Opinion Magazine
Number of visits: 9526938
  •  Home
  • Opinion
    • Opinion
    • Literature
    • Short Stories
    • Photo Stories
    • Cartoon
    • Interview
    • User Feedback
  • English Bazaar Patrika
    • Features
    • OPED
    • Sketches
  • Diaspora
    • Culture
    • Language
    • Literature
    • History
    • Features
    • Reviews
  • Gandhiana
  • Poetry
  • Profile
  • Samantar
    • Samantar Gujarat
    • History
  • Ami Ek Jajabar
    • Mukaam London
  • Sankaliyu
    • Digital Opinion
    • Digital Nireekshak
    • Digital Milap
    • Digital Vishwamanav
    • એક દીવાદાંડી
    • काव्यानंद
  • About us
    • Launch
    • Opinion Online Team
    • Contact Us

A tale of two BJPs

Christophe Jaffrelot|English Bazaar Patrika - Features|25 June 2013

Today, Advani and Modi represent two visions of the party and its possibilities

The Jana Sangh and then the BJP have always oscillated between a strategy of ethno-religious mobilisation and a more moderate approach to politics. Deendayal Upadhyaya had shown the way when he tried to combine a militant anti-cow slaughter movement in 1966-67 and a new kind of association with opponents of the Congress (including some leftists), with whom the Jana Sangh formed coalition governments (the famous Samyukta Vidhayak Dal governments) in 1967. That was the golden age of Lohia's "non-Congressism".

This tension is in the DNA of the BJP: on the one hand, as an offshoot of the RSS, it has to promote a Hindu nationalist agenda, on the other hand, as a political party, it has to broaden its base by diluting its ideology. After more than six decades (the Jana Sangh had been founded in 1951), the trajectory of the party remains a zigzag. Certainly, the Jana Sangh had given up its Hindi-only policy as early as the 1960s in order to expand southwards. But the Hindutva agenda has surfaced repeatedly, largely because its architects did not see any contradiction between ethno-religious mobilisations and the electoral process: after all, the polarisation of voters along religious lines could only help the BJP in a country where Hindus were in a majority.

Indeed, the Ayodhya movement and its long list of yatras and riots (culminating in the 1989 Bhagalpur violence, when around 1,000 people died) catapulted the BJP from 2 to 85 MPs. And the man on the rath, soon after, was L.K. Advani himself. Is he now preaching moderation only to differentiate himself from Narendra Modi?

In fact, Advani realised soon after the demolition of the Babri Masjid that this kind of technique had its own limitations and would never take the party to power. He said it plainly after the BJP failed to form the government in 1996, in spite of its electoral victory. "Though we were the largest party, we failed to form a government. It was felt that on an ideological basis we couldn't go further. So we embarked on the course of alliance-based coalitions." (Interview of L.K. Advani in Outlook, October 25, 1999).
The NDA took shape in this context and the BJP and its partners evolved a "National Agenda for Governance", from which the mainstays of the Sangh Parivar's programme were removed, including the idea that a Ram temple had to be built in Ayodhya, the abolition of Article 370 of the Constitution granting some autonomy to Jammu and Kashmir, and the establishment of a uniform civil code aimed at depriving the religious minorities of certain features of their particular juridical identity. Most BJP allies did not appreciate their Hindu nationalist connotations. Not only did they not share the Hindutva ideology, they were also keen not to alienate their Muslim voters, and the BJP leaders acknowledged that, including Advani, in spite of the fact that he was supposed to be the radical face of the NDA when Vajpayee was supposed to be the moderate "mask" (as he was to say later).

Advani had been in a position to argue in favour of his approach to coalition politics till the NDA won and gave the RSS access to the corridors of power — and shielded Modi during the 2002 killings. But his position became untenable after he lost in 2004, and even more in 2009. In 2004, the RSS attributed the BJP's electoral defeat to the dilution of its ideology and Advani, as party president, was openly criticised by RSS chief K. Sudarshan. In an unprecedented move, the latter said during a TV interview that Advani and Vajpayee should make room for new faces. Advani, during the party's national executive meeting on September 18, 2005, declared: "an impression has gained ground that no political or organisational decision can be taken without the consent of the RSS functionaries. This perception will do no good to either the party or the RSS… the BJP as a political party is accountable to the people, its performance being periodically put to test in elections. So in a democratic, multi-party polity, an ideologically driven party like the BJP has to function in a manner that enables it to keep its basic ideological stances intact and at the same time expand itself to reach the large sections of the people outside the layers of all ideology."

At the end of 2005, Advani was removed from the BJP's presidency and Rajnath Singh took over from him. After the BJP's defeat in the 2009 general elections, when Advani had been projected by the party as its prime ministerial candidate, he was removed from the post of leader of the opposition in the Lok Sabha and the RSS imposed Nitin Gadkari, a rather unknown figure, at the helm of the party. For many reasons, including allegations of corruption, Gadkari never seemed to be in a position to take the party to battle in 2014.

But by promoting Narendra Modi in spite of the recommendations of Advani, the new BJP president, Rajnath Singh, not only alienated the senior most figure of the Sangh Parivar, but also turned his back on the strategy that the party leaders had evolved in the 1990s. Indeed, he took the risk of breaking an NDA that was already shrinking. In 2004, the national executive committee of the JD(U) had reportedly issued a resolution declaring: "We joined the National Democratic Alliance only after the three controversial issues (construction of a Ram temple at Ayodhya, Article 370 and Uniform Civil Code) had been removed from the agenda of the NDA. If any effort is now made to revive them, we shall have to take another road."

The JD(U) has taken another road this month without waiting for these items to stage a comeback on the BJP's agenda. Incidentally, they may not come back at all. But that does not matter: the post-2002 image of Modi is enough to suggest that the BJP is back to its Hindutva agenda.

Why have Rajnath Singh and his colleagues taken the risk to break the NDA further? Probably because they had no other leader to fight the 2014 election effectively and because they thought that Modi was in a position to create a (mini) wave — with the financial support of the corporate sector — on a non-communal, development-oriented programme. Indeed, his "hat trick" in Gujarat has shown that he is an energetic (and rich) campaigner and a marketing master who may attract middle class voters across the country. But a Modi-led BJP — which has recently lost its only state in the south — will remain far from an absolute majority, even with the backing of the urban dwellers (who are much more numerous in Gujarat, at 44 per cent, than in the rest of the country, at about 30 per cent). By the way, the limitations of Imran Khan in Pakistan show that urban voters are not yet in a position to decide the fate of governments in South Asia.

If the BJP is to govern again, it will be in a coalition, as Advani keeps telling the Sangh Parivar — and Modi is not a coalition man. Not only are most of the potential allies of the BJP afraid of him, but he has never worked in a coalition and has alienated a large number of senior BJP members in Gujarat.

The BJP will probably continue to oscillate between two brands of politics for quite some time.

The writer is senior research fellow at CERI-Sciences Po/ CNRS (Paris), professor of Indian Politics and Sociology at King's India Institute, London, and non-resident scholar at the Carnegie Endowment for International Peace

courtesy : Tue Jun 25 2013, "The Indian Express"

Loading

અમજદ

દુર્ગેશ ઓઝા|Opinion - Short Stories|24 June 2013

એસ.ટી.બસ ડેપોના વર્કશોપના બિલ્ડીંગમાં, છેક જમણી બાજુના છેડે, ઉપલી છત અને પાળી વચ્ચે ખુલ્લી જગ્યામાં ફૂલનું કુંડું ! અહીં વળી કોને સૂઝ્યું ? હા, સીડી લઈ વારંવાર કામસર ઉપર ચડતા ધૂની કારીગર રઘુએ પાળી ઉપર કુંડું મુક્યું હતું. બસની સફાઈ વખતે નળી વડે પાણી છંટાય,ત્યારે એક સેર આ કુંડામાં ય સમયાંતરે છોડાતી. મંદ મંદ પવન, ઝાકળ અને  સૂરજનો મૃદુ મીઠો તડકો.. આ બધાથી પેટ ભરીને ખીલેલા ગુલાબના બે ફૂલના ચહેરા આજે ખીલી ઊઠ્યા હતા ! કોઈ એની સામે જૂએ કે નહીં, પોતાનામાં મસ્ત એ બે ય તો કોઈ જાતની ચિંતા કે પરવા કર્યા વિના પરસ્પર તાળી દઈ ડોલતાં હતાં. આમ જૂઓ તો જુના ટાયર, ભંગાર, બસની સાફ-સફાઈનો ઘોંઘાટ વગેરેથી વર્કશોપનું વાતાવરણ બોઝિલ લાગતું, પણ યંત્રવત્ કામ કરનાર કારીગર બે ઘડી આ ફૂલ સામે જોઈ લેતો ને તેનો કંટાળો કે થાક ફૂલસ્પીડમાં ભાગી છૂટતો. ફૂલની જાત જ એવી હોય છે ને ?

અમદાવાદ જનારી બસ હજી વર્કશોપની અંદર જ પડેલી. ઉપડતા પહેલાં એને જરાક ઠીકઠાક કરવામાં આવી રહી હતી. હમીદ મિયાંને અચાનક યાદ આવ્યું. ‘અરે આ બસ લઈને તો આપણા રામભાઈ જાય છે ! સમજો કામ હો ગયા.’ એમણે રામભાઈને વિનંતી કરી. ‘હું, અમજદ ને આયેશા, અમારે અમદાવાદ જવું છે, પણ પ્લેટફોર્મ પર ભારે ગિરદી છે. અલ્લાહ તોબા ! ઈસ બસમેં ચડના હમારે બસકી બાત નહી હૈ. જો તમે અહીંથી જ અમને બસમાં બેસાડી …. ’

પણ રામભાઈ આ રીતે કોઈને આગળથી બસમાં ચડાવી જાતને નીચી ઉતારવા માંગતા નહોતા. ‘હમીદ મિયાં, આપણી ઓળખાણ સાચી, પણ આ વાત ખોટી. આ રીતે બધાને આગળથી બસમાં બેસાડી દઉં એ ઠીક ન કહેવાય, અત્યારે આ બસ ધોવાય છે, પણ પછી મારા પર માછલાં ધોવાય. પછી પાછા આપણે જ ફરિયાદ કરતા હોઈએ છીએ કે ‘જગ્યા ન મળી. બધાં આગળથી ચડી જાય છે !’ અધૂરામાં પૂરું ‘બહુ અરજન્ટ કામ છે’, કહી આવેલા સાહેબના એક ઓળખીતાને આ બસમાં આમ જ આગળથી બેસાડવાનો છે. ત્યાં વળી તમે … !’

હમીદ મિયાં બે ઘડી ચુપ. એ ચિંતામાં પડી ગયા. એમની દીકરી આયેશાને કોઈ ગંભીર બિમારી વળગી હતી. નબળાઈનો ઘેરો ઘેરો હતો. વધુને વધુ બગડતી જતી તબિયત .. એટલે એના ખાસ ડોક્ટરને બતાવવા જવાનું હતું. માંડમાંડ એપોઈન્ટમેન્ટ મળી હતી. તહેવારોને હિસાબે પ્રાઇવેટ બસોમાં જગ્યા મળી ન હતી. એમણે રામભાઈને આ બધી વાત કરતા ફરી અરજ કરી, ‘મારો ઈમાન પણ મને આવું કરવાની ના પાડે છે. પણ રામભાઈ, જો એક સીટની જગ્યા કરી આપો તો ય મહેરબાની. ઈશ્વર-અલ્લાહ આપકો સલામત રાખે. મેં તો બસમેં ખડે ખડે સફર કર લુંગા. ’

માંદગીની વાત આવતાં જ રામભાઈના મનમાં રામ વસ્યા. ‘એક કામ કરો. તમે બધાં અહીં ન આવતા. અમજદને અહીં મોકલો. એને અહીંથી બેસાડી દઈશ. આયેશા બેટીની જગ્યા એ રોકી લેશે, બસ ? હવે ગમે તેવો લાટસાહેબ પણ ચેકિંગ કરવા કેમ ન આવે ? હું એને પહોંચી વળીશ. ઈશ્વર-અલ્લાહ આપણી આયેશા બેટીને જલદી સાજી કરી દેશે. લ્યો, આ બસ પણ તૈયાર થઇ ગઈ. હવે ઝટ અમજદને મોકલી દયો.’

…. થોડીવાર પછી રાજુને સાથે લઈ અમજદ બસ આગળ આવી પહોચ્યો. રાજુ અમજદને બસસ્ટેન્ડે મુકવા આવેલો. બે ય પાકા ભાઈબંધ. ‘અજુ-રાજુની જોડી’ આખા ગામમાં જાણીતી. અમજદે બહારથી જ બસની બારીમાંથી થેલો અંદર સરકાવ્યો ને રાજુને કહ્યું, ‘જેમ બારીમાંથી થેલો બસની અંદર જાય તેમ ચાલ, આપણે પણ એમ જ … ’ રાજુ ‘ના ના’ કરતો રહ્યો, પણ અમજદ અવાજ ન થાય એમ બારી વાટે બસમાં ઘૂસ્યો ને રાજુને પણ એ જ રીતે .. !  એ સીટની બારીના કાચ, સળિયા .. બધું જ ગાયબ હતું ! બેય આમ બસની છેલ્લેથી બીજી ડાબી બાજુની સીટમાં બેસી ગયા. જો કે એની પહેલાં જ એક માણસ બસની મધ્યમાં ડાબી બાજુએ ગોઠવાઈ ગયો હતો, જે સિગારેટના કસ લઈ ધૂમાડાના ગોટેગોટા છોડી રહ્યો હતો. એણે સિગારેટ બુઝાવી દીધી, ને મોબાઈલ પર જામી પડ્યો. એ તો બસ પોતાનામાં જ મસ્ત હતો. વળી બાજુમાં ઊભેલી બીજી એક બસ પણ પ્લેટફોર્મ પર જવાની તૈયારીમાં હોઈ તેની જોરદાર ઘરઘરાટી કાનમાં વાગતી હતી. આ કારણોસર આ બંને છોકરા બસમાં આમ ચડ્યા તેની એને ખબર પણ નહોતી. એણે માથે લીલો પટકો પહેરેલો. અમજદને આ જોઈ ટીખળ કરવાનું મન થયું.

હા … હમીદ મિયાંના શબ્દોમાં કહીએ તો ‘અમજદ એટલે અટકચાળો વાંદરો.’ કંઈક નવું જોયું નથી ને ભાઈએ પરાક્રમ કર્યું નથી ! હજી તો તે હતો બાર વર્ષનો છોકરો, પણ કંઈકના બાર વગાડી દે તેવો ! પોતાને ઓળખતા લગભગ બધાં લોકો પાસેથી ‘ટીખળી’ ને ‘તોફાની’ જેવા અનેક ‘એવોર્ડ્સ’ તે અત્યાર સુધીમાં મેળવી ચુક્યો હતો. રાજુએ તેને ટોક્યો, ‘અજુ, હવે અહીં તો રહેવા દે ! એ અજાણ્યા પાસે ન જા. નકામું કંઈક આડુંઅવળું થાશે તો …’ પણ રોકાય તો તે અમજદ શાનો ?  દબાતા પગલે અમજદ પેલા અજાણ્યા માણસ પાસે ગયો ને એની પાછળ શાંતિથી ઊભો રહી ગયો .. પણ એ માણસ તો મોબાઈલમાં કોઈની સાથે ધીમા અવાજમાં મંડી પડ્યો હતો. ત્રણ મિનિટ, ચાર મિનિટ … અમજદ કાન માંડી રહ્યો. રાજુ સામે ડોકું હલાવી, લટકાંમટકા કરી રહ્યો. ને રાજુ તો જાણે ગભરાટનું પોટલું ! એણે પાછા ફરવા ઈશારો કર્યો, ને અમજદે  કશુંક વિચારી થોડી વાર પછી એની વાત માની લીધી!

થોડીવાર પછી અમજદે કશુંક વિચારી, ફરી એ અજાણ્યા મુસાફર પાસે જવાનું નક્કી કરતા ધીરેથી રાજુને કહ્યું, ‘જોજે, હમણાં આ બાઘાને કેવો ઘાંઘો કરી દઉં છું તે ! મારી બૂમ સાંભળી એ ચમકી જાશે. અબ દેખો મજા.’ રાજુએ મિત્રનો હાથ પકડી હાવભાવ વડે જ ત્યાં ન જવાની આજીજી કરી, પણ આજીજી નાપાસ ! અમજદ કહે, ‘ચિંતા ન કર. એ અમારી કોમનો છે. મને ખબર પડી ગઈ.’ અમજદ તો ગયો. પેલો હજી મોબાઈલને ચોંટ્યો’તો. આજુબાજુ દુનિયામાં શું બની રહ્યું છે, તેનું એને ભાન નહોતું કે નહોતી એને તેની પરવા. અમજદે સાવ એના કાન પાસે પોતાનો ચહેરો ધરી પ્રચંડ અવાજે ઘાંટો પાડ્યો. ‘સલામ આલેકૂમ ….’ ને પેલો સફાળો ચોંકી ઊઠ્યો.

ધરતીકંપ થયો હોય એમ એ થોડીવાર પુરતો તો હલબલી જ ગયો ! એના હાથમાંથી મોબાઈલ પડતો પડતો રહી ગયો. સલામનો પ્રતિભાવ સલામથી આપવાને બદલે એણે સીધી કરડાકીથી પ્રભાવ જમાવવાની કોશિશ આદરી. ‘ક્યા હૈ ? આટલા જોરથી બોલાય ? ને તું આ બસમાં ચડ્યો કેમ ને કઈ રીતે ? યહાંસે ચડના ગલત હૈ. નિયમ નહીં જાનતા ક્યાં ? ઊતર જાઓ,વરના …’

‘વરના ક્યાં કર લેંગે ? અમને કહો છો, પણ તમે કેમ ગેરકાયદે ચડી બેઠા ? ને બસમાં સિગારેટ પીવાની ય મનાઈ છે. નિયમની ક્યાં માંડો છો ? ખુદ ગલત કરતે હો ઔર હમકો વગર મફતકી શિખામણ દેતે હો ! ચોર કોટવાલને દંડે લે બોલ !’ રાજુ અમજદની વહારે ધસી આવ્યો.

‘અચ્છા, તો એક નહીં, દો દો બંદર બસકે અંદર ! અંદર કર દુંગા સાલો !’ કહી એણે અમજદ સામે જોઈ રોફભેર પૂછ્યું, ’ ક્યાં નામ હૈ તેરા ?’

‘અમજદ’ તેની બદલે રાજુએ જ એંટમાં જવાબ વાળ્યો એટલે અમજદે એને શાંત થઈ જવાનો ઈશારો કરી બાજી હાથમાં લીધી ને શાંતિથી બધી વાત કરી, અહીંથી ચડવાનું કારણ સ્પષ્ટ કર્યું. ને પછી પોતે પૂછી લીધું, ‘આપકી તારીફ ? ને તમે કેમ અમારી જેમ આગળથી ચડ્યા ચાચા ?’ ને એ બગડ્યો. ‘ચાચા હોગા તેરા બાપ. હું તને ‘ચાચો’ લાગું છું ?’ ને પછી નરમાશથી કહે, ‘મારું નામ કાસમ છે. કામ ઐસા જરૂરી હૈ કી મુજે ઈસ તરહ બેઠના પડા. પર યે ફટીચર બસ આખરી મુકામ તક પહોચેગી ક્યાં ?! અલ્લાહ અલ્લાહ કરો, મિયાં ! તારા આ દોસ્તને જવું હોય તો ભલે એ હેરાન થાતો. તુમ તો રહેને હી દો. તુમ તો સાથમેં બિમારકુ લેકે આયે હો. ખુદા ન કરે ઔર બીચમે હી બસને કુછ ગરબડ કી તો … ? બીચ રાસ્તેમેં બેટીકી તબિયત બિગડ ગઈ તો ફિર કરોગે ક્યાં ?  હેરાન-પરેશાન થઈ જશો. યે બસ રાસ્તેમેં જરૂર દગા દેંગી. આપકી વાટ લગા દેંગી. ’

‘તો પછી તમે આવી બસમાં શું કામ જાવ છો, ચાચાજી ?’ અમજદે વળતો ઘા માર્યો.

ગુસ્સાને ખાળતા એ બોલી ઊઠ્યો, ‘તુમ મજાક અચ્છી કર લેતે હો ! મારે તો રસ્તામાં જ ઊતરી જવું છે. ને હું તો હટ્ટોકટ્ટો છું. જયારે તમારી હારે બિમાર આયેશા બેટી છે. જરા અક્કલસે તો કામ લો મિયાં !’ વ્યસનના ગુલામ એવા કાસમને અચાનક યાદ આવ્યું. ‘અરે મેરી ફાકી ઔર મેરા પાન-મસાલા ? હત  તેરેકી. યે તો મૈ ભૂલ હી ગયા !’ હજી પંદર મિનિટ પછી પ્લેટફોર્મ પર બસ આવવાની હતી. જગ્યા રોકવાની ને સામાનનું ધ્યાન રાખવાની સૂચના આપતાં એણે ઊમેર્યું. ‘મેં અભી આયા સમજો. ઔર શૈતાની મત કરના ક્યાં સમજે ?’

‘શૈતાની તો તમે કરો છો ! જે ખાય ગુટકા-ફાકી, એની તબિયત વાંકી. વહેલા મરી જવાય ‘ચાચાજી.’ રાજુએ ‘ચાચાજી’ શબ્દ પર ભાર મૂકતા વણમાગી સલાહ ચોપડાવી, ને પેલો ગુસ્સે થવાને બદલે હવે ખડખડાટ હસી પડ્યો. ‘જીના-મરના હમારે હાથમે નહીં હૈ. સબ કુછ ઉસીકે હાથમે હૈ. યે સબ ખુદાકી ફિતરત ! પણ તારી જબાન બહુ તેજ ચાલે છે. કાશ આ બસ પણ એમ જ ચાલવાની હોત તો ? સલામ અમજદમિયાં !’ એ માણસ બસમાંથી ઊતર્યો – ન ઊતર્યો ત્યાં તો અમજદ ફરી એની સીટ પાસે જઈ સીટ નીચે પડેલો એનો થેલો ખોલીને ફેંદવા લાગ્યો.

ને રાજુ ફફડી ઊઠ્યો, ‘અજુ, હવે હદ થાય છે. કોઈના સામાનને ન અડાય. ખરાબ કે’વાય. ને એણે આપણા પર વિશ્વાસ રાખીને …..’

‘આ તો શું થેલામાં મીઠાઈ – બીઠાઈ હોય તો પેટમાં પધરાવી દઈએ. પૂછે તો કહેવાનું કે ઉંદરડા આવીને ખાઈ ગયા. માલ હજમ, કામ ખતમ.’ અમજદ આમ કહેતાં હસી પડ્યો ને પછી .. ! ‘અરે આ કાસમચાચો તો એનો મોબાઈલ સીટ પર જ ભૂલી ગયો .. ! ‘તેણે જોયું, એના મોબાઈલમાં સલીમ નામના કોઈ શખ્સના એક જ નંબરના પાંચ-પાંચ મિસકોલ હતાં. તેણે એ નંબર યાદ રાખી પછી એ પાંચે ય મિસકોલ ઉડાડી દીધા ને કહે, ‘રાજુ, ચાલ થોડી ગમ્મત કરીએ. મારા અબ્બાજાને તને એનો બીજો મોબાઈલ આપ્યો છે ને ?’ અમજદે કાસમના મોબાઈલમાંથી આ બીજા મોબાઈલમાં રીંગ મારી. ને રીંગટોન વાગતા જ રાજુ કહે ‘તેના મોબાઈલમાં આપણો આ નંબર આવી ગયો. એને ખબર પડી જાય કે તે મિસકોલ કર્યો છે ને એના જાણીતાના નંબર કાઢી નાખ્યા તો એ આપણી ખબર લઈ નાખશે.’

જવાબમાં અમજદ હસી પડ્યો. તેણે પોતાના મોબાઈલમાંથી સલીમના નામે કાસમને મેસેજ કર્યો. ‘મેં યે દુસરે નંબરસે સંદેશ ભેજ રહા હું. અબસે દો ઘંટેકે લીયે મુજે યા કીસીકો ભી ભુલેસે ભી કોલ યા મેસેજ મત કરના. મેં સામનેસે તુજે પુરાને નંબરસે ફોન કરુંગા. – સલીમ.’ ને પછી આવો જ કંઈક મેસેજ કાસમના મોબાઇલમાંથી કાસમના નામે સલીમને મોકલ્યો, ને ત્યાર બાદ રાજુને આ પરાક્રમની જાણ કરતા તે કહી રહ્યો.  ‘રાજુ, જો, હવે હું કાસમના મોબાઇલમાંથી સલીમને મોકલેલો આ મેસેજ ને આપણને કરેલો મિસકોલ કાઢી નાખું એટલે આ ટીખળની એને ખબર જ નહીં પડે. સલીમના નામે આવેલો મેસેજ વાંચી, આ કાસમચાચો છાનોમાનો બેસી જશે. મોબાઈલ પર ચોટી પડતો બંધ થશે.’ રાજુ કહે, ‘વાત તો તારી સાવ સાચી. મોબાઈલ હારે આ ચાચાએ શાદી ન કરી લેવી જોઈએ !? સાવ જામી જ પડ્યો’તો લે તેમાં ! તારો આઈડિયા છે તો ભારી ફક્કડ ! પણ આવી મસ્તી તેં શું કામ કરી ? નકામું ક્યાંક ….જો જો એ દોડતો દોડતો આવે છે. મોબાઈલ લેવા જ આવતો લાગે છે. ઝટ મૂકી દે.’  ને બે ય જાણે કાંઈ કર્યું જ નથી એમ ડાહ્યાડમરા થઈ પોતાની સીટ પર બેસી ગયા. પેલાએ મોબાઈલ માગ્યો ને …

‘બસમેંસે ઊતરતે વક્ત તો મોબાઈલ આપકે હાથમેં હી થા ! આપ શાયદ ભૂલ ગયે. કહી રાસ્તેમેં તો ગિર નહીં ગયા ના ?’

‘નહીં અમજદ, મૈ ઐસા ભી ભૂલક્કડ નહીં. જા વહાં સીટ પર હી પડા હોગા. ’ કાસમે વિનંતી કરી. અમજદે શોધવાનો ડોળ કર્યો, થોડી વાર લગાડી ને પછી મોબાઈલ આપ્યો. ‘લ્યો ચાચાજી.’ આ વખતે કાસમ જોરથી હસી પડ્યો ને પાનની દુકાન તરફ ભાગ્યો. અમજદે જગ્યા બદલીને બરાબર કાસમની પાછલી સીટ પર સૂચના મુજબ માત્ર એક જ જગ્યા રોકી લીધી.

…… બસ પ્લેટફોર્મ પર આવી ગઈ હતી. અમજદે રાજુ સાથે થોડી કાનાફૂસી કરી તેને બસમાંથી નીચે ઉતાર્યો. રાજુનો ગભરાટ પણ હવે ઊતરી ગયો હતો. ત્યાં જ પેલો કાસમ આવી પહોચ્યો. બકરાંની જેમ પુરાયેલા મુસાફરોની વચ્ચેથી રસ્તો કરી તે માંડમાંડ પોતાની સીટ પર આવ્યો, હમીદમિયાંને એક જ સીટ મળી હતી. અમજદે કાસમ સાથે અબ્બાજાનની ઓળખાણ કરાવી. કાસમે આધેડ હમીદ મિયાં સામે નજર કરી એમને ભંગાર બસમાંથી ઊતરી જવાની સલાહ આપી, પણ હમીદ મિયાં ઊતર્યા નહીં, પોતાની વાત તેમ જ સીટ પર અડગ ઊભા રહ્યા એટલે કાસમે કશુંક વિચાર્યું ને પછી અચાનક ઊભા થઈ પોતાની સીટ પર બેસી જવાનો એમને આગ્રહ કર્યો. એમનો હાથ પકડી પોતાની સીટ પર એમને ધરાર બેસાડતા એ બોલ્યો. ‘તો તમે જાણો ને ખુદા જાણે. હું તો .. ઊતરી જાઉં છું. પર મેરા એક કામ કર દેના, મિયાં.’ એણે અહીંથી ચોથું સ્ટેશન આવતાં ફારુક નામનો જે માણસ આવે એને પોતાનો થેલો સોંપી દેવાની વિનંતી કરી. મિયાંને સીટ મળી ગઈ ને કાસમનું કામ થઈ જવાનું હતુ,ં એટલે બે ય વચ્ચે શુક્રિયાની આપ-લે થઈ. કાસમે ભારપૂર્વક કહ્યું, ’ઔર હા, એક ખાસ બાત. આપકે ‘ચલતે ફિરતે તૂફાન’ કો મેરે થેલેસે દૂર હી રખના. કાચકા સામાન હૈ. જહાં હૈ વહી ઉસે રખના. અબ જબ સીટ મિલી હૈ તો આરામસે સો જાના. વો ચોથા સ્ટેશન તો દો ઘંટેકે બાદ આયેગા.’ હમીદ મિયાંએ સામાન વિશે બેફિકર રહેવાની ને તેને સહીસલામત પહોંચાડવાની ધરપત આપી. કાસમ રાહતનો શ્વાસ લેતા બસમાંથી ઊતરી ગયો.

બસ ઉપડવાને, બસ, હવે થોડી જ વાર હતી ત્યાં જ અમજદે છેલ્લી આંગળી ઊંચી કરી .. ને હમીદ મિયાંનો અવાજ ઊંચો થયો ! ‘અત્યાર સુધી શું કરતો’તો ? બરાબર બસ ઉપડવા ટાણે જ તને … ?!’ એમણે તેને જલદી આવી જવાની તાકીદ કરી યુરીનલ કંઈ તરફ છે તે ઈશારાથી બતાવ્યું ને અમજદ ભાગ્યો.

છેક પાંચ મિનિટ પછી અમજદ આવ્યો ને અબ્બાજાનનો ગુસ્સો ખાળવા મથી રહ્યો. બસની બહાર ઊભા ઊભા જ તેણે કહ્યું, ‘અબ્બાજાન, બહુ ‘લાગી’ હતી એટલે વાર લાગી.’ હમીદ મિયાંએ સહેજ મોઢું બગાડી તેને જલદી અંદર ચડી જવાનો ઈશારો કર્યો ને મોડું થઈ જવા છતાં બસ ન ઉપડી એટલે રાહત અનુભવી. જો કે ત્યારબાદ બીજી પંદર મિનિટ વીતી ગઈ, છતાં બસ ઉપડવાનું નામ જ નહોતી લેતી ! ત્યાં તો જાહેરાત થઈ. ‘બસમાં ખોટકો હોઈ તે નહીં ઉપડે. રૂટ કેન્સલ …’ બસ  જોતજોતામાં ખાલીખમ ને મુસાફરો લાલઘુમ. ‘આવી જ ભંગાર બસો મુકો છો ? જવાબદારી જેવી કોઈ વસ્તુ છે કે નહીં ?’ હમીદ મિયાં ચિંતાગ્રસ્ત. ‘હવે આ બિમાર છોકરીનું શું થશે ? માંડમાંડ મેળ પડ્યો’તો ત્યાં આ … ! ’ કોઈએ આશ્વાસન આપ્યું. ‘પાડ માનો ભગવાનનો, બસ અધવચ્ચે જ દગો દેવાની હતી. બચી ગયા સમજો.’ હમીદ મિયાંને ત્યારે કાસમે કહેલી આવી જ કંઈક વાત યાદ આવી. એમણે કાસમના મનોમન વખાણ કરતા ઘેર પરત જવાની તૈયારી કરી, ત્યાં જ પોલીસવાળાએ એમને રોક્યા. ‘એક મિનિટ, તમે જ અમજદના બાપ છો  ને ?’

હમીદ મિયાં કહે, ‘હા, આમ તો હું જ છું, પણ હકીકતમાં તો  એ મારો ય ‘બાપ’ છે.

ઇન્સ્પેકટર વાઘેલાએ ગંભીરતાપૂર્વક કહ્યું,  ‘તમારે અમારી સાથે પોલિસ-સ્ટેશને આવવું પડશે ….’

અમજદને પોલિસવાળા સાથે વાત કરતો જોઈ ચોંકી ઊઠેલા હમીદ મિયાંને થયું કે નક્કી કંઈક પરાક્રમ કર્યું લાગે છે આ ‘શહેઝાદાએ.’  ‘શું કર્યું તેં નાલાયક ? તુજે કિતની દફા બોલા કી .. ?! ’

‘મિયાં, એ બધું થાણે પહોચીને કહેજો. પહેલાં તમારી બેટીને ઘેર ઉતારી દઈએ, પછી બીજી વાત.’ ઇન્સ્પેકટર વાઘેલા સત્તાવાહી સ્વરે બોલી ઊઠ્યા … ને પોલિસવાનમાં આખે રસ્તે હમીદ મિયાં અજાણી આશંકાથી ફફડી રહ્યા, અમજદ સામે કરડી નજર નાખી રહ્યા. પોલિસે સમજીને જ અમજદને એમનાથી દૂર બેસાડ્યો હતો. આયેશાને ઘેર ઉતારી વાન પોલિસ-થાણે પહોંચી ….

….. દૂર બેઠેલા એક શખ્સ સામે ઈશારો કરતા ઉપરી અધિકારીએ પૂછ્યું, ‘હમીદ મિયાં, આને તમે ઓળખો છો ?’

‘અરે હા, આ તો કાસમ. આ ભલા માણસે તો મને બસમાં જગ્યા આપી’તી ને બસમાંથી ઊતરી જવાની નસીહત પણ ..’

‘હા,બરાબર, હવે વાત જાણે એમ છે કે તમારા અમજદે એના માલસામાન અને મોબાઈલ સાથે રમત કરી છે. બહુ મોટી મજાક કરી છે ને એને લીધે ….’

ને અત્યાર સુધી દબાયેલો હમીદ મિયાંનો ગુસ્સો પૂરજોશમાં બહાર ધસી આવ્યો જે રોકવો હવે મુશ્કેલ હતો. એમણે ત્રાડ પાડી, ‘અમજદ … ઇધર આ નિકમ્મે. આજ મારમારકે તેરી ચમડી ન ઉધેડ દું તો મેરા નામ … ! તુને આજ જો કિયા હૈ વો …!’ અધિકારીએ મહામહેનતે એમને રોકતા  કહ્યું, ‘વો કામ હમારા હૈ. અમને ફક્ત એટલું કહો કે આવડાં ટાબરિયાંમાં આવી બુદ્ધિ’ આવી ક્યાંથી ! તુમને ઉસકો યે કૈસી તહેઝીબ શીખાઈ કી ઇતની છોટી સી જાન ..? ’

‘અબ ક્યાં બતાઉં, સાહબ ? પર ઉસને કિયા ક્યા હૈ યે તો કોઈ પહેલે મુજે ઠીક્સે બતાઓ !’

‘અરે, તુમ્હારી લડકેને આજ જો કિયા હૈ વો …… ! ’

ને હમીદ મિયાં ફરી ઉકળી ઊઠ્યા.’ સાહેબ, તમારે એનું જે કરવું હોય તે કરજો, પણ પહેલાં મને એની સાથેનો પૂરેપૂરો હિસાબ ચુકતે કરી લેવા દયો. મારો છોકરો નાદાન છે, શરારતી હૈ, પણ કોઈનું બુરું કરે એવો હરગીઝ નથી. લેકિન .. લેકિન ઐસી બેહુદી શરારત કરના ભી કતઈ ઠીક નહી હૈ. યા પરવરદિગાર ! … યે સબ ક્યાં હો રહા હૈ ? સાહેબ તમે એને એવું ‘ઇનામ’ આપજો કે જેથી તે એને  જિંદગીભર યાદ રહી જાય ને એ બીજાને હેરાન કરવાની ખો ભૂલી જાય.’

‘મિયાં, એ તો અમે તેને આપીને જ રહેશું. અમે કોઈને ય નથી છોડતા. તમારા અમજદે ચોરીછૂપીથી બીજાની ગુપ્ત વાતો જાણી લીધી ને એને ધ્યાનમાં રાખી એક પછી એક ચિત્ર-વિચિત્ર હરકત કરવા માંડી ને એટલે અમે પણ હરકતમાં આવી ગયા. એણે છાનામાના બધી વાત સાંભળી લીધી,ને અજાણ્યા હોવાનું નાટક કરી બધો ખેલ ચોપટ કરી નાખ્યો. તો બીજી બાજુ આ રાજુએ પણ ડ્રાઈવર તેમ જ ડેપો મેનેજરને એમ કહી બસ રોકાવી દીધી કે ‘પોલિસે બસ ઉપાડવાની હમણાં ના પાડી છે. એનો ફોન હમણાં આવશે જ … !’ આ બે ય ટાબરિયાંઓએ સમજી સમજીને એક એક ડગલું આગળ … ! બસ તો ઉપડવાની જ હતી.

પણ ખોટું બહાનું કાઢી, બસની બહાર નીકળી, અમજદે તમને બરાબરના ઉલ્લુ બનાવ્યા, ને અમને ય બરાબરના દોડાવ્યા … ! એણે જે કર્યું છે એ નાનુંસૂનું નથી. એણે બહુ મોટું … ’

‘સાહેબ, મને તો આમાં કશું સમજાતું નથી. તમારે એનું જે કરવું હોય તે કરો. એણે ગુનો કર્યો હોય તો હું એને છોડાવીશ નહીં. કોઈ ભલા માણસની આટલી હદ સુધી મશ્કરી કરાય ?! નાલાયક, તેરી વજહસે આજ સબકે સામને મેરા સર નીચા હો ગયા. સારે શહેરમેં બાત ફૈલ જાયેંગી કિ આજ પોલિસથાનેમેં …. !  લે જાવ ઉસે ! અલ્લાહ ઐસા બેટા કીસીકો ન દે. ’

હમીદ મિયાંની વાત સાંભળી અત્યાર સુધી ગંભીર રહેલા જિલ્લા પોલિસ અધિકારીએ એક ઈશારો કર્યો, ને ઇન્સ્પેકટર વાઘેલાએ વાતનો દોર હાથમાં લીધો. ‘મિયાં, તમે તો અત્યાર સુધી એમ જ સમજતા હતાં ને કે આવા દીકરા ખુદા બધાને દે. અમજદનો અર્થ છે સારો, મોટો માણસ. હા .. હા .. હા ! જો તમે એમ સમજતા હો કે તમારા દીકરાને લીધે તમારું માથું આજે ફક્રથી ઊંચું થયું છે તો …. તો તમે ….! ને એટલે તો અમે પૂછતાં’તા કે આવડાં ટાબરિયાંમાં ‘આવી’ બુદ્ધિ આવી ક્યાંથી ? તુમને ઉસકો યે કૈસી તહેઝીબ શીખાઈ કી ઇતની છોટી સી જાન … ! ઇસકો ઇસકે કીયેકા ઇનામ મિલેંગા, જરૂર મિલેગા. હમ ઐસે નહીં છોડેંગે. આ બે ય નન્હીં સી જાને કેટલા ય મુસાફરોના જાન …!’

હમીદ મિયાં હવે કશું બોલી શકે એવી સ્થિતિમાં જ નહોતા. ઇન્સ્પેકટર કહેતા રહ્યા, મિયાંની આંખમાંથી એકધારા આંસુ વહેતા રહ્યા ને પોલિસ અધિકારી સહિત સર્વે ખડખડાટ હસી પડ્યા.

હા, ખોટકો બસમાં નહીં, બીજે ક્યાંક હતો. ફારુક-બારુક કોઈ કઈ લેવા આવવાનું જ નહોતું. ચોથું સ્ટેશન આવે એ પહેલાં જ બધાનું ‘છેલ્લું સ્ટેશન’ આવી જવાનું હતું. પેલા થેલામાં કાચનો નહીં પણ મોતનો સામાન હતો ! એમાં ટાઈમ-બોંબ હતો જે એક કલાક પછી ફૂટવાનો હતો. હમીદ મિયાં જેને ભલો માણસ ગણતા હતા, એ કાસમ તો ક્રૂર આતંકવાદી અફઝલનો જમણો હાથ નીકળ્યો. ઉપરી પોલિસ અધિકારી કહી રહ્યા, ‘તમારા જેવા સાચા દેશપ્રેમીઓ પર અમને સૌને નાઝ છે. ઈશ્વર-અલ્લાહ તમને સૌને આવા જ નેક, આબાદ અને ખુશહાલ રાખે. ને હા, એક ખાસ વાત .. અમજદ અને રાજુની જોડી આવા સારાં ‘તોફાન’ કરે તો કરવા દેજો. અભિનંદન. આભાર.’

અમજદ અને રાજુ બે ય હાથમાં હાથ ભેરવી, ટેસથી ચાલી રહ્યા હતા. એમની નાની આંખોમાં બહુ મોટી ચમક ઝલકતી હતી … મલકતી હતી .. આ ‘ અજુ-રાજુ ’ની જોડીએ કંઈકની જોડીને સલામત રાખી હતી .. !

સરનામું : ૧, જલારામ નગર,નરસંગ ટેકરી, હીરો હોન્ડા શો-રૂમ પાછળ, ડો. ગઢવીસાહેબની નજીક, પોરબંદર – 360 575, ભારત

ઈ-મેઈલ : durgeshoza@yahoo.co.in  

Loading

મારો દોસ્ત કિશોર રાવળ

ડૉ. રજની શાહ (આર.પી.)|Opinion - Literature|24 June 2013

સાલુ જિંદગી આખી કરિયાણાની દુકાનના ગંજી પહેરેલા વાણિયાના માલખા જેવી છે. માલખાના તારમાં કોચી કોચીને પત્તીઓ ભરી છે. એમાં ઠાંસીને ભર્યું છે બધું લેણદેણ, દ્વેષ, સોદાબાજી, ઠાકોરજીની ઊછરામણી, ગ્રાંડ ચીલ્ડૄનોના પૉસિબલ નામોની યાદી. આજે એ પત્તીઓ ફિરાવી ફેરવી વાંચવા જઇએ તો અક્ષરો ઉકલતા નથી, શાહી ફૂટી ગઈ છે, તેથી હશે કે પછી મારો મોતિયો ઉતરતો હશે. હૂ નોઝ.

પણ એક જમા / પુરાંતની પત્તીમાં આ નામ છે : કિશોર રાવળ. કોને ખબર કયી સાલ, કોના થ્રુ, અમે મળ્યાં હોઇશું.

કિશોર રાવળપણ એ માણસે એક ઈ-મેગેઝીન “કેસૂડાં” કાઢેલું. વન મેન શૉ ! એમાં ચિત્રો આવે, ક્વીક રસોઈની રેસીપી આવે અને ગુજરાતી  ટાઇપ કેમ કરવું એવું બધું આવે. મને તો મજા આવી ગઈ. પછી તો ફોન કોલ્સ થવા માંડ્યા. ગુજરાતી લિટરરી એકેડેમીના પ્રોગ્રામોમાં કિશોર અને એની પત્ની કોકિલાને મળવાના વાયદા કરવા લાગ્યો. જો કે પ્રોગ્રામના સ્થળે મળીએ પછી ભાગ્યે જ વાતો થાય કારણ એમ કરવા જઇએ તો હું બટાકાવડા ને ચા ગુમાવી બેસું એવો ડર લાગે. એટલે મનમાં કોન્સોલેશન લઈ લઈએ કે હાય-હલો પછી લાંબી વાતો તો ટેલિફોન પર ક્યાં નથી થતી ?

એટલે ટેલિફોન પર વાતો થવા માંડી. વાતોના વિષય શું ? એન્ની સબજેક્ટ. આપણા પગના અંગૂઠાથી તે ભગવાનની ચોટલી સુધી. ઇંગ્લિશ કવિઓ, જર્મન ચિત્રકારો, પેરિસની કેથેરીન ડેનાહ્યુ કે હોમોસેક્સ્યુલ ઝ્યાં કોકટો, કે કેબરે ડાન્સરો, હેન્રી જેમ્સો, કૌભાંડી ઉમરાવો ને કામુક રાણીઓ, વિશ્વયુધ્ધો, હીટલર, સત્યજીત રે, ફૂલકાં બાંયવાળી હાઈ સોસાયટીની માયાવી લલનાઓ, કે નાઇન ઈલેવનના તાલીબાનો, એ બધા મેઘધનૂષી રંગોથી અમારી પિચકારીઓ ભરાતી.

એમાં એક બીજો મિત્ર ભળ્યો હિરેન માલાણી. અહા ! જલસો થઈ ગયો. પણ માલાણી અકાળે અવસાન પામ્યો. જલસા ઊંધા પડી ગયા. જો કે એના ગયા પછી કિશોર સાથેના મારા ફોન કોલ્સ વધી ગયા. એની તેજસ્વી પર્સનાલિટીનું મિસ્ટ મને હવે લાગવા માંડ્યું. હું ભીંજાયો. એના વૉઇસમેઇલના જવાબ આપવા હું અધીરો થવા માંડ્યો. “ગુર્જરી”માં એની છપાતી વાર્તાનું ચીપ્પાચીપ્પણ કરવા માંડ્યું. એટલે એ મને વિવેચક માનવા માંડ્યો એટલે ફૂલાઇ જઇને મેં એને કહ્યું,

‘કિશોર ! હું તો સૂંઠને ગાંગડે ગાંધી થઈ ગ્યો !’

મારી એ મશ્કરીમાં એને કોઈ ગેબી સાઉન્ડ સંભળાયો હશે, તેથી એણે મને એક દિવસે એકદમ ફોન કર્યો,

‘આરપી ! મારા વાર્તા સંગ્રહ ‘અમે ભાનવગરના’ની પ્રસ્તાવના તમારે લખવાની છે.’

એમાં મારે તો હા જ કહેવાનું હતું. નો વિકલ્પ. પણ એમાં ચક્રમવિદ્યા એ હતી કે હજુ મારું પોતાનું તો એકેય પુસ્તક છપાયું નહતું ને હું સીધ્ધોસટ્ટ પ્રસ્તાવના લખવા બેસી જાઉં ? પણ પછી એક ફેસ સેવીંગ પ્રસંગ બન્યો ને એમાંથી હું એક્ઝીટ લઈ શક્યો. હાશ ! એ આડંબરમાંથી હું બચ્યો. જો કે એ બહુ ગીલ્ટી થઈ ગયેલો. અસ્તુ.                                                        

*

કિશોરની ભાષા ચિતારાની હતી. કાં ના હોય ? આખરે એ હતો કોણ ? રવિશંકર રાવળનો ભત્રીજો ! રગોમાં એ જ લોહી ! એ  ભાષાના ઉદાહરણ માટે  ‘દાદાની દાદાગીરી’ વાર્તાનો એક અંશ બતાવું.

આશરે સંવત ૧૯૨૦-૩૦ના દેશી રજવાડાની વાત છે. ભાવનગરમાં દિલ્હીથી વાઇસરોય આવે છે તે પ્રસંગ આલેખ્યો છે. કિશોર એક ભોમિયાની અદાથી આપણને એના ગામની ટૂર આપે છે. શેરીની હલચલ, મર્મર, ઘોંઘાટ, અમળાટ એ સઘળું જાણે આપણે યુ-ટ્યૂબમાં જોતા હોઇએ એવું લાગે. મોતીબાગમાં ડીસ્ટેંપરનો રંગ, દેરીની બગલની લીલ જે નાળિયેરના કાચલાથી ઘસાતી હોય. પૉસ્ટ અૉફિસ પર પીળી માટીના કૂચડા મરાય અને બેન્કને ગળિયેલ ચૂનાથી ધોળાય. ગામમાં જયાં ને ત્યાં રાજા અને વાઇસરોયના પોસ્ટરો ચોંટાડાય. આપણે જાણે કોઈ મ્યુિઝયમમાં ડચ પેઇન્ટીંગ જોતા હોઇએ એવું ભાસે.

આટલું ઓછું હોય તો એના ઉપર તમને નવટાંક હાસ્ય પણ બોનસમાં આપે. એ લખે છે :

‘સ્મશાનની દીવાલો પર પાપીઓ પણ ચિતા ઉપરથી ઊઠી પશ્ચાત્તાપ કરવા લાગે તેવાં યમરાજાના અને નરકની વાસ્તવિકતાના ભયંકર ચિત્રો વચ્ચે કોઇએ વાઇસરોયની છબી લગાડેલી!’ એકવાર તો મને પણ એ ચિત્રો જોવાનું મન થઈ ગયું, મારાં પાપ માટે રડી લઉં. હે રામ ! મને કોઈ એ દાન્તેનું નરક ચિતરીને બતાવો !

બ્રાવો ! બ્રાવો! આને આપણે શું કહીશું ? કટાક્ષ ? કે પ્રજાનું શુધ્ધ ભોળપણ? અહીં કિશોરે આપણને એક મસમોટું મોન્ટાજ દોરી આપ્યું જાણે આ મારો દોસ્ત ન્યુયૉર્કના ગ્રીનિચ વિલેજનો પીટર મેક્સ કે અૅન્ડી વૉરહોલના અવતાર તરીકે મને મળ્યો.

અડધી સદીની વાતો એણે જે રીતે રીકૉલ કરી છે તેને તો નેશનલ આર્કાઇવ્ઝમાં મુકવી જોઇએ. દા.ત. આ વર્ણન જૂઓ :  પિત્તળિયા પાવા, બ્યૂગલો અને ભૂંગળોને બ્રાસો લગાડી ચકમકતા કરવામાં આવ્યાં … કિટસન લાઇટોમાંના ઝળી ગયેલા રેશમી મેન્ટલો બદલાયાં.’

નવા જનરેશનને ક્યારેક પ્રશ્ન થશે, વોટ ઇઝ ધીસ કીટસન લાઇટ ને આ લાઇટો પાછી મેન્ટલ ?

બિચારા એ લોકો વીકીપીડિયા ઉઘાડશે ત્યારે સમજશે કે એ કિટસન મેન્ટલો શું હતાં. ઓત્તારીની, આ તો બત્તીની અંદર પેલી ઝળહળ ઝગારા મારે તેવી રેશમી જાળીની બચુકડી કોથળી !

એને વાર્તાકાર તરીકે મૂલવું. એ જ વાર્તામાં દાદાનો હજામ જશલો ગુજરી જાય છે. તેથી એની વહુ લખુ ‘પોસ પોસ આંસુએ રડી’ કારણ એને હસ્બંડની જોબ જોઇએ છે. એક તો કારમી ગરીબાઈ અને ઉપરથી બે નાના બાળકો. કાકલૂદી કરતી એ બાઈ પર દયા ખાતર દાદા એને પોતાની હજામત કરવાની નોકરી આપે છે. એક બાઈ માણસ પુરુષની દાઢી કરે? અનહોની કી હોની કરવાની વાત હતી. આ પ્રસંગની તો શૉર્ટ ફિલ્મ બને અને એને હું અૉસ્કાર માટે પણ મુકું એવો શેખચલ્લી વિચારે ય મને આવેલો. આ સ્ક્રીપ્ટનું વિઝ્યુઅલ જૂઓ :

‘સવારમાં આદેશ પ્રમાણે લખુ વહેલી આવી ગઈ. લાજ કાઢી. સામે સાડલો સંકોરી ઉભડક બેઠી.

દાદાની આંખો ન દેખાય એટલે છેડો ઊંચો કરી, જેમ એકલવ્યે ખાલી પક્ષીની આંખ ઉપર મીટ માંડી હતી તેમ દાઢી ઉપર કેન્દ્રિત થઈ, પાણી લગાડ્યું અને સાબુનો કૂચડો લગાડી ફીણ ફીણ કરી અસ્ત્રો ઉપાડ્યો.’

પછી કિશોર એક આબાદ વિંઝણો નાંખે છે, અન્ય વાર્તાકારોને એની ઈર્ષા આવે તેવો. એ લખે છે :

‘અસ્ત્રાની હારોહાર એની જીભ પણ ઉપડી. તે બાપુજી, આ વાઇસરોય તેની બાયડીને પણ હારે લાવે છે?’

આનું નામ સ્ટોરી ટેલીંગ. હજામ સાથે તો ટાઢા પ્હોરના તડાકા, ગોસિપ્સ અને ચૅટ્સજ હોય. એ આખું યુનિવર્સલ સત્ય એણે એક અસ્ત્રાના સ્ટ્રોકમાં બતાવી દીધું. લાજ કાઢેલી સ્ત્રીમાં પણ પેલા હજામના ધંધા સાથે ચીટકેલા વાતોના સાપોલિયા સળવળ્યા. અહાહા ! સુભાનલ્લા!

આવાં અટકચાળાં વાક્યોથી એ મારી અૉર નજીક આવ્યો. અમારી દોસ્તીમાં કહું તો હવે ક્રેઝી ગ્લૂ ચોંટી. એ વધારે ઊઘડ્યો. એટલે મેં પણ મારી ખોપરીના નસજાળાં ખોલી નાંખ્યાં. મેં એને વટલાવ્યો. પછી તો “ન્યુયૉર્ક ટાઇમ્સ”ના કોલમો લખનારા ડીક કેવટ કે ટૉમ ફ્રીડમેન કે એનો ફેવરીટ પી.જી.વુડહાઉસ કે ફોરેન ફિલ્મના બયાનો, સંવાદો કે એડલ્ટ ઓન્લી દ્રશ્યોના કલાકો સુધીના લાંબા ફોન કોલ્સ થયા. અમે બેઉ એકબીજાથી ‘ચાર્માઈ’ ગયા. (charm શબ્દને ગૉલીગૉલીને એનું ધર્માંતર કરી નાંખ્યું!) અહમ્ બ્રહ્માસ્મિ જેવી પવનચક્કી ફરવા માંડી.

*

એનાં મૃત્યુ પછી મને કોઈવાર એવો વિચાર આવે છે કે આ માણસ મોટી ઉંમરે મારી સાથે આટલી સહજતાથી ચિપકાયો કેવી રીતે ? સાંભરે રે ! અમે બન્ને રીટ્રોના એવા ઘરડા લેખકોની નકલ કરવા મંડ્યા, જેમ સિનેમાનો ચરિત્ર અભિનેતા નાના પલસીકર વાક્યો બોલે તેમ.

‘હશે ભઈલા આપણાં કોઈ પૂરવ જનમનાં ડીએનએના તાલમેલ. અન્ય તો શું હોઈ શકે?’ પછી એ પલસીકરના બોખા દાંતમાંથી વ્યંજનો ખરી પડે તેમ ખીખી કરીને એના ચાળા પાડીએ ‘આફટર ઓલ, વોટ ઈઝ લાઇફ’ 

પછી એકદમ ફોનકોલ કટ પણ કરવો પડે છે.

‘કિશોર !  કોઇ ડોરબેલ વગાડે છે. આ વિન્ડૉમાં દેખાય છે .. ફૅડેક્સવાળો છે. આઇ થીંક સાઇન કરવી પડશે. લેટ મી કોલ યુ બેક. બાય.’

હું સાઇન કરીને જલદી જલદી પેકેજ ચેક કરી લઉં છ,ું અને પાછો તરત,જ એને ફોન કરું છું.  તો એનો વૉઇસમેલ આવે છે.

યસ. એ ચાર પાંચ મિનિટોમાં એ અને કોકિલા બહાર નીકળી ગયાં. ગૉન.

ચિત્તમાં નાનો પલસીકર પાછો દેખાય છે. મારો એને જવાબ છે : લાઇફ ઈઝ ઊભી ખો. ફાયનલ. લૉક કિયા જાય.

અરેરે ! હજુ તો અમારે કેટકેટલા લેખકોના ડાયલોગોની નકલ કરવાની હતી. એ અમારાં અધૂરાં અભરખાંનું શું ?

અને આ મારું દુ:ખ રીયલ દુ:ખ છે એ પણ સમજાવું કોને ?

*

New York,   June 23, 2013

E-mail: rpshah37@hotmail.com      

Loading

...102030...4,0444,0454,0464,047...4,0504,0604,070...

Search by

Opinion

  • મેજ પર મોબાઇલ : બાળકોનું સ્ક્રીન-એક્સપોઝર માનસિક વિકાસ માટે જોખમી 
  • અફઘાન સ્ત્રીઓ આ દુનિયામાં જીવે છે !  
  • રાહુલ ગાંધી ચૂંટણી કેમ હારી જાય છે? 
  • AI ઇમિગ્રન્ટ્સ : AI કો વિઝા નહીં લગતા, AI કી સરહદ નહીં હોતી 
  • આપણને સોક્રેટિસ જોઈએ છે કે સોફિસ્ટ? 

Diaspora

  • ઉત્તમ શાળાઓ જ દેશને મહાન બનાવી શકે !
  • ૧લી મે કામદાર દિન નિમિત્તે બ્રિટનની મજૂર ચળવળનું એક અવિસ્મરણીય નામ – જયા દેસાઈ
  • પ્રવાસમાં શું અનુભવ્યું?
  • એક બાળકની સંવેદના કેવું પરિણામ લાવે છે તેનું આ ઉદાહરણ છે !
  • ઓમાહા શહેર અનોખું છે અને તેના લોકો પણ !

Gandhiana

  • બે શાશ્વત કોયડા
  • ગાંધીનું રામરાજ્ય એટલે અન્યાયની ગેરહાજરીવાળી વ્યવસ્થા
  • ઋષિપરંપરાના બે આધુનિક ચહેરા 
  • રાજમોહન ગાંધી – એક પ્રભાવશાળી અને ગંભીર વ્યક્તિ
  • ભારતીય તત્ત્વજ્ઞાન અને ગાંધીજી 

Poetry

  •  ૨૧ સદીને સ્મૃતિપત્ર
  • ભૂખ
  • ગઝલ
  • નદી
  • ગઝલ

Samantar Gujarat

  • ખાખરેચી સત્યાગ્રહ : 1-8
  • મુસ્લિમો કે આદિવાસીઓના અલગ ચોકા બંધ કરો : સૌને માટે એક જ UCC જરૂરી
  • ભદ્રકાળી માતા કી જય!
  • ગુજરાતી અને ગુજરાતીઓ … 
  • છીછરાપણાનો આપણને રાજરોગ વળગ્યો છે … 

English Bazaar Patrika

  • “Why is this happening to me now?” 
  • Letters by Manubhai Pancholi (‘Darshak’)
  • Vimala Thakar : My memories of her grace and glory
  • Economic Condition of Religious Minorities: Quota or Affirmative Action
  • To whom does this land belong?

Profile

  • સરસ્વતીના શ્વેતપદ્મની એક પાંખડી: રામભાઈ બક્ષી 
  • વંચિતોની વાચા : પત્રકાર ઇન્દુકુમાર જાની
  • અમારાં કાલિન્દીતાઈ
  • સ્વતંત્ર ભારતના સેનાની કોકિલાબહેન વ્યાસ
  • જયંત વિષ્ણુ નારળીકરઃ­ એક શ્રદ્ધાંજલિ

Archives

“Imitation is the sincerest form of flattery that mediocrity can pay to greatness.” – Oscar Wilde

Opinion Team would be indeed flattered and happy to know that you intend to use our content including images, audio and video assets.

Please feel free to use them, but kindly give credit to the Opinion Site or the original author as mentioned on the site.

  • Disclaimer
  • Contact Us
Copyright © Opinion Magazine. All Rights Reserved