આપણા દેશમાં હજુ આજે પણ રમતગમતની પ્રવૃત્તિને શિક્ષણ ક્ષેત્ર સાથે જોઈએ તેટલા પ્રમાણમાં જોડવામાં નથી આવતી. શાળા-કૉલેજમાં રમત-ગમત માટેનું મેદાન હોવું એ એક સ્વપ્નની વાત બની ગઈ છે. અલબત્ત આપણા દેશમાં એવી અનેક પ્રતિભાઓ છે કે જો તેમને શાળા કૉલેજ જીવન દરમિયાન તક મળે તો તે રમતગમત ક્ષેત્રે ઉજ્જ્વળ કારકિર્દી બનાવી શકે તેમ છે. જે વિદ્યાર્થીઓ રમત-ગમત માટે પોતાનો સમય આપે છે, તેમની સામે અંતે કેવી જટિલ પરિસ્થિતિ ઊભી થાય છે, તેનો એક દાખલો જોઈએ.
’દંગલ’ કે ’મેરીકોમ’ જેવી ફિલ્મ આવે, તો આપણને સૌને તે જોવી ગમે છે, પરંતુ હજુ પણ છોકરીઓ – વિદ્યાર્થિનીઓ, કુસ્તી, બૉક્સિંગ કે કબડ્ડી જેવી રમતગમતમાં ભાગ લે, તેમાં આગળ વધે, એ હજુ પણ આપણા સામાજિક માળખામાં અસ્વીકાર્ય બાબત છે. સોનલ અમદાવાદની એક કૉલેજમાં અભ્યાસ કરે છે. તે કૉલેજકક્ષાએ અને જિલ્લાકક્ષાએ બૉક્સિંગની રમતમાં ઉત્તમ દેખાવ કરી ચૂકી છે. બી.એ.ના સેમિસ્ટર-૧માં તેને કૉલેજની આંતરિક પરીક્ષામાં એટીકેટી આવેલી છે. કૉલેજનું પ્રથમ વર્ષ તેણે જે કૉલેજમાં પૂર્ણ કર્યું, ત્યાં તેને હંમેશાં એવું લાગતું હતું કે તેને રમવાની તક નથી મળી રહી. બીજા વર્ષમાં તેણે કૉલેજ બદલી. હાલ તેણે શહેરની મધ્યમાં આવેલી એક જાણીતી કૉલેજ કે જ્યાં રમતગમતને પ્રોત્સાહન આપવામાં આવે છે ત્યાં પ્રવેશ લીધો છે. જો કે તેની આ માન્યતા પણ સાચી હોય તેવું માનવા માટે કોઈ સ્પષ્ટ કારણ નથી. તેમ છતાં કૉલેજના મેદાનને જોઈને તેણે પોતાની આ ધારણા બાંધી હતી.
હવે પ્રશ્ન કંઈક આવો છે. તેણે પોતાનું સેમિસ્ટર-૧ અને સેમિસ્ટર-૨ એક કૉલેજમાંથી પૂરું કર્યું છે. અને અત્યારે હાલ સેમિસ્ટર-૩માં અલગ કોલેજમાં અભ્યાસ કરે છે. સેમિસ્ટર-૧માં આંતરિક પરીક્ષામાં તેને અગાઉ જણાવ્યા મુજબ એટીકેટી આવેલી છે. હવે આ એટીકેટીની પરીક્ષા એણે કઈ કૉલેજમાંથી પાસ કરવી તે સૌથી મોટો પ્રશ્ન છે. જૂની કૉલેજ કે જ્યાં તેનો અભ્યાસ થયો છે, તે કૉલેજના સત્તાધીશો તેને કહે છે કે હવે આ કૉલેજ સાથે તમારે કોઈ લેવાદેવા નથી. તો નવી કૉલેજનું તંત્ર કહે છે કે તમારે જે કૉલેજમાંથી એટીકેટી આવી હોય તે જ કૉલેજમાંથી પરીક્ષા આપવી પડે. સોનલ એક કૉલેજથી બીજી કૉલેજ, અત્યાર સુધી ધક્કા ખાઈ રહી છે, પરંતુ એને એ વાત સમજાઈ નથી રહી કે તેણે પોતાની આંતરિક પરીક્ષા કઈ કૉલેજમાંથી આપવી જોઈએ. સોનલે અનેક વાર યુનિવર્સિટી કાર્યાલયનો પણ સંપર્ક કરવાની કોશિશ કરી. યુનિવર્સિટીમાં જેમને પણ મળવાનું થયું. તેમણે કહ્યું કે કુલપતિને મળો, પરંતુ કુલપતિને મળવું એ તો કોઈ મોટા રાજકીય નેતાને મળવા કરતાં પણ અઘરું છે. કૉલેજની આંતરિક પરીક્ષામાં એટીકેટી, સોનલ અભ્યાસમાં નબળી હોવાના કારણે નથી આવી, પરંતુ જે દિવસે કૉલેજની જે-તે વિષયની આંતરિક પરીક્ષા હતી, તે જ દિવસે તેની બૉક્સિંગની મૅચ પણ હતી. તેને મનમાં હતું કે કૉલેજ મારી આટલી સ્થિતિ વિશે વિચારીને યોગ્ય માર્ગદર્શન આપશે. પરંતુ હજુ સુધી એવું કંઈ મદદરૂપ થાય, તેવું બન્યું નથી. ઊલટાનું ધક્કા અને અપમાન વધ્યાં છે.
સોનલના ઘરમાં પણ બૉક્સિંગ રમવા માટે મનાઈ ફરમાવવામાં આવેલી છે. પરિવારની ઇચ્છા વિરુદ્ધ જઈને પણ સોનલ બૉક્સિંગમાં ઉત્તમ દેખાવ કરી રહી છે, પરંતુ જે રીતે રમવાના કારણે કોલેજના અભ્યાસમાં અડચણો ઊભી થઈ રહી છે તેનાથી આવનારા દિવસોમાં તે બૉક્સિંગ રમવાનું છોડી દે, તો કોઈ નવાઈની વાત નથી. બંને કૉલેજનાં તંત્ર, આ પ્રશ્નો બાબતે સોનલને યોગ્ય માર્ગદર્શન આપવામાં નિષ્ફળ ગયાં છે. તો યુનિવર્સિટી તંત્ર પાસે આવો કોઈ પ્રશ્ન ઊભો થાય, તો તે અંગેની કોઈ જ માર્ગદર્શિકા નથી અને જો હોય તો વિદ્યાર્થીઓ કે કોલેજના વહીવટકર્તાઓને તેના વિશે જાણકારી નથી. અમદાવાદના એક મધ્યમ વર્ગીય પરિવારમાંથી આવતી વિદ્યાર્થિની માટે આ બંને કૉલેજો અને યુનિવર્સિટી સુધી પહોંચવા માટે કેટલું વાહન ભાડું અને કેટલી યાતનાઓ સહન કરવી પડતી હશે, તેનો હિસાબ તો આપણે ક્યારે ય લગાવતા નથી. માંડ માંડ કૉલેજ સુધી ભણવા માટેની તક મળી હશે. ત્યાં જો આવો પ્રશ્ન ઊભો થાય, તો સોનલનો અભ્યાસ ચાલુ રહી શકશે કે કેમ તે પણ મોટો પ્રશ્ન છે.
ઑલ ઇન્ડિયા ડી.એસ.ઓ.
e.mail : vaghelarimmi@gmail.com
સૌજન્ય : “અભિદૃષ્ટિ”, ઑક્ટોબર 2019; પૃ. 24
