અમેરિકામાં રાજકીય સ્થિતિ અકલ્પનીય બની રહી છે અને અમેરિકનો શરમ પણ અનુભવી રહ્યા છે. એક બાજુ કાયદો અને કાયદાનું રાજ છે અને બીજી બાજુ લોકશાહી છે જેમાં મતદારને પોતાની પસંદગીની વ્યક્તિને ચૂંટવાનો અધિકાર છે. કાયદા અને કાયદાના પાલનની યંત્રણા તેમ જ ન્યાયતંત્ર એટલાં શક્તિશાળી અને સ્વતંત્ર છે કે ચમરબંધીને પણ જેલભેગા કરી શકે અને નાગરિકને એટલું અબાધિત લોકતાંત્રિક સ્વાતંત્ર્ય છે કે તે ગામના ઉતાર જેવા માણસને પણ ચૂંટી શકે.
અહીં એક પ્રશ્ન થવો સ્વાભાવિક છે. માણસ ગામના ઉતાર જેવો હોય, નીચ હોય, સજાપાત્ર ગુના કર્યા હોય, સત્તાના દુરુપયોગ કરવાના ગુના માટે અભિયોગ (ઇમ્પીચમેન્ટ) ચાલ્યો હોય, જેલમાં ગયો હોય અથવા આરોપ જોતાં જેલ નિશ્ચિત હોય તો એવો માણસ ચૂંટણી કઈ રીતે લડી શકે? સત્તા તો બહુ દૂરની વાત છે.
આ જ તો મોકાણ છે. અમેરિકન બંધારણ મુજબ આવા માણસ પાસેથી અપેક્ષા રાખવામાં આવી છે કે તે નૈતિક ધોરણે ચૂંટણી લડે જ નહીં અને જો તે ચૂંટણી લડે તો નાગરિકો એવા માણસને ચૂંટે નહીં. એવો કોઈ નીચ માણસ ઓછો હોય જે ગુનેગાર સાબિત થયા પછી પણ શરમાયા વિના ચૂંટણી લડે અને જો કોઈ બેશરમ એવું કરે તો પણ લોકો થોડા એવા બેવકૂફ હોય કે નીચને મત આપીને ચૂંટે! ઉમેદવાર અને નાગરિક એમ બન્ને પાસેથી વિવેકની અપેક્ષા રાખવામાં આવી છે.
અમેરિકન રાજકારણમાં અત્યાર સુધી અપેક્ષાએ પરિણામ આપ્યું છે. ૧૯૭૪માં ભૂતપૂર્વ પ્રમુખ રિચાર્ડ નિકસને અને ૧૯૭૩માં ભૂતપૂર્વ ઉપપ્રમુખ સ્પીરો એગન્યુએ ભ્રષ્ટાચારના આરોપ થતાં રાજીનામાં આપી દીધાં હતાં. ૧૯૮૪માં ગેરી હાર્ટ નામના પ્રમુખપદના ઉમેદવાર સામે લગ્નબાહ્ય જાતીય સંબંધોનો આરોપ થતાં તેઓ પ્રમુખપદની ચૂંટણીમાંથી ખસી ગયા હતા. બીજા એક કાઁગ્રેસમેન એન્થની વેઈનરે સેક્સ સ્કેન્ડલ બહાર પડતાં ૨૦૦૫માં કાઁગ્રેસમાંથી રાજીનામું આપી દીધું હતું. આ લોકોએ એ પછી ક્યારે ય ચૂંટણી લડી નહોતી એટલે અમેરિકન નાગરિકને વિવેક કરવાનો વખત નહોતો આવ્યો.
પણ આ વખતે ભૂતપૂર્વ અમેરિકન પ્રમુખ ડોનાલ્ડ ટ્રમ્પ સામે ગંભીર આરોપ છે, બે ઇમ્પીચમેન્ટ થયા છે અને ત્રણ આરોપમાં પ્રથમદર્શની કેસ છે એમ સ્વીકારીને અદાલતે આરોપનામાં દાખલ કર્યાં છે. હજુ એક કેસ ઊભો છે અને તેમાં પણ તેની સામેના આરોપ અદાલત સ્વીકારે એવી શક્યતા છે. એમાં સૌથી મોટો ગુનો તો ૨૦૨૧ની ઘટના છે. પ્રમુખપદની ચૂંટણીમાં ડેમોક્રેટિક પાર્ટીના જો બાયડન સામે ટ્રમ્પ હારી ગયા ત્યારે તેમણે પરિણામ સ્વીકારવાની જ ના પાડી દીધી હતી અને સમર્થકોને ઉશ્કેર્યા હતા કે ચૂંટણીમાં ઘાલમેલ કરવામાં આવી છે અને તેઓનો ઈરાદો શ્વેત ખ્રિસ્તી અમેરિકનો પાસેથી સત્તા છીનવી લેવાનો છે. ટ્રમ્પે કહ્યું હતું કે તેઓ શ્વેત ખ્રિસ્તીઓનું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે અને માટે સત્તાબહાર કરવામાં આવ્યા છે. ટ્રમ્પની ઉશ્કેરણીથી કેટલાક લોકો જ્યાં અમેરિકન સચિવાલય આવેલું છે એ કેપિટલ હિલના મકાન પર ચડી ગયા હતા અને ભાંગફોડ કરી હતી. છઠ્ઠી જાન્યુઆરી ૨૦૨૧નો એ દિવસ અમેરિકન ઇતિહાસમાં એ કાળો દિવસ હતો.
ટ્રમ્પની જેલ લગભગ નિશ્ચિત છે, પણ આશ્ચર્યની વાત એ છે કે ટ્રમ્પ પ્રમુખપદની ચૂંટણી ફરીવાર લડવાના છે અને અમેરિકામાં ચૂંટણી પૂર્વે યોજાતી પ્રાઈમરીમાં ટ્રમ્પ રિપબ્લીકન પાર્ટીના તેમના પ્રતિસ્પર્ધી ઉમેદવારો કરતાં ઘણાં આગળ છે. અમેરિકામાં રિવાજ એવો છે કે પ્રમુખપદની ચૂંટણી પૂર્વે બન્ને મુખ્ય રાજકીય પક્ષોમાં ઉમેદવારની પસંદગી માટે રાજ્યોમાં ચૂંટણીઓ યોજાય છે જેને પ્રાઈમરીઝ કહેવામાં આવે છે. પ્રાઈમરીઝમાં જે સૌથી વધુ મત મેળવે તેને પક્ષ સત્તાવાર રીતે પક્ષના પ્રમુખપદના ઉમેદવાર જાહેર કરે છે. અત્યારે રિપબ્લિકન પાર્ટીના કુલ ૧૪ ઉમેદવાર મેદાનમાં છે અને તેમાં ટ્રમ્પ આગળ છે. આશ્ચર્યની વાત એ છે કે જ્યારે પણ ટ્રમ્પને પ્રથમ નજરે દોષી ઠરાવવામાં આવે છે ટ્રમ્પની લોકપ્રિયતામાં વધારો થઈ રહ્યો છે. ટ્રમ્પ તેમના પ્રતિસ્પર્ધી કરતાં બે ડગલાં આગળ જાય છે.
ટ્રમ્પ સામેનું ત્રીજું આરોપનામું સ્વીકારાયું ત્યારે લંડનથી પ્રકાશિત થતા ‘ધ ગાર્ડિયન’ નામનાં અખબારે મથાળું બાંધ્યું હતું કે પ્રમુખપદની આવતી ચૂંટણીમાં દરેક નાગરિક જજ હશે. એ નાગરિક પણ હશે અને ન્યાયાધીશ પણ હશે. જે માણસ નીચ છે, નફ્ફટ છે, બેશરમ છે, માથાભારે છે, કાયદા મુજબ ગુનેગાર હોય તો ભલે ગુનેગાર રહ્યો; પણ એ અમારો નેતા છે અને એવો માણસ જ અમને સત્તામાં જોઈએ છે. અમને મર્યાદામાં માનનારો સભ્ય અને સંસ્કારી માણસ પ્રમુખ તરીકે નથી જોઈતો, પણ માથાભારે માણસ જોઈએ છે જે શ્વેત ખ્રિસ્તીઓનું રાજ્ય સ્થાપી આપે અને મુસલમાનો, કાળાઓ, એન.આર.આઈ.ઝ જેવા વિદેશથી આવીને અમેરિકામાં સ્થાયી થયેલા વસાહતીઓ, કાયદાના રાજમાં માનનારા ઉદારમતવાદીઓને દબાવીને રાખે. સીધાદોર કરે અને મોકો મળે ત્યારે અમેરિકામાંથી તેમને ખદેડી કાઢે. અમેરિકાના લોકતાંત્રિક ઇતિહાસમાં પહેલીવાર એવું જોવા મળી રહ્યું છે કે નાગરિકોના એક ખાસ્સા મોટા વર્ગે નીચતાને સ્વીકૃતિની મહોર મારી છે.
ગર્વ સે કહો હમ નીચ હૈ અથવા અમે તો નીચતાના પૂજારી છીએ એવું નાગરિકો એક દિવસ કહેશે, એટલું જ નહીં એવા માણસને પ્રમુખ બનાવવા સુધી રાજકીય સક્રિયતા દેખાડશે એની કલ્પના ક્યારે ય કોઈએ નહોતી કરી. અનુમાન તો એવું હતું કે જાહેરજીવનમાં કોઈની શિથીલતા પકડાઈ જાય તો એ માણસના જાહેરજીવનનો એની મેળે જ અંત આવી જાય. એવો માણસ ચૂંટણી લડે નહીં અને લડે તો લોકો મત આપે નહીં.
પ્રાઈમરીઝમાં ટ્રમ્પની સફળતા જોતાં તેઓ રિપબ્લિકન પક્ષના પ્રમુખપદના સત્તાવાર ઉમેદવાર બને તો આશ્ચર્ય નહીં. પ્રમુખપદની ચૂંટણીમાં તેઓ ચૂંટાઈ આવે અને ફરીવાર પ્રમુખ બને તો પણ આશ્ચર્ય નહીં. અને શક્યતા તો પૂરી છે કે તેમને જેલની સજા પણ થાય. જો આમ બને તો અમેરિકાની સ્થિતિ કેવી થાય? રિપબ્લિકન પાર્ટીમાં આ વાતે કેટલાક લોકો ચિંતિત છે. રિપબ્લિકન પાર્ટી સામાજિક અને ધાર્મિક બાબતે રૂઢિચુસ્ત જરૂર છે, પણ નીચતાની સમર્થક નથી. ટ્રમ્પની સાથે પાર્ટીના સમર્થકો પણ નીચતાની દિશામાં એક ડગલું આગળ ગયા છે અને એ તેમને માટે ચિંતાનો વિષય છે. પક્ષ પાછળ રહી ગયો છે અને ટ્રમ્પ અને તેમના સમર્થકો પાર્ટીને લઈને આગળ નીકળી ગયા છે.
કૅરી લેક નામની એક અમેરિકન ટી.વી. એન્કરની ઝેર ઓકવાની ક્ષમતા જોઇને ટ્રમ્પે તેને શાબાશી આપી અને એવો સંકેત આપ્યો કે તે તેમની ઉપપ્રમુખપદની ઉમેદવાર હોઈ શકે છે. પછી શું જોઈએ. કેરીબહેન એટલા ગેલમાં આવી ગયાં કે તેમણે જાહેરમાં અભિપ્રાય આપ્યો કે સ્ત્રીનું સ્થાન સમાજમાં પુરુષ કરતાં ઉતરતું છે અને હોવું પણ જોઈએ. સ્ત્રી-પુરુષ સમાનતા હંબક છે.
આવા યુગની કલ્પના કરી હતી?
પ્રગટ : ‘કારણ તારણ’, નામક લેખકની કટાર, ‘રસ રંગ પૂર્તિ’, “દિવ્ય ભાસ્કર”, 13 ઑગસ્ટ 2023
