હિરલ, ધોરણ ૯માં અભ્યાસ કરતી સાબરકાંઠાના એક ગામની કિશોર વયની વિદ્યાર્થિની છે. કિશોર વયના અનેક પ્રશ્નો હોય છે. આપણે સૌ તેના વિશે જાણીએ છીએ. આઠમા ધોરણમાં ભણતી, નવમા ધોરણમાં ભણતી વિદ્યાર્થિનીઓ આ સમયે જ માસિક ધર્મમાં પ્રવેશતી હોય છે. એ સમયે જો તેમને યોગ્ય શિક્ષણ આપવામાં ન આવે તો કેવી અવૈજ્ઞાનિક માન્યતાઓ સાથે તેમની પુખ્તતાની શરૂઆત થતી હોય છે તે તો આપણે સમજવું રહ્યું.
માસિક ધર્મની સાથે અનેક ધાર્મિક અંધશ્રદ્ધાઓ જોડાયેલી છે. પરંતુ તેની સાથે સાથે બીજી પણ કેવી તદ્દન હાસ્યાસ્પદ, પણ કેવો ગંભીર પ્રશ્ન સર્જી શકે છે, તેવી માન્યતાઓ હજુ આજના ૨૧મી સદીના સમયમાં પણ આપણાં ગામડાંઓમાં અને કદાચ શહેરોમાં પણ પ્રવર્તી રહી છે. હિરલ જ્યારે પ્રથમ વખત માસિક ધર્મમાં આવી ત્યારે તેને તે વિષયની કોઈ સમજ નહોતી. શાળાનો યુનિફોર્મ બગડ્યો એ સમયે એને ખબર પડી કે કંઈક એની સાથે બન્યું છે કે જેની એના મિત્રો મજાક ઉડાવી રહ્યાં છે. જ્યાં સુધી યોગ્ય જાણકારી ના હોય ત્યાં સુધી હિરલમાં એનો કોઈ સંકોચ પણ નહોતો. પરંતુ જ્યારે વર્ગના પુરુષ સહપાઠી વિદ્યાર્થીઓએ પણ તેની મજાક ઉડાવવાનું ચાલુ કર્યું, ત્યારે હિરલને લાગ્યું કે આ કંઈક ગંભીર બાબત છે. હિરલને પોતાની બહેનપણીઓ પાસેથી આ બાબતની અડધીપડધી માહિતી મળી. ઘરમાં તો આ બાબત વિષય વૈજ્ઞાનિક ચર્ચાને તો કોઈ અવકાશ જ નથી હોતો. અને બહેનપણીઓ પાસેથી જે જાણવા મળ્યું તે મુજબ તેના મનમાં એ માન્યતા ઘર કરી ગઇ કે પ્રથમ વાર માસિક ધર્મમાં આવ્યા હોય એ સમય જો કોઇ પુરુષનો સ્પર્શ થઈ જાય તો ગર્ભ રહી જાય. આ બાબત એના મનમાં એટલી હદે ઘર કરી ગઈ કે તેના માટે શાળાએ જવું પણ મુશ્કેલ બની ગયું.
હું જાણું છું ત્યાં સુધી લગભગ ધોરણ આઠ, ધોરણ નવ, સુધીમાં આ બાબત વિશે અભ્યાસક્રમમાં આવી જાય છે. પરંતુ જો શહેરની શાળાઓમાં જ આ વિશે વૈજ્ઞાનિક રીતે ભણાવવામાં આવતું ન હોય તો ગામડાંની શાળાઓમાં પુરુષ શિક્ષક આ વિશે કેવી રીતે બાળકોને વૈજ્ઞાનિક સમજણ સાથે ભણાવી શકે! પરિણામે જે સદીમાં આપણે ચંદ્ર ઉપર યાન મોકલવાની વાત કરી રહ્યા છીએ એ જ સમયમાં આવા પ્રશ્નોથી ઘેરાયેલી અનેક વિદ્યાર્થિનીઓ પોતાનો અભ્યાસ બગાડે છે.
સાબરકાંઠા જેવા જિલ્લાના કોઈ ગામમાં આમ પણ દીકરીઓને ભણવા માટેનો ઉત્સાહ ઓછો જ હોય છે. હિરલ જેવી વિદ્યાર્થિની જો શાળાએ ના જાય તો એના વાલી માટે તો કદાચ આ ખુશીની જ વાત છે કે તે હવે ઘરના કોઈ કામમાં મદદરૂપ થઈ શકશે. હિરલે શાળાએ જવાનું છોડી દીધું છે. જેની નોંધ પણ એના પરિવારમાં લેવાઇ નહીં.
તો કોઈક રીતે શાળાના એક મહિલા શિક્ષકના ધ્યાનમાં આ વાત આવી. તેમણે અંગત રીતે રસ લઈને હિરલને ઘરે જઈને સમજાવ્યું. આ બાબત વિષય એને આપી શકાય તેટલું જ્ઞાન આપવાની કોશિશ કરી. હિરલનું ભણવાનું આજે તો ફરીથી શરૂ થયું છે. પરંતુ હિરલ જેવી કેટલી વિદ્યાર્થિનીઓને આવાં કોઈ મહિલા શિક્ષક મળતાં હશે જે અંગત રસ લઈને તેમનું ભણવાનું ચાલુ રખાવી શકે. અલબત્ત હું જાતીય શિક્ષણનું સમર્થન નથી કરતી. પરંતુ તંદુરસ્ત ચર્ચા સાથે યોગ્ય રીતે શારીરિક શિક્ષણ અપાય, તેની તરફેણ કરું છું. જેથી કરીને હિરલ જેવી અનેક વિદ્યાર્થિનીઓનું જે ગેરમાન્યતા સાથે ભણવાનું છૂટી રહ્યું છે, કમ સે કમ એ રીતે તો ના છૂટે!
(હિરલને સમજાવનાર મહિલા શિક્ષક સાથેની વાતચીત પરથી)
[ઑલ ઇન્ડિયા ડી.એસ.ઓ.]
E-mail : vaghelarimmi@gmail.com
સૌજન્ય : “અભિદૃષ્ટિ”, અંક 144 – વર્ષ 13 – નવેમ્બર 2019; પૃ. 24
