અમેરિકામાં એક યુવાન માતાએ વાત મૂકી કે હવે તો બાળકો ટેકનોસેવી અને સ્માર્ટ બની ગયા છે તો તેમને ક્રિસમસ ટ્રી અને સાન્તા ક્લૉઝને બદલે બીજું કંઈક આપવું જોઈએ, ત્યારે શાળાના સંચાલકોએ કહ્યું કે ‘ક્રિસમસ ટ્રી અતિશય ઠંડી વચ્ચે ખીલતાં જીવનનું પ્રતીક છે અને સાન્તા ક્લૉઝ બાળકોને વૃદ્ધો પ્રત્યે આદરથી જોતા શીખવે છે અને સંવેદનશીલ બનાવે છે. સાન્તા ક્લૉઝ એક સંસ્કાર છે, એક મૂલ્ય છે. નાતાલ અને નવું વર્ષ બાળકોને આશા, ભલાઈ, પ્રેમ અને સારાં કાર્યો તરફ શ્રદ્ધાથી જોતાં કરવાનો સમય છે. આપણે એ જ રીતે નાતાલ ઊજવીશું.’
નાતાલ અને નવા વર્ષને આપણે એ રીતે જોઈએ છીએ, ખરા?
બાય ધ વે, આર્ક્ટિક સર્કલ પર લૅપલૅન્ડ અને રશિયાની સરહદે કોર્વાતુન્તુરી જેવું રણઝણતું નામ ધરાવતી કાન આકારની ટેકરી છે. ત્યાં સાન્તા ક્લૉઝનું ‘ઑફિશ્યલ હોમ’ છે.
ચીનમાં કોરોનાનો ઉપદ્રવ પૂરજોશમાં છે ત્યારે આપણને હજી જેને ભૂલ્યા નથી એ લોકડાઉનનાં વર્ષો ચોક્કસ યાદ આવી જાય. એની સ્મૃતિઓ અને ભવિષ્યમાં ફરી એવું તો નહીં થાય-ની આશંકા વચ્ચે 2022નું વર્ષ વિદાય લઈ રહ્યું છે, ત્યારે આપણે એક પ્રસન્ન અને સુંદર કલ્પનાની થોડી ક્ષણોને જીવી લઈએ તો કેમ?
જિંગલ બેલ જિંગલ બેલ, જિંગલ ઑલ ધ વે, સાન્તા ક્લૉઝ ઇઝ કમિંગ એલોંગ, રાઈડિંગ ઑન ધ સ્લેજ … નાતાલની બર્ફિલી રાત્રે લાલ રંગના ફરવાળા પોષાકમાં લાંબી શ્વેત દાઢી ફરકાવતા સાન્તા ક્લૉઝ રેન્ડિયર જોડેલી બરફગાડીમાં આખી દુનિયાની પરિક્રમા કરીને આવે છે અને બાળકોને ભેટ આપે છે.
સાન્તા ક્લૉઝ ઈઝ કમિંગ – એ આવે છે, પણ ક્યાંથી આવે છે? આટલી બધી ભેટો ક્યાંથી લાવે છે? યુરો-અમેરિકાનાં બાળકોને પૂછો કે સાન્તા ક્લૉઝ ક્યાંથી આવે છે, તો કહેશે, ઉત્તર ધ્રુવથી.
જરા શાંતિથી વાત કરીએ : ઉત્તર ધ્રુવ એટલે પૃથ્વીની ટોચ. આર્ક્ટિક મહાસાગર તેને ઢાંકીને બેઠેલો છે. તેની આસપાસનો વિસ્તાર આર્ક્ટિક સર્કલ તરીકે ઓળખાય છે. દુનિયાના આઠ દેશના ઉત્તર છેડા આ સર્કલને અડકે છે. તેમાંનો એક દેશ એટલે ફિનલૅન્ડ. છેલ્લા પાંચ વર્ષથી હેપીનેસ ઈન્ડેક્સમાં પ્રથમ આવતા ફિનલૅન્ડના આર્ક્ટિક સર્કલને અડકતા પ્રદેશનું નામ છે લૅપલૅન્ડ. આ લૅપલૅન્ડ અને રશિયાની સરહદે કોર્વાતુન્તુરી જેવું રણઝણતું નામ ધરાવતી કાન આકારની ટેકરી છે. શુદ્ધ હવા અને ઊંચા પાઈન વૃક્ષોનાં શાંત ગાઢ જંગલ વચ્ચે મોટાં, શિંગડાવાળાં હરણ જેવાં નિર્દોષ ટોળેટોળાં રેન્ડિયરો વિહરે છે. અતિશય ઠંડી આબોહવાથી સાતાઆઠ મહિના બરફ છવાયેલો રહે. બરફની રમતો ખેલાય. જળાશયો પણ થીજી જાય. ઉનાળે બરફ પીગળે ને જળાશયોમાં એનાં મોટાં ચોસલાં તરે.
વર્ષમાં એક-બે વાર મધ્યરાત્રિએ પણ સૂર્ય પ્રકાશતો દેખાય. દિવસ ઊગે તો મહિનાઓ સુધી આથમે નહીં અને રાત પડે તો મહિનાઓ સુધી પૂરી ન થાય. ઠંડીગાર ઘનઘોર રાત્રિના આકાશમાં ધ્રુવીય પ્રકાશ (નૉર્ધન લાઈટ્સ) જેને ઓરોરા બોરિઆલિસ કહે છે તે રંગરંગના ઝળહળતા ગતિશીલ ભવ્ય આકારો રચે. પાંખી વસ્તી અને ભિન્ન પ્રકારની અત્યંત કઠોર અને અત્યંત સુંદર ઋતુલીલા – દંતકથાઓ ન જન્મે તો જ નવાઈ. તો દંતકથા કહે છે કે સાન્તા ક્લૉઝ અહીં, આ રહસ્યમય કોર્વાતુન્તુરીમાં રહે છે. આ ટેકરી-કાન વડે વિશ્વભરનાં બાળકોની ઈચ્છાઓ સાંભળે છે અને એક ગુપ્ત સ્થળે વહેંતિયાઓની મદદથી ભેટો તૈયાર કરે છે.
આમ તો છઠ્ઠી સદીમાં થઈ ગયેલા બિશપ નિકોલસ મૂળ સાન્તા ક્લૉઝ મનાય છે. તેઓ ગ્રીક હતા, પણ આખા યુરોપના લોકો તેમને માનતા. તેઓ ઈશ્વરપરાયણ હતા અને બાળકોને ગુપ્તપણે ખૂબ ભેટો આપતા. ડચ ઉચ્ચાર પ્રમાણે તેઓ સિન્ટાક્લાસ અને પછી સાન્તા ક્લૉઝ બન્યા. અમુક સ્રોતો એમનો સમય ત્રીજી સદી માને છે. ખરું જોતાં સાન્તા ક્લૉઝ ઐતિહાસિક કરતા દંતકથા રૂપે વધારે પ્રચલિત છે.
દંતકથાનું વ્યાપારીકરણ કરવાનું તો કોઈ પશ્ચિમ પાસે શીખે. લૅપલૅન્ડના પાટનગર રોવાનિયમી પાસે સાન્તા ક્લૉઝ વિલેજ નામનો વિશાળ એમ્યુઝમેન્ટ પાર્ક ઊભો થયો છે, જે સાન્તા ક્લૉઝનું ‘ઑફિશ્યલ હોમ’ ગણાય છે. રોવાનિયેમી બીજા વિશ્વયુદ્ધમાં તારાજ થઈ ગયું હતું. 1950માં યુ.એસ.ના પૂર્વ પ્રમુખ ફ્રેન્ફલિન રૂઝવેલ્ટનાં પત્ની એલિનોર લૅપલૅન્ડ આવેલાં. રોવાનિયેમીની તબાહી જોઈ તેઓ તેને બેઠું કરવાં કટિબદ્ધ થયાં. અધિકારીઓએ એમને માટે તાત્કાલિક ઊભી કરેલી કેબિન તે સાન્તા ક્લૉઝ વિલેજનું મંગલાચરણ.
1985માં વિલેજ ખુલ્લું મુકાયું. મૂળ કેબિનમાં અત્યારે વિલેજની ઑફિસ છે. આસપાસ દુકાનો, રેસ્ટોરાં, કાફે, આઈસ બારમાં બરફના બનેલા કાઉન્ટર પરથી બરફના ગ્લાસમાં શરાબ મળે. ખાસ પોષાક પહેરી અંદર જાઓ અને બરફનાં ટેબલ-ચૅર પર બેસી સુરાપાન કરો. લાંબી રુંવાટીવાળા મોટા હસ્કી ડૉગ અને રેંડિયરની સવારી, ઈગ્લૂ હૉટેલમાં રહેવાનો ને આર્ક્ટિક સર્કલમાં પ્રવેશવાનો રોમાંચ. આ બધા વચ્ચે સાન્તા ક્લૉઝની મુલાકાત પણ થઈ જાય. આજ સુધીમાં દુનિયાના 199 દેશોમાંથી બાળકોએ કરોડો પત્રો લખ્યા છે. એને માટે અહીં ખાસ પોસ્ટઑફિસ બની છે. ખુશમિજાજ ‘એલ્વ્સ’ તેમાં સેવા આપે છે. દરેક પત્ર પર ખાસ પોસ્ટમાર્ક હોય છે. દર વર્ષે નાતાલના એક મહિના અગાઉથી જ દુનિયાભરના પ્રવાસીઓની હલચલ શરૂ થઈ જાય. 23 ડિસેમ્બરે અડધી રાતે હર્ષનાદો વચ્ચે સાન્તા ક્લૉઝની સવારી નીકળે છે.
અમર થઈ જતી દંતકથા અને કલ્પનાનું પણ એક વાસ્તવ હોય છે. સાન્તા ક્લૉઝ દુનિયાની સૌથી પ્રસિદ્ધ વ્યક્તિ છે. તેમની પત્ની અને પુત્રીની પણ કલ્પના થઈ છે. અનેક ઈન્ડસ્ટ્રીઓ આ કલ્પના પર નભે છે. સતત થતાં પરિવર્તનો વચ્ચે સાન્તા ક્લૉઝની લોકપ્રિયતાની કાંકરી પણ ખરી નથી, તેનું કારણ તેની પાછળની ઉમદા ભાવના છે. સાન્તા ક્લૉઝ કહે છે, ‘હું સદ્દભાવનો ચાહક છું. પ્રેમ, શાંતિ અને આનંદનો ઉદ્દગાતા છું. લોકો ખુશ રહે તે જ મને જોઈએ.’ રેંડિયર તેમને ખૂબ પ્રિય છે. પહેલા તેમની સ્લૅજને એક રેંડિયર જોડેલું હતું, હવે એની સંખ્યા નવ છે. દરેકનાં નામ પણ છે. એમાંનું સૌથી નાનું લાલ નાકવાળું રેંડિયર સાન્તા ક્લૉઝનું માનીતું છે. રેંડિયર એ પ્રદેશની કામધેનુ સમાન છે. પણ સાન્તા ક્લૉઝ કહે છે, ‘મને તો રેંડિયર એટલા માટે પ્રિય છે કે તેઓ ભલા, માયાળુ અને સંપીલાં છે. માણસજાતે એમની પાસેથી ઘણું શીખવાનું છે.’
હવે તો પશ્ચિમની જ નહીં, દુનિયાભરની શાળાઓમાં ક્રિસમસમાં સાન્તા ક્લૉઝ આવે જ. એક યુવાન માતાએ વાત મૂકી કે હવે તો બાળકો ટેકનોસેવી અને સ્માર્ટ બની ગયા છે તો તેમને ક્રિસમસ ટ્રી અને સાન્તા ક્લૉઝને બદલે બીજું કંઈક આપવું જોઈએ, ત્યારે શાળાના સંચાલકોએ કહ્યું કે ‘ક્રિસમસ ટ્રી અતિશય ઠંડી વચ્ચે ખીલતાં જીવનનું પ્રતીક છે અને સાન્તા ક્લૉઝ બાળકોને વૃદ્ધો પ્રત્યે આદરથી જોતા શીખવે છે અને સંવેદનશીલ બનાવે છે. સાન્તા ક્લૉઝ એક સંસ્કાર છે, એક મૂલ્ય છે. નાતાલ અને નવું વર્ષ બાળકોને આશા, ભલાઈ, પ્રેમ અને સારાં કાર્યો તરફ શ્રદ્ધાથી જોતાં કરવાનો સમય છે. આપણે એ જ રીતે ક્રિસમસ ઊજવીશું.’
નાતાલ અને નવા વર્ષને આપણે એ રીતે જોઈએ છીએ ખરા?
e.mail : sonalparikh1000@gmail.com
પ્રગટ : ‘રિફ્લેક્શન’ નામે લેખિકાની સાપ્તાહિક કોલમ, “જન્મભૂમિ પ્રવાસી”, 25 ડિસેમ્બર 2022