અરીસો બતાવું તો એમને ગમતું નથી,
ખોટી ખુશામત કરવી મને ગમતું નથી.
મિત્ર હોવાનો દાવો કરતા તે થાકતા નથી,
ઘડી બે–ચાર માંગું તો એમને ગમતું નથી.
“તારા માટે જાન પણ હાજર છે” કહ્યા કરે,
ફોન ઉપર વાત કરું તો એમને ગમતું નથી.
‘ક્યારે મળીશ’ની રટ લગાવે દિવસ–રાત,
અચાનક ઘરે જઈ ચઢું તો એમને ગમતું નથી.
ફરી મળવાનો વાયદો તો એ કરતા જ નથી,
મળ્યા પછી છૂટા પડવું ‘મુકેશ’ને ગમતું નથી.
https://www.facebook.com/mukesh.parikh.90
અમેરિકાથી આવેલી નીમુની માશીની દીકરીને સપરિવાર જમવા બોલાવવાની માની ઈચ્છા હતી. નીમુ કહે, “મા, જમણ મારે ત્યાં રાખીએ”.
“તારે ત્યાં શું કામ? મારે જ તેમને જમાડવા જોઈએ ને”
“મા તું એકલી. હવે તારી ઉમ્મર થઈ ……”
“નીમુ, તું એકની એક વાત ફરી ફરી ન કર. એ લોકો અહીં જ જમશે. તારાથી મદદમાં અવાય તો આવજે. ‘પુરણપોળી’ ને ‘બટાકાવડાં’ જ તો કરવાનાં છે!”
“મા, ‘શ્રીખન્ડ’ મંગાવી લઈએ તો? પૂરણપોળીનો તો ભારે કૂથો”.
“તમને આજકાલનાં છોકરાંવને બધી કડાકૂટ લાગે છે. કોઈ આપણે ત્યાં આવે, તો પ્રેમથી જમાડીએ નહીં? તારાથી ન થાય તો હું એકલી બધું કરી નાંખું તેમ છું. પૂરણપોળી એટલે શાહી જમણ કહેવાય”.
નીમુ જાણતી હતી કે મા એક વાર નક્કી કરે; પછી તેમાં રજમાત્ર ફરક ન થઈ શકે. જમણની આગલી રાતે જ એ માને ઘરે આવી ગઈ અને સવારથી રસોઈમાં લાગી ગઈ. માને રાત્રે જરા ઠીક નહોતું. એટલે એને કહ્યું, “તું રસોડામાં આવતી જ નહીં.” છતાં મા તો થોડી થોડી વારે આવીને જોઈ જ જતી કે કેટલું થયું, કેવું થયું. ઓસામણ ચાખી જોયું. કોપરાની ચટણી ઊંચીનીચી કરી. “આમલીની ચટણી પણ જોઈએ” કહી પોતે બનાવી દીધી. “કચૂમ્બરમાં ગાજરની સાથે ટામેટાં‑કાકડી પણ જોઈએ” – કહેતાં ટામેટાં લીધાં; પણ એટલામાં હાંફ ચઢી આવી, એટલે નીમુએ કહ્યું, “મા, હવે તું થોડી વાર આરામ કર, જેથી એ લોકો આવે ત્યાં સુધીમાં ફ્રેશ થઈ જવાય. તું જા, હું બધું કરી નાખીશ”.
નીમુ, એ માની એકની એક દીકરી. બહુ લાડથી ઉછેરેલી. દીકરીને પણ મા ઉપર બહુ પ્રેમ. માનો સ્વભાવ ભારે આગ્રહી. બધું એના મન પ્રમાણે જ જોઈએ. ઉમ્મર થઈ, પોતે કરી શકતી નહોતી; છતાં પોતાની વાત છોડી શકતી નહોતી. ભારે પ્રેમાળ. બીજા માટે મરી પડે. નીમુ આ બધું જાણતી તેથી પ્રેમથી માને સાચવી લેતી. તેને જરીકે ઓછું ન આવે, તેનું તે ધ્યાન રાખે.
બાપુજી ગૂજરી ગયા, એટલે મા એકલી પડી ગઈ, ત્યારે નીમુએ બહુયે કહ્યું કે, ‘મા, હવે તું અમારી સાથે રહે;’ પણ મા ન માની. દસ વરસ એકલી જ રહી, તેવામાં તેને હાર્ટ એટૅક આવ્યો. પન્દર દિવસ હૉસ્પિટલમાં રહેવું પડ્યું. હૉસ્પિટલમાંથી બારોબાર નીમુ એને પોતાને ઘેર લઈ ગઈ. દીકરી, જમાઈ અને દૌહિત્રી પીંકીએ બહુ પ્રેમથી એની સેવા‑ચાકરી કરી; પણ બે મહિના પછી જ્યારે હરતી‑ફરતી થઈ, ત્યારે માએ પોતાને ત્યાં જવાની રટ લીધી. છેવટે નીમુના ઘરની નજીક પાંચ મિનિટના જ રસ્તે એક જગ્યા મળી ગઈ. ત્યાં મા એકલી રહેવા લાગી. નીમુ લગભગ રોજ ખબર કાઢી જતી.
મહેમાનો આવ્યા. જમણથી ખૂબ ખુશ થઈ ગયા. એકેએક વાનગી સ્વાદિષ્ટ બની હતી. મા કહેતી રહી, ‘બધું મારી નીમુએ જ બનાવ્યું છે, હું તો કાંઈ કરી શકી નથી.’
“પણ મા, એ બધું શીખવ્યું કોણે?” નીમુ હેતથી બોલી. માની આંખ ભરાઈ આવી.
મહેમાનો ગયા. મા‑દીકરી જરા આડાં પડ્યાં, ત્યાં તો પીંકી આવી. ‘મમ્મી, તું નાટક માટે મને તૈયાર કરવાની હતી ને?’
‘બેટા, હવે કાલે, આજે વહેલી સવારથી કામ કરીને, હું બહુ થાકી ગઈ છું.’
પીંકી પગ પછાડતી બોલી, ‘રોજ કાલ કાલ કહ્યા કરે છે.’
મા સફાળી બેઠી થઈ ગઈ. પીંકીને પાસે લઈ પ્રેમથી પૂછ્યું, ‘બોલ, દીકરા, તારે શું કરવાનું છે?’
‘અમારી સ્કૂલમાં નાટક છે. તેમાં મારે ‘પેશવાઈ જમાનાની મા’ બનવાનું છે. સાડી ને માથે અમ્બોડો.’
‘અરે, એટલામાં શું? હું તને તૈયાર કરી દઉં!’
પીંકીને બેસાડીને, મા વાળ ઓળવા લાગી. કાપેલા વાળનો અમ્બોડો લેવો અઘરો હોય છે; પરન્તુ માએ ભારે કરામતથી ખાસ્સો મોટ્ટો મઝાનો અમ્બોડો વાળી આપ્યો. વચ્ચે વાળ તણાતાં પીંકીએ ફરિયાદ કરી, ‘મોટી મમ્મી, બહુ તણાય છે!’ તો માએ ટપલી મારી કહ્યું, ‘બૂમો ના પાડીશ. તાણ્યા વિના તો અમ્બોડો છૂટી જાય.’
નીમુ હસી પડી. ‘પીંકુડી, મોટી મમ્મી મને પણ આવી જ રીતે ટપલી મારીને વઢતી.’
મા પણ હસતાં હસતાં બોલી, ‘આ દીકરી તો ડાહી છે. તું તો વાળ ઓળાવતાં ક્યારે ય આટલી શાન્ત બેસતી નહોતી.’
મા‑દીકરીએ ઘડીભર મીઠો ભૂતકાળ માણી લીધો.
માએ કબાટમાંથી જૂના વખતની નવ વારી સાડી કાઢી. ‘આ સાડી મારાં સાસુજીની છે’ કહી પીંકીને પહેરાવી. બની‑ઠનીને પીંકી અરીસા સામે ઊભી રહી અને નાચી ઊઠી! ‘મોટી મમ્મી, નાટકને દિવસે હું અહીં જ આવીશ. તમારે જ મને તૈયાર કરવાની.’
નીમુ આ બધું જોતી હતી. માએ કેટલા ઉત્સાહથી આ બધું કર્યું! થાક‑બાક ક્યાં ય જતો રહ્યો, ખબરે ય ન પડી. કેટલી પ્રફુલ્લિત થઈ ગઈ! પોતે નકામી નથી થઈ ગઈ, હજી બીજાને પોતાને જરૂર છે, પોતે કાંઈક ઉપયોગી થઈ શકે છે; એવો અહેસાસ માણસમાં કેટલું જોમ પૂરી જાય છે ! મૂળમાં, ‘ખાલીપો’ દૂર થવો જોઈએ. અને નીમુના ચિત્તમાં ઝબકારો થયો.
‘મા, મને ‘રવાના લાડુ’ બનાવતા શીખવીશ? મારાથી તારા જેવા થતા જ નથી!’
‘હા કેમ નહીં?’ કહીને માએ એ જ ઉત્સાહથી શું શું લાવવું તેની વિગતવાર સૂચના આપી.
ઘરે પાછા ફરતાં નીમુ એ જ વિચારતી રહી કે, માને પ્રફુલ્લિત રાખવા માટે કાયમ કાંઈ ને કાંઈ કામ કાઢતા રહેવું.
(‘શ્રી માલતી દામલે’ની ‘મરાઠી’ વાર્તાને આધારે • વીણેલાં ફૂલ : ભાગ-11, પાનાં 31‑32 ઉપરથી સાભાર …..)
(સ્વ.કાન્તાબહેન અને સ્વ. હરવિલાસબહેન નામે આ બન્ને બહેનો સાથે મળીને વાર્તા લખતાં. બન્ને બહેનોના આ લેખનયજ્ઞના કામ માટે વિનોબાજીએ એમને ‘હરીશ્ચન્દ્ર’ એવું ઉપનામ આપેલું.)
આવી વાર્તાઓનો ‘ખજાનો’ એટલે પુસ્તિકાઓ ‘વીણેલાં ફૂલ’ના ભાગો 1થી 18, જેમાં ‘હરીશ્ચન્દ્ર’ બહેનોની વાર્તાઓ સંઘરાયેલી છે. દરેક ભાગમાં 33 વાર્તાઓ. દરેક ભાગની કીમત રૂપિયા 40. બીજા 2 ભાગો એટલે ‘તર્પણ’ ભાગ 1 અને 2 જેમાં બહેન ‘આશા વીરેન્દ્ર’ની વાર્તાઓ સમાયેલી છે. દરેક ભાગમાં 40 વાર્તાઓ અને તેની કીમત રૂપિયા 60 છે. ભારતના વાચકને તે બધી જ 20 પુસ્તિકાઓ માત્ર 720 રૂપિયામાં મળી શકે છે. તે માટે લખો નીચેને સરનામે : ‘ભૂમિપુત્ર’ કાર્યાલય, હીંગળાજ માતાની વાડી, હુજરાતપાગા, વડોદરા – 390 001-INDIA) Phone : 0265 – 243 7957
♦●♦
સૌજન્ય : ‘સન્ડે ઈ.મહેફીલ’ – વર્ષઃ પંદરમું – અંકઃ 456 – July 05, 2020
‘ગલવાન ઘટના, જરી સબૂરીથી’ નામે પ્રકાશભાઈ ન. શાહના પ્રકાશિત થયેલા લેખ માટે મેં મારો પ્રતિભાવ આપવા ધાર્યો, પણ ઘણો લાંબો થયો છે. આ સંબંધમાં કેટલીક વાતો પર પ્રકાશ પાડવા લખેલ વાતો નીચે આપી છે. આપને યોગ્ય લાગે તો તેને ‘ઓપિનિયન’માં સ્થાન આપવા વિનંતી.
અહીં મારો પ્રતિભાવ એક Old Soldier તરીકે આપીશ. કાશ્મીર ફ્રંટ પર LOC અને LAC પર સશસ્ત્ર સેનાના અધિકારી તરીકે સેવા બજાવી હોવાથી આ વિશે વારિસભાઈ માટે અને વડીલ પ્રકાશભાઈ માટે કહેવાની રજા લઉઁ છું.
સૌ પ્રથમ LAC – લાઈન ઑફ ઍક્ચ્યુઅલ કન્ટ્રોલ એટલે એ રેખા જ્યાં સુધી એક દેશના small arms fireથી આગંતુકોને રોકી શકાય. આ રેખા નકશા પર કે જમીન પર આંકવામાં આવી નથી અને બેમાંથી કોઈ દેશ તેને માન્યતા આપતો નથી. આ માત્ર એક સમજૂતીની અને કોઈ વાર ‘દાદાગીરી’ની વાત છે. સ્મૉલ આર્મ્સ એટલે રાઈફલ. આમ, ભારતની જ્યાં મોરચાબંધી છે ત્યાંથી રાઈફલની ગોળીની સામા પક્ષના સૈનિક પર ઘાતક અસર થાય તે ‘રેન્જ’ ગણાય. આ સ્થાન તે LAC થઈ. એક જમાનામાં આ રેન્જ ૩૦૦ મિટરની હતી. હવે આધુનિક સેમિ-ઑટોમેટિક હથિયારની રેન્જ ૫૦૦ મિટરની છે. અહીં જનરલ સેકટકરના “existing” LACનો મુદ્દો વ્યાજબી હતો, કેમ કે તેમણે ઘડેલા મુસદ્દા વખતે existing LAC ૫૦૦ મિટરની હતી. આ શબ્દ હઠાવવાથી LAC બસો મિટરની થઈ ગઈ.
તે પ્રમાણે ચીન માટેની LAC જુદી છે. આ રેખાને disputed ગણવામાં આવે છે કેમ કે તેને બન્ને દેશોએ માન્યતા આપી નથી. ગાલવાનમાં આપણા દેશની અને ચીનની LAC જુદી જુદી છે. હાલ TV પર બતાવવામાં આવેલા સૅટેલાઈટના ચિત્રોમાં ભારતની LAC કાળી રેખાથી અને ચીનની લાલ રેખા દ્વારા દર્શાવાયેલા ચિત્રમાં LAC બતાવવામાં આવી છે. આ બેઉ રેખાઓ વચ્ચેનો જે વિસ્તાર છે તેને No Man’s Land કહેવામાં આવે છે. આ વિસ્તાર પર બેઉમાંથી કોઈ દેશનો અધિકાર નથી હોતો તેથી તેને આ નામ આપવામાં આવ્યું છે. બન્ને દેશો NO Man’s Landમાં પેટ્રોલિંગ પાર્ટીઓ મોકલે અને કોઈ વાર આમને-સામને થવાથી હિંસક ઘટના થઇ આવે. ૧૯૭૧માં મને પોતાને આવા No Man’s Landમાં જવાનો યોગ થયો હતો, અને સામા પક્ષેથી ભારે ગોળીબારનો અનુભવ પણ થયેલો. ચીને છાની રીતે No Man’s Landમાં ચોકી બાંધી, તેના માટે ભારતે વિરોધ નોંધાવ્યો અને ત્યાં ઝપાઝપી થતી રહી છે. ભારતના રાજદૂત મિસરીએ જે કહ્યું, “India hopes that China will vacate their defences to their side of the LAC”, આ જાહેરાતનો અર્થ થાય છે, “નો મૅન્સ લૅંડમાં ચીન તેમના સૈનિકોએ ખોદેલા માેરચાઓમાંથી તેમની પોતાની LACની હદમાં સૈનિકોને પાછા બોલાવે. એવી ભારત આશા રાખે છે”.
LOC એટલે લાઈન ઑફ કંટ્રોલ. કાશ્મીરમાં ભારત અને પાકિસ્તાન વચ્ચે આંતરરાષ્ટ્રિય સીમા નથી. ૧૯૬૫ની લડાઈ થયેલ શસ્ત્રસંધિ બાદ જ્યાં જ્યાં બન્ને દેશોની સેનાઓ હતી ત્યાં પહેલાં LAC થઈ. ત્યાર પછી સંયુક્ત રાષ્ટ્રની મધ્યસ્થીથી બન્ને દેશોએ નકશાઓમાં એક રેખા દોરી તેને LOC તરીકે માન્ય કરી છે. જ્યાં સુધી કાશ્મીરના પ્રશ્નનો હલ ન આવે, ત્યાં સુધી આ વિસ્તરામાં આ રેખા LOC જ રહેશે, નહીં કે આંતરરાષ્ટ્રીય સીમા.
વારિસભાઈને કદાચ ખ્યાલ નહીં હોય, પણ જ્યાં ચીને ભારતના સૈનિકો પર જે હુમલો કર્યો હતો તે જગ્યા ૧૪,૦૦૦ ફૂટની ઊંચાઈ પર, ગાલવાન નદીની ભેખડ પર કર્યો હતો. ત્યાં જે પગદંડી છે, તે કેવળ ૩-૪ ફૂટ પહોળી છે. રાતના અંધકારમાં કશું દેખાતું નથી અને ઉપર માઈનસ વીસથી ૪૦ ડિગ્રીનું તાપમાન હોય છે. ભિષણ ટાઢ. પગદંડીની એક બાજુએ પહાડ અને બીજી બાજુએ ઊંડી ખીણ, જેની નીચે લગભગ શૂન્ય ડિગ્રી સેલ્સિયસના તાપમાનનાં પાણીની વેગીલી નદી વહે છે.
રહી વાત વારિસભાઈની, જેમાં તેઓ કહે છે કે લાકડીના મારથી આપણા સૈનિકો મરી ગયા તે બરાબર નથી. આ બનાવ બન્યો ત્યાં સુધી બન્ને પક્ષે સૈનિકો પોતાના હથિયાર sling-arm (એટલે રાઈફલને પીઠ પર લટકાવીને એ બીજાઓને મળતા અને હિંસા પર આવવું પડે તો કેવળ ધક્કામુક્કી સુધી મર્યાદિત હતું. ભારતીય સૈનિકોએ હંમેશના અનુભવ મુજબ હથિયાર પીઠ પર લટકાવીને ગયેલા. આ પ્રસંગ બન્યો તે સમયે પહેલી વાર ચીનાઓ છુપાવીને બેઝબૉલ બૅટ પર ખીલા અને કાંટાળા બાર્બ્ડ વાયરના તાર જડીને લઈ આવ્યા હતા, અને અચાનક આપણા સૈનિકો પર તેનાથી વાર કરવા લાગ્યા હતા. આવા પ્રહારથી નીચે પડેલા કેટલાક સૈનિકો બૅલેન્સ ગુમાવીને ગાલવાન નદીમાં પડી ગયા અને મૃત્યુ પામ્યા હતા. બીજા સૈનિકોએ ચીની સૈનિકોના હાથમાંથી આ બૅટ છિનવી તેમના પર હુમલો કર્યો હતો, અને તેમના સૈનિકોને મોતને ઘાટ ઉતાર્યા હતા. જો બિહાર રેજીમેન્ટની જગ્યાએ ગુરખાઓ હોત તો અનેક ચીની સૈનિકોનાં માથાં ધડથી જુદા થઈને વિખરાઈને ધૂળમાં પડ્યા હોત; ગુરખાઓ માટે રાઈફલ ઉપરાંત ખુખરી ફરજિયાત હથિયાર છે, અને તેઓ હંમેશાં તેને કમરપટા પર લટકાવીને જતા હોય છે. બે અંગત હથિયાર હોય છે. રાઈફલ અને ખુખરી. TV પર આપણા સૈનિકોએ ખૂંચવેલા આ દંડા અને બૅટ દર્શાવવામાં આવ્યા હતા, તે કદાચ, વારિસભાઈએ જોયા નહીં હોય.
e.mail : captnarendra@gmail.com