= = = = મારા હું-નાં બદલાઈને અનેક રૂપો સરજાયાં છે. પહેલું રૂપ તો એ કે હું હવે ગૃહિણી છું. એ મારું અગ્રિમ સ્વરૂપાન્તર છે. = = = =
= = = = ક્યાં અમારા જીવનનો મૂળાધાર લવ – એટલે કે પ્રેમ – ને ક્યાં કૉલેરા ! મને તો એ બન્નેનું સાથે હોવું ખતરનાક જક્સ્ટાપોઝિશન લાગે છે. = = = =
હે કોરોના ! હું માણસમાંથી સાહિત્યકાર કેવી રીતે થઈ ગયો એ કથા બહુ લાંબી છે.
પણ ખંચકાઉં છું કે એ મારે તને શું કામ જણાવવી જોઈએ ને એમ પણ ખરું કે તારે પણ શું કામ જાણવી જોઈએ …
પણ આજકાલ હું તારા પ્રતાપે સાહિત્યકાર નથી રહ્યો. કેમ કે વાર્તા કાવ્ય કશું લખવાના હોશ જ નથી રહ્યા. મને થાય છે, એ બધાથી શું? હું નહીં હોઉં ત્યારે મારી બધી ચૉપડીઓ કોઈના ઘરે કે કોઈ લાઈબ્રેરીમાં મૂંગીમંતર બેઠી હશે – આવતા-જતાને કાચના કબાટમાંથી તાકીને જોતી … બાકી, ચૉપડી એને ક્હૅવાય જે કોઈએ વાંચી હોય ને જેને વિશે એ કોઈથી બે સાચા શબ્દ બોલાયા હોય. ચૉપડીનું છેલ્લું પાનું એ કોઈના અદૃશ્ય બોલથી ભરાયું હોય. લેખક, ચૉપડી અને એ કોઈ વાચકના એ બોલ, એમ થાય ત્યારે માની શકાય કે ચૉપડી અને ચૉપડી નામનું ઘટનાચક્ર પૂરું થયું. જો કે આ બધું પણ મારે તને શું લેવા કહેવું જોઈએ ને તારે પણ શું લેવા સાંભળવું જોઈએ …
હા, તારા જેવા જે છે પ્રાણઘાતક — પ્લેગ કૉલેરા વગેરે, મહામારીનું બિરુદ પામેલા — એમને વિશે અમારા કામૂ કે માર્ક્વેઝ વગેરેએ જે લખ્યું છે તેની હું વાતો કરી શકું છું. જેથી કરીને આ કપરો સમય થોડો કપાય.
તને કહું, માનવજાતના સુખને અવરોધનારી કે હરી લેનારી ઑચિન્તી ઘટનાને અમે મહામારી કહીએ છીએ – અંગ્રેજીમાં disaster એમ બોલીએ છીએ. સુનામી ચક્રવાત ઝંઝા કે અતિ / અલ્પ વર્ષા જેવી મહામારીઓ કુદરત તરફથી હોય છે. વનવિનાશ, જાનવરોના શિકાર, પ્રેમમાં કે સમ્બન્ધમાં બેવફાઈ, કે ખૂનામરકી જેવી મહામારીઓ અમારા તરફથી હોય છે – એટલે કે માણસો તરફથી. મહામારીને અમે ‘મરકી’ પણ કહીએ છીએ. આમાં તને માણસ-તરફી મહામારી તો કેવી રીતે ગણું? ને કુદરત તરફથી પણ શા માટે ન ગણું? જે હોય તે. તું ન સમજાય એવો છું ને સૌ મહામારીઓમાં શ્રેષ્ઠ છું એટલું નક્કી છે.
આ માર્ક્વેઝ નામ મેં ના લીધું? એ બિરાદરે ‘લવ ઇન ધ ટાઇમ ઑફ કૉલેરા’ નામની નવલકથા લખી છે. આ કૉલેરા પણ પ્રાણઘાતક તો ખરો જ ને? પરન્તુ ક્યાં અમારા જીવનનો મૂળાધાર લવ – એટલે કે પ્રેમ – ને ક્યાં કૉલેરા ! મને તો એ બન્નેનું સાથે હોવું ખતરનાક જક્સ્ટાપોઝિશન લાગે છે. પણ એમ બને છે, એમ જ બને છે. અમે પ્રેમમાં પડીને અમારા ટૂંકા જીવનમાં જરા જેટલી મજા લેતા હોઇએ ત્યાં જ તમે મહામારી-લોકો, ટપકી પડો છો – ભાલા તલવાર છરા બંદૂક ને રાયફલો સાથે નહીં, અપૂર્વ અકલ્પ્ય અચિન્ત્ય અદૃશ્ય હથિયારો લઈને ! જવા દે, આગળ કહીશ તે તને નહીં ગમે. જક્સ્ટાપોઝિશન માટે મેં અમારે ત્યાં ‘સન્નિધીકરણ’ શબ્દ વાપરેલો.
મને કેટલાંક કાવ્યો ગમતાં’તાં પણ હાલ એનો કશો સ્વાદ નથી આવતો. હું ઇન્ટર આર્ટ્સમાં હતો ત્યારે અમારા એક કવિ સુન્દરમ્-નું ‘સળંગ સળિયા પરે’ કાવ્ય હું હીંચકે ઝૂલતાં ઝૂલતાં પઠ્યા જ કરું તે એનો છન્દોલય મગજમાં રમતો થઈ ગયેલો ને હુંયે એ છન્દમાં એક કાવ્ય કરી બેઠેલો. પરન્તુ હાલ હું ‘છન્દ’ શબ્દ બોલતાં પણ ધ્રૂજી જઉં છું કેમ કે શરમ આવે છે. મારા ગુરુ હતા સુરેશ જોષી, એમના એક કાવ્યની પંક્તિ ‘હસી શકે તો હસજે જરા વધુ’ તે, તને કહું, આજકાલ બિલકુલ અખરે છે મને. હસવાનું ને તે ય વધુ? રોજ કેટલાં નિર્દોષ મનુષ્યો મરણને પામે છે. જો કે મરણની એ વાત તને કરવામાં હું કશો મહા તાર્કિક દોષ કરી રહ્યો છું. ‘સન્નિધીકરણ’ શબ્દ મેં એમની વાર્તાઓ માટે વાપરેલો.
એવા વાપરેલા કે ન વાપરેલા કે ચિત્તમાં સેવ્યા કરેલા શબ્દોની આખી વાત જ હાલ પત્તાનાં મહેલની જેમ ભૂમિસાત્ થઈ ગઈ છે. જવા દે. મારે મારા સ્વરૂપાન્તરની વાત વધારે કરવી જોઈતી’તી. પણ અમારા અધ્યાપકના વ્યવસાયમાં વિષયાન્તર પણ કો’ક વાર ગુણ ગણાય છે. સાંભળ, મારા હું-નાં બદલાઈને અનેક રૂપો સરજાયાં છે.
પહેલું રૂપ તો એ કે હું હવે ગૃહિણી છું.
ગુજરાતી ભાષામાં ‘ગૃહણ’ જેવું પુલ્લિંગ નામ નથી તો શું કરું? ગૃહિણી એટલે ઘર સમગ્રને વહેલી સવારથી રાતે પથારીમાં પડે ત્યાં લગી ભરપૂરે સંભાળનારી સ્ત્રી. અમારે ત્યાં ગૃહિણી સામાન્યપણે પત્ની હોય છે. અમારામાંના કેટલાક પુરુષો મીઠી મુસ્કાન સાથે પત્નીને ક્હૅતા હોય છે, ‘તું જ છું ઘરની માલિક’ ‘તું ગૃહપ્રધાન છું’ ‘હોમ-મિનિસ્ટર છું’ જેવાં વૅણ વેરતા હોય છે. વળી, એને ચાવીઓનો ઝૂડો અર્પી દેતા હોય છે. એ ય ભોળી કૅડે લટકાવીને ઢમક ઢમક મ્હાલતી હોય છે. પણ ખરેખર તો એ પુરુષો પત્નીઓને છેતરે છે. જવા દે, હું આડે પાટે ચડી જઈશ. હું એમ ક્હૅતો’તો કે હું હવે ગૃહિણી છું. ઉમેરું કે એ મારું અગ્રિમ સ્વરૂપાન્તર છે.
વધુ, હવે પછી. તું તો થાકે એમ છું જ નહીં, અપાર ને અગાધ છું, પણ મારે સમજવું પડે છે …
= = =
(March 31, 2020 : Ahmedabad)
