રવીન્દ્ર પારેખ
આપણા ફિલ્મી કલાકારો, ક્રિકેટવીરો એટલા લોકપ્રિય છે કે એ કંઇ પણ બોલે, ખાય-પીએ તો તેને મોટે ભાગના ચાહકો માનતા-સ્વીકારતા હોય છે, એમાં જો કોઈ કલાકાર નબળી વસ્તુની જાહેરાત કરતો હોય તો તેને પણ તેઓ બ્લાઇન્ડલી ફોલો કરતા હોય છે. એક જાહેરાતમાં ફિલ્મી કલાકાર સિગારેટ ન પીવાની સલાહ આપે તો તે દર્શકો બહુ ધ્યાને નથી લેતા, પણ ત્રણ ત્રણ એક્ટરો પાન મસાલાની જાહેરાત કરે કે લેટેસ્ટ હીરો મોઢામાં મસાલો ઓરતા દેખાય તો ઘણા લલ્લુઓ જગતમાં બીજું કશું ખાવાનું બચ્યું જ ન હોય એમ હોજરીમાં પાન મસાલો ઓરતા રહે છે. આમ તમાકુ કે તેની બનાવટો જીવલેણ ને ઘાતક બીમારીઓ ફેલાવે છે તેની જાહેરાતો સરકાર છાશવારે કરતી રહે છે, પણ તમાકુ પર પ્રતિબંધ એટલે મૂકી શકતી નથી, કારણ બીમારીઓની જાહેરાતોનો ખર્ચો નીકળી ગયા પછી પણ સરકારને તમાકુ ઉત્પાદનોમાંથી ડ્યૂટી ને ટેક્સમાંથી ભરપેટ કમાણી થાય છે. તેવું ન હોય તો તમાકુ ને તેનાં ઉત્પાદનો પર પ્રતિબંધ મૂકતાં સરકારને કોણ રોકે છે?
એ અત્યંત દુ:ખદ છે કે સરકાર પ્રજાના સ્વાસ્થ્ય માટે જેટલો ખર્ચ કરે છે એથી વધુ આવક સ્વાસ્થ્યને હાનિ કરતી બાબતોમાંથી મેળવે છે. સરકારમાં જ વેપારની આટલી કુનેહ હોય તો પ્રજા છેતરપિંડી અને લુચ્ચાઈથી કમાણી કરે એમાં નવાઈ નથી. આપણા મોટેભાગના કલાકારો, રમતવીરો એક બાજુએ આદર્શો સ્થાપતા હોય, દાનધરમ કરતાં હોય, સેવાકીય સંસ્થાનોમાં દાન આપતાં હોય ને બીજી તરફ લોકોની જિંદગી જોડે ઘાતકી રમત રમતાં હોય કે તેમને આડે માર્ગે ચડાવતા હોય તો થાય કે આ કલાકારોનું સાચું રૂપ કયું છે? સેવા કે મેવા? કે બન્ને? વારુ, આ કલાકારો ને રમતવીરો એટલા ગરીબ નથી જ કે પૈસાને માટે તેમણે આટલા લાચાર થવું પડે? જે તે ક્ષેત્રમાંથી અબજો રૂપિયા એમણે મેળવ્યા જ હોય છે, એમની પોતાની હોટેલો, દુકાનોની ચેઈન ચાલતી હોય છે, નાની મોટી કંપનીઓ નામે બોલતી હોય છે, પછી પણ માત્ર વધુ પૈસા માટે લોકોની જિંદગી જોડે રમવાનો તેમનો જીવ કેમનોક ચાલતો હશે એ નથી સમજાતું. આમ તો એમનો પણ ઉપયોગ જ થતો હોય છે ને પૈસાની લાલચે એ લોકો એમનો ઉપયોગ થવા પણ દે છે.
એક જમાનામાં પાનાંની રમત બહુ પ્રચલિત હતી. એ પછી એ બંધ ઓરડામાં ને ક્લબોમાં રમાતી થઇ. એનાં પર પૈસા મુકાતા થયા. રમી, તીનપતી ને બીજી અનેક રમતો, પાનાં વગર પણ રમાતી થઇ. એમાં મોટી રકમનો જુગાર, સટ્ટો પણ ખેલાતો થયો. બધું હોડમાં મુકાતું થયું. દાવમાં સંપત્તિ ઉપરાંત સ્ત્રી પણ મુકાતી થઇ ને એ સિલસિલો આજ પર્યંત ચાલે છે. જન્માષ્ટમીએ જુગારનું અનેરું મહત્ત્વ છે. એ વાત પોલીસો પણ જાણે છે ને જુગારના અડ્ડાઓ પર દરોડા પાડીને પોલીસ લાખોનો માલ જપ્ત કરે છે. જુગાર ગેરકાનૂની છે એટલે કોઈ જુગાર રમતાં પકડાય છે તો તેનાં પર કાનૂની રાહે કામ ચલાવવામાં આવે છે. એ સારું જ છે કે જુગારની બદી નાબૂદ કરવા સરકાર ગુનેગારો સામે કાનૂની રાહે કામ ચલાવે. ઘરમાં રમાતા જુગારમાં પોલીસ કે જીતનાર કમાય છે, પણ સરકારને એમાં ખાસ મળતર નથી. એનો રસ્તો સરકારે કદાચ ઓનલાઈન રમતોમાંથી કાઢ્યો. ઓનલાઈને, શિક્ષણમાં અખતરા કર્યા ને રમતોમાં ખતરા ઊભા કર્યા. પબ્જી, બ્લુ વ્હેલ જેવી રમતોમાં પૈસાની લેવડદેવડ ન હતી, છતાં એનું એવું જીવલેણ ખેંચાણ ઊભું થયું કે સેંકડો લોકો પર આ રમતે જીવનું જોખમ ઊભું કર્યું. એનો એવો પ્રભાવ પડ્યો કે ઘણાંના જીવ પડીકે બંધાયા. કોરોનાએ ઓનલાઈનની એવી સગવડો ઊભી કરી કે ઘરમાં બેઠાંબેઠાં જ ટ્રાન્જેક્શન્સ થવાં લાગ્યાં. એમાં સાયબર ક્રાઈમ્સ વધ્યા ને સેકન્ડોમાં ઘણાં ખાતાં છેતરીને ખાલી કરી દેવાયાં, તો રમતોનો એવો ચસ્કો લોકોને લાગ્યો કે રાતોરાત કરોડપતિ થવાની લ્હાયમાં હતું તે પણ ગુમાવવાનો વારો આવ્યો.
રમી, જંગલી રમી, ડ્રીમ ઈલેવન જેવી ઘણી રમતો રોગચાળાની જેમ ફેલાઈ. બેચાર જીતનારના વીડિયો એવી રીતે અપલોડ થયા કે સાધારણ માણસ પણ થોડી રકમ દાવ પર લગાવીને રાતોરાત લખપતિ થવા લલચાયો. રમનારને લલચાવવા લાખો રૂપિયાની, આખા આખા પાનાંની જાહેરાતો આપવામાં આવી. સેટિંગ એવી રીતે થયું કે રમનારનું શરૂઆતમાં જીતવાનું પણ થયું. એ જીત હતી જ નહીં, પણ જીતાડવાની યોજના જ હતી, જેથી વધુ મેળવવાની લાલચ વધે ને માણસ કાવતરાંમાં ફસાય. આ જુગાર જ હતો ને જુગારમાં હેતુ જીતાડવાનો દેખાડાય તો પણ, છેવટે તો હરાવવાનું નિશ્ચિત જ હોય છે. આ બધું ઓનલાઈન અને જુગાર નહીં, એવી રીતે ચાલ્યું. આ ધંધો ચાલે એ માટે એનો પ્રચાર એકટરો, ક્રિકેટરો દ્વારા એવી રીતે થયો કે સાધારણ માણસ સામે ચાલીને ચામડી છોલાવવા હોંશે હોંશે તૈયાર થાય. એમાં યુવાનોને એવી લત લગાવવામાં આવી કે માથે મોટી રકમ ચડે ને છેવટે જીવ આપવા સિવાય કોઈ આરો ન રહે. આ આગમાં વધુ ને વધુ લોકો સંડોવાય એ માટે પ્રચારમાં ફિલ્મી કલાકારો વપરાયા ને એમણે પૈસાની લાલચે હજારો હજારો લોકોનો ભોગ લેવાનું દુષ્કર્મ કર્યું.
એ ઓછું હતું તે ડ્રીમ 11ને નામે ઓનલાઈન ક્રિકેટમાં યુવાનોને સંડોવવાનું બીજું કાવતરું થયું. રમનારાઓ પાસે ટીમ પસંદ કરાવીને સામે બીજી અજાણ ટીમ સાથે ક્રિકેટ રમાડવાનું શરૂ થયું. એમાં કોણ જીત્યું તે તો ખબર પડે એમ ન હતું, પણ રમનારે સરવાળે હારવાનું ને પૈસા ગુમાવવાનું નક્કી હતું. ડિજિટલ થવામાં ખોટ પણ મોટી જ હતી. આવી એપ્લિકેશનો ડાહી એટલી હોય છે કે તે બહુ નજરે ન પડે એ રીતે લેખિતમાં ચેતવે છે – જેમ કે આવી રમતો જોખમોને આધીન છે, પણ એપ ખોલતાં જ બધું ભુલાઇ જાય છે. ઘણાને એ ખબર હોય છે કે આમાં હાથ ભાગ્યે જ કંઇ લાગે છે, છતાં જોખમ ખેડવાનું ચુકાતું નથી, કારણ, ન ચુકાય એવું ભારે ખેંચાણ ઊભું કરાતું હોય છે.
ભારતમાં ક્રિકેટ લગભગ બારમાસી રમત થઇ ગઈ છે. અત્યારે તો આઇ.પી.એલ.ની મોસમ બેઠી છે. એની સમાંતરે ટીમ બનાવીને રમત રમવાની એપ્લિકેશનોની પણ ઋતુ ચાલે છે. ક્રિકેટ પર તો આમ પણ સટ્ટો રમાડવાની નવાઈ નથી. મેચ ફિક્સિંગના કિસ્સાઓ પણ અજાણ્યા નથી. આ બધું આઈ.પી.એલ.માં જુદી જ ઉત્તેજના ફેલાવે છે. એ બધાંનું પરિણામ તો યુવાનોને માનસિક રીતે મુશ્કેલીમાં મૂકવામાં જ આવે છે. એમાં હાઈટ તો ત્યારે આવે છે જ્યારે વડીલો પણ એનો શિકાર થતા હોય. સંતાન હોય તો તેનો ઈલાજ પણ થાય, પણ વડીલો જ ભોગ બને તો તેનો ઉકેલ ક્યાં શોધવો? આવી એપ્સ ક્રિકેટ માટે જ છે, એવું નથી. અનેક રમતોનો જુગાર ખેલાય છે. કેસિનો પર પહોંચ્યા વગર પણ ઓનલાઈન ખેલ પડે છે. જો કે, સરકારને એની બહુ ખબર હોતી નથી. સરકાર એટલી ભોળી છે કે ઘોડા ભગાડી મૂક્યા પછી એ તબેલો બંધ કરવાનો વિચાર કરે છે.
ત્રણેક દિવસ પર જ, છ એપ્રિલે સરકારે નિયમો જાહેર કર્યા છે. નિયમો કરમુક્ત મનોરંજન આપનારા છે. જ્યાં કેન્સરનો ઈલાજ કરવાનો હોય ત્યાં સરકાર સાદા કફ સીરપનો હજી તો વિચાર કરે છે. સરકારે જાહેર કર્યું છે કે સટ્ટાબાજી ઉપરાંત દાવ લગાવતી કોઈ પણ રમત પર હવેથી પ્રતિબંધ છે. ઓનલાઈન ગેઈમમાં કોઈ દાવ લગાવવામાં આવશે તો તેને સરકાર મંજૂરી આપશે નહીં. એ સારી વાત છે, પણ દાવ ન લગાવતી કોઈ ગેઈમ સરકાર ખોળવા નીકળશે તો તેને નિરાશા સાંપડે એવી પૂરી શક્યતાઓ છે. આવી રમત રમાડનારા કોને કેમ છેતરવા તે જાણતા હોય છે એટલે એ સરકારના પંજામાં ન ફસાઈ જવાય એની કાળજી રાખે જ છે. સરકારે સટ્ટાબાજીને લગતી જાહેરાતોને પણ ગેરકાયદેસર ઠેરવી છે, પણ જાહેરાત કરનારાઓ વધુ ચતુર છે ને તેઓ જાણે છે કે સરકારના નિયમોમાંથી કેમ છટકવું. વધારે સારું ને સાચું તો એ છે કે કોઈ પણ ઓનલાઈન ગેઈમ પર પ્રતિબંધ મૂકવો જ ! તે એટલે કે તે એક મોટા સમૂહને સાચી કે ખોટી રીતે આવરે ને છાવરે છે. તેનાથી થતું નુકસાન વધુ ઘાતક અને વ્યાપક છે. આમ પણ આ દેશમાં હજારો લોકો પાસે બગાડવા માટે એટલો સમય ફાજલ છે જ કે તે રમતોમાં, કથા-વાર્તામાં, સમારંભોમાં, સભાઓમાં, રેલીઓમાં કલાકોના કલાકો એમ જ વેડફી શકે છે ને તેમાંનું મોટાભાગનું કામ કેવળ ને કેવળ બિનઉત્પાદકીય હોય છે. અહીં એવું કહેવાનો આશય નથી કે લોકોએ આનંદપ્રમોદ માટે સમય ન ફાળવવો કે નવરાશ ન ભોગવવી. પણ એવી કોઈ પ્રવૃત્તિઓમાં ન પડવું જેનો સ્પષ્ટ ઈરાદો છેતરવાનો ને લૂંટવાનો હોય. આપણા આનંદને, પીડામાં ફેરવનારી કોઈ પણ પ્રવૃત્તિમાં સામે ચાલીને ન ફસાવું એટલું જ સૂચવવાનું છે. આપણી નવરાશમાં ઘાતક હસ્તક્ષેપને સામે ચાલીને તો સ્થાન ન જ અપાયને !
000
e.mail : ravindra21111946@gmail.com
પ્રગટ : ‘આજકાલ’ નામક લેખકની કટાર, “ધબકાર”, 10 ઍપ્રિલ 2023
