ક્યાંક લોકો મરે છે આપણે ચૂપ રહો
દુનિયા જોયા કરે છે આપણે ચૂપ રહો
આભ આખું લગાવે આગ ચોગમ અહીં
ખાક પાણી ભરે છે આપણે ચૂપ રહો
ભૂખ તો ક્યાં ય ખોવાઇ બચપણ જેમ અહીં
છોકરાં કરગરે છે આપણે ચૂપ રહો
ગામ છોડી થવાના બાપડા હિજરતી
જીવ સૌ નો ડરે છે આપણે ચૂપ રહો
હાયકારા ચિત્કારો વંચિતો દફન છો
માત રોયા કરે છે આપણે ચૂપ રહો
દેહ ખંડેર છે, માંહ્યલો ય મૃત બાબુલ
શાંતિ ખોયા કરે છે આપણે ચૂપ રહો
પુસ્તક પરિચય :
સમાજઘડતરને ધ્યાનમાં રાખીને સાડા પાંચ તપથી રસાળ સાહિત્યનું સર્જન કરનાર યશવંત મહેતાએ પંચ્યાશીમાં વર્ષે કરેલાં ઉદ્યમ તરીકે ‘બે તમિળ ક્લાસિક્સ’ પુસ્તક મળે છે.
અહીં તેમણે જે મહાકાવ્યોનો કથાસાર ગુજરાતીમાં આપ્યો છે તેમનાં નામ છે ‘સિલપ્પાદિકારમ્’ અને ‘મણિમેખલૈ’.
આ કૃતિઓનો અનુમાનિત રચનાકાળ ઇસુની પહેલી સદીથી પાંચમી સદી દરમિયાનનો છે. તેમના લેખકો અનુક્રમે રાજકુમાર ઈલંગો આદિગલ અને વ્યાપારી રાજકુમાર શાત્તન છે.
આ કૃતિઓનાં સમય, ભાષા અને સંસ્કૃતિ ઘણાં અલગ છે, છતાં તે ગુજરાતીમાં રસપ્રદ બને છે. તેનું કારણ યશવંતભાઈની વાર્તા કહેવાની અને વર્ણન કરવાની કળા છે, જે દાયકાઓની મહેનતથી સિદ્ધ થઈ છે.
ગુજરાતી વાચકોને ‘પ્રશિષ્ટનો પ્રસાદ’ વહેંચવાનો તેમનો કસબ ગ્રીક મહાકાવ્યો ‘ઇલિયડ’ અને ‘ઓડિસી’નાં પુન:કથન તેમ જ ‘વિશ્વશ્રેષ્ઠ નવલકથાઓ’ પુસ્તકમાં દેખાય છે. તમિળ મહાકાવ્યોનો કથાસાર પણ અંગ્રેજી અનુવાદ પરથી આપ્યો છે.
અંગ્રેજી અનુવાદક Alain Daniélou (1907-1994) ફ્રેન્ચ માતૃભાષા ધરાવનાર ઇતિહાસકાર, ભારતવિદ્યાવિદ્દ (Indologist), સંગીતજ્ઞ અને લેખક હતા. તેઓ શૈવ સંપ્રદાયના ઊંડા અભ્યાસી હતા, એટલું જ નહીં તેમણે ધર્મપરિવર્તન કરીને એ સંપ્રદાય સ્વીકારેલો. તેમને 1991માં સંગીત નાટક અકાદમીની ફેલોશીપથી સન્માનિત કરવામાં આવ્યા હતા.
સાહિત્યકૃતિનાં ભાષા, સ્વરૂપ અને સંસ્કૃતિના માર્ગે થતાં રસપ્રદ પ્રવાસના આપણી ભાષાના ઘણા ઉદાહરણોમાં યશવંત મહેતાના આ કથાકથનનો સમાવેશ થઈ શકે.
યશવંત મહેતા
યશવંતભાઈએ ‘સિલાપ્પાદિકારમ્’નું પેટાશીર્ષક ‘કન્નકીની શીલકથા’ એવું આપ્યું છે. સમૃદ્ધ નગર પુહારમાં ધનવાન શ્રેષ્ઠીઓનાં રૂપ-ગુણ સંપન્ન સંતાનો કન્નકી અને કોવાલનનું નવદામ્પત્ય જીવન સુખેથી વીતતું હોય છે.
પતિ એક લાવણ્યવતી નગરનર્તકી માધવીના પ્રેમમાં પડે છે. તેની સાથેના વિલાસમાં પોતાની સંપત્તિ ગુમાવી બેસે છે. કન્નકી ભાંગી પડે છે, પણ પતિને વફાદાર રહે છે. પ્રેમીઓની વચ્ચે ભંગાણને પગલે પાછા આવેલા કોવાલનને કન્નકી માફ કરે છે.
બેઘર અને નિર્ધન દંપતી જિંદગીની નવેસરથી શરૂઆત કરવાનું નક્કી કરે છે. તેના માટે તેઓ એક જૈન સાધ્વીની ઓથે લાંબો દુર્ગમ પ્રવાસ ખેડીને વેપારવણજથી ધમધમતા ઇચ્છિત નગર મદુરાઈ પહોંચે છે. અહીં કોવાલનને વ્યવસાય શરૂ કરવા માટેની મૂડી મેળવવા કન્નગી પોતાના પગનો તોડો આપે છે.
નાયક એ વેચવા નીકળે છે. રાજ-સોનીએ નગરની રાણીનું આવું જ ઘરેણું ઓળવ્યું છે. તે ચોરી છુપાવવા સોની કોવલન પાસેનું ઘરેણું રાણીનું ચોરેલું ઘરેણું છે એવું રાજાને ઠસાવે છે. પોતાના ન્યાયીપણા માટે મિથ્યા ગર્વ ધરતો મદુરાનો રાજા કશું ય જાણ્યા-પૂછ્યા વિના કોવાલનને મૃત્યુદંડ આપે છે.
પતિના આવા અન્યાયપૂર્ણ મોતથી અત્યંત દુભાયેલી – પુસ્તકના મુખપૃષ્ઠ પર જોવા મળતી – કન્નકી પોતાના ચારિત્ર્યના બળે મદુરાનગરને ભસ્મીભૂત કરે છે. યશવંતભાઈ નોંધે છે : ‘આ કથા એક શીલવતી નારી દ્વારા અન્યાયના પ્રતિકારની કથા છે.’
બીજા મહાકાવ્ય ‘મણિમેખલૈ’ની નાયિકા પહેલા મહાકાવ્યના નાયક કોવાલનની દીકરી છે, જે તેના નગરનર્તકી સાથેના લગ્નબાહ્ય સંબંધથી જ્ન્મેલી છે. તેના પર મોહિત રાજકુમાર ઉદયકુમાર તેને પામવા મથે છે.
તેનાથી બચવા માટે એક પુષ્પવાટિકામાં છુપાઈ જનાર મણિમેખલૈને એ જ્ગ્યાએ બુદ્ધનાં પગલાં અને ચૈત્યનાં દર્શન થાય છે, જેનાથી તેના આત્મવિકાસનો આરંભ થાય છે. ક્રમશ: તેનું એવું ઊર્ધ્વીકરણ છે કે તે અમરત્વ ભણી ગતિ કરે છે.
આ કાવ્ય બૌદ્ધ ધર્મકેન્દ્રી છે. અનેક ધર્મોના વિચારોની ઝલક આપીને બુદ્ધવિચાર કેવી રીતે શ્રેષ્ઠ છે તેનું એમાં નિરૂપણ છે. બુદ્ધદર્શનમાં ગરીબો-પીડિતો પ્રત્યે અનુકંપા સમાયેલી છે એવું અહીં વારંવાર બતાવવામાં આવ્યું છે. કથામાં મણિમેખલૈને મળેલું ભિક્ષાપાત્ર મહત્ત્વનું પ્રતીક છે. તે ખરેખર તો એક અક્ષયપાત્ર છે જેના વડે નાયિકા અગણિત ભૂખ્યા જનોનો જઠરાગ્નિ ઠારે છે.
‘મણિમેખૈલે’નો અંગ્રેજી અનુવાદ The Dancer with a Magic Bowl અર્થાત ‘ચમત્કારિક ભિક્ષાપાત્રવાળી નર્તકી’ એમ થયો છે. જો કે નાયિકા નર્તકીની પુત્રી છે, પણ ખુદ નર્તકી તરીકે પેશ આવતી નથી. કથાની શરૂઆતથી જ એને બૌદ્ધ વિચારના સંપર્કમાં આવવાનું બને છે. કૃતિ આગળ વધે છે તેમ મણિમેખલૈ લોકોના કલ્યાણ માટે જીવન સમર્પિત કરી દેવા પ્રેરાય છે.
પ્રસ્તુત પુસ્તક માટેની પ્રેરણાની લેખકની કેફિયત રસપ્રદ છે. તેમણે પહેલાં મહાકાવ્યનો અંગ્રેજી મુક્તાનુવાદ The Tale of an Anklet તરીકે ચાળીસેક વર્ષ પૂર્વે વિખ્યાત સામયિક The Illustrated Weekly of Indiaમાં વાંચેલો. પછીના વર્ષોમાં ‘મણિમૈખલે’નું અંગ્રેજી પુસ્તક એક મેળામાં જોયેલું.
‘બન્ને કથાઓનું વારંવાર વાચન કરતાં હું એમના પ્રેમમાં પડી ગયો’, એમ કહીને લેખક ઉમેરે છે કે તેમણે આ બંને કથાઓ 1993-94માં અખબારી કૉલમ તરીકે આપી. પછી એ ‘ફાઇલમાં કેદ થઈ ગઈ’. કોરોના કાળમાં ‘યમરાજાએ બારણે ટકોરા મારવા માંડ્યા’ એટલે ‘અધૂરાં કામ પૂરાં કરવા’ માટે આ પુસ્તક થયું.
તમિળ-ગુજરાતીના સંદર્ભે અહીં એ પણ નોંધવું જોઈએ કે નવનીત મદ્રાસી (1919-2006) છવ્વીસ નવલકથાઓને સીધી તમિળ ભાષામાંથી ગુજરાતીમાં લાવ્યા છે, જે બીરેન કોઠારીએ લખેલાં તેમના જીવનચરિત્રમાંથી જાણવા મળે છે.
તેના ઘણાં વર્ષ બાદ તમિળ સાહિત્ય પરનું યશવંતભાઈનું પ્રસ્તુત પુસ્તક અંગ્રેજીમાંથી મળે છે. તેને ત્રણસો જેટલાં પુસ્તકોના ‘જીવનસમર્પિત લેખક’ પોતાનું ‘ખિસકોલી-કાર્ય’ ગણાવે છે.
—————————————————–
બે તમિળ ક્લાસિક્સ, પ્રકાશક : યશવંત મહેતા, પાનાં 12+172 = 184, રૂ. 250/-
વિતરક : ગૂર્જર સાહિત્ય ભવન, ફોન 079-2214 4663, 92 27 05 57 77
Ram Puniyani
As the ruling party BJP is close to completing two terms in office, its impact on most of the institutions is more than obvious. While ED-IT-CBI have played their role in cornering the opposition parties, Election Commission at times has played a partisan role, the UGC and NCERT are not far behind in changing the educational pattern to suit the political ideology of the ruling Government.
At one level the New Education Policy is out to change the whole pattern and structure of our educational system. On a regular basis new instructions are being sent to induct the Hindu nationalist sentiments and ethos for the students. One recalls that when this Government was trying to intimidate and undermine the student movements and protests, these activities were labeled as anti National and the then MHRD Minister Smriti Irani came up with the idea of installing a tall pole in each University to hoist the national flag. The idea was also floated to put a military tank in JNU in particular, where the vocal students were articulating on various issues which went against the grain of thinking of the ruling Government.
Recently a few more circulars have been issued. One is that students should be made to participate in the year long celebrations of the birth Centenary year of Dattaji Didolkar. Didlkar was RSS Pracharak, who set up the Akhil Bhartiya Vidyarthi Parishad (ABVP). This cult building exercise for a Hindu Nationalist is particularly meant for colleges in Maharashtra. Is UGC right in promoting the celebration of figures from Hindu Nationalist stable? The figures who should be promoted are surely those who stood for Indian Nationalism or fought against British colonial rule. Mr. Didolkar, being a part of RSS, was never part of neither freedom struggle nor he stood for the values enshrined in Indian Constitution.
The other circular is asking for setting up of ‘Selfi points’ with the backdrop of Prime minister, Modi. Such a step is being taken surely with the 2024 elections in mind. This is an idea, which has no place in a democratic country. It is a deliberate propaganda for a leader belonging to one party and its supreme leader. It violates the ethos of democracy for sure! Such blatant violation of democratic and constitutional values; is a gross abuse of power by the ruling party.
Topping it all has come the instruction that for students between 7to 12 standard Ramayan and Mahabharat should be taught as a part of history, (Times of India, 22nd November). As per the expert Panel of NCERT, this will bring self esteem, patriotism and pride in the Nation! These two great epics of India are definitely a part of our mythology. They do represent the social norms of the times when they were written. One can learn a lot about those times from these epics.
Ramayan amongst these is extremely popular not only in India but also in different countries of Asia like Sri Lanka, Thailand, Bali, Sumatra etc. Interestingly it has many versions. Originally written by Valmiki, later it was made more popular by Goswami Tulsidas, who rendered it in popular Avadhi. It became part of popular culture from 16th Century onwards in Northern parts India. Interestingly there are many versions of Lord Ram Story. The version being promoted by Hindu nationalists is one among many. The book by Richa Paulman, “Many Ramayans’ (OUP) deals with the diverse version of Lord Ram Story. On similar lines A.K.Ramnujan wrote an essay, ‘300 Ramayans: Five Examples and Three Thoughts on translation’. This remarkable essay was part of Delhi University curriculum till the ABVP protested and this was removed from the syllabus.
The Hindu nationalists want a particular version of Lord Ram’s story to be projected. Ramanujan in his essay tells us the diverse telling of the story, Jain version, Buddha version, Women’s version (by Rangnayakmma of Andhra). Adivasi Ramayan has yet again a different story line. Ambedkar wrote ‘Riddles of Hinduism’ and drew our attention to Ram killing Shambuk as he was performing penance, and as Shudra’s were not permitted such a thing he was done to death by the Lord Himself. Ram also kiiled Bali from behind, Bali is a king revered by backward castes, who chant:’Eida Pida Javo: Baliche Rajya Yevo’ (Let our pains go: Let Bali’s return as a King). Ambedkar is very critical of Ram banishing Sita to forest on the suspicion of fidelity. Periyar is also critical of Lord Ram for imposing the North Indian Aryanism on the Dravidas. The real history is mired in some vague understanding while the great epic gives us a valuable insight into that time.
Similarly Mahabharat, composed by Maharishi Ved Vyas is the longest poem ever composed, gives us a valuable glimpse of those times. They are important sources of historical knowledge. To put them in the syllabus as history is a different idea altogether. It is linked more to the Hindu nationalist agenda than unraveling the truth of history.
In addition, among many other moves by the panel; is to instruct the name India with Bharat on the ground that India denotes slavery, as the word was given by the British. They deliberately want to suppress the fact the variations of word India are prevalent from the times much before the British came here. As early as BCE 303, Megasthanese had called it Indica. The derivatives from river Sindhu have been in vogue from early times. ‘Bharat that is India’ is the perfect formulation outlined in our Constitution. But in tune with Hindu Nationalist Agenda they are not comfortable with the word India. Lastly they want to re-periodize Indian history. The early period of Indian history, which the British called as Hindu period, they want to call it ‘Classic Period’. The idea is to present the values of that period as the baseline for our society. And these values, outlined in Manusmriti were the precise one’s which made Ambedkar rebel against and to burn this book.
UGC-NCERT are totally being guided by the Hindu Nationalist agenda, totally in contrast to the values of Indian Constitution.
https://www.newsclick.in/education-hindu-rashtra-ugc-ncerts-right-wing-drive