આપણને જે જે જોઈએ છે તે-તે ધરાર લઈને / મેળવીને જ જંપીએ છીએ. કાંકલૂદી કરીએ કાં ત્રાગાં કરીએ. પ્રેમની ખટપટ કરીએ. બળજબરી કરીએ. પણ હાંસલ કરીએ, કરીએ ને, કરીએ. બધું ભેગું કરી લેવું છે. લવાય એટલું લઈ લેવું છે. કોઠાકબાડા કરીને કે હેં…હેં…હેં… આદર નમન કરીને છેવટ તો કંઈ હાંસલ કરવાનો જ પેંતરો!

નદીમાંથી જોઈએ છે આપણને રેતી, પાણી નહીં. પર્વતો પરથી ઝટ લઈ લેવા છે પથ્થરો, ઔષધિ નહીં.  વૃક્ષો પાસેથી ઇચ્છીએ છીએ લાકડું, છાંયડો નહીં. ખેતરોમાંથી જોઈએ છે રોકડિયા પાક, અનાજ નહીં. રેતી કાઢવાના ચક્કરમાં નદીના પટો ભેંકાર બની ગયા. મોતના ખાડાઓ ઊભા કર્યા ચોફેર. વચમાં જાળવી-જાળવીને પગ મૂકવાના, નહીં તો ગયા. છાંયડાઓ કાપીકાપીને વેચી નાખ્યા છે. બધું વેચીસાટીને ઝટ રોકડ ગજવે ઘાલી લેવી છે. નદીઓને કચરાના ખાડાઓ બનાવી દીધી. તળાવ? ક્યાં છે તળાવ. એને શોધવા બહુ આઘે નહીં જવું પડે. જરાક ઝીણવટથી જોજો. તળાવોનાં તળાવો પર કોલોનીઓ ઊભી થઈ ગઈ. બહુમાળી મકાનો ખડાં થઈ ગયાં. સોસાયટીઓ વસી ગઈ. ગૌચરોને કઈ ગાયો ચરી ગઈ છે. એની તપાસમાં વખત બગાડશો નહીં. જેને એનો વહીવટ કરવા આપ્યો હતો, એ જ વહેંચીને હજમ કરી ગયા છે.

હવે ગરમીથી ત્રાહિમામ્‌ પોકારી ગયા છીએ. કાપો, હજી કાપોના ખોબચ્યાં ખૂંચ્યાં ઝાડને કે વાત પતે.  ઘરમાં એ.સી. નખાવી લઈશું. બપોરના બહાર નહીં નીકળીએ. ગમે ત્યાં ગમે ત્યારે વરસાદ પડી જાય છે. કલાકમાં વીસ ઇંચ પાણી પડી જાય. ગટરો તો બધી પ્લાસ્ટિકનાં ઝભલાઓથી પૅક કરી દીધી છે. ચારે તરફ ઘડીમાં તો પાણી ફરી વળે. ગાંડો વરસાદ ક્યાંથી આવી જાય છે? કુદરત રૂઠી બીજું શું. માણસ બિચારો શું કરે?

કોઈ-કોઈ દોઢડાહ્યાઓ હડી કાઢીને ધસી આવશે. એક તો ગરમીનો મારો. વરસાદનો કોપ. એમાં આમ કરો ને આમ ન કરો. નકરી સલાહોનો મારો. તમે ય મારો. શું કામ પાછળ રહી જાવ, તમે બાપલિયા. તમે ય કાઢો વારો ?

નર્મદાનગર, જિ. ભરૂચ, ૩૯૨ ૦૦૫.

સૌજન્ય : “નિરીક્ષક”, 01 જૂન 2022; પૃ. 13

આ બ્રહ્મપુત્રા નદી આવે છે ક્યાંથી? આજથી પોણા બસો વરસ પહેલાં ભારત ઉપર રાજ કરનારા અંગ્રેજોને આ સવાલ થયો હતો. આ પ્રશ્ન પાછળ શુદ્ધ કુતૂહલ અને સંશોધન કરીને સત્ય શોધવાની વિજ્ઞાનનિષ્ઠા તો હતાં જ, પણ એમાં રાજકારણ અને આર્થિક સ્વાર્થ પણ હતાં. ભારતની કોઈ નદીમાં જોવા નથી મળતી એટલી વિપુલ જળરાશિ આ નદી ધરાવે છે, પણ છે તોફાની. ચોમાસામાં રૌદ્ર સ્વરૂપ ધારણ કરે ત્યારે આ નદી વિનાશનું પણ કારણ બને છે. માટે જાણવું જોઈએ કે આ નદી આવે છે ક્યાંથી? ચીનથી, તિબેટથી, મોંગોલિયાથી? બર્મા તો અંગ્રેજોના કબજામાં હતું એટલે એ વાતની તેમને ખબર હતી કે આ નદી બર્માથી ઉત્તરમાં ફંટાય છે. જો નદીનાં મૂળની અને તે કયા કયા દેશોમાંથી પ્રવાસ કરતી ભારતમાં આવે છે એની જો ખબર પડે તો તેનાં પાણીનો વિનિયોગ કેમ કરવો તેની ખબર પડે. જો નદીની સંહારકશક્તિને મેનેજ કરવામાં આવે તો પાણીનો અને જે પ્રદેશમાંથી થઈને આ નદી બંગાળના ઉપસાગરને મળે છે એ ઇશાન ભારત તેમ જ પૂર્વ બંગાળની જમીનનો ઉપયોગ કરી શકાય. રોજગારી પેદા કરીને અન્ય ભારતમાંથી લોકોને અહીં વસાવી પણ શકાય અને એ પ્રદેશોના વાંશિક જૂથોની દાદાગીરીને નાથી શકાય. આમ આ પ્રશ્ન પાછળ હકીકત જાણવાનું કુતૂહલ અને ભવિષ્યનું રોકાણ એમ બન્ને હતાં.

બ્રહ્મપુત્રાના મૂળને અને તેના પ્રવાસને જાણવા માટે અંગ્રેજોએ શું શું નથી કર્યું? એનો એક દિલધડક ઇતિહાસ છે. ચાર-પાંચ બંગાળીઓને બૌદ્ધ લામા જેવાં વસ્ત્રો પહેરાવીને, તેમને તિબેટી બૌદ્ધ ધર્મના પ્રાથમિક કર્મકાંડ શીખવાડીને અને તિબેટી ભાષા શીખવાડીને તિબેટ મોકલવામાં આવ્યા. તેમને કહેવામાં આવ્યું હતું કે તિબેટમાં જે મોટામાં મોટી નદી હોય એના કિનારે રાવટીમાં મઠ સ્થાપીને રોજ રાતના અંધારામાં નિશાન કરેલાં મોટાં લાકડાં નદીમાં વહાવવા. આ બાજુ આસામમાં અલગ અલગ જગ્યાએ ચોવીસે કલાક મશાલો સાથે નદીમાં પહેરો કરવા નદીની અંદર ચોકીઓ સ્થાપવામાં આવી હતી. છ મહિના સુધી કોઈ લાકડાં તરતાં તરતાં ન આવ્યાં ત્યારે પહેરો ઉઠાવી લેવામાં આવ્યો હતો. અંગ્રેજોએ માન્યું હતું કે કદાચ બ્રહ્મપુત્રા નથી તિબેટમાંથી પસાર નહીં થતી હોય, પણ એક સાદી સમજ મુજબ તેમને એ વાત ગળે ઉતરતી તો નહોતી અને તેમણે બીજી રીતે પ્રયત્નો ચાલુ રાખ્યા હતા. દરમ્યાન પેલા લામાઓનું શું થયું અને શા માટે લાકડાં તરતાં તરતાં ભારતમાં ન આવ્યા એવો કુતૂહલજન્ય પ્રશ્ન જો તમારા મનમાં થતો હોય (હા, જો થતો હોય તો) તો એનો ઉત્તર એ છે કે લામાઓ તિબેટમાં પકડાઈ ગયા હતા અને તેવી શક્યતાથી અંગ્રેજો અજાણ નહોતા.

જે જાણતા નથી એ જાણવાનું કુતૂહલ માનવસહજ છે, પણ શું જાણવું એ કેળવણીનો ભાગ છે.

આજથી આઠસો વરસ પહેલાં ભારતનાં મસાલાઓ(તજલવિંગ વગેરે)ની યુરોપમાં ખૂબ માંગ હતી. એટલી માંગ કે મધદરિયે વહાણો લૂંટાતા હતા અને કાપાકાપી ચાલતી હતી. આ જોઇને યુરોપમાં કેટલાક લોકોને પ્રશ્ન થયો હતો કે આ ભારત દેશ આવ્યો છે ક્યાં? અંતે તો આ પૃથ્વી ઉપર જ કોઈક જગ્યાએ હશે. પૂછતા પૂછતા તો લંકા પહોંચાય એટલે શોધી કાઢવો જોઈએ એ દેશ અને મસાલાનો સીધો વેપાર આપણે જ શા માટે ન કરીએ? એ પછી જે બન્યું એ ઇતિહાસ છે. એક પ્રશ્ન થયો, સત્ય શોધવાની જહેમત ઊઠાવી, જોખમ વહોર્યા અને પરિણામે એક દિવસ ભારત દેશ ગુલામ બન્યો. ભારતમાં એ સમયે જે વેપારીઓ મસાલાઓનો વેપાર કરતા હતા તેમને પણ જાણ હતી કે તેમના મસાલાઓની દૂરદૂરના દેશોમાં વ્યાપક માગ છે. એટલી બધી માગ છે કે મધદરિયે લૂટાલૂટ અને કાપાકાપી થઈ રહી છે. ત્યારે એક પણ ભારતીય વેપારીને કે એક પણ ભારતીયને પ્રશ્ન નહોતો થયો કે આ મસાલા આખરે જાય છે ક્યાં અને વાપરે છે કોણ? મૂળ વપરાશકાર સુધી સીધા જ કેવી રીતે પહોંચી શકાય. આ વચેટિયાઓ વચ્ચે નફો શા માટે લઈ જાય? પણ આવો કોઈ પ્રશ્ન તેમને નહોતો થયો.

આગળ કહ્યું એમ જે નથી જાણતા એ જાણવાનું કુતૂહલ માનવસહજ છે, પણ શું જાણવું એ કેળવણીનો ભાગ છે. 

પહેલાનાં યુગમાં લડાઈઓ મુષ્ટિયુદ્ધ, ગદાયુદ્ધ કે તલાવારયુદ્ધ દ્વારા થતી હતી અને એમાં બે લડવૈયાઓએ શારીરિક રીતે ઓક્બીજાની નજીક જવું પડતું હતું. ધનુષબાણ અને તીરકામઠાંનો ઉપયોગ કરીને દૂરથી લડી શકાતું હતું, પણ તેની પણ એક મર્યાદા હતી. વધુમાં વધુ અડધો કિલોમીટર દૂર બાણ ફેંકી શકાય. પ્રત્યંચાને એક હદથી વધારે તાણો તો તૂટી જાય. એમ કહેવાય છે કે ઈ.સ ૧૫૨૬ની સાલમાં બાબરે ભારત પર ચડાઈ કરી ત્યારે તે તોપ લઈને આવ્યો હતો. આ એક એવું સાધન હતું જેના દ્વારા બે-ત્રણ કિલોમીટર દૂર ઊભેલા સૈનિકો ઉપર પ્રહાર થઈ શકતો હતો અને એના દ્વારા પાછો એવો દારૂગોળો ફેંકવામાં આવતો હતો જેના દ્વારા પ્રતિસ્પર્ધીની વ્યાપક ખુવારી થાય. પણ આશ્ચર્ય એ વાતનું છે કે એ સમયે આવાં અસરકારક શસ્ત્ર જોઇને અને તેને કારણે પરાજીત થવા છતાં ભારતનાં કોઈ રાજવીને પ્રશ્ન નહોતો થયો કે આ શસ્ત્ર અને દારૂગોળો બને છે કેવી રીતે, કોણ બનાવે છે, ક્યાં મળે છે, તેની ટેકનોલોજી શું છે અને આપણે પણ તેને કેમ ન અપનાવી શકીએ? જો આવો પ્રશ્ન કોઈકને થયો હોત તો ભારતનો ઇતિહાસ જુદો હોત. ભારતના મસાલા જાય છે ક્યાં એવો પ્રશ્નો કોઈને થયો હોત તો ભારતનો ઇતિહાસ જુદો હોત.

આગળ કહ્યું એમ જે નથી જાણતા એ જાણવાનું કુતૂહલ માનવસહજ છે, પણ શું જાણવું એ કેળવણીનો ભાગ છે.

તો પછી જાણવા વિશેની આપણી કેળવણી કઈ રીતની છે? બે પ્રસંગ ટાંકુ છું.

મંગળવારે નાસિકમાં બે જૂથો વચ્ચે મારામારી થઈ. કુતૂહલ એ વાતનું હતું કે હનુમાનજીનો જન્મ ક્યાં થયો હતો. નાસિકમાં પધારેલા દક્ષિણના સ્વામી ગોવિંદસ્વામીએ દાવો કર્યો કે હનુમાનજી કિષ્કિન્ધાના હતા તો નાસિકના સુધીરદાસ નામના મહંતનો દાવો હતો કે હનુમાનજી મહારાષ્ટ્રમાં અંજનેરીના વતની હતા. નક્કી થયું કે ચાલો શાસ્ત્રાર્થ કરીને નિશ્ચય કરીએ. પાછા વિદ્વાનો ખરા ને! બે પક્ષ વચ્ચે શાસ્ત્રાર્થ યોજવામાં આવ્યો. ફાંટ ભરીને ગ્રંથો લાવવામાં આવ્યા અને શાસ્ત્રાર્થ શરૂ થયો. થોડીવાર થઈ નહીં અને સર્વશાસ્ત્રનિપુણ વિદ્વાનો દલીલોની જગ્યાએ ગાળાગાળી ઉપર ઉતરી આવ્યા, બાથાબાથી થઈ અને પોલીસને બોલાવવી પડી. આપણે પણ કુતૂહલ ધરાવીએ છીએ પણ આપણી કેળવણી અલગ પ્રકારની છે. આપણાં શાસ્ત્રોમાં બધું જ છે, માત્ર શોધવાની વાર છે. દુનિયા જે કાંઈ જાણે છે એ આપણા થકી જાણે છે.

બીજો પ્રસંગ એવો છે જેમાં એક હિંદુનરપુંગવને કોઈ એક માણસની વિચિત્ર હરકતો જોઇને કુતૂહલ થયું કે આનો ધર્મ શો હશે? આવી હરકતો કયા ધર્મનો માણસ કરે? ભારતને વિશ્વગુરુ જાહેર કરનારા ગુરુજનોમાંથી કોઈકે તેને જ્ઞાન આપ્યું હશે કે વિચિત્ર હરકતો માત્ર મ્લેચ્છ કરે. તે એ માણસની પાસે ગયો અને પૂછ્યું કે તું કયા ધર્મનો છે. પેલાએ કોઈ જવાબ આપ્યો નહીં એટલે હિંદુનરપુંગવે તેને મુક્કો માર્યો અને પૂછ્યું શું તારું નામ અહમદ છે? પેલો માણસ જવાબ આપ્યા વિના બાઘાની જેમ જોતો રહ્યો. પેલા હિંદુનરપુંગવનો ગુસ્સો વધતો જતો હતો. મારતો જાય અને પૂછતો જાય, બોલ બોલ, તારું નામ અહમદ છે? જ્ઞાનપિપાસા બ્રહ્મપુત્રાનું મૂળ શોધવા માગતા અંગ્રેજો કે મસાલાનો દેશ ભારત શોધવા માગતા યુરોપિયનો કરતાં જરા ય ઓછી નહોતી. જ્ઞાનપિપાસુએ સત્યાન્વેષણ માટે પેલાને ઢોરમાર માર્યો જેમાં એ માણસ મરી ગયો. પાછળથી ખબર પડી કે એ માણસનું નામ રામલાલ જૈન હતું અને તે માનસિક રીતે વિક્ષિપ્ત હતો.

માટે જાણવાનું કુતૂહલ તો માનવસહજ છે, એમાં કોઈ મોટી વાત નથી; પણ શું જાણવું એ મહત્ત્વનું છે અને એ કેળવણીનો ભાગ છે. ખાસ પ્રકારની કેળવણી આપીને ખાસ પ્રકારની જમાત પેદા કરવામાં આવી રહી છે જેને હનુમાનજીનું વતન અને ગરીબ બીમાર વ્યક્તિનો ધર્મ જાણવામાં વધારે રસ છે.

તમને નથી લાગતું કે આ દેશ ચાર-પાંચ દાયકા પાછળ ધકેલાઈ જવાનો છે?

પ્રગટ : ‘વાત પાછળની વાત’, નામક લેખકની કટાર, “ગુજરાતમિત્ર”, 02 જૂન 2022

અમેરિકાની સર્વોચ્ચ અદાલતમાં પ્રથમવાર શ્યામવર્ણી મહિલાની ન્યાયાધીશ તરીકે નિયુક્તિ અને ભારતમાં પહેલીવાર બધીર મહિલાનો કાયદાની અદાલતમાં ધારાશાસ્ત્રી તરીકે બાકાયદા પ્રવેશ-કાળઝાળ ગરમીના આ દિવસોના સૌથી શાતાદાયી સમાચાર છે. કેતાનજી બ્રાઉન જૈકસન લગભગ સવા બસો વરસ જૂની અમેરિકી સુપ્રીમ કોર્ટના પ્રથમ શ્યામવર્ણી મહિલા જજ બન્યાં છે. કર્ણાટક બાર કાઉન્સિલનું સભ્યપદ મેળવીને સારા સની ભારતમાં પહેલા બધીર મહિલા વકીલ બન્યાં છે. કેતાનજી અને સારાએ નારીશક્તિના નવા મુકામ હાંસલ કર્યા છે.

સંયુક્ત રાજ્ય અમેરિકાની સુપ્રીમ કોર્ટમાં ન્યાયાધીશોની નિમણૂકની પ્રક્રિયા ભારત કરતાં જુદી છે. ભારતમાં સુપ્રીમ કોર્ટ કોલેજિયમ ન્યાયાધીશોની પસંદગી કરે છે અને સરકારની મંજૂરી મેળવે છે. અમેરિકામાં રાષ્ટ્રપતિ સુપ્રીમ કોર્ટના ન્યાયાધીશોની પસંદગી તો કરે છે, પણ તેને અમેરિકી સંસદની મંજૂરી મેળવવી પડે છે. અમેરિકાની સુપ્રીમ કોર્ટમાં કુલ નવ ન્યાયાધીશો હોય છે અને તેઓ અનિશ્ચિત મુદ્દતનો કે આજીવન કાર્યકાળ ધરાવે છે.

કેતાનજીની નિયુક્તિ પૂર્વેની અમેરિકાની સર્વોચ્ચ અદાલતમાં ત્રણ જ મહિલા ન્યાયાધીશો હતાં. હવે તે વધીને ચાર થશે. નવ જજોમાં રિપબ્લિકન પક્ષ નિયુક્ત છ જમણેરી કે રૂઢિવાદી અને ડેમોક્રેટિક પાર્ટી નિયુક્ત ત્રણ ઉદારવાદી જજો છે. રંગભેદગ્રસ્ત અને દુનિયાની અનેક પ્રજાના વસવાટથી બનેલા અમેરિકામાં ગોરાઓ અને પ્રોટેસ્ટંટ ખ્રિસ્તીઓ જ સત્તાસ્થાને રહ્યા છે તેવું  અદાલતોમાં પણ હતું. ધીરે ધીરે સ્થિતિ બદલાઈ રહી છે. હાલ સુપ્રીમ કોર્ટમાં છ રોમન કેથોલિક, બે યહૂદી, એક-એક આફ્રો અમેરિકન અને હિસ્પૈનિક જજ પણ છે. જો કે ખૂબ જ ઓછાં પ્રમાણમાં મહિલાઓ સુપ્રીમ કોર્ટના ન્યાયાધીશ બની શક્યાં છે. અત્યાર સુધીના ૧૧૫ જજોમાં પાંચ જ મહિલા જજ છે.

જો બાઈડેને અમેરિકી રાષ્ટ્રપતિની ચૂંટણીના પ્રચારમાં તેમના કાળા મતદારોને દેશની સુપ્રીમ કોર્ટમાં પહેલા શ્યામવર્ણી મહિલા ન્યાયાધીશની નિમણૂકનું વચન આપ્યું હતું. કેતાનજી બ્રાઉન જૈકસનની નિયુક્તિ કરીને બાઈડેને તેમનો ચૂંટણી વાયદો પૂરો કર્યો છે. બાઈડેન અને ડેમોક્રેટિક પાર્ટી માને છે કે અમેરિકી અદાલતો અમેરિકા જેવી વિવિધતાસભર અને મહાન લાગવી જોઈએ. તેમાં અમેરિકામાં વસતા અલગ અલગ સમુદાયોનું પ્રતિનિધિત્વ હોવું જોઈએ. બાઈડેનના પહેલા જ વરસના કાર્યકાળમાં તેમણે પસંદ કરેલ અને સંસદે મંજૂર રાખેલ ૪૦ ન્યાયાધીશોમાંથી ૮૦ ટકા મહિલાઓ અને ૫૩ ટકા કાળાઓ છે.

અમેરિકી રાષ્ટ્રપતિની જજોની પસંદગી પક્ષીય ધોરણે નહીં પણ અસાધારણ યોગ્યતા, ચરિત્ર અને સત્યનિષ્ઠા પર આધારિત હોય છે. કેમ કે ભલે રાષ્ટ્રપતિ ન્યાયાધીશની પસંદગી કરે પણ અમેરિકી નાગરિકો અને પ્રેસની ઉપસ્થિતિમાં પસંદ થયેલા ન્યાયાધીશે સેનેટની ન્યાયપાલિકા સમિતિની કઠોર કસોટીમાંથી પસાર થવું પડે છે. જો બાઈડેન નિયુક્ત કેતાનજીને ચાર દિવસ સુધી અમેરિકી સેનેટનો સામનો કરવો પડ્યો હતો. તે પછીના મતદાનમાં ૫૩ વિરુદ્ધ ૪૭ મતોથી તેમની પસંદગી થઈ હતી. નોંધપાત્ર બાબત એ હતી કે દેશની સર્વોચ્ચ અદાલતમાં પ્રથમ શ્યામવર્ણી સ્ત્રીની ન્યાયાધીશ તરીકે નિમણૂક ભલે સર્વાનુમતે ન થઈ હોય, પણ ત્રણ રિપબ્લિકન સેનેટરોએ પાર્ટીની વિરુદ્ધ જઈને કેતાનજીના પક્ષમાં મતદાન કર્યું હતું !

એકાવન વરસના જૈકસન મિયામી-ફ્લોરિડામાં ઉછર્યાં-ભણ્યાં છે. હાવર્ડના તેઓ લો ગ્રેજ્યુએટ છે. જસ્ટિસ સ્ટીફન બ્રેયરના સહાયક તરીકે તેમણે કારકિર્દીનો આરંભ કર્યો હતો. આ જ જસ્ટિન બ્રેયરે ૮૩ વરસે સુપ્રીમ કોર્ટના જજ તરીકે આપેલા રાજીનામાથી ખાલી પડેલી જગ્યાએ જૈકસનની નિમણૂક થઈ છે. એ રીતે તેઓ બ્રેયરનો વારસો સંભાળશે. ૨૦૧૩થી ૨૦૨૧ સુધી કેતાનજી કોલંબિયા જિલ્લા માટે સંયુક્ત રાજ્ય અમેરિકાના જિલ્લા જજ હતાં. અમેરિકી સજા આયોગના સભ્ય  અને ફેડરલ જજ તરીકે પણ તેમણે કામ કર્યું છે. સુપ્રીમ કોર્ટના ન્યાયાધીશ માટે પ્રવેશનો માર્ગ ગણાતી ડી.સી. સર્કિટ કોર્ટ ઓફ અપીલ્સમાં ગયા વરસે જ તેમને બઢતી મળી હતી, અને હવે તેઓએ સુપ્રીમ કોર્ટના પહેલા શ્યામવર્ણી મહિલા જજ બનીને ઇતિહાસ રચ્યો છે.

અમેરિકી સુપ્રીમ કોર્ટના તેઓ છઠ્ઠા મહિલા જજ, ત્રીજા શ્યામવર્ણી જજ અને પ્રથમ શ્યામવર્ણી મહિલા જજ બન્યાં છે. સુપ્રીમ કોર્ટમાં નિયુક્ત તેઓ એવા પહેલા ન્યાયાધીશ છે જેઓ પબ્લિક ડિફેન્ડર રહી ચૂક્યાં છે. પ્રતિભાશાળી કાનૂની દિમાગ અને દીર્ઘ અનુભવ ધરાવતા તથા કઠોર ચુકાદા માટે જાણીતા જસ્ટિસ જૈકસને સેનેટ સમક્ષની સુનાવણીમાં સંપૂર્ણ નિર્ભયતાથી નિષ્પક્ષ ન્યાયની બાંહેધરી આપી છે. અમેરિકાની ક્રિમિનલ જસ્ટિસ સિસ્ટમમાં હયાત રંગભેદી પૂર્વગ્રહો અને અદાલતોમાં વિભિન્ન સમુદાયોના પ્રતિનિધિત્વના અભાવમાં જસ્ટિસ જૈકસનની ન્યાયિક કામગીરી પર વિશ્વ સમાજની પણ નજર મંડાયેલી રહેશે.

અમેરિકામાં જસ્ટિસ જૈકસનની નિયુક્તિના ગાળામાં ભારતના કાયદા ક્ષેત્રમાં પણ ઇતિહાસ સર્જાયો છે. સારા સની દેશના પહેલા બધીર મહિલા વકીલ બન્યાં છે. મૂળે કેરળના કોટ્ટાયમના સારા જન્મથી બધીર છે. ચાર્ટડ એકાઉન્ટન્ટ પિતાના જોડકા સંતાન તરીકે જન્મેલાં સારાએ બધીર બાળકો માટેની અલગ કે ખાસ શાળાને બદલે સામાન્ય શાળામાંથી જ શિક્ષણ મેળવ્યું છે. પહેલાં કોમર્સ ગ્રેજ્યુએટ થયાં અને પછી બેંગલોરની સેન્ટ જોસેફ કોલેજ ઓફ લોના ગ્રેજ્યુએટ થયાં.

કાર્નેલિયા સોરાબજી (૧૮૬૬- ૧૯૫૪) દેશના પહેલા મહિલા વકીલ છે. બ્રિટિશ રાજમાં ઓક્સફર્ડ યુનિવર્સિટીમાંથી તેમણે ૧૮૯૨માં લો કર્યું હતું. પરંતુ મહિલાઓનો વકીલ તરીકે પ્રવેશ બંધિત હોવાથી તેઓ વકીલાત કરી શકતાં નહોતાં. ૧૯૧૯માં કાયદામાં સુધારો થયો ત્યારે જ તેઓ વકીલાત કરી શક્યાં અને દેશના પહેલાં મહિલા ધારાશાસ્ત્રી બન્યાં. તેની એક સદી પછી એક બધીર મહિલા ધારાશાસ્ત્રી બન્યાં છે.

કુદરતી શ્રવણ શક્તિ નહીં ધરાવતા સારા સનીએ દૃઢ ઈચ્છાશક્તિ અને કઠોર પરિશ્રમથી આ સિદ્ધિ મેળવી છે. પોતાની વિકલાંગતાને તેમણે કમજોરી બનવા દીધી નહીં. બાળપણથી જ તેમને સવાલો કરવાની, તર્ક-વિતર્ક કરવાની અને સાચા-ખોટાનો ભેદ પારખવાની આદત હતી. માતા-પિતાએ તેમની આ ટેવને કારણે તે મોટાં થઈને વકીલ બનશે એમ કહ્યું શું, સારાએ વકીલ બનવાનું સપનું સંજોયું. અત્યાર સુધી તેઓએ ટ્રિબ્યુનલ કે મધ્યસ્થી અદાલતોમાં કામ કર્યું છે હવે તેઓ હાઈકોર્ટમાં વકીલાત કરશે. સક્રિય શ્રવણ કૌશલથી તેમનું કામ ચાલે છે પણ પોતાની શારીરિક મર્યાદા અંગે પણ તે સભાન છે. કોઈના હોઠો ફફડતા જોઈને તેઓ સામેની વ્યક્તિ શું બોલે છે તેનો અંદાજ લગાવી શકે છે. પરંતુ બોલવાની ગતિ ધીમી હોય ત્યારે જ તે શક્ય છે. એટલે તેઓ અદાલતોમાં દુભાષિયા કે સહાયકની મદદ ઈચ્છે છે. તેમનું કામ આસાન નથી પણ સાવ અશક્ય પણ નથી.

સારા સની અને કેતાનજી બ્રાઉન જૈકસનનો નવો મુકામ નવી, ન્યાયી અને સમાવેશી દુનિયાની દિશામાં એક મજબૂત કદમ છે.

e.mail : maheriyachandu@gmail.com