જુવાન ક્યાં છું ?’ ગફૂરચાચાએ કહ્યું હતું : ‘તો તો તમે મારાથી ચાર વર્ષ મોટા છો અને તમે મને ચાચા કહો છો? હવેથી માત્ર ગફૂર જ કહેવાનું.’ પણ હું એમને ક્યારે ય ગફૂર ન કહી શક્યો.
હવે મને એમની ટેલિફોન પરની, બુલંદ અવાજે થતી વાતોનો અવાજ સંભળાતો નથી અને ખાલી ખાલી પાડોશનો અહેસાસ થયા કરે છે.
સલામ આલેકુમ, ગફૂરચાચા !
સર્જક–સમ્પર્ક : 6606 DeMoss Dr. # 1003, Houston, Tx-USA-77074 • eMail : navinbanker@yahoo.com
સૌજન્ય : ’સન્ડે ઈ.મહેફીલ’ – વર્ષઃ તેરમું – અંકઃ 392 –January 21, 2018
