એકત્ર ફાઉન્ડેશન શરૂ કરે છે લિટરરી કૉન્સોર્ટિયમ (સાહિત્યિક સંરસન)

પ્રકાશક : અતુલ રાવલ • તન્ત્રી : સુમન શાહ

સાહિત્યિક સામયિકોથી જુદું, ફેસબુક વગેરે સોશ્યલ મીડિયામાં પ્રગટતું કેટલુંક – કેટલુંક જ – સાહિત્ય અને તેના કેટલાક જ સર્જક / લેખક સાહિત્યકારો ખરેખર નૉંધપાત્ર હોય છે. છાપાંમાં લખતા કૉલમનવીસો અને કેટલાક વ્યક્તિવિશેષો રસપ્રદ લેખનો કરતા હોય છે. અને એ જ સ્વરૂપનું બીજું ઘણું જોવા-વાંચવા મળે છે. આ આજે સમાન્તરે ચાલતું સાહિત્ય છે, એને નજરઅંદાજ ન કરી શકાય, એ સર્વથા ધ્યાનપાત્ર છે.

કરુણતા એ છે કે થોડાં લાઇક્સ, થોડી કમેન્ટ્સ વગેરે સ્વરૂપના રીસેપ્શન પછી એ અલોપ થઈ જાય છે અથવા કહો કે ત્યાં સુધી જ પ્રકાશમાં રહે છે. અલબત્ત, લેખકો પોતાના ઘરે પોતાના આર્કાઇવ્સમાં પોતાની એ જણસો સાચવતા જ હોય છે.

જાણીતું છે કે એકત્ર ફાઉન્ડેશને ભૂતકાલીન અનેક લેખકોની સૃષ્ટિઓને પોતાને ત્યાં વસાવી છે અને વાચકો માટે સુ-લભ કરી છે.

પણ હવે એ, આ સમાન્તરે ચાલતા સાહિત્યને તેમ જ એ સાહિત્યકાર વ્યક્તિમત્તાઓને એકત્ર કરીને એક સમવાય રચવા માગે છે; સૌને સમાસિત કરીને સાહિત્યિક સંરસન – લિટરરી કૉન્સોર્ટિયમ – ઊભું કરવા ઇચ્છે છે. ઝડપથી અલોપ થઈ જતી એ સાહિત્ય-સમ્પદાનું કાયમી સંરક્ષણ કરવા માગે છે. બને કે એ સમ્પદાનું આ સ્વરૂપનું પ્રકાશન વર્તમાનની અવસ્થાનું દર્શન કરાવે અને ભાવિ પેઢી માટે સમીચીન દિગ્દર્શન રૂપે ઉપકારક નીવડે.

== કૉન્સોર્ટિયમનો પ્રત્યેક અંક બે મહિને ઑનલાઈન ફ્રી પ્રકાશિત થશે.

== પહેલો અંક ૨૬ જાન્યુઆરી ૨૦૨૩ના રોજ પ્રકાશિત કરવાની મનીષા છે.

== કૉન્સોર્ટિયમ ઓપન નથી. લેખકોને એ સામેથી નિમન્ત્રણ આપશે.

== મેં કૉન્સોર્ટિયમમાં યોગદાન કરનારા સંભવિત સાહિત્યકારોનાં નામોની યાદી મારી સૂઝબૂઝ અનુસાર તેમના વિશિષ્ટ વિષયક્ષેત્ર અનુષંગે તૈયાર કરી છે. એ નીચે દર્શાવી છે. એમાંના કેટલાક સાહિત્યકારો સોશ્યલ મીડિયા પર નથી હોતા અથવા કદીક હોય છે; કેટલાક પોતાની અન્યત્ર પ્રકાશિત કૃતિ સોશ્યલ મીડિયા પર પણ મૂકે છે. સંભવ છે કે કોઈ કોઈ માટે સોશ્યલ મીડિયા અરુચિકર હોય -એવી વ્યક્તિઓ જાણ કરશે તો આ યાદીમાંથી એઓને ક્ષમાપૂર્વક રદ કરીશું.

== આ યાદી, ક્રમ તેમ જ ઉચ્ચાવચ મૂલ્યાંકનોથી નિરપેક્ષ છે; એને એમ લેખવા ખાસ વિનન્તી.

== જે સાહિત્યકારો નિમન્ત્રણ સ્વીકારશે અને કૃતિ મોકલશે તેનું કૉન્સોર્ટિયમ સાભાર પ્રકાશન કરશે. દરેક અંકમાં, જુદાં નામો હાથ ધરાશે, પુનરાવર્તન નહીં કરાય; તેમ છતાં, બને કે વિષયની જરૂરિયાત મુજબ કોઈ કોઈ સાહિત્યકારોને એકથી વધુ વાર આવકારવા-સ્વીકારવા પડે.

== આ યાદીમાં અન્ય નામોનાં યથાશક્ય ઉમેરણ થયા કરશે. 

== કોઈ મહત્ત્વનું નામ રહી ગયું લાગે તો સૂચવવા વિનન્તી છે.

== કોઈ વિષય સાથે કોઈ નામ ભળતું જોડાઈ ગયું હોય અને તેની જો જાણ કરાશે તો સુધારી લેવાશે.

૧:

કાવ્ય : 

હરીશ મીનાશ્રુ. વિનોદ જોશી. અનિલ જોશી. કમલ વૉરા. યજ્ઞેશ દવે. હરિશ્ચન્દ્ર જોશી. ભાગ્યેશ જ્હા. યોગેશ જોશી. બારિન મહેતા. દલપત પઢિયાર. તુષાર શુક્લ. રમણીક અગ્રાવત. ઉમેશ સોલંકી. કૃષ્ણ દવે. મિલિન્દ ગઢવી. દિલીપ જોશી. પંચમ શુક્લ. ભરત વિંઝુડા. લાલજી કાનપરિયા. પ્રીતમ લખલાણી. ઉષા ઉપાધ્યાય. મનીષા લક્ષ્મીકાન્ત જોશી. દર્શિની દાદાવાલા. સંસ્કૃતિરાણી. રાધિકા પટેલ. દેવિકા ધૃવ. જિગીષા રાજ. ભરત ત્રિવેદી.

૨:

ગઝલકાવ્ય : 

રાજેશ વ્યાસ, ‘મિસ્કીન’. મનીષ પાઠક, ‘શ્વેત’. નીતિન વડગામા. સંજુ વાળા. વારિજ લુહાર, સાહિલ પરમાર. પ્રફુલ્લ પંડ્યા. ભગવતીપ્રસાદ પંડ્યા. રાહુલ તુરી. દર્શક આચાર્ય. અનિલ ચાવડા. ચંદ્રેશ મકવાણા. મીનાક્ષી ચંદારાણા. રિન્કુ રાઠોડ.

૩: 

ટૂંકીવાર્તા : 

દલપત ચૌહાણ. મોહન પરમાર. સંજય ર. ચૌધરી. વર્ષા અડાલજા. સાગર શાહ. અભિમન્યુ આચાર્ય. વિપુલ વ્યાસ. મણિલાલ પટેલ. બાબુ સુથાર. કિરીટ દૂધાત. વિજય સોની. અજય સોની. હસમુખ રાવલ. પ્રભુદાસ પટેલ. દશરથ પરમાર. ધરમાભાઈ શ્રીમાળી. સંજય છેલ. પન્ના નાયક. પ્રીતિ સેનગુપ્તા. ચતુર પટેલ. કંદર્પ દેસાઈ. પારુલ કંદર્પ દેસાઈ. દીવાન ઠાકોર. છાયા ત્રિવેદી. કોશા રાવલ. મહેન્દ્રસિંહ પરમાર. અજય ઓઝા. નીતિન ત્રિવેદી. જિજ્ઞનેશ જાની. શક્તિસિંહ. ભરત સોલંકી. શાસ્ત્રી કુમાર. જનક રાવલ. જયંત રાઠોડ. શ્રી જોષી. જયેશ રાષ્ટ્રકૂટ. ગિરિમા ઘારેખાન. હરીશ ખત્રી. દૃષ્ટિ સોની. 

૪ :

વાર્તાસંક્ષેપ :

કિશોર પટેલ. વાર્તા -સંક્ષિપ્ત પરિચય : છાયા ત્રિવેદી

૫ :

નાટક : 

નૌશિલ કહેતા. મનોજ શાહ. સતીશ વ્યાસ (અમદાવાદ). પ્રવીણ પંડ્યા. 

૬ :

દલિત સાહિત્ય : 

ગણપત વણકર. ઉમેશ સોલંકી. હરીશ મંગલમ્. ચંદુ મહેરિયા.

૭ :

સંસ્કૃત સાહિત્ય : 

સતીશચન્દ્ર જોશી. વિજય પંડ્યા. 

૮ :

મધ્યકાલીન સાહિત્ય : 

બળવંત જાની. કીર્તિદા શ્રેણિક શાહ. 

૯ :

અધ્યાત્મવિદ્યા : 

નરેશ વેદ. કર્દમ આચાર્ય. 

૧૦ :

સમાજવિદ્યા : 

વિદ્યુત જોશી. ગૌરાંગ જાની.   

૧૧ :

પ્રેસ / રાજકારણ : 

પ્રકાશ ન શાહ. અજય ઉમટ. પારસ જ્હા. 

૧૨ :

સંશોધન :

દીપક બી. મહેતા.

૧૩ : 

અનુવાદ-સાહિત્ય : 

હેમાંગ અશ્વિનકુમાર. ચિરાગ ઠક્કર. સાવજરાજ સિંહ.

૧૪ :

સમ્પાદિત સાહિત્ય : 

મણિલાલ હ. પટેલ

૧૫ :

પશ્ચિમના પુસ્તકનો / કર્તાનો પરિચય :

બાબુ સુથાર. અભિમન્યુ આચાર્ય. દેવાંગ વૈદ્ય.

૧૬ :

ભાષાશિક્ષણ : વ્યાકરણ, જોડણી વગેરે :

બાબુ સુથાર. નિયતિ અંતાણી. વજેસિંહ પારગી. અડવો કડવો. 

૧૭ :

સાહિત્યિક સંગઠનો (પરિચય અને પ્રવૃત્તિઓની વીગતો માટે) :

ઓમ્ કૉમ્યુનિકેશન : મનીષ પાઠક. ડાહીલક્ષ્મી પુસ્તકાલય : હસિત મહેતા. વિકિમીડિયા : અનન્ત રાઠોડ. આકંઠ સાબરમતી / હોટેલ પોએટ્સ : સરૂપ ધૃવ. વારેવા : — સંવિત્તિ : દર્શિની દાદાવાલા. જૂઇની સુગન્ધ : ઉષા ઉપાધ્યાય. સર્જકતાશિબિર : નરેશ શુક્લ. : સ્વર-અક્ષર : શૈલેશ દેસાઈ. સુજોસાફો : સુ૦. રસુવાર્તાવર્તુળ : સુ૦.

૧૮ :

કૉલમનવીસો : 

સૌરભ શાહ. કાજલ ઓઝા વૈદ્ય. ઉર્વીશ કોઠારી. જય વસાવડા. ભદ્રાયુ વછરાજાની. સંજય છેલ. પ્રશાન્ત ભીમાણી. ઉદયન ઠક્કર. રવીન્દ્ર પારેખ. પૂજા કશ્યપ. નિરંજન યાજ્ઞિક. અશ્વિન ચંદારાણા. શાસ્ત્રી કુમાર. જયંત રાઠોડ.

૧૯ :

સિનેમાકલા : 

અમૃત ગંગર. પ્રબોધ પરીખ : 

૨૦ :

મૂર્તિકલા આદિ સ્થાપત્ય / વિવિધ કલાઓ : 

જન્મેજય અધ્વર્યુ.

૨૧ :

ફિલ્મ : 

સંજય છેલ. પરેશ નાયક. અભિજિત વ્યાસ. શિશિર રામાવત. તુષાર શુક્લ. 

૨૨ :

સામયિકોના તન્ત્રીઓની કેફિયત : 

વિપુલ કલ્યાણી. નિસર્ગ આહિર. બાબુ સુથાર. યોગેન્દ્ર પારેખ. યોગેશ જોશી. રમણ સોની. હર્ષદ ત્રિવેદી. જયેશ ભોગાયતા. 

૨૩ :

બ્લૉગસ્થાપકો : 

દીપક બી. મહેતા. ખેવના દેસાઈ. લતા હિરાણી. ધૃવ ભટ્ટ. ગૌરાંગ અમીન. મયૂર ખાવડુ. ઇલિયાસ શેખ. સ્નેહા એચ. પટેલ. નસરીન ખત્રી. માસુંગ દોસ્ત. ભૂપેન્દ્રસિંહ રાઓલ. વિનુ બામણિયા. સુનીતા ઇજ્જતકુમાર. 

૨૪ :

યુનિવર્સિટી અભ્યાસક્રમ-સંલગ્ન લેખનો :

દીપક રાવલ. જયેશ ભોગાયતા. ભરત મહેતા. નરેશ શુક્લ. નિસર્ગ આહિર. જિતેન્દ્ર મૅક્વાન. ગુણવંત વ્યાસ. પીયૂષ પરમાર. સંજય પટેલ (ગાંધીનગર). ભીમજી ખાચરિયા. અજયસિંહ ચૌહાણ. રાજેશ મકવાણા. રાજેશ વણકર. અજય રાવલ. અજિત મકવાણા. યોગેન્દ્ર પારેખ. ધ્વનિલ પારેખ. ઉર્વશી પંડ્યા. સેજલ શાહ. દર્શના ધોળકિયા. ચૈતાલિ ભાર્ગવ. ચાર્વી ભટ્ટ. મોના લિયા.

===

(November 28, 2022 : USA)

સૌજન્ય : સુમનભાઈ શાહની ફેઇસબૂક દીવાલેથી સાદર

Dear friends,

I am intentionally writing this in English language such that non-Gujarati readers can appreciate and learn about a great Gujarati poet.

On his birth anniversary, while there is a buzz going around about Gujarati poet Ramesh Parekh, I want to share some personal interactions I had with him and other tidbits.

Ramesh Parekh is one of the pinnacle names of Gujarati poetry.

We are indebted to his immense contribution to Gujarati poetry.

Ramesh Parekh is lovingly known as Ra.Paa among his poetry lovers and literary circles.

He was a little moody and at times not so predictable. Maybe that was an asset attribute for his limitless creativity.

Ramesh Parekh and a couple of other poets visited Los Angeles.  We had an opportunity to host them, spend time with them taking them around LA and to Las Vegas. He was on USA tour with poet Vinod Joshi (if I remember correctly) and with his friend /manager Late Vinubhai Mehta. We, LA’s Gujarati Sahitya lovers, had invited them.

We had arranged a poetry recitation event of Ra.Paa and accompanying poets.

It was a small office hall converted into a concert hall in Dinkerbhai Shah’s office building. There were about thirty to fifty Gujarati language loving people present.

After very politely taking permission from Ra.Paa, our friend, Surabhiben Shah, sang Ra.Paa’s most celebrated  geet-SANVARIO in his presence. People liked her singing. So someone from the audience openly mentioned that we should sing some more geet of Ra.Paa.  Before singing, we had again personally asked his permission to sing. This was a good gesture on our part to felicitate him.

After one or two songs, Vinubhai Mehta introduced both poets. We gave all of them flowers to welcome and आवकार – अभिवादन.

Next, we requested Ra.Paa to present his poems. He got angry and said no.  He said we should just keep singing his poems; he will not recite his poems. He mentioned there was no need for him to present his poetry.  Other poets and Vinubhai Mehta also urged him to recite. Later, Vinubhai Mehta mentioned to the audience/fans that because they have been driving a long distance from Las Vegas, Ra.Paa is a little tired. Ra.Paa then sat on the stage chair with other poets, but did not recite.

Other poets presented their poems. Then after, poet Vinod Joshi graciously read his own and Ra.Paa’s poems to keep us happy. We had to calm down the situation and the program ended without Ra.Paa presenting his poems.

On the next day at some other event he did recite his poems.

He was kind of a very moody person in those days. Maybe that’s why his creativity was at its peak in those days.

During those few days we spent a lot of time with him. He heard about it and wanted to go to a dance bar in Hollywood. We took him. He sat at the very far away corner for more than three hours quietly- just observing and watching the dances.  He did not want to go closer to the stage.  We did not leave till wee hours either. He mentioned that he had never imagined he would see such exotic erotic dance in-person. The next day, he told us that he felt little guilt… but he liked it! It was worth an experience, he said.

He also mentioned that Sonal is an imaginary character in his poems. He was never in love or attracted by any other woman in his life. He loved his wife unconditionally and totally. He never had any affairs. He said he only writes his imaginations.

He also had a lot of erotic images in many of his poems. He, in many poems, describes and writes about breasts and thighs etc.  Some people may get a different impression of him.

Unlike other great creative people and poets, the likes of Tagore and others, Ramesh Parikh’s personal life was a very clean typical Saurashtra KATHIYAAVAADI SANSKARI lifestyle (with kathiawadi values and morals). There was no લફરા.  He had a very typical family lifestyle.

Just as BAPU (બાપુ), a character in his poems, ALAA KHAACHAR (આલા ખાચર) and Sonal (સોનલ) also were some of the imaginary characters he had evolved in his poetry.

He had clearly mentioned it to me personally in the presence of many.

So in my humble opinion,  there is no mystery about his poetry character Sonal.

One thing is for sure, had he written these poems in English, Hindi, or any other languages, he would have had much more international fame and recognition.

His poems’ images, metaphors, and similes’ are of the most profound and of cosmic level at the same time of the most earthly daily KATHIAWADI routine realities. He had KATHIAWADI colloquial (તળપદી) vocabulary in his poems which he mentioned that he adapted from his mother.

A few years ago we had done a full (કાવ્યસંગીત) program of his poems to celebrate him. For this program, I have proudly composed some of his poems and I sing those frequently.  I feel honoured to sing his poems.

Ra.Paa created a unique trend in Gujarati poetry which is followed by many newcomers.

Ra.Paa is from Amreli, while Manoj Khanderia and Rajendra Shukla are from Junagadh. These three names along with Anil Joshi – are considered contemporary and peer in terms of genre.

Earlier also, there was a group of poets in Amdavad – Adil Mansuri, Laabh Shankar Thaker, Chinu Modi and a few others. They were called Re- Math poets (રે-મઠ ના કવિઓ). There is a history about the name Re-Math (“રે-મઠ “શબ્દ પાછળ history છે). We will discuss it later some other day. Re-Math poets along with Ra.Paa and these poets from Junagadh, all are considered peers. Great new gen poets after the era of Umashankar Joshi or the era of Gandhi Yug.

Gujarati poetry is more subtle (બારીક), compared to many other languages’ poetry. Ra.Paa has a great contribution in modern Gujarati poetry.  His spectrum of topics, imaginations, and emotions range from a small child, CHANDU,   to an ailing old man RAJPUT  ALAA KHAACHAR.

He will always be celebrated as one of the top few Gujarati poets, playwrights, and writers, especially as a great poet.

We love Ra.Paa!

ર.પાને સલામ !!!!!!!!

e.mail : vijaybhatt01@gmail.com

જગતમાં પહેલો પુરુષ અવતર્યો ત્યારે એ સ્વતંત્ર હતો. પહેલી સ્ત્રી અવતરી તો એ પણ સ્વતંત્ર હતી, પણ એ બે ભેગાં મળ્યાં કે સ્વતંત્રતા હાલક ડોલક થવા લાગી ને જેમ જેમ દુનિયાનો વિકાસ થવા લાગ્યો કે સ્વતંત્રતાને માટે સ્ત્રીએ ને હવે તો પુરુષે પણ, લડત આપવી પડે એવી સ્થિતિ છે. સ્વતંત્રતાને સ્નેહ કે સમર્પણ સાથે બહુ બનતું નથી. સ્નેહ હોય ત્યાં સ્વતંત્રતાનો અલગથી વિચાર કરવો પડે એવી સ્થિતિ ખાસ આવતી નથી કે સમર્પણમાં તો જાતને જ ખોઈ નાખવાની છે. એમ તો પોતાને, બીજાને સોંપવાનો જ મહિમા છે, ત્યાં સ્વતંત્રતાની વાત કેટલી ટકે એ પ્રશ્ન જ છે. આમ દેશ સ્વતંત્ર હોય તો તેનો નાગરિક પણ સ્વતંત્ર જ ગણાય છે. બંધારણમાં પણ વ્યક્તિ સ્વાતંત્ર્યને સ્વીકૃતિ અપાયેલી છે, પણ વાસ્તવિકતા વ્યક્તિએ વ્યક્તિએ જુદી હોઈ શકે છે. વ્યક્તિ સ્વાતંત્ર્ય પછી પણ સ્ત્રી, પુરુષની દાસી બનવા કે પુરુષ, સ્ત્રીનો દાસ બનવા ઉત્સુક હોય એવા ઘણા દાખલા આજે પણ જોવા મળે એમ છે, તો સ્વાતંત્ર્ય કોનું એ પ્રશ્ન વિચારવાનો રહે. પશુ, પંખી, મનુષ્ય એમ બધાં જ સ્વતંત્ર છે, પણ પશુ, પંખી માટે પાંજરાં પણ છે જ. સ્ત્રી-પુરુષ સ્વતંત્ર છે, પણ બંને પરણે છે, લગ્ન કરે છે ને લગ્નને બંધન તરીકે પણ ઓળખાવાયું છે. તો સવાલ એ થાય કે સ્વતંત્રતા છે કોને માટે? એનો ક્યાંક તો ખપ હશે જને ! છે. એ કૈં હવામાં તરતો રહે એવો શબ્દ નથી જ !

પણ એ શબ્દને વ્યાપક અને ઊંડી રીતે સમજવાનો રહે. સાદી વાત એટલી છે કે સ્વતંત્રતા, જવાબદારી વગર શક્ય નથી. સ્ત્રી કે પુરુષ એકલાં રહે તો સ્વતંત્ર જ છે. એ રીતે ઘણાં સ્વતંત્ર રહે પણ છે, પણ એમાં એકબીજાં વગર ચલાવવાની વાત છે. જ્યાં બંનેને એકબીજાની જરૂર જણાય છે, ત્યાં જવાબદારી પણ સ્વતંત્રતાની સાથે સાથે જ આવે છે. આમ તો સાથે રહેવાના કોઈ નિયમ, સમાજ ન હતો, ત્યારે ન હતા, પણ સમાજ અસ્તિત્વમાં આવ્યો ને નીતિનિયમો-ધારાધોરણો અમલમાં આવ્યાં. લગ્ન દ્વારા સહજીવનની તકો ઊભી થઈ. એમાં પણ જવાબદારી ઉપાડવામાં વાંધો પડ્યો તો લિવ ઇન જેવા વિકલ્પો સામે આવ્યા. જો કે,  એ પણ સારો વિકલ્પ બનવાને બદલે સમસ્યાઓ ઊભી કરવાનું કારણ જ બન્યો. ખાસ કરીને એમાં છેતરાવાનું સ્ત્રીને જ વધારે આવ્યું. એમાં મોકળાશ હતી, તો મુશ્કેલીઓ પણ હતી. આજે પણ ઉત્તમ વિકલ્પ તો લગ્ન જ લાગે છે, એ ખરું કે લગ્નમાં સ્ત્રી અને પુરુષ, બંનેને જવાબદારીઓ છે. એમાં સ્વતંત્રતા ઓછી ને જવાબદારીઓ વધારે છે. એ સાથે જ સ્વતંત્રતા સંદર્ભે એમાં પુનર્વિચાર જરૂરી બને છે. એક બાબત સ્પષ્ટ છે કે વ્યક્તિ એકલી હોય તો એ કેવળ સ્વતંત્ર હોઈ શકે છે, પણ જેવી બે વ્યક્તિ વચ્ચે સંપર્કની વાત આવે છે કે સ્વતંત્રતા વત્તેઓછે અંશે પ્રભાવિત થયા વિના રહેતી નથી.

ટૂંકમાં, સ્વતંત્રતા સંદર્ભે એ સ્વીકારી લેવાનું રહે કે જવાબદારી વગરની સ્વતંત્રતા બીજું કૈં પણ હોય, સ્વતંત્રતા નથી. ખાસ કરીને લગ્નને લાગે વળગે છે ત્યાં સુધી એ સમજી લેવાનું રહે કે એની શરૂઆત સ્વતંત્રતાથી પછી, પણ જવાબદારીથી પહેલાં થાય છે. પતિપત્ની થનાર બંને વ્યક્તિ એ સમજ સાથે જ જોડાય છે કે બંનેને એકબીજાની જરૂર છે ને બંને મનમાની કરવા નહીં, પણ મન મૂકીને એકબીજાનાં થવાં  લગ્નમાં પ્રવૃત્ત થઈ રહ્યાં છે. બંનેએ પોતાનાં થવા ઉપરાંત બીજાના પણ થવાનું છે. આ બીજાના થવામાં જ પોતાની વાત ઓછી થતી આવે છે. પત્નીએ, પતિનાં ને પતિએ, પત્નીનાં થવાનું છે. પત્નીએ પતિને ભરોસે પિયર છોડ્યું છે, તો પતિએ પણ, ઘર છોડ્યા વગર, ઘરનાં સભ્યો કરતાં પત્નીનું મહત્ત્વ સ્વીકારવાની સમજ સાથે પરણવાનું સ્વીકાર્યું છે. ઘરનાં સભ્યો કરતાં પત્નીનું મહત્ત્વ પતિને વધુ જ હોવાનું. તેને બદલે એ પત્નીનાં શોષણનું કારણ બને કે શોષણ થવા દે તો તે તેની પત્ની પ્રત્યેની ફરજ ચૂકે છે. એવી જ રીતે પત્ની, પતિને બદલે પિયરનું મહત્ત્વ જ આંકતી રહે તો તે પણ પોતાની ફરજ ચૂકે છે. હવે જ્યાં જવાબદારી જ ન રહેતી હોય ત્યાં સ્વતંત્રતા એકલી ટકે તો પણ કેટલુંક?

પતિ-પત્નીની સ્વતંત્રતા સંદર્ભે કેટલીક વાતો ધ્યાનમાં લેવાની રહે. જ્યાં લગ્ન કેન્દ્રમાં છે, ત્યાં સ્વતંત્રતા પોતાની પછી, બીજાની પહેલાં આવે છે. જરા વિચિત્ર લાગે એવું છે, પણ સ્વતંત્રતા સાથે નથી રહેતી, તે સામે રહે છે. મતલબ કે સ્વતંત્રતા વિચારવાની જ હોય તો પહેલાં સામેની વ્યક્તિની વિચારવાની રહે છે. સામેની વ્યક્તિની મોકળાશ જ પોતાને માટેની મોકળાશ ઊભી કરી આપે છે. સ્વતંત્રતા પતિની, પત્નીએ ઊભી કરી આપવાની છે. એ જ રીતે પતિએ પત્નીની મોકળાશનો વિચાર પહેલાં કર્યો હશે તો પોતાની મોકળાશ આપોઆપ જ ઊભી થશે. જ્યાં પણ વ્યક્તિ પોતાને બાજુએ મૂકે છે ત્યાં બીજો તેને આગળ કરી આપે છે. પત્ની, પોતાને બાજુએ મૂકશે, તો પતિ, તેને મોખરે રાખશે, પણ એવું બને છે ઓછું. હકો પોતાનાં ને ફરજ બીજાની એવું જ્યાં પણ છે ત્યાં શાંતિ રહેતી નથી.

એવું પણ બને છે કે લગ્ન તો થાય છે, પણ પછી કોઈ, કોઇની પરવા કરતું નથી. પતિ-પત્ની બંને પોતાનું ધારેલું જ કરતાં હોય છે. બંને સાથે હોય છે જ એટલે કે કોઈ, કોઈનું ન માને. પોતાનું ધારેલું કરવા જ એવા લોકો પરણતાં હોય છે. એ નથી ઘર સાચવતાં કે નથી તો વ્યક્તિઓને કે સંતાનોને સાચવતાં ને અરાજકતા ત્યાં ઘર કરી જાય છે. આમાં આપવા કરતાં પડાવવાની વૃત્તિ વધુ હોય છે. આવું હોય ત્યાં કોઈનું પણ લાંબું ચાલતું નથી ને વાત છૂટાં થવા પર આવે છે. એમાં લાભ ઓછો ને હાનિ વધુ થતી હોય છે. જ્યાં બીજાનો ખ્યાલ નથી કે બીજાને માટે જીવવાનું નથી, ત્યાં સ્વતંત્રતા નહીં, પણ સ્વચ્છંદતા જ કામ કરતી હોય છે. જવાબદારી વગરની સ્વતંત્રતાનું બીજું નામ જ સ્વચ્છંદતા છે. આ સ્વચ્છંદતા બહાર તો બહુ કામ લાગતી નથી, પણ ઘરમાં એ ચાલે છે. દાખલા તરીકે સ્વચ્છંદતા ફેશનમાં ઠેર ઠેર જોવા મળે છે.

વસ્ત્રો માફક ન આવતાં હોય પણ, ફેશન છે એટલે યુવા સ્ત્રી-પુરુષો તે જ પહેરે છે જે નથી શોભતું. ટાઈટ જીન્સ પેન્ટ નથી ફાવતાં તો પણ તે પહેરવાનું ભાગ્યે જ કોઈ છોડે છે. કપડાં એટલાં ટાઈટ પહેરાય છે કે બેસવા જતાં કે ઊઠતાં ફાટે છે, પણ પહેરવાનું ચાલે જ છે. હવે તો શરીરનાં માપનાં વસ્ત્રો નથી સીવાતાં, પણ વસ્ત્રોનાં માપનું શરીર સીવાય છે. એને માટે જરૂર લાગે તો કપડાં નાનાં, મોટાં કરવાને બદલે સર્જરી કરાવવાનું ય પસંદ કરાય છે. ડોકટરો ચેતવે છે કે ટાઈટ કપડાં કે હાઇ હિલ્સ નુકસાન કરે છે, પણ તે પહેરવાનું છોડાતું નથી. નુકસાન થાય તો પણ ફેશન કેન્દ્રમાં આવી જ જાય છે. એ વખતે કોઈનું જ કાને ધરાતું નથી. યુવા વર્ગ મનમાની કરીને જ રહે છે. ખાવાપીવાની બાબતે પણ પૂરતી સ્વચ્છંદતા ભોગવાય છે. જેની તબીબો સલાહ નથી આપતાં એ જ ખવાય છે. પછી દવાની જરૂર પડે તો તબીબો ક્યાં નથી? એમાં જ પછી યોગા કે એક્સરસાઈઝની વાતો ચાલે છે, ડાયેટિંગની શરૂઆત થાય છે, પણ એ બધું છેવટે તો ખાતર પર દિવેલ જ પુરવાર થાય છે. હઠ, સ્વચ્છંદતા વગેરે સ્વતંત્ર હોવાના વહેમમાં યુવા માનસ અપનાવે છે, પણ એનો લાભ બીજાને તો ઠીક, એમને પોતાને પણ થતો હોય એવું બહુ લાગતું નથી.

કોણ જાણે કેમ, પણ પતિપત્ની એકબીજાને અનુકૂળ થવા બહુ રાજી નથી હોતાં, એવી જ રીતે યુવા વર્ગ પણ ઘરને બહુ માનતો કે સ્વીકારતો નથી. બધી સમજ છે, પણ કેટલીક બાબતોમાં યુવકો ને યુવતીઓ સ્વતંત્ર હોવાના વહેમમાં સ્વચ્છંદી જ વધારે જણાય છે. એમાં લાંબે ગાળે હાનિ જ હાથમાં આવે છે. ચેતવાને બદલે યુવા પેઢી ચેતાવવામાં વધુ માનતી હોય એવું નથી લાગતું?

000

e.mail : ravindra21111946@gmail.com

પ્રગટ : ‘સ્ત્રી સશક્તિકરણ’ નામક લેખકની કટાર, ‘મેઘધનુષ’ પૂર્તિ, “ગુજરાત ટુડે”, 27 નવેમ્બર 2022