ગુલઝારનાં ઉર્દૂ કાવ્યોના રકશંદા જલીલના અંગ્રેજી અનુવાદ પરથી. સ્રોત : thequint.com
પ્રસ્તાવના
મુરારિલાલના કપાળની કરચલીઓ પૂરી ભૂંસાતી નથી
મુરારિલાલને ચિંતાઓ ઘણી છે
જો કોઇ એમને પૂછે કે દુબળા કેમ છો, તો કહે છે :
“મને કાયમ શહેરની બીક લાગ્યા કરે છે!”
ફરિયાદ કરવી ને ચિડિયાપણું હવે આદત બની ગયાં છે
મુરારિલાલના કપાળની કરચલીઓ પૂરી ભૂંસાતી નથી!
મુરારિલાલ ને નોટબંધી
મુરારિલાલના કપાળની કરચલીઓ પૂરી ભૂંસાતી નથી
દુનિયા બદલાઈ ગઈ છે પણ એટલી બધી ય નહીં
માત્ર થોડી ચલણી નોટો બદલાઈ છે
એમના રંગની માફક
કોઈ કોઈ રેલવે સ્ટેશનનાં પાટિયાં
ને શાસકોના ચહેરા
જૂનાં પોસ્ટર બદલાયાં છે
ને અમુક ગાડીઓનાં મોડલ પણ!
કન્હૈયા, છોલેવાળો હજુ ય
ફૂટપાવડી પરથી છોલે વેચે છે
ભિખુ મોચીનો દીકરો ય મોચી છે
ત્યાં બેસી સ્લિપર સાંધે છે
દુનિયા બદલાઈ ગઈ છે પણ એટલી બધી ય નહીં
મુરારિલાલના કપાળની કરચલીઓ પૂરી ભૂંસાતી નથી.
•
મુરારિલાલને ખેડૂતોની આત્મહત્યા ને દેવાની ચિંતા
મુરારિલાલના કપાળની કરચલીઓ પૂરી ભૂંસાતી નથી
ગાજવા સાથે કેટલી દલીલો કરી
એણે પીધે જ રાખ્યું, તો ય હોંશ ગુમાવ્યો નહીં
હસતો રહ્યો ને લૂણ ચાટતો રહ્યો
આ વખતે એણે નાણા ધિરનાર પાસેથી અધધ રકમ વ્યાજે લીધેલી
“તું જમીન ખોવાનો છે . . . અંગૂઠાનું નિશાન લગાવી દીધું છે તેં!”
એ હસ્યો . . .
“અંગૂઠાનું નિશાન લગાવતો હતો
પણ આ વખતે મેં અંગૂઠો હલાવી દીધો છે!”
કહી ફરી એકવાર હસ્યો
ને એ જ રાત્રે એણે આત્મહત્યા કરી લીધી
મુરારિલાલના કપાળની કરચલીઓ પૂરી ભૂંસાતી નથી.
હું મા પાસેથી આ શિખ્યો હતો
કે જ્યારે જમવા બેસીએ
ત્યારે પોતાની થાળીમાંથી રોટલીનો એક ટુકડો તોડી
બિલાડીને આપવો
નહીં તો એ ઘુરકવાનું શરૂ કરી દે
“ના આપીએ તો શું થાય?”
“એ છલાંગ મારીને ઝૂંટવી લે
ભુલીશ નહીં એ માંસાહારી છે.”
થોડા દિવસોમાં અમારા આંગણામાં કૂતરા ભેગા થવા લાગ્યા
કોઈકવાર અમે રોટલીનો ટુકડો ઉછાળતા
ને ક્યારેક માંસની બોટી પણ
“ના નાખીએ તો શું થાય?” તો એ ઘૂરકે ને ભસે પણ
હવે અમે શહેરમાં ફ્લેટમાં રહેવા આવ્યા છીએ
હવે પિતા કહે છે :
“તારા નામનો એક ચેક આવ્યો છે;
ટેક્સ બાદ કરી ને ચૂકવી દેજે બાકીનું.”
“એમ ના કરું તો?”
“આપણે ખાતા હતા ત્યારે શું થતું એ યાદ નથી?”
મુરારિલાલના કપાળની કરચલીઓ પૂરી ભૂંસાતી નથી.
•
મુરારિલાલને ય ટેક્સ અને શાસનની સમસ્યાઓ છે
હું બે કૂતરા રાખતો હતો
એક છોટુ ને બીજો મોટુ
જ્યારે ડાઈનિંગ ટેબલ પર બેસતો
એ પણ મારી બાજુમાં બેસી જતા
કારણ કે એમને રોટલીનો ટુકડો ને માંસની બોટી મળતી
લાંબો સમય મેં એમને કંઈ આપ્યું નહીં
મોટાએ નાનાને કહ્યું: “જો ટેક્સમાંથી એ કંઈ બચાવી શકે તો
કદાચ આપણને આપે.”
મુરારિલાલના કપાળની કરચલીઓ પૂરી ભૂંસાતી નથી.
•
એને આશા છે કે રસ્તા પરના ખાડા
પુરાઈ જશે એક દિવસ
ને રસ્તા લિસ્સા થઈ જશે
પણ એના કોલ્હાપુરી ચપ્પલનો તૂટી ગયેલો
અંગૂઠો હજુ સંધાયો નથી
ચાલે ત્યારે એને પગ ઘસડીને ચાલવું પડે છે.
મુરારિલાલના કપાળની કરચલીઓ પૂરી ભૂંસાતી નથી.
•
મુરારિલાલ રમી રમે છે
પણ એની ફરિયાદ છે કે એને ક્યારે ય ‘જોકર’ મળતો નથી
દરેક વખત જ્યારે એ પત્તાની કૅટમાંથી પત્તું ખેંચે છે
ત્યારે મોટેથી સૂત્ર પોકારે છે :
“ઓ માલિક, આવો
મારું બગડેલું કિસ્મત સુધારો!”
હવે એને આદત પડી ગઈ છે
વોટ નાખવા જાય છે ત્યારે પણ
એ જ સૂત્ર પોકારે છે
“ઓ માલિક, આવો
મારું બગડેલું કિસ્મત સુધારો!”
મુરારિલાલના કપાળની કરચલીઓ પૂરી ભૂંસાતી નથી.
•
ફુગાવો, ગરીબી અને બેદરકારી
મુરારિલાલના કપાળની કરચલીઓ પૂરી ભૂંસાતી નથી!
પૃથ્વીનો બે તૃતિયાંશ હિસ્સો દરિયાથી ઢંકાયેલો છે
આપણા દેશનાં આ પાણી પર, આપણી નદી ને ઝરણામાં,
વહાણો તરે છે.
એમાં આપણે નાહીએ છીએ ને કપડાં ધોઈએ છીએ
એમની પર હોડીઓ ફરે છે, બંધ બંધાય છે
ઘણાં તળાવો પણ છે
વરસાદી પાણીના સંગ્રહ માટે પાળા છે
પાણી, પાણી ને વધુ પાણી છે!
પણ મારા નળમાં પાણી કેમ નથી?
મુરારિલાલના કપાળની કરચલીઓ પૂરી ભૂંસાતી નથી!
•
મુરારિલાલના કપાળની કરચલીઓ પૂરી ભૂંસાતી નથી!
બધું કેટલું મોંઘું થઈ ગયું છે, મારા મિત્રો
કિંમતો આસમાને છે
મારી દીકરીનાં લગ્ન લીધેલાં છે
મહામુસીબતે એનું ‘મંગળસૂત્ર’ કરાવ્યું છે
દહેજમાં એને બીજું શું આપું?
થોડી ડુંગળી ઉમેરી દઉં?
એની કિંમત સોના જેટલી જ છે
મુરારિલાલના કપાળની કરચલીઓ પૂરી ભૂંસાતી નથી!
•
ગઈકાલે
અમારા મહોલ્લામાં
મોટી રાજનૈતિક મિટિંગ હતી
ખેડૂતો અને મજૂરોના તમામ નેતાઓ આવેલા
રસ્તો મર્સીડીઝ ગાડીઓથી ચક્કાજામ હતો
મુરારિની ફરિયાદ છે કે એની સાયકલ મુકવાની
જગા નથી ક્યાંય
મુરારિલાલના કપાળની કરચલીઓ પુરી ભૂંસાતી નથી!
•
ગલી કાસીમ જાન – ૨૦૨૦
ભરત તિવારીના અંગ્રેજી અનુવાદ પરથી. સ્રોત : theprint.in
મુરારિલાલના કપાળની કરચલીઓ પૂરી ભૂંસાતી નથી …
મરકી ફેલાઈ ત્યારે ગાલિબે એમની ડોશીને કહ્યું
હું એકોતેરનો ને તું સિત્તેરની
બેમાંથી એક મરે તો સમજીએ કે મરકી આવી
મરકી આવી તો કેવી આવી
મરકી ફરી આવી છે બલ્લીમારાંમાં
ગલી કાસિમમાંથી પસાર થઈ છે
મહોલ્લાવાળાએ એટલી હદે ભચડી નાખી એને
કે કોઈનું કશું બગડ્યું નહીં
ખુદાએ ખેર કરી છે.
#
e.mail : rupaleeburke@yahoo.co.in
