વરણ જોયો
વિદ્યાખંત ન પોંખ્યો
વિદ્યાર્થી ખોયો
સૌજન્ય : "નિરીક્ષક", 01 ફેબ્રુઆરી 2016; પૃ. 10
આશા ચૂંટે છે પોતાને માટે એક નાનકડો શબ્દ
’કદાચ’
જયારે એમ થાય છે અધરાતે કે
હમણાં બારણું ખટખટાવશે વરદીધારી,
કોઈ ન કરેલા ગુનાની તપાસ અર્થે,
ત્યારે અંધારા ખૂણામાં
પાળેલી બિલાડી પેઠે ભરાઈ જાય છે આશા,
એમ માનીને કે બહાર હશે ખાલી હવા
કદાચ.
ફૂલોથી લદાયેલા શંકાસ્પદ દેવની સામે થતી
કાન વીંધતી આરતી ને કીર્તનમાં
અને
ઘી-તેલની ચીકણી ગંધમાં
કોઈ ભૂલી જવાયેલા મંત્રની જેમ
સળવળે છે આશા,
કાચાપાકા નૈવેદ્ય અને કચકચતી ભક્તિની નીચે
બચેલી
પડી રહી હશે થોડીક પ્રાચીન પવિત્રતા.
જ્યારે એમ થાય છે કે
ભીડથી ઊભરાતી સડક પર
સામેથી ધસી આવતી
બેકાબૂ બેરહમ ટ્રક
કચડી નાખીને ચાલી જશે,
પેલી કોણ જાણે ક્યાંથી આવી પહોંચેલી બાલાને;
એ વેળા આશા
કોઈ ખખડી ગયેલી ડોસીની જેમ
કોણ જાણે ક્યાંથી ઝાપટ મારીને
તેને ઉપાડીને લઈ જશે,
નિયતિ અને દુર્ઘટનાની શણગારેલી દુકાનની ચીજવસ્તુઓને
વેરણછેરણ કરી નાખીને.
’કદાચ’ છે એક શબ્દ,
જે શૈશવકાલે ખેલતી વેળા ખર્યો હતો
ફૂલની જેમ એકાએક
પુષ્પાચ્છાદિત વૃક્ષ પરથી .
’કદાચ’ છે એક પથ્થર,
જે કોકે જોરથી માર્યો હતો,
પરીક્ષામાં સારા ગુણ ન મળવાથી ખિન્ન થઈને.
’કદાચ’ તો છે એક બારી,
જેમાંથી જોઈ હતી
ધૂંધળી થતી જતી પ્રિય છવિ.
’કદાચ’ છે એક બળ્યા વગરનું અસ્થિ,
મિત્રના શબને દાહ દીધા પછી
અમે ચિતા પાસે જ ભૂલી આવ્યા હતા એને
અને આજ સુધી કોઈ નદીમાં જેને સરાવી શક્યા નથી .
આશાએ ચૂંટ્યો છે
એક રઝળી પડેલો નાનકડો શબ્દ.
’કદાચ’.
(અનુવાદક : ધીરેન્દ્ર મહેતા)
સૌજન્ય : “નિરીક્ષક”, 01 ફેબ્રુઆરી 2016; પૃ. 19
(1) સહિષ્ણુતા
પહેલો અક્ષર પાડવા જાઉં છું
ત્યાં જ
એ શબ્દ
મહાકાય બની જાય છે
દરેક કાળના
અનેક સમૂહોએ
ભર્યા તે અર્થના
છેડા ખોવાઈ જાય છે
જોતજોતામાં
ટોળેટોળાં ઊમટે છે
એ શબ્દ જે નથી તે
જેની સાથે કદાપિ જોડાયેલ નથી તે
અનર્થ પ્રત્યર્થ લઈને
તેના અર્થને દબાવી
તેને ફુલાવી
ફોડી નાખવા
ટોળેટોળાં ઊમટે છે
શબ્દવિહીન અવાજોના
ચહેરાવિહીન માણસોના
બેબાકળી થઈને હું
ટી.વી. ચેનલો ફેરવી ફંફોસું છું
છાપાંમાં શોધું છું
ક્યાંક ખરા અર્થમાં વાપર્યો હોય
તો બચી શકે
એ શબ્દ
ફેસબુકની શેરીઓમાં
ચિતરાયેલી દીવાલો પર
મળી તો આવ્યો
પણ
એ જ ટોળાં ઊમટ્યાં હતાં
°°°°
(2) ટોળાં
સિક્ સિક્ સિક-ક્યૂલર
સુડો સુડો સુડો
ટોળાંવાસી એ શબ્દ પર
થૂંકતો હતો
શબ્દકોષની બહારના ઉચ્ચારો
ફૂંકતો હતો
એને ફરી માત્ર શબ્દકોષમાં ઘકેલી
કેદ કરવા જાણે ફતવો
મૂકતો હતો
ઘણાં ચૂપચાપ ઊભાં હતાં
શહામૃગની જેમ
ટોળું પસાર થઈ જવાની રાહ જોતાં
કોઈ જાતભાઈની જીભ કાપી આણવા
ઈનામ જાહેર થાય કે
દૂર દેશમાં કોઈ ફયાદને મૃત્યુદંડ થાય
જગભરની શેરીઓમાં
ફાટી નીકળતાં ટોળાંને શેં પહોંચાય ?
સામનો ન કરતા હોય
તેમને એ ટોળાંની સાથે કેમ ગણાય ?
°°°°
(3) પરિણામ
મૃત સમયની
આંખો ફોલતાં ફરે છે
તે ટોળાં
શહીદોનાં સુકાયેલાં લોહી ચાટી
ત્રિશુલથી ઇતિહાસ ખોદતાં ફરે છે
તે ટોળાં
ટીપુના રેશમી વસ્ત્રને
મરજી મુજબ વેતરે છે
તે ટોળાં
મહાત્મા-વિચારકોની હત્યાઓને
સકારણ સત્કૃિત ઠેરવે છે
તે ટોળાં
હવે બેખોફ બેફામ રક્તરંજિત કમંડળ
ઉઘાડેછોગ ફેરવે છે
તે ટોળાં.
સૌજન્ય : “ભૂમિપુત્ર”, 16 ડિસેમ્બર 2015; પૃ. 23