સરકારી તંત્ર એટલે શું? આવો પ્રશ્ન મને કોઈ પૂછે અને એક અઠવાડિયાના અનુભવના આધારે જવાબ માગે તો હું કહું કે —

સરકારી તંત્ર એટલે કશીક છૂટ આપવાની કે સુધારો કરવાની વાત, માગણી કે આગ્રહ થાય ત્યારે "પ્રશ્ન વિચારણા હેઠળ છે”, તેવો જવાબ આપતું અને પરિસ્થિતિ પોતાના અણઘડ નિર્ણય થકી હાથમાંથી સરકી જાય ત્યારે, તાકીદના ધોરણે "પ્રતિબંધ" મૂકવામાં માહેર તંત્ર !

પરિણામ? અરાજકતા, અંધાધૂંધી. જેમ કે, ગુજરાત બહારના શ્રમિકોને એમના વતનમાં મોકલવાનો "પ્રશ્ન વિચારણા હેઠળ" હતો. ચાલીસ દિવસ પછી કામ શરૂ થયું, પણ અરાજકતા તો ફેલાઈ જ. વિવાદ તો થયો જ. મહામારીનો સામનો કરવામાં અપેક્ષિત સફળતા ન મળી, એટલે ઘાંઘા થઈને અમદાવાદમાં દૂધ, દવા સિવાયની બધી દુકાનો બંધ કરાવતો પ્રતિબંધ લાદવો. પરિણામઃ અરાજકતા, અંધાધૂંધી અને અવિશ્વાસ!

કોરોનાની મહામારીના વધતા વ્યાપ, તેના સમાચાર મોટા મથાળે જે અખબારોમાં છપાય છે તેના એક ખાસ ખૂણે અચૂક છપાતી વાત છે રાશિ ફળ. તેમને એસ્ટ્રોલૉજી વૉરિયર કહેવાય કે નહીં, ખબર નથી. પણ કોરોનાના સંક્રમણ વચ્ચે આ એક જ બાબત સુખરૂપ છે. જ્યોતિષીઓ પણ સલામત છે. એમને કોઈ ભય નથી. એટલે હળવા મને કોરોનાની અસર સિવાય બીજા ગ્રહો કેવી સારી, નરસી અસર પાડશે તેની જ વાત તે જણાવતા રહે છે.

અમારી અંતઃસ્ફુરણા કહે છે કે જ્યોતિષીઓ કોરોના નામક નીચ ગ્રહ સાથે સોશિયલ ડિસ્ટન્સિંગ રાખી રહ્યા છે. એટલે જ કોરોના આધારિત રાશિ ફળ લખતા નથી! એસ્ટ્રોલૉજી વૉરિયર તરીકેની તેમની આ સેવાઓની કદર તો બાજુ પર રહી, તે લગભગ વણદીઠી રહી ગઈ છે. અલબત્ત, આ વૉરિયરોને એ પૂછવું નહીં કે તેમાંથી કોણે કોરોનાના આગમનની આગાહી કરી હતી. આમે ય, અત્યારનો સમય પૂછવાનો ક્યાં છે? સાંભળવાનો જ છે ને?

સૌજન્ય : “નિરીક્ષક” − ડિજિટલ આવૃત્તિ; 11 મે 2020

આપણે જોયું કે ભારતમાં મુઘલ સામ્રાજ્યનો અસ્ત શરૂ થયો અને અંગ્રેજોનું રાજ્ય મૂળિયાં જમાવતું ગયું ત્યારે મુસલમાનોનો અભિગમ મૂળ તરફ પાછા ફરવાનો હતો. મુસલમાનોએ ઇસ્લામનાં મૂળ તત્ત્વો છોડ્યાં એટલે રાજ ગુમાવ્યું એમ કહેવામાં આવ્યું. પૂર્વાશ્રમના હિંદુ સંસ્કાર ધરાવતા વટલાયેલા ભારતીય મુસલમાનોને પાક્કા મુસલમાન બનાવવાનું શરૂ કર્યું. ભારતીય ઇસ્લામની વેગળી ઓળખને નકારવાનું શરૂ થયું. ભારતના મુસલમાનો ઉપર ઈરાની પ્રભાવ હતો તેને પણ નકારવાનું શરૂ કર્યું. સૂફીઓના પ્રભાવને નકારવામાં આવ્યો. ભારતને દારુલ હર્બ જાહેર કરવામાં આવ્યું. હિજરત અથવા જેહાદનો માર્ગ અપનાવવામાં આવ્યો. ભારતની સીમાની બહાર મુસ્લિમ વિશ્વબંધુત્વ પર નજર નાખવામાં આવી. આ બધું મુસલમાનોની અંદર પુનર્જાગરણ માટેના એક, એક નહીં એક માત્ર ઈલાજ તરીકે કરવામાં આવ્યું હતું. જો ગયેલો સુવર્ણયુગ પાછો લાવવો હોય તો આ જ એક માર્ગ છે એમ વહાબીઓ અને શાહ વલીઉલ્લાહના અનુયાયીઓ કહેતા હતા.

આનું દેખીતું પરિણામ એ આવ્યું કે મુસલમાનોનું વલણ અંગ્રેજોની વિરુદ્ધમાં તીવ્ર થતું ગયું.  ભારત જો દારુલ હર્બ હોય તો શાસક તરીકે અંગ્રેજોનો સ્વીકાર કેમ થઈ શકે? અંગ્રેજોને ભારતમાંથી હાંકી કાઢવા માટે મુસલમાનોએ જોઈએ તો હિંદુઓનો સાથ લેવો જોઈએ એમ પણ કહેવામાં આવતું હતું. આશ્ચર્ય એ વાતનું છે કે ૧૭૦૭માં ઔરંગઝેબના મૃત્યુ પછી મુસલમાનોએ શું કરવું જોઈએ એની જે ચર્ચા શરૂ થઈ હતી એમાં સામે પ્રતિવાદ કરનારો કોઈ પક્ષ જ નહોતો. ૧૮૫૭ના વિદ્રોહ સુધી આખી ચર્ચા જ એક પક્ષીય હતી. એવો એક પણ સૂર નહોતો જે એમ કહેતો હોય કે ભારત આપણું માદરે વતન છે અને ભારતમાં મુસલમાન અને હિંદુઓ એમ બંને અંગ્રેજોના ગુલામ છે એટલે જે કોઈ માર્ગ અપનાવવો હોય એ સહિયારો અપનાવવો જોઈએ. હિંદુ આ દેશમાં બહુમતીમાં છે અને તેમની લાંબી અને સમૃદ્ધ સાંસ્કૃતિક પરંપરા છે એ ધ્યાનમાં રાખીને મુસલમાનોએ વહેવારુ માર્ગ અપનાવવો જોઈએ. હવે પછીના યુગમાં હિંદુઓની ઉપેક્ષા કરવી શક્ય નથી. આવું કહેનારો એક પણ મુસ્લિમ વિચારક ૧૭૦૭થી લઈને ૧૮૫૭ વચ્ચેનાં દોઢસો વર્ષમાં થયો નહોતો. દોઢસો વર્ષના મુસ્લિમ વિમર્શમાં સામે છેડે પ્રતિવાદ કરનારો કોઈ અવાજ જ ન હોય એ આશ્ચર્યની વાત હતી અને મારો એવો મત છે કે એને કારણે ભારતીય મુસલમાનોને બહુ મોટું નુકસાન થયું છે.

અંગ્રેજોએ આ પણ નોંધ્યું હતું. તેમને એમ લાગ્યું હતું કે ભારતીય મુસલમાનો લગભગ એક અવાજે અંગ્રેજોના શાસનની વિરુદ્ધ છે. તેઓ એવા તારણ પર પણ આવ્યા હતા કે ભારતમાં અંગ્રેજી રાજ સામે સૌથી મોટું જોખમ મુસલમાનો તરફથી છે. તેઓ સ્વાભાવિકપણે મુસલમાનો તરફ નજર રાખતા હતા.

આ બાજુ હિંદુઓમાં અંગ્રેજો માટે ખાસ કોઈ નફરત નહોતી. તુલસીદાસ જ કહી ગયા છે કે રાજા આવે ને જાય પ્રજાને શું ફરક પડે છે! વળી હિંદુઓએ પાછા ફરવાપણું હતું પણ નહીં. પાછા ફરવું હોય તો પાછા ફરીને ક્યાં જવું એ બાબતમાં કોઈ એકવાક્યતા હતી નહીં. નથી પેગંબર કે નથી પુસ્તક. દેશની ભૂમિને હિંદુ ભૂમિ કે શત્રુ ભૂમિ જેવી ઓળખો આપવી એ પણ તેને માટે કલ્પના બહારની વાત હતી. શાસ્ત્રમાં બતાવેલ શુદ્ધ ટકોરાબંધ હિંદુ કેવો હોય એનું ઉદાહરણ  આજ સુધી કોઈ હિંદુએ જોયું જ નથી. આમ હિન્દુના મનમાં અંગ્રેજ શાસન સામે કોઈ ઊંડી નફરત નહોતી. હિંદુઓને અંગ્રેજો સામે એક જ વાતે ફરિયાદ હતી અને તે સામાજિક રીતિરિવાજને લઈને. અંગ્રેજો એમાં હસ્તક્ષેપ ન કરે તો હિંદુઓ તરફથી અંગ્રેજોને ભય રાખવા માટે કોઈ કારણ નહોતું.

અંગ્રેજોએ રિયાસતો પાસેથી લશ્કર છીનવી લેવાનું શરૂ કરી જ દીધું હતું કે જેથી હિંદુઓમાં કોઈ શિવાજી ન પાકે અને મુસલમાનોમાં કોઈ કર્ણાટક ટાયગર ટીપુ ન પાકે. પાકે તો પણ લશ્કર અને શસ્ત્ર-સરંજામ ક્યાંથી લાવે? આ સિવાય તેમણે તક મળે ત્યાં રિયાસતો ખાલસા કરવા માંડી. તેમની ગણતરી ૧૯મી સદીના અંત સુધીમાં તમામ રિયાસતોને એક કે બીજે માર્ગે ખતમ કરી નાખવાની હતી. એક વાર રિયાસતોની ખસી કરી નાખવામાં આવે અથવા ખાલસા કરી નાખવામાં આવે એ પછી અંગ્રેજ રાજ સામે જે કોઈ ભય બચતો હતો એ પ્રજાકીય ભય જ બચતો હતો, રાજકીય કે લશ્કરી નહીં. આ મુદ્દાને સમજવાનો પ્રયાસ કરજો. આવડા મોટા દેશમાં, છ હજાર માઈલ્સ દૂરથી આવેલા મુઠ્ઠીભર વિદેશી શાસકોએ એવી વ્યવસ્થા કરી હતી કે તમને જે કોઈ ભય હતો એ પ્રજાકીય હતો; રાજકીય કે લશ્કરી નહોતો. પ્રજાકીય ભય તો હંમેશાં રહેતો હોય છે. કોઈ શાસક એનાથી મુક્ત નથી હોતો અને જો શાસન અન્યાય અને શોષણ કરનારું હોય તો પ્રજાકીય ભય વધારે રહેતો હોય છે.

પ્રજાકીય ભય પણ આગળ કહ્યું એમ મુસલમાનો તરફથી વધુ હતો. તેઓ લગભગ એક અવાજે અંગ્રેજોનો વિરોધ કરતા હતા. તેઓ બહારના મુસ્લિમ દેશો તરફ મદદની ગુહાર કરતા હતા અને કેટલાક જેહાદનો માર્ગ અપનાવતા હતા. મુસલમાનોની તુલનામાં હિંદુઓ તરફથી પ્રજાકીય ભય ઓછો હતો એ અંગ્રેજોનાં ધ્યાનમાં આવ્યું હતું. ૧૮૫૭ના વિદ્રોહમાં વસ્તીના પ્રમાણમાં મુસલમાનોનો સહભાગ હિંદુઓ કરતાં ઘણો વધુ હતો એ આ વાત સિદ્ધ કરે છે. એ સમયે મુસલમાનોની લડત ધાર્મિક વધુ હતી તો હિંદુઓની લડત સામાજિક વધુ હતી. રહી વાત રિયાસતોની તો ૧૮૫૭ના વિદ્રોહમાં ભાગ લેવા માટે દરેકનાં પોતાનાં અંગત કારણો હતાં જેમ કે ઝાંસીની રાણીનું લડવાનું કારણ દત્તક પુત્રને પાટવી કુંવર તરીકે માન્યતા અપાવવાનું હતું. રાષ્ટ્ર અને આઝાદીની તો ત્યારે કોઈ વાત જ નહોતી. એ તો એ વિદ્રોહની ઘટના પર પાછળથી પહેરાવવામાં આવેલો મુગટ છે, જેમ અત્યારે મુસ્લિમ ફકીર સાંઈબાબાને મુગટ પહેરાવીને તેમનું હિંદુકરણ કરવામાં આવી રહ્યું છે.

હવે મુસલમાનોમાં અંગ્રેજવિરોધી વલણની તીવ્રતાને કારણે અને હિંદુઓની અંગ્રેજો પરત્વેની ઉદાસીનતાને કારણે અથવા વિરોધમાં જોઈએ એટલી તીવ્રતાના અભાવના કારણે એક બીજું પરિણામ આવ્યું. ઈ. સ. ૧૮૦૦ની સાલ પછી ભારતમાં અંગ્રેજરાજ એટલી હદે મજબૂત થઈ ચૂક્યું હતું કે હવે તેને સદી-બે સદી હટાવવું મુશ્કેલ હતું. અંગ્રેજોએ ભારતમાં રાજકીય સ્થિરતા મેળવ્યા પછી શાસનનો નવો ઢાંચો દાખલ કરવા માંડ્યો. તેઓ તેમને ત્યાનું ન્યાયતંત્ર અને વહીવટીતંત્ર ભારતમાં દાખલ કરવા માંડ્યા અને એ સારુ પાશ્ચાત્ય શિક્ષણ લાગુ કર્યું કે જેથી ભારતીય અમલદારો મળી રહે. ૧૮૫૭ની સાલમાં વિદ્રોહ થયો ત્યાં સુધીમાં અંગ્રેજી શિક્ષણ મેળવેલી પહેલી પેઢી ભારતમાં આવી ગઈ હતી અને તે લગભગ સો ટકા હિંદુઓની હતી. સો ટકા હિંદુઓની, કારણ કે મુસલમાનો તો તીવ્રપણે અંગ્રેજોનો વિરોધ કરતા હતા અને તેમના બાળકોને મદરસાનું શિક્ષણ આપવાનો આગ્રહ રાખતા હતા.

હવે સરકારી નોકરી કરનારા ગુજરાતના નાગરોને અને ઉત્તરના કાયસ્થોને પર્શિયન ભાષા શીખવાની જરૂર નહોતી રહી. હવે અચકન અને ભદ્ર મુસલમાન પહેરતા એવી ફર કેપ પહેરવાની જરૂર નહોતી રહી. હવે અંગ્રેજી ભાષાનો દબદબો હતો. નોકરિયાત હિંદુ વર્ગે પારસીઓને અનુસરીને કોટ-પાટલુન અને પાઘડીનો સમન્વય કર્યો હતો. પગથી માથા સુધી અંગ્રેજ અને માથાની ઓળખ ભારતીય. ભારતને જુગાડુ દેશ તરીકે ઓળખાવવામાં આવે છે. આ પણ એક જુગાડ હતો. યાદ રહે, જુગાડ એ જ કરી શકે જેમાં લચીલાપણું હોય. જિદ્દ અને જુગાડ સાથે ન જાય. મુસલમાનો આવો કોઈ જુગાડ ન કરી શક્યા માટે નક્કર અંગ્રેજી રાજના નક્કર લાભોથી વંચિત રહેવા લાગ્યા.

ભારતમાં અંગ્રેજ રાજ એ નકારી ન શકાય એવી નક્કર વાસ્તવિકતા છે અને માટે ભારતીય પ્રજાને જે કોઈ નક્કર લાભ (અને ગેરલાભ પણ) થવાનો છે તે અંગ્રેજો દ્વારા જ થવાનો છે એ વાત મુસલમાનોને ૧૮૫૭ના વિદ્રોહમાં થયેલા પરાજય સુધી નહોતી સમજાઈ. ૧૮૫૭ સુધી તેઓ દારુલ હર્બ અને દારુલ ઇસ્લામની ચર્ચા કરતા રહ્યા. ત્યાં સુધી તેઓ હિજરત અને જેહાદના માર્ગને ફંફોસતા રહ્યા. ત્યાં સુધી તેઓ પાશ્ચાત્ય શિક્ષણને નકારતા રહ્યા.

૧૮૫૭ના વિદ્રોહની નિષ્ફળતાએ બે વાત સિદ્ધ કરી આપી. એક તો એ કે ભારતમાં અંગ્રેજ રાજ સદી-બે સદી માટેની વાસ્તવિકતા છે. હવે મુસલમાનોએ નક્કી કરવાનું હતું કે દારુલ હર્બમાં કઈ રીતે રહેવું? તેને નકારનારા અને તેની સામે સતત લડનારા ‘સાચા’ મુસલમાન તરીકે કે પછી અંગ્રેજોની રૈયત તરીકે? અને બીજું હિંદુઓ અંગ્રેજી રાજનો સ્વીકાર કરીને અથવા કહો કે તેને નહીં નકારીને તેનો લાભ લેવામાં એક પેઢીથી આગળ નીકળી ગયા હતા.

મુસલમાનોએ શું કરવું જોઈએ? હવે વાસ્તવિકતાનું ભાન થવા છતાં જેહાદ કરીને, અંગ્રેજોને તગેડીને, ફરી એકવાર મુસ્લિમ શાસન સ્થાપિત કરવનાં સપનાં જોવાં એ શેખચલ્લીનાં સપનાં હતાં. તો પછી શું કરવું જોઈએ? આનો જવાબ સર સૈયદ અહમદ ખાન લઈને આવે છે.

e.mail : ozaramesh@gmail.com

પ્રગટ :  ‘દૂધનું દૂધ, પાણીનું પાણી’ નામક લેખકની સાપ્તાહિક કટાર, ‘સંસ્કાર’ પૂર્તિ, “સંદેશ”, 10 મે 2020

પાકિસ્તાનું અર્થતંત્ર ખાડે ગયું છે, દેવાનાં બોજને કારણે બેવડ વળી ગઇ છે, કોરોનાનું જોખમ તો ખડું જ છે પણ છતાં ય તેણે પોષેલી આતંકવાદીઓની હરકતો આ સંજોગોમાં પણ યથાવત્ છે.

એક તરફ એવી હાલત છે કે આખી દુનિયા એક એવા યુદ્ધને જીતવા જોતરાઇ ગઇ છે જેમાં શત્રુ ન તો દેખાય છે કે વર્તાય છે પણ તેની સામે સતત લડતા રહેવું પડે છે. જો કે કોઇ પણ યુદ્ધની માફક કોરોના વાઇરસની સામે ચાલતું આ યુદ્ધ પણ ક્યારેક તો થંભી જશે અને અત્યારે આખી દુનિયા અત્યારે એ જ દિશામાં કામ કરી રહી છે. આ સંજોગોમાં મોટા ભાગના દેશો પોતાનું દેખીતું શક્તિ-પ્રદર્શન એટલે કે યુદ્ધને લગતી કોઇ બાબતોમાં રસ નથી લઇ રહ્યા, એ બધું ‘પૉઝ’ કરાયું છે ત્યારે આપણે છેલ્લા દસ દિવસમાં સૈન્યના પાંચ લડવૈયાઓની શહીદીના સમાચાર સાંભળ્યા, વળી બે આતંકીઓ પણ ઠાર થયા.

કાશ્મીરના કુપવારા ડિસ્ટ્રીક્ટના હંદવારામાં પાંચ જણ માર્યા ગયા અને તે પહેલાં કેરન ઓપરેશનમાં પણ જે થયું તે સાબિત કરે છે કે પાકિસ્તાનની ટેરર ફેક્ટરીઝને Covid-19 હોય કે ન હોય તેનાથી કોઇ જ ફેર પડતો નથી. આપણા આર્મીના વડા એમ.એમ. નારવણેએ એ વાતની પુષ્ટિ પણ કરી કે પાકિસ્તાન હજી પણ આતંકીઓને સરહદ પાર કરવાની સતત આ બાજુ ધકેલવાની પેરવીમાં જ છે. તેમને તો એમ સુધ્ધા લાગે છે કે પાકિસ્તાન કોરોના વાઇરસના રોગચાળાનો લાભ લઇને ભારત પર આતંકી હુમલો કરાવતાં ખચકાશે પણ નહીં કારણ કે ભારત અત્યારે કોરોનાથી બચવાની માથકૂટમાં છે. કાશ્મીરમાં ઑગસ્ટ મહિનાથી 370ની કલમ દૂર કરાઇ છે પણ ત્યાં પણ સંજોગોમાં કંઇ આમૂલ પરિવર્તન નથી આવી ગયું.

સરહદ પર જે આતંકી હુમલા ચાલુ છે તેને કારણે એમ બને કે ભારત ફાઇનાન્શિયલ એક્શન ટાસ્ક ફોર્સમાં (એફ.એ.ટી.એફ.) વધુ મજબૂત કેસ રજૂ કરે અને પાકિસ્તાનને આતંકી પ્રવૃત્તિઓને પ્રોત્સાહન આપવા માટે કોઇ પ્રકારની નાણાકીય સહાય ન મળે અને તે બ્લેકલિસ્ટ થાય તેવો પ્રયાસ કરે. જો કે એફ.એ.ટી.એફ.એ પાકિસ્તાનને ૨૭ મુદ્દાનો એક્શન પ્લાન ફેબ્રુઆરીમાં જ આપ્યો હતો અને તેને જો તેઓ નહીં અનુસરે તો તે બ્લેકલિસ્ટમાં મુકાઇ જશે, હાલમાં તેઓ ગ્રે લિસ્ટમાં છે, અને જૂન સુધીમાં નક્કી થવાનું હતું કે પાકિસ્તાન ગ્રે લિસ્ટમાં રહેશે કે બહાર આવશે પણ કોરોનાને કારણે પાકિસ્તાનને ચાર મહિનાની રાહત મળી છે.

જમ્મુ કાશ્મીરમાં જે હાલત છે તે જોતાં પાકિસ્તાન માટે સંજોગો વધુ કપરાં બન્યાં છે. ભારત જમ્મુ કાશ્મીરમાં ખડા થયેલા નવા આતંકી આઉટફિટ્સની સાબિતી આપી શકે એમ છે જેમ કે ધી રેઝિસ્ટન્સ ફ્રન્ટ – સરકારનું માનવું છે કે આ પણ પાકિસ્તાનના લશ્કર-એ-તોઇબા સાથે જોડાયેલી કડી જ છે. વળી કાશ્મીરમાં તેહરીક-ઇ-મિલાત-ઇ-ઇસ્લામી નામનું આતંકવાદી જૂથ સક્રિય થયું છે તેને વિષે પણ ભારત એફ.ટી.એફ.એ.ને જાણ કરે તેમ છે. કાશ્મીરમાં આતંકવાદી પ્રવૃત્તિઓ ઘટવાને બદલે વધી છે અને ભારતીય સુરક્ષા વિશેષજ્ઞોને મતે આ બધાં પાકિસ્તાનનાં કારસ્તાન જ છે. પાકિસ્તાનના વડાપ્રધાન ઇમરાન ખાનનું કહેવું છે કે ભારત આત્યારના સંજોગોનો ઉપયોગ કરીને પાકિસ્તાનને ટાર્ગેટ બનાવી રહ્યો છે.

પાકિસ્તાને લાઇન ઑફ કન્ટ્રોલની પાર સિઝફાયરનો ભંગ એક કરતા વધારે વાર કર્યો છે. કોરોના વાઇરસનો ભરડો વધારે સખત બની રહ્યો છે ત્યારે ભારતીય સુરક્ષા એજન્સીઝનું કામ બમણું થયું છે. સતત પડોશી દેશની ગતિવિધિઓ પર નજર રાખવી પડે છે. સુરક્ષા દળમાં નુકસાન થાય છે તો ટેક્નોલોજીકલી પણ પાકિસ્તાન ભારતને પજવવાનું છોડતું નથી. આરોગ્ય સેતુ એપની નકલ કરીને પાકિસ્તાની ઇન્ટેલિજન્સ એજન્સીઝ ભારતીય ડિફેન્સ પર્સોનલ્સ પાસેથી માહિતી કઢાવવાનો પ્રયાસ પણ કર્યો. ફેક ટ્વિટર હેન્ડલ પણ પાકિસ્તાનની ભારત વિરોધી વ્યૂહરચનાનો એક ભાગ હતા. 

એક તરફ કરુણાનાં કિસ્સા, વેક્સીન બનાવવા માટે મથતા સંશોધકો, કુટુંબ પાસે પહોંચવા આકળા થઇ રહેલા મજૂરોની જિંદગીઓ રોજ આપણી નજર સામે જીવાય છે તો બીજી તરફ પાકિસ્તાન અને તેણે પોષેલા આતંકીઓ છે જે એ જ કરી રહ્યા છે જે હંમેશાં કરતા આવ્યા છે.

બાય ધી વેઃ

રોગચાળો એક એવી સ્થિતિ છે જેમાં ભલભલી મહાસત્તા પોતાની માનસિક સ્વસ્થતા ખોઇ બેસે, જાહેરમાં એવું ય બોલી દે કે જંતુનાશક ઇન્જેક્ટ કરવા જોઇએ તો કોઇ તેલનાં ભાવ તળિયે બેઠા હોવાથી માથે હાથ દઇને બેસે તો કોઇ રાજ્યોમાં સત્તા બદલાવે કારણ કે ત્યાં વહીવટ બરાબર ન થતો હોય પણ પાકિસ્તાન કોણ જાણે શા માટે કોરોના વાઇરસની ગંભીરતા નથી સમજી રહ્યો. એક તરફ બેવડ વાળી દે તેવું દેવું છે, પૈસા પૂરા પાડી શકે તેવી એફ.એ.ટી.એફ.નાં ગ્રે લિસ્ટમાંથી બહાર આવવા પાકિસ્તાન તરફડિયા મારી રહ્યો છે, પણ છતાં ય આતંકી હુમલા, ભારતીય સૈન્યને નુકસાન પહોંચાડવાનાં બધા જ પ્રયાસો ચાલુ રાખે છે.

પ્રગટ : ‘બહુશ્રૃત’ નામક લેખિકાની સાપ્તાહિક કટાર, ’રવિવારીય પૂર્તિ’, “ગુજરાતમિત્ર”, 10 મે 2020