ચંદુ મહેરિયા

૨૦૧૯માં બંધારણના અનુચ્છેદ ૩૭૦ની નાબૂદી સાથે જમ્મુ-કશ્મીરનો રાજ્યનો દરજ્જો પણ સમાપ્ત કરવામાં આવ્યો હતો અને તેનું વિભાજન કરી જમ્મુ-કશ્મીર અને લદ્દાખ એવા બે કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશો બનાવવામાં આવ્યા હતા. એટલે આજે દેશમાં ૨૯ રાજ્યો અને ૭ કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશો છે. વિવિધતાસભર અને ઉપ-મહાદ્વીપ જેટલી વિશાળતા ધરાવતો ભારત દેશ રાજ્યોનો સંઘ છે. પરંતુ વસ્તી અને વિસ્તારના માપદંડે પણ તમામ રાજ્યો સમાન નથી. મોટા, મધ્યમ અને નાના એવા ત્રણ ભાગમાં રાજ્યોનું વિભાજન થઈ શકે. જો કે તે પણ પૂરતું નથી. વિસ્તારમાં રાજસ્થાન પ્રથમ ક્રમનું રાજ્ય છે તો વસ્તીમાં ઉત્તર પ્રદેશ છે. મોટા રાજ્યમાં ગણના પામતું ગુજરાત વિસ્તારમાં પાંચમા અને વસ્તીમાં નવમા નંબરે છે. લગભગ બધા જ પૂર્વોત્તર રાજ્યો નાના કે ટચૂકડા રાજ્યો છે. સાત પૂર્વોત્તર રાજ્યોની વસ્તી ૬૮ લાખથી ૬ લાખની વચ્ચેની છે. જો કે નાનું રાજ્ય ગણાતું અરુણાચલ વસ્તીમાં છવ્વીસમા પણ વિસ્તારમાં ચૌદમા ક્રમે છે. ક્ષેત્રફળમાં ગોવા તો વસ્તીમાં સિક્કિમ સૌથી નાના રાજ્યો છે.

જેમ વસ્તી અને ક્ષેત્રફળમાં બધા રાજ્યો એક સમાન નથી તેમ તેમનો વિકાસ પણ એક સરખો નથી. લગભગ વીસ કરોડની વસ્તીનું ઉત્તરપ્રદેશ વસ્તીમાં ન માત્ર દેશનું સૌથી મોટું રાજ્ય છે પરંતુ તે દુનિયાના ત્રણ દેશો બ્રાઝિલ, બાંગ્લાદેશ અને જાપાન કરતાં વધુ વસ્તી ધરાવે છે. વરવી વાસ્તવિકતા એ છે કે દેશની પાર્લામેન્ટના કુલ સભ્યોમાં જેના પાંચમા ભાગના સભ્યો (૮૦ લોકસભા બેઠકો) છે તે યુ.પી.નો જી.ડી.પી. (ગ્રોસ ડોમેસ્ટીક પ્રોડક્ટ) આફ્રિકન દેશ કેન્યા જેટલો જ છે. દેશના રાજ્યો વચ્ચે જે ભારે અસંતુલન જોવા મળે છે તેવું રાજ્યની અંદર પણ છે.

આઝાદી પછીના પ્રથમ તબક્કામાં રાજ્યોની રચના ભાષાના ધોરણે થઈ હતી. પરંતુ આજે ભાષાના બદલે રાજ્યની અંદરના કેટલાક ભાગની ઉપેક્ષા, પછાતપણુ, અલ્પ વિકાસ, વહીવટની પહોંચ, શિક્ષણ, રોજગાર અને સિંચાઈમાં અસમાનતા તથા બજેટ ફાળવણીમાં અન્યાયની લાગણીથી અલગ,  નવા અને નાના રાજ્યોની રચનાની માંગ થઈ રહી છે.

૨૦૦૦ના વરસમાં દેશના ત્રણ મોટા રાજ્યોનું વિભાજન કરીને ઉત્તર પ્રદેશમાંથી ઉત્તરાખંડ, બિહારમાંથી ઝારખંડ અને મધ્ય પ્રદેશમાંથી છત્તીસગઢના નાના રાજ્યોની રચના કરવામાં આવી હતી. આ ત્રણ રાજ્યો અને ૨૦૧૪માં આંધ્રના વિભાજનથી નવા રચાયેલા તેલંગાણાના વિકાસ પરથી નાના રાજ્યો જાણે કે વિકાસ માટે અનિવાર્ય મનાય છે.

દીર્ઘદૃષ્ટા ડો. આંબેડકરે ૧૯૫૫માં પ્રકાશિત તેમના પુસ્તક ‘થોટ્સ ઓન લિંગવિસ્ટિક સ્ટેટ્સ’માં ભાષાને બદલે વહીવટી સરળતા તથા વ્યાપક લોકહિતના આધારે નાના રાજ્યોની રચનાની જિકર કરી હતી. ગઈ સદીની બીજી પચાસીના આરંભે ડો. આંબેડકરે ઉત્તર પ્રદેશનું વિભાજન કરીને ત્રણ અલગ રાજ્યોની રચના કરવા તર્કબદ્ધ દલીલો કરી હતી. શાયદ તેને જ અનુસરીને ૨૦૧૧માં માયાવતીના મુખ્ય મંત્રી પદ હેઠળની બહુજન સમાજ પાર્ટીની યુ.પી. સરકારે વિધાનસભામાં રાજ્યનું વિભાજન કરી પૂર્વાંચલ, બુંદેલખંડ, અવધ પ્રદેશ અને પશ્ચિમાંચલ એવા ચાર રાજ્યોની રચનાનો પ્રસ્તાવ પસાર કર્યો હતો. ૨૦૧૨ની યુ.પી. વિધાનસભાની ચૂંટણીમાં પણ તમામ રાજકીય પક્ષો માટે રાજ્યનું ચાર નાના રાજ્યોમાં વિભાજન પ્રમુખ મુદ્દો હતો. જે આજે પણ પ્રસ્તુત છે.

કર્ણાટક (૨૮), ગુજરાત (૨૬) અને રાજસ્થાન (૨૫) એ ત્રણ રાજ્યોની કુલ ૭૯ લોકસભા સીટો કરતાં ઉત્તર પ્રદેશ એકલાની ૮૦ લોકસભા સીટો વધારે છે. એટલે રાજકીય શક્તિ મોટા રાજ્યોમાં કેન્દ્રિત થઈ જાય છે. તેથી નાના રાજ્યો જરૂરી છે. નાના રાજ્યોમાં સંસાધનોનું કેન્દ્રીકરણ ઓછું થાય છે. તેથી રાજ્યના તમામ ભાગને સંસાધનોનો લાભ મળે છે. નવરચિત નાના રાજ્યોમાં ઉપેક્ષિત વિસ્તારના વિકાસ સાથે રાજ્યનો સમાન વિકાસ થયો છે. વિસ્તાર મર્યાદિત હોવાથી લોકોની સ્થાનિક જરૂરિયાતો માટે નીતિ ઘડનારા અધિક જાગ્રત રહે છે. વિકેન્દ્રીકરણ અને સુશાસનનો લાભ મળે છે. મોટા રાજ્યનો વહીવટ સુચારુરૂપે કરવો મુશ્કેલ છે જ્યારે નાનો વિસ્તાર વિકાસ માટે સહાયક પરિબળ છે. આ બધા કારણોથી નાના રાજ્યોની રચનાની માંગ થઈ રહી છે.

નાના રાજ્યો જ વિકાસ કરી શકે તે દલીલ સંપૂર્ણ સાચી નથી. મહારાષ્ટ્ર, ગુજરાત, તમિલનાડુ અને કર્ણાટક મોટા રાજ્યો છે પરંતુ વિકાસમાં અગ્રેસર છે. જ્યારે પૂર્વોત્તર રાજ્યો નાના હોવા છતાં અવિકસિત છે. એટલે માત્ર રાજ્યનો આકાર જ વિકાસનો એક માત્ર આધાર ના હોઈ શકે.

નાના રાજ્યોની રચનાના ગેરફાયદા પણ ઘણા મોટા છે. તે રાષ્ટ્ર્રીય એકતા અને અખંડિતતા માટે પડકાર બની શકે છે. તેનાથી પ્રાદેશિક્તા વધુ વકરે અને આક્રમક બની શકે. રાજકીય મહત્ત્વાકાંક્ષા પણ નાના રાજ્યોની માંગણીનું કારણ હોય છે. તેલંગાણામાં કે.સી.આર. અને ઝારખંડમાં સોરેન પરિવારનું આધિપત્ય જોતાં સત્તાનું વ્યક્તિ કે પરિવારમાં કેન્દ્રીકરણ મોટો ગેરલાભ છે. વિભાજનને લીધે વહીવટી સગવડો, રિસોર્સીસ અને સંપત્તિનું ન્યાયી, સમ્યક અને યોગ્ય વિભાજન પણ મોટો પડકાર છે. નવા રાજ્યો પાસે આર્થિક સગવડો ન હોય તો કેન્દ્ર પર આધારિત રહેવું પડે છે. નવું પાટનગર, સચિવાલય, રાજભવન, વિધાનસભા અને મંત્રી-સંત્રીના આવાસોમાં ભારે ખર્ચ થાય છે. તેથી નાના રાજ્યો માટેના આંદોલનો આર્થિક-સામાજિક-સાંસ્કૃતિક કારણોસર જ હોય છે તેમ માનવું ભૂલ ભરેલું પણ હોઈ શકે છે. કેમ કે તેની પાછળ રાજનીતિ પણ હોય છે.

કોને નાનું રાજ્ય ગણવું અને તે માટેના માપદંડો ક્યા હોઈ શકે ? વસ્તી કે વિસ્તારમાં નાનું એટલે કેટલું ? એ કોણ અને કઈ રીતે નક્કી કરે ? જેવા સવાલો પણ વિચારણીય છે. એટલે રાજ્યના ક્ષેત્રફળ અને વસ્તી ઉપરાંત રાજકીય ઈચ્છાશક્તિ, વિકાસશીલ રાજકીય નેતૃત્વ, વહીવટી ક્ષમતા અને કાર્યકુશળતા પણ વિકાસનો આધાર છે.

આદર્શ સ્થિતિ તો એ છે કે  વહીવટ અને લોકતંત્ર છેક વ્યક્તિ, કુટુંબ અને ગામ સુધી પહોંચે. જો ગ્રામ પંચાયતનો વહીવટ અસરકારક, મજબૂત અને લોકાભિમુખ હશે તો રાજ્યના વિકાસને કોઈ રોકી નહીં શકે. નીચલા સ્તરે વહીવટને મજબૂતી બક્ષ્યા સિવાય રાજ્યને મજબૂત કરવાનો અર્થ નથી. સત્તાના ભાગિયા વધે, સત્તાનું સ્થાનાંતરણ થાય તેનાથી રાજ્યનો કે લોકોનો વિકાસ થઈ શકે નહીં. વિકાસની પાયાની શરત રાજ્યના આકારને બદલે લોકભાગીદારી અને લોકોની સક્રિય સામેલગીરી છે. જો તે હશે તો  નાનું કે મોટું રાજ્ય અને તેના લોકો જરૂર વિકાસ સાધશે.

e.mail : maheriyachandu@gmail.com

The ministry of culture, Government of India awarded the Gandhi Peace prize 2021 to Gita Press, which has been publishing Hindu religious scriptures. Gandhi Prize is the most prestigious one carrying with it one crore of Rupees and has been awarded in the past to those standing for anti colonial struggles like Julius Nyerere (Tanzania), Nelson Mandela (South Africa), Sheikh Mujibur Rahman (Bangla Desh) and committed social workers like Baba Amte among others.

This is the centenary year of the press. It had been formed with the declared goal of promoting spiritual and cultural heritage of the Nation.  Prime Minister Modi lauded the Press for its work of spreading awareness and promoting peace, while Congress spokesperson, Jairam Ramesh hit the nail on the head when he tweeted “…There is a very fine biography from 2015 of this organization by Akshaya Mukul in which he unearths the stormy relations it had with the Mahatma and the running battles it carried on with him on his political, religious & social agenda. The decision is really a travesty and is like awarding Savarkar and Godse,”

The press which was founded a century ago was the time when conservative sections of Hindus were upset due to the dalits striving for equality – freedom, and women were getting education and were coming up in the social space. Its foundation was preceded by formation of Hindu Nationalist ‘Hindu Mahasabha’ and followed by formation of RSS; a couple of years later. The Press and its magazine Kalyan, initially were not against Gandhi and also published some of his writings. The matters changed after the Poona Pact (1932) after which Gandhi decided to devote himself to eradication of untouchability, temple entry for dalits and co-dining with them.

The fast of Gandhi (pre Poona Pact) shook the country and the vast section of Hindu society started thinking deeply about the horrid practice of untouchability and Caste-Varna system. Its impact on the country is well reflected by Akshay Mukul, the writer-journalist who has written one of the best books on Gita Press (Gita Press and the Making of Hindu India). He points out, “While Padmaja Naidu called it a “catharsis” that would cleanse Hinduism of the “accumulated corruption of centuries”, Rabindranath Tagore, who had rushed to see Gandhi after the news of his fast unto death, called it a “wonder”.

It was here that the agenda of Gita press and its founders, Hanuman Prasad Poddar, and Jayadayal Goyandka became clear. They criticized Gandhi’s movement for temple entry and inter-dining with dalits. Issue after issue Kalyan carried out diatribes against Gandhi’s efforts against caste-varna values. It criticized in no uncertain terms the temple entry by dalits and the promotion of dining together among different castes. They maintained that Hindu Shastras are supreme and the movements launched by Gandhi are in total opposition to that.

Its publications, books apart from the Gita, Ramayan Bhagwat, Vedas, Vishnu puran were made accessible to broad sections of society at very cheap cost. It also aimed at NRI Indians. Its books started coming out in many Indian languages including English.

Its focus was also on opposing women’s equality . Through its books, Gita Press has come out with many books on the subject. Some  of them are: Nari Shiksha (Education of Women) by Hanuman Prasad Poddar, Grahsth Mein Kaise Rahen [How to Lead a Household Life] by Swami Ramsukhdas, Striyon ke Liye Kartawya Shiksha (Education of Duties for Women) and Nari Dharm (Religion of Woman) by Jai Dayal Goyandka apart from a special issue of magazine Kalyan on women. These books have been sold in millions. In nutshell the teachings in these books are totally against the values of Indian Constitution.

The book by Swami Ramsukhdas supports wife beating as overcoming the sins of the past life.  Interestingly Swami advices a rape victim and her husband. “As far as possible, it is better for woman (rape victim) to keep mum. If her husband also comes to know of it, he too should keep mum. It is profitable for both of them to keep quiet.” There is an advice against women remarriage as well. “When once a girl is given away in marriage as charity by her parents, she does not remain virgin any more. So how can she be offered as charity to anyone else? It is beastly to remarry her.”

June 1948 Kalyan stated “The abundance of unmarried women, innumerable abortions, rising divorce rate, women working in hotels and shops in complete disregard to their honor and purity are telling us loudly that Western civilization is a curse on women,” it argued. “The system created by the sages and saints for Indian women at home and in society was endowed with their knowledge.”

As Hindu code bill started being drafted; Gita Press publications and founders stood to fiercely oppose the provisions being discussed by saying that these are against Shastras (Scriptures) and Indian Culture.  BR Ambedkar, who was then the law minister, was the primary target of the criticism. Kalyan had been harsh to him in the past for demanding equality for untouchables, and this time, too, the article made highly disparaging, casteist remarks about him.

“Until now, the Hindu public was taking his words seriously, but now it is confirmed that the Hindu Code Bill, introduced by Ambedkar, is the most important part of his conspiracy to destroy Hindu dharma. It would be a matter of great humiliation, shame for the Hindus and a blot on Hindu dharma if a man like him remains their law minister.”

The role of the founders of Gita Press in Gandhi murder led to their arrest. At that time Ghanshyam Das Birla, who was very close to Mahatma Gandhi said that while Gandhi has been practicing Sanatan Hindu dharma, the Gita press founders are promoting Satanic Hindu dharma!

This organization was also part of the plot of installing Ram lalla Idols in Babri Mosque, Cow protection movements, Ram Temple movement and on a regular basis gives the advice for voting of BJP in elections.

All in all, this is the base on which conservative Hindu values, mainly Brahmanical values, are promoted, and it provides the base for Hindu nationalist politics by promoting and propagating a narrow, exclusive version of Hinduism. Gandhi’s Hinduism was humane and inclusive and he evolved with time to live the humanistic aspects of religion. Gita press through its Magazine Kalyan and innumerable books has totally opposed Gandhi’s Hinduism; Gandhi’s communal harmony and Gandhi’s politics. We are living in times where Gandhi’s moral principles and values are being put upside down under the cloak of his own name. Need for us to bring back national culture and values of amity, caste and gender equality.

https://www.newsclick.in/does-gita-press-deserve-gandhi-prize

રમેશ ઓઝા

નવ વરસ સુધી ખુદ્દાર પત્રકારોથી ભાગ્યા પછી વડા પ્રધાન નરેન્દ્ર મોદી અમેરિકામાં વ્હાઈટ હાઉસમાં સપડાઈ ગયા. સાધારણ રીતે અમેરિકાની મુલાકાતે આવેલા મહેમાન નેતા અમેરિકન પ્રમુખની મુલાકાત લે એ પછી વ્હાઈટ હાઉસમાં બન્ને નેતાઓ ઊભા ઊભા સંયુક્ત પત્રકાર પરિષદને સંબોધતા હોય છે. આ રિવાજ છે અને તમે આવા દૃશ્યો જોયાં હશે. જે દેશની અને તેના નેતાની એવી કોઈ મોટી પ્રતિષ્ઠા નથી એવા નેતાઓ પણ પત્રકારોનો સામનો કરે છે, પણ આપણા વડા પ્રધાન ભાગતા ફરે છે. ભારતમાં જેને “પપ્પુ” તરીકે ઓળખવામાં આવે છે એ રાહુલ ગાંધી આત્મવિશ્વાસપૂર્વક પત્રકારોનો સામનો કરે છે, પણ ૫૬ ઈંચની છાતીના ધણી નરેન્દ્ર મોદી કોઈને કોઈ રીતે ખુદ્દાર પત્રકારોથી ભાગવામાં સફળ થતા હતા, પણ આ વખતે સપડાઈ ગયા.

વાત એમ છે કે ગોદી મીડિયા ભારતમાં અને વિદેશમાં ગમે એટલું શીર્ષાસન કરે, પણ નરેન્દ્ર મોદીની છબી વિદેશમાં ખરડાઈ ચૂકી છે. ભારતના વર્તમાન સત્તાધીશો હિંદુ કોમવાદી છે, લઘુમતી વિરોધી છે, ખાસ કરીને મુસલમાનોને સતાવવામાં આવે છે, મુસલમાનોનાં મકાનો પર બુલડોઝર ચલાવવામાં આવે છે, તેઓ ભારતને માથાભારે હિંદુ બહુમતી રાષ્ટ્રમાં પરિવર્તિત કરવા માગે છે, લોકતંત્રનું અને નાગરિકોની આઝાદીનું ગળું ઘોંટવામાં આવી રહ્યું છે, સંસદને ચાલવા દેવામાં આવતી નથી, લોકતાંત્રિક સંસ્થાઓ ઉપર કબજો કરવામાં આવ્યો છે વગેરે વગેરે. જગત આ જાણે છે અને એવું તો ક્યારે ય બનતું નથી કે લોકો ચહેરાની એક બાજુ જાણે અને બીજી બાજુથી સાવ અજાણ રહે. ખાસ કરીને ત્યારે જ્યારે ચહેરાની એક બાજુ અબજો રૂપિયા ખર્ચીને અને મીડિયાને ખરીદીને પ્રોજેક્ટ કરવામાં આવતી હોય.

જે પત્રકારોને અને વિચારનારા નાગરિકોને ખરીદી કે ડરાવી શકાયા નથી તેઓ બોલે છે. વિદેશી એલચી કચેરીઓ અને પત્રકારો ભારતમાં શું બની રહ્યું છે એના અહેવાલો પોતાના દેશમાં મોકલતા હોય છે. નાગરિક અધિકારોની સ્થિતિ અને કાયદાનાં રાજ ઉપર નજર રાખનારી આંતરરાષ્ટ્રીય સંસ્થાઓ દર વર્ષે તેનાં રીપોર્ટ તૈયાર કરે છે અને તેમાં ભારત તેની રેન્ક ગુમાવી રહ્યું છે. ભારતની જેમ વિદેશોમાં વસતા અનિવાસી ભારતીયો વચ્ચે ઊભી તિરાડ પડી છે. ‘હિન્દુઝ ફોર સેક્યુલર ઇન્ડિયા’ જેવાં વિદેશમાં રચાયેલાં અનેક પ્લેટફોર્મ્સ ભારતમાં લોકતંત્ર બચાવવા માટે કામ કરે છે. ભારતની જેમ કોમવાદી હિંદુઓ વિદેશોમાં પણ વસે છે, પરંતુ ત્યાં તેઓ લઘુમતીમાં હોવાથી એક હદથી વધારે હડકાયા થઈ શકતા નથી, જ્યારે સેક્યુલર હિંદુઓ સ્થાનિક પ્રજાનો વિશ્વાસ ધરાવે છે અને ભારતમાં લોકતંત્ર તેમ જ નાગરિક અધિકારોની રક્ષા માટે નેટવર્ક રચાય છે. જે હિંદુઓ વિદેશમાં હડકાયા થાય છે એ લોકો વિદેશમાં ભારતની અને નરેન્દ્ર મોદીની છબીને વધારે ધૂમિલ કરે છે. આ સિવાય ઈન્ટરનેટને કારણે પ્રત્યાયન આસાન થઈ ગયું છે. બી.જે.પી.ના મીડિયા સેલનો પનો વિદેશમાં ટૂંકો પડે છે.

કામ તુર્કીના ઓરડેગન જેવાં કરીએ અને જગતમાં જવાહરલાલ નેહરુનો થતો હતો એવો જયજયકાર થાય એવાં સપનાં જોઈએ એવું બને ખરું? નેહરુનો થતો હતો એવો જયજયકાર નેહરુના માર્ગે જ થાય, ઓરડેગનના માર્ગે ન થાય. આ બેવકૂફ પણ સમજી શકે એવું સાદું સત્ય છે. પણ આપણા સત્તાધારી એમ માને છે કે પૈસા હોય અને આંખનું મટકું પણ માર્યા વિના જૂઠ અને આત્મશ્લાઘા કરવાની ત્રેવડ હોય તો કશું જ અશક્ય નથી.

સત્ય છુપાવ્યું છુપાતું નથી. સત્યનો આ સ્વભાવ છે. અંતે એ જ થયું જે એક દિવસ થવાનું હતું. નવ વરસ ભાગ્યા પછી અને અમેરિકાની સડકો ઉપર મોદી મોદી કરાવ્યા પછી વ્હાઈટ હાઉસમાં સપડાઈ ગયા. વાત એમ હતી કે અમેરિકાના ૮૮ જેટલા સેનેટરોએ અમેરિકન પ્રમુખ બાયડનને પત્ર લખ્યો હતો કે ભારતના વડા પ્રધાન નરેન્દ્ર મોદી વ્હાઈટ હાઉસમાં તમને મળવા આવે ત્યારે તમારે ભારતમાં લોકતંત્ર અને નાગરિક અધિકારોનું ગળું ઘોંટવામાં આવી રહ્યું છે એ પ્રશ્ન ઉપસ્થિતિ કરવો, એટલું જ નહીં લોકતંત્ર ઉપર એક લેસન પણ આપવું જોઈએ. બીજા શબ્દોમાં કહીએ તો સલાહના સૂરમાં નરેન્દ્ર મોદીને ઠપકો આપવો. એ પત્રની વિગતો અમેરિકન અખબારોમાં અને જગતભરના મીડિયામાં પ્રકાશિત થઈ.

અને હા, બરાકને તો તમે ઓળખતા જ હશો. અમેરિકન પ્રમુખ બરાક ઓબામા જ્યારે ભારત આવ્યા ત્યારે હૈદરાબાદ હાઉસમાં વડા પ્રધાને પ્રોટોકોલ મુજબ અમેરિકન પ્રમુખ બરાક ઓબામા તરીકે સંબોધવાની જગ્યાએ પ્રોટોકોલ તોડીને માત્ર તેમના પહેલા નામથી બરાક તરીકે ઓળખાવ્યા હતા. બરાક ઓબામા હેબતાઈ ગયા હતા. માત્ર પહેલા નામથી એ લોકો સંબોધે જે પ્રેમી હોય કે સ્નેહી હોય અથવા જીગરજાન મિત્ર હોય. નરેન્દ્ર મોદી એમ કહેવા માગતા હતા કે બરાક તો મારો ગોઠિયો છે, અમેરિકન પ્રમુખ તો બાદ મેં. તો બરાકે નરેન્દ્ર મોદી હજુ અમેરિકામાં હતા ત્યારે સી.એન.એન.ને આપેલી મુલાકાતમાં કહ્યું હતું કે, “જો મારે મી. મોદીને (મી. મોદી, નરેન્દ્ર નથી કહેતા) મળવાનું થાય તો હું તેમને સલાહ આપું કે લઘુમતી કોમનું જાતિનિકંદન (તેમણે અંગ્રેજી શબ્દ એથનિક ક્લીન્ઝીંગ વાપર્યો છે) કાઢવામાં આવશે તો તેના પરિણામસ્વરૂપે ભારતના ટુકડા થશે અને એ ઉપરાંત એવી પ્રવૃત્તિ બહુમતી હિંદુઓના હિતમાં પણ નહીં હોય.” તેમણે એમ પણ કહ્યું હતું કે પ્રમુખ બાયડને વડા પ્રધાન નરેન્દ્ર મોદી સાથેની મુલાકાત દરમ્યાન ભારતમાં લોકતંત્રનો પ્રશ્ન ઉપસ્થિતિ કરવો જોઈએ.

આ અમેરિકા છે જ્યાં ટ્રમ્પ જેવા બેશરમ તાનાશાહને પણ ભારે પડી ગયું હતું. બાયડન ભૂતપૂર્વ પ્રમુખ ઓબામા, સેનેટરો, અમેરિકન નાગરિકો, અખબારી ઊહાપોહ અને સેક્યુલર અનિવાસી ભારતીયોની ભાવનાને ઉવેખી ન શકે. હવે અમેરિકન પ્રમુખ સલાહના સૂરમાં નરેન્દ્ર મોદીને ઠપકો આપે તો એ વધારે ખરાબ દેખાય. આ સિવાય અમેરિકાને ચીન સામે ભારતનો ખપ છે એટલે બાયડન પણ આવું નહોતા ઈચ્છતા. મારું એવું અનુમાન છે કે વ્હાઈટ હાઉસમાં લોકતંત્ર અંગેના પત્રકારના સવાલનો સામનો કરવાનો વચલો રસ્તો કાઢવામાં આવ્યો હોવો જોઈએ. પત્રકાર હજુ તો સવાલ પૂછવાનું શરૂ કરે છે ત્યાં વડા પ્રધાનના ચહેરા ઉપર ટેન્શન આવી ગયું હતું અને ચહેરો તરડાઇ ગયો હતો. જો આવી ગોઠવણ ન થઈ હોત તો પ્રોમ્પ્ટર પર જવાબ તૈયાર ન હોત. તમે પોતે જોઈ જુઓ, વડા પ્રધાને પ્રશ્નનો સીધો જવાબ આપવાની જગ્યાએ ભારતની મહાનતા અને લોકતંત્ર ઉપર ભાષણ આપ્યું હતું.

અને એ પછી શું થયું? ભારતમાં ટ્રોલીંગ કરનારી ભાડૂતી ટોળકીએ નરેન્દ્ર મોદીને અઘરો સવાલ પૂછનારી પત્રકાર સબરીના સિદ્દીકીનું ટ્રોલીંગ કરવાનું શરૂ કર્યું. ભાષા તો એ જ જે તમે જાણો છો. આ જોઇને અમેરિકન સરકારે આવી પ્રવૃત્તિની આકરી નિંદા કરતું નિવેદન બહાર પાડ્યું. નિવેદનમાં શું કહેવામાં આવ્યું એ તમે મૂળ અંગ્રેજીમાં જ વાંચી લો. “It is unacceptable, and we absolutely condemn any harassment of any journalists anywhere under any circumstances.” અને પછી આગળ કહે છે: “It was antithetical to the very principles of democracy that were on display last week during the state visit.”

જેવું વાવો એવું લણો. કહેવત ખોટી નથી. છબી ઉજાળવા માટે અબજો રૂપિયાનું નેટવર્ક ઊભું કર્યા પછી પણ અને ગોદી મીડિયાની ચોવીસે કલાકની ખિદમત પછી પણ સાચી વાત બહાર આવી ગઈ. વગર પૈસે અને વગર નેટવર્કે. જવાહરલાલ નેહરુના વખતનું ભારત આજ કરતાં ક્યાં ય પાછળ હતું. પણ એ છતાં ય ભારતની અને નેહરુની જગતમાં ગણના થતી હતી, કારણ કે ભારત તેનાં સમૃદ્ધ વારસા દ્વારા પ્રતિષ્ઠા ધરાવતું હતું અને જવાહરલાલ નેહરુ એ વારસાના પ્રવક્તા તરીકે.

શું હતો એ વારસો? ભૂતપૂર્વ અમેરિકન પ્રમુખ જ્યોર્જ બુશે (જુનિયર) ભારતના વારસાને એક વાક્યમાં ઓળખાવ્યો છે : “માણસ બનીને સાથે કેમ જીવાય એ શીખવું હોય તો ભારત જાવ. ભારત સહિષ્ણુતા અને સહઅસ્તિત્વની ભૂમિ છે.”

જ્યોર્જ બુશના આ શબ્દો બે દાયકા પહેલાના છે. બે દાયકામાં આટલો ફરક?

પ્રગટ : ‘વાત પાછળની વાત’, નામક લેખકની કટાર, “ગુજરાતમિત્ર”, 29 જૂન 2023