ગુજરાતમાં આ વર્ષે દિવાળી અગાઉ જ કૉંગ્રેસનાં હેડક્વાર્ટર બહાર ફટાકડાં ફૂટશે એ નક્કી થઈ ગયું છે. આ લખી રહ્યો છું ત્યારે ગુજરાતમાં વિધાનસભાની છ બેઠકો માટે યોજાયેલી પેટાચૂંટણીનાં પરિણામો લગભગ સ્પષ્ટ થઈ ગયાં છે. આ પરિણામો ભા.જ.પ. અને કૉંગ્રેસ બંને માટે ચોંકાવનારા છે. ભા.જ.પ.ને અનપેક્ષિત અને આઘાતજનક આંચકો લાગ્યો છે, તો કૉંગ્રેસને સુખદ આંચકા સાથે રાહત મળી છે. અમરાઈવાડી, રાધનપુર, થરાદ અને બાયડની ચાર બેઠકો પર કૉંગ્રેસનાં ઉમેદવારો વિજય સરઘસની તૈયારી કરી રહ્યાં છે. આ પેટાચૂંટણીઓનાં પરિણામો સ્વસ્થ લોકશાહીમાં માનતા તટસ્થ મતદાતાઓ માટે આશાનાં કિરણ સમાન છે. વળી, રાધનપુર અને બાયડની બેઠકનાં પરિણામો પક્ષપલટુઓ અને એમને પ્રોત્સાહન આપનાર પક્ષો માટે લાલબત્તી સમાન છે.

આપણે જાણીએ છીએ કે રાધનપુરમાં અલ્પેશ ઠાકોર અને બાયડમાં ધવલસિંહ ઝાલાને ભા.જ.પે. ઉમેદવાર તરીકે મેદાનમાં ઉતાર્યા હતાં. આ બંને યુવા નેતાઓ ૨૦૧૭ની વિધાનસભાની ચૂંટણીમાં કૉંગ્રેસનાં ઉમેદવારો તરીકે મેદાનમાં હતા. એ વખતે રાધનપુરમાં અલ્પેશ ઠાકારનો ૧૪,૮૫૭ મતે અને બાયડમાં ધવલસિંહ ઝાલાનો ૭,૯૦૧ મતે વિજય થયો હતો. પણ પછી નાની ઉંમરે એકાએક પ્રાપ્ત થયેલી સફળતાનાં નશામાં આ બંને નેતાઓ વધારે સત્તાની લાલચમાં ભા.જ.પ.ને ભેટી પડ્યા હતા. જે કૉંગ્રેસે એમને મંચ પ્રદાન કર્યો એ જ પક્ષની સાથે એમણે વિશ્વાસઘાત કર્યો. આ બંને નેતાઓમાં એટલી સમજણ નહોતી કે જ્યારથી ગુજરાતમાં નરેન્દ્ર મોદીનાં નેતૃત્વમાં ચૂંટણી થાય છે, ત્યારથી ગુજરાતના મતદારોનું પણ કટ્ટર ધ્રુવીકરણ થઈ ગયું છે. મતદારો મોટા ભાગે બે પક્ષો વચ્ચે વહેંચાઈ ગયા છે અને એમની વિચારસરણીમાં ફેરફાર થવાનો અત્યંત ઓછો અવકાશ છે. ભા.જ.પ.નાં મતદારો હવે આંખો મીંચીને ભા.જ.પ.ને જ મત આપે છે અને કૉંગ્રેસના મતદારો કૉંગ્રેસને જ. યુવા મતદારોનો ઝુકાવ પણ વધતાઓછા અંશે ભા.જ.પ. તરફ છે. આ કારણે ગુજરાતની વિધાનસભાની ચૂંટણી પછી બે વર્ષથી ઓછા ગાળામાં જે તે બેઠકોનાં મતદાતાઓની માનસિકતામાં પરિવર્તન થાય એવી શક્યતા અત્યંત ઓછી હતી. આ સંજોગોમાં, પક્ષપલટો કરવાનો અર્થ તમારાં કાયમી મતદાતાઓ સાથે છેતરપિંડી કરવા સમાન બની રહ્યો.

મોટાં ભાગનાં રાજકીય વિશ્લેષકો ભા.જ.પ.ની સામ, દામ, દંડ અને ભેદની નીતિને અને ‘ચાણક્ય’ અમિત શાહની વ્યૂહરચનાને કારણે અલ્પેશ ઠાકોર અને ધવલસિંહ ઝાલાનો વિજય નિશ્ચિત માનતા હતા. જો કે, પેટાચૂંટણી અગાઉ બાયડ અને મોરબીના સૂત્રો પાસેથી મળેલી માહિતી મુજબ ભા.જ.પ.ના મોટા ભાગના મતદારો જ આ બંને નેતાઓને સ્વીકારવાનાં મૂડમાં નહોતા. વળી, આ બંને બેઠકો પર ભા.જ.પ.ના સ્થાનિક નેતાઓમાં પણ ભારે નારાજગી છે. એટલે તેમણે આ બંને નેતાઓ હારી જશે એવી ધારણા વ્યક્ત કરી હતી. સાથે સાથે ગુજરાતના તમામ જાગૃત મતદાતાઓની નજર પણ આ બંને નેતાઓની હારજીત પર હતી. સ્વસ્થ લોકશાહીમાં માનતા ગુજરાતી નાગરિકો આ બંને યુવાનોને પ્રજા બોધપાઠ શીખવે એવું ઇચ્છતાં હતાં. તેમની ઇચ્છા ફળીભૂત થઈ છે. ચૂંટણીનાં પરિણામોએ ગુજરાતના જાગૃત નાગરિકોની સ્વસ્થ લોકશાહીની આશાને જીવંત રાખી છે. આ બંને બેઠકોની પ્રજાએ પક્ષપલટુ નેતાઓ સાથે ભારતનાં રાજકીય પક્ષોને શીખ આપી છે કે  પ્રજાની યાદશક્તિ નબળી જરૂર છે, પણ પ્રજા બહુ ઝડપથી બધું ભૂલી જાય છે એવી અપેક્ષા રાખવી મૂર્ખામી છે.

(બપોરના બે,  ૨૪-૧૦-’૧૯)

સૌજન્ય : “નિરીક્ષક”, 01 નવેમ્બર 2019; પૃ. 02

ગયા નાણાકીય વર્ષમાં, દેશની જનતાએ ૨૭,૩૨,૯૦૩ લાખ કરોડ રૂપિયા સરકારી તિજોરીમાં કર કે બીજાં સ્વરૂપમાં જમા કરાવ્યા હતા, જેને સરકારની મહેસૂલી આવક કહેવામાં આવે છે. આની સામે એટલી જ રકમ અને કદાચ એનાં કરતાં ઘણી મોટી રકમ છેલ્લાં દસ વરસમાં દસથી પંદર હજાર લોકો બેંકોમાંથી મારી ગયા છે. સરકારને થયેલી મહેસૂલી આવક સિવાયના બાકીના આંકડા હું અહીં આપી શકવાની સ્થિતિમાં એટલા માટે નથી કે સરકાર એને છૂપાવે છે. દાખલા તરીકે સ્ટ્રેસ્ડ એસેટની સરખી વ્યાખ્યા કરવામાં આવતી નથી, અને બેંકો તેને છૂપાવી ન શકે એવી જોગવાઈ કરવામાં આવતી નથી, એટલે આનો કોઈ તાળો જ મળી શકે એમ નથી. તમે જે કોઈ કલ્પના કરો એ ખોટી ઠરાવી શકાય છે.

બીજું, બેંકોના પૈસા કોણ મારી ગયા અથવા તો તેઓ ઉચાપત કરી ગયા કે પછી પ્રતિકૂળ આર્થિક સ્થિતિના શિકાર બની ગયા એ પણ આપણે જાણતા નથી. જો રઘુરામ રાજન રીઝર્વ બેન્કના ગવર્નરપદે રહ્યા હોત, તો આની પૂરી વિગતો હાથ લાગી શકે એમ હતી, પરંતુ એ વિગતો બહાર ન આવે એટલા માટે તેમની મુદ્દત વધારવામાં નહોતી આવી. જો રાજન રહ્યા હોત તો આપણને ખબર પડત કે દેશની વાર્ષિક મહેસૂલી આવકની સામે કેટલા રૂપિયા છેલ્લાં દસ વરસમાં ડૂબ્યા છે?

એમ લાગે છે કે એ રકમ ઘણી મોટી હોવી જોઈએ એટલે તો રાજને જવું પડ્યું હતું. રાજન હોત તો કેટલા રૂપિયા લૂંટાઈ ગયા અને કેટલા રૂપિયા આર્થિક સંકટના કારણે સલવાઈ ગયા તેની પણ જાણ થાત. રાજન હોત તો લૂંટનારા કે આર્થિક સંકટનો શિકાર બનેલાઓનાં નામ પણ બહાર આવ્યા હોત અને જો રાજન હોત તો બેંકોએ રીઝર્વ બેન્કના આદેશ હેઠળ કેટલાક સુધારા કરવા પડ્યા હોત. આનું કારણ એ નથી કે રાજન દેવદૂત હતા, પણ એનું કારણ એ છે કે રાજન એ કામે લાગ્યા હતા અને તેમણે તે કહ્યું પણ હતું. વર્ષોથી છૂપાવવામાં ઉકરડો તેમણે ફેંદવાનું અને સાફ કરવાનું શરૂ કર્યું હતું.

દેશની સવા અબજ પ્રજાએ સરકારી તિજોરીમાં જેટલા પૈસા જમા કરાવ્યા તેનાથી ઘણી મોટી રકમ માત્ર ૧૫ હજાર માણસો હજમ કરી જાય એ ગંભીર ઘટના કહેવાય કે નહીં? આ પંદર હજાર માણસો દેશની તિજોરીની બરાબરની રકમ મારી જવા જેટલી હિંમત શેને કારણે કરી શક્યા? કઈ તાકાત તેઓ ધરાવે છે?

આના ઉત્તર બે જ હોઈ શકે. એક તો એ કે જે લોકો દંડવાની સત્તા ધરાવે છે તે લોકો ભાઈબંધ છે, ભાગીદાર છે અને ખરીદી શકાય એવા છે. આને કારણે એ લોકો દંડવાની સત્તાનો ઉપયોગ નથી કરતા, પણ ફાયદો કરાવી આપવાની સત્તાનો ઉપયોગ અચૂક કરે છે. તેઓ ઉપર કહ્યા એવા પંદર હજાર લોકો સાથે લાભના ભાગીદાર છે અને દંડવાની સત્તાનો ઉપયોગ તિજોરી ભરી આપનારા સામાન્ય માણસ પર કરે છે કે જેથી લોકોને લાગે કે શાસન નામની કોઈ ચીજ છે. બીજો ઉત્તર એ હોઈ શકે કે જે લોકો સત્તા ધરાવે છે એ માત્ર સત્તાની ખુરશીમાં બેઠા છે, પણ વાસ્તવમાં તેઓ કોઈ સત્તા ધરાવતા જ નથી. તેમનાં દાંત અને નહોર ઘસાઈ ગયેલા બુઠ્ઠા છે. તેઓ ધારે તો પણ ખાસ કાંઈ બગાડી શકે એમ નથી તેની તેમને ખાતરી છે.

આ બન્ને ઉત્તર સાચા છે અને એક સાથે બન્ને ઉત્તર લાગુ પડે છે. શાસકો શાસનનો પસંદ કરેલા લોકોને લાભ અપાવવા માટે દુરુપયોગ કરે છે. તેમના પૈસા થકી સત્તા સુધી પહોંચી શકાય છે એટલે તેમની સાથે ભાગીદારીની સમજૂતી વિકસી છે. શાસકોએ શાસન કરવાનું અને શાસનના સાધનોને વાપરવાનું બંધ કરી દીધું છે એટલે શાસનના ઓજારો કટાઈ ગયાં છે. કાયદો જો ઈમાનદારીથી વાપરવામાં આવે તો એમાંની ઊણપનો ખ્યાલ આવે, પણ જો વાપરવામાં જ ન આવે અથવા ઊણપને જાણીબૂજીને રહેવા દેવામાં આવે તો શું થાય? જો એમ ન હોય તો ૨૦૧૦ પછીથી ભેગી થવા લાગેલી એન.પી.એ. ૨૦૧૯ સુધી છુપાવી શકાય? જો એમ ન હોય તો દેશની તિજોરીમાંની રકમ જેટલી રકમ પંદર હજાર લોકો લઈ જાય અને તેમનો વાળ પણ વાંકો ન થાય એવું બને? આવું બની શકે જો કાયદો કમજોર હોય અને શાસક આંગળિયાત હોય અને ભારતમાં આજે આવી સ્થિતિ છે.

બીજી વાત. અંદાજે જે ત્રીસ લાખ કરોડ રૂપિયા ડૂબ્યા છે એ જાણીબૂજીને ડૂબાડવામાં આવ્યા છે કે પછી વિપરીત આર્થિક સ્થિતિનું પરિણામ છે? કેટલી રકમની ઉચાપત કરવામાં આવી છે અને કેટલી આર્થિક સંકટનો શિકાર બની છે? આ પ્રશ્નનો કોઈ ઉત્તર નથી. શાસકો એ જાણવા પણ નથી માગતા કે કેટલો રૂપિયો ચોરાઈ ગયો છે અને કેટલો સંકટમાં ફસાયેલો છે? કારણ બહુ સ્પષ્ટ છે. જો ચોરીનું પ્રમાણ વધારે નીકળે તો નાક કપાય અને સંકટમાં ફસાયેલા રૂપિયાનું પ્રમાણ વધારે નીકળે તો પણ નાક કપાય. આના કરતાં જાણવું જ નહીં તો જણાવવાની ક્યાં જરૂર જ પડે. આ જગતમાં ભારતની સરકાર એક માત્ર સરકાર હશે જેની તિજોરીમાં જમા થતી વાર્ષિક આવક જેટલી રકમ ધોવાઈ ગઈ હોવા છતાં એ જાણવાની પણ કોશિશ નથી કરતી કે એ ગઈ ક્યાં? લૂંટાઈ ગઈ કે આર્થિક સંકટમાં ધોવાઈ ગઈ?

સૌજન્ય : ‘વાત પાછળની વાત’, નામક લેખકની કટાર, “ગુજરાતમિત્ર”, 24 ઑક્ટોબર 2019

આ વર્ષે, આપણા ગુજરાતમાં, ગૌણ સેવા પસંદગી મંડળ દ્વારા થયેલી તલાટીઓની ભરતીમાં જેનાં માટે 12 ધોરણ પાસની લાયકાત માંગવામાં આવી હતી, તે પરીક્ષામાં પાસ થઈ 84 ડિગ્રીધારી એન્જિનિયરોએ તલાટીની આ નોકરી સ્વીકારી !

જે નોકરીમાં માસિક પગાર છે 19,500 રૂપિયા. આજના મોંઘવારીના સમયમાં પાંચ વ્યકિતના પરિવાર માટે માસિક 19,500 રૂપિયા, માત્ર ને માત્ર બે ટંક ભરપેટ ખાવાથી વિશેષ કંઈ આપી શકવા સક્ષમ નથી જ.

ઉચ્ચ શાળા શિક્ષણમાં ઊંચા ગુણ સાથે પાસ થાવ તો એન્જિનિયરિંગના અભ્યાસક્રમમાં પ્રવેશ મળે અને એ પણ ભારે ફી અને ભણતરના અનેકાનેક ખર્ચાઓ સાથે. અને પાંચેક વર્ષ ભણ્યા બાદ એન્જિનિયરિંગના જે વિષયમાં નિપુણ બન્યા પછી ફક્ત કોઈ એક ગામના પંચાયતના કામકાજના હિસાબ કિતાબ સંભાળવાની નોકરી સ્વીકારવી જે તે યુવાન માટે કેવી અને કેટલી મજબૂરી ગણવી ?

છેલ્લાં 45 વર્ષમાં શિક્ષિતોની સૌથી વધુ બેરોજગારી અત્યારે જોવા મળી રહી છે તેનું પ્રતિબિંબ પણ આ તલાટીની નોકરીની ભરતીમાં જોઈ શકાય છે.

અને તાજેતરમાં જ કારકુનોની નોકરી માટેની સ્પર્ધાત્મક પરીક્ષાઓને લઈ સરકારે જે ફેરવી તોળવાનું નાટક કર્યું તે હાસ્યાસ્પદ તો છે જ, તે ઉપરાંત કોઈપણ પ્રકારના લોકલક્ષી નિર્ણયો લેવાની બેદરકારી કે યુવાનોની બેરોજગારી તરફ નિષ્ઠુરતા દાખવવાની વાત જ સ્પષ્ટપણે ઊભરી આવે છે.

કારકુન માટેની સચિવાલય સિવાયની 3,771 જગ્યાઓ માટે ગુજરાત ગૌણ સેવા પસંદગી મંડળ દ્વારા સ્પર્ધાત્મક પરીક્ષામાં બેસવા માટે 12 ધોરણ પાસની લાયકાત ધરાવતા 10.45 લાખ યુવાનોએ અરજી કરી હતી અને એ પરીક્ષાના દસ દિવસ પહેલાં સરકારે એકાએક નિર્ણય જાહેર કર્યો કે 'આ સ્પર્ધાત્મક પરીક્ષા રદ્દ કરવામાં આવે છે અને હવે તે પરીક્ષામાં બેસવા માટેની લાયકાત ઓછામાં ઓછી ગ્રેજ્યુએટ કક્ષાની હોવી જોઈએ તે રીતે ફરીથી તેની જાહેરાત થશે !'

સ્પર્ધાત્મક પરીક્ષા માટે તડામાર તૈયારીઓ કરીને બેઠેલા 10.45 લાખ યુવાનોની આશા પર એક કલમના ઘસરકે પાણી ફેરવી દેવાની વાત આજના મોંઘવારીને બેકારીના સમયમાં કેટલી યોગ્ય ગણવી રહી ?

જે 'ગતિશીલ' સરકારમાં 21માંથી 7 પ્રધાનો 12 ધોરણ ય પાસ ના હોય એ સરકાર ખાસ કોઈ કારણ જણાવ્યા વિના એકાએક આવો નિર્ણય માથે મારે, ત્યારે યુવાનોમાં ગુસ્સો-નારાજગી વ્યાપક પ્રમાણમાં ઊભાં થાય એ સ્વાભાવિક છે.

આ ગુસ્સો અને ચાલી રહેલા પેટા ચૂંટણીઓના પ્રચારને ધ્યાનમાં લઈ આ નિર્ણયને ચાર દિવસમાં સરકારે પાછો ખેંચી લઈ, પારોઠના પગલાં ભરી જે તે પરીક્ષાને ચાલુ રાખી.

પણ સવાલ તો એ થાય કે આવો, બાર ધોરણમાંથી બદલીને ગ્રેજ્યુએટની લાયકાત નક્કી કરવાનો અમાનવીય નિર્ણય કરવાની ફરજ સરકારને કેમ પડી ?

સરકારે તો અંગે કોઈ સ્પષ્ટતા નથી કરી, ગળે ઉતરે એવું કોઈ ખાસ કારણ પણ કારકુનની કામગીરી માટે બાર ધોરણ પૂરતું નથી જ એવું સરકાર આપી શકી.

આ નિર્ણયનાં મૂળમાં જોઈએ તો એક તો સરકારી ખાતાઓમાં ખાસ નોકરીઓ છે જ નહીં, કોન્ટ્રાક્ટ કે ફીક્સ પગારથી જ નોકરીઓની ભરતી થાય છે અને બીજી બાજુ શિક્ષિત બેકાર યુવાનોની ફોજ મોટીને મોટી થતી જાય છે. એન્જિનિયરિંગનું ભણેલાથી માંડી ફાર્મસી ભણેલાને તમામ પ્રકારના ગ્રેજ્યુએટ અને પી.એચડી. થયેલા પણ પંદર-વીસ હજારની નોકરી માટે વલખાં મારતાં હોય તો તે બધાંને નોકરીની આશાએ, કોણીએ ગોળ લગાડીને બાંધી રાખવા હોય તો આ એક માત્ર રસ્તો છે કે જ્યાં 12 ધોરણ પાસની જરૂર હોય ત્યાં ગ્રેજ્યુએટ પાસની લાયકાતનું ધોરણ કરી નાંખો !

કોઈ કહેશે કે પણ તેનાથી જે બેકારો છે તેની સંખ્યા ખાસ ઘટવાની નથી, સરકારને તેમાંથી શું ફાયદો ?

સીધી વાત એટલી જ છે કે 120 ધોરણથી આગળ નહીં ભણી શકનારા મહદ્દ અંશે મહેનતકશ ગરીબ વર્ગોમાંથી, ખાસ કરીને દલિત, આદિવાસી અને પછાત વર્ગોના યુવાનો જ છે. જેમનાં મા-બાપ મજૂરી કરનારા છે યા તો સીમાંત ખેડૂતો છે યા નાની અમથી સ્વરોજગારી પર જીવનારા છે અને ઉચ્ચ શિક્ષણ મેળવવા માટે નાણાં ને 4-5 વર્ષ વધુ ભણવા માટે તેમની પાસે કમાણી કર્યા વિનાનો સમય પણ નથી.

આ ગરીબ પરિવારોના યુવાનો જેમાંથી મોટા ભાગના ગ્રામીણ વિસ્તારોમાં રહે છે. જેમનો અવાજ સંગઠિત બની તાકાતવાળો બનાવવાની સંભાવના ઓછી છે, થાકી હારીને રોજની મજૂરી કે છૂટક મજૂરી કે સ્વરોજગારથી પોતાનું ફોડી લેવા ફાંફાં માર્યા કરશે, કંગાળ જિંદગી જીવી લેશે એવો સરકારને 'ભરોસો' છે. એટલે સરકારને તેમનામાં રસ નથી.

જે ગ્રેજ્યુએટ થયેલાં છે તે નિમ્ન કે મધ્યમવર્ગનાં પરિવારોમાંથી આવનારા છે, મહદ્દ અંશે નાનાં કે મોટાં શહેરોમાં વસનારા છે. તેમની પાસે કોઈ નાના મોટા ઉદ્યોગ ઊભા કરવા માટે મૂડી નથી યા સરકારની એવી કોઈ વ્યવસાયલક્ષી યોજનાઓ નથી, બેંકોમાંથી ઓછા વ્યાજ દરે નાણાં મેળવવા આજ કાલ સંભવ નથી.

હવે મોટી મોટી કોર્પોરેટ કંપનીઓ, મલ્ટીનેશનલ કંપનીઓ બજાર અને સરકાર પર કબજો ધરાવે છે અને આ કોર્પોરેટ ક્ષેત્રમાં, ખાનગી નોકરીઓમાં પારાવાર શોષણ છે. ઓછા પગાર અને દસ -બાર- ચૌદ કલાકની નોકરી એ આજની વાસ્તવિકતા છે અને એ જ વાત 84 ડિગ્રીધારી એન્જિનિયરોને ગામડાંમાં રહેવાની તલાટીની નોકરી સ્વીકારવાની ફરજ પાડે છે.

આ નિમ્ન યા મધ્યમવર્ગના અને જેમાં મોટા ભાગે કહેવાતી સવર્ણ જ્ઞાતિઓનો સમાવેશ થાય છે તેઓ ગરીબો કરતાં વધારે વાચાળ છે. સંગઠિત આક્રોશ એક યા બીજી રીતે ઠાલવવાની ક્ષમતા ધરાવે છે અને એટલે જ સરકારને તેમનાં તરફથી કોઈ સંગઠિત વિરોધનો અવાજ ઊભો ના થાય તેની ફિકર છે.

આ 'શિક્ષિત બેકારો'ને પોતાના દાબમાં રાખવા, તેમની લાલચ જીવતી રાખી અને વૈચારિક રીતે દિશાહીન બનાવવા સિવાય બીજો કોઈ રસ્તો સત્તાધીશો માટે નથી.

અને એટલે જ સામાન્ય કારકુનની જગ્યાઓ માટે ધોરણ 12 ને કાઢી ગ્રેજ્યુએટનું કરી નાંખે તો જેમને ચાળણીમાં ચાળી નાખવા છે તે ચળાઈ જાય અને જેમને નોકરીની આશા-લાલચ-સંભાવનામાં રમતાં રાખવા છે તેમને રાખી શકાય.

વળી આ સ્પર્ધાત્મક પરીક્ષાઓ જેમાં લાખો યુવાનો 2-4 હજાર જગ્યાઓ માટેની દોડમાં આંખો મીંચીને દોડ્યા કરે છે, તેમની પાસેથી તગડી ફી પણ વસૂલ કરે છે એ ઉપરાંત આ સ્પર્ધાત્મક પરીક્ષાઓ માટેના ખાનગી કોચિંગ ક્લાસ અને ગાઈડ-પુસ્તકોનો ધંધો પણ ઘણો મોટો છે.

આ બધાં જ સ્થાપિત હિતો ભેગાં મળી નોકરીઓ માટે રમાડવાનો ખેલ ચાલુ રાખી પોતાના સ્વાર્થ સાધવા તત્પર રહે અને સરકાર પણ તેમાં સહયોગ આપે તે આજની બજારવ્યવસ્થાના ભાગ તરીકે ય આપણે જોવું જોઈએ.

અને સૌથી મહત્ત્વનો મુદ્દો એ છે કે છેલ્લાં વીસેક વર્ષમાં દેશમાં અને ખાસ કરીને આપણા ગુજરાતમાં ઉચ્ચ શિક્ષણની ખાનગી દુકાનો બેફામપણે ખોલી દેવાની છૂટ સરકારે આપી દીધી છે .છેલ્લા બે દાયકામાં જાતભાતની ખાનગી યુનિવર્સિટીઓ અને કોલેજોની ભરમાર ઊભી થઈ છે.

જેમ જેમ સરકારી નોકરીઓ ઘટતી ગઈ અને તે મેળવવા સ્પર્ધાઓ વધતી ગઈ, બેકારી વધતી ગઈ એમ એમ આ ખાનગી શૈક્ષણિક સંસ્થાઓ અને તે પણ તગડી ફી સાથેની વધતી ગઈ !

પોતાના સંતાનોને સારી નોકરી મળી જાય એવી આશાએ નિમ્ન અને મધ્યમવર્ગના પરિવારોએ પેટે પાટા બાંધીને પણ ભારે ખાનગી ફીઓ ભરીને નવા નવા વ્યાવસાયિક કોર્સોમાં સંતાનોને દાખલ કરાવ્યા.

અને આજે હવે લાખો યુવાનોની બેકારી એ આ ઉચ્ચ શિક્ષણ પણ નોકરી મેળવવા નકામું છે, તેનાથી નોકરીઓ મળતી નથી એવી ઘેરી હતાશા સમાજમાં ઊભી થઈ રહી છે.

આ વર્ષે ઉચ્ચ શિક્ષણની કોલેજોમાં ખાસ કરીને વ્યાવસાયિક અભ્યાસક્રમોમાં 60%થી વધુ સીટો ખાલી પડી રહી છે તેનાં આંકડા ચોંકાવનારા છે.

એન્જિનિયરિંગ ની બી.ઈ. ડિગ્રી માટે આ વર્ષે 33,028 સીટો ભરાઈ અને 40,317 સીટો ખાલી પડી રહી! જ્યારે અનુસ્નાતક કક્ષાની એમ.ઈ. અને એમ.ટેક. ડિગ્રી માટેની 2,821 સીટો ભરાઈ ને તેનાથી બે ગણી કહી શકાય એટલી 4,834 સીટો ખાલી રહી. ફાર્મસીની ડિગ્રી માટેની 3,316 સીટો ભરાઈ અને 2,917 ખાલી રહી. એમ.બી.એની 7,418 સીટો પર પ્રવેશ લેવાયો અને 3,223 ખાલી રહી. એમ.સી.એ.માં 643 સીટો ભરાઈ અને 4,495 જેટલા મોટા પ્રમાણમાં ગુજરાતની કોલેજોમાં કોઈ એડમિશન લેનાર ના નીકળ્યું. હોટેલ એન્ડ ટુરિઝમ મેનેજમેન્ટના કોર્સીસ માં 151 જગ્યાઓ ભરાઇ અને 346 જગ્યાઓ ખાલી પડી રહી!

એટલે કે આ પ્રકારના સીધા વ્યવસાય સાથે જોડાયેલા અભ્યાસક્રમોમાં આ વર્ષે કુલ 64,448 વિદ્યાર્થીઓએ પ્રવેશ લીધો અને મંજૂરી અપાયેલી કોલેજોની 93,788 જેટલી સીટો ખાલીખમ રહી.

ગુજરાતમાં આ પ્રકારની સરકારી અને ખાનગી કોલેજોની કુલ મળીને 60% જેટલી સીટો ખાલી રહે તે હવે વ્યાવસાયિક અભ્યાસક્રમો ભણવાથી પણ નોકરીઓ નથી મળતી અને નાણાંની બરબાદી થાય છે એવું હવે સમાજમાં સમજાઇ રહ્યું છે તેની આ નિશાની છે, એ વાતને સૂચવનારી છે.

પણ સાથે સાથે અણઘડ આયોજન કરી, ગુજરાતના વિદ્યાર્થીઓનું ક્યાં હિત છે, ક્યાં અહિત છે તેની પરવા કર્યા વિના, તેના વિશે કોઈ નક્કર દિશાદર્શક વિચારણા વિના શિક્ષણનો ધંધો કરનારા હિતોના મેળમિલાપમાં તેને વશ થઈ, વિદ્યાર્થીઓના નાણાં ખંખેરી લઈ, નોકરીઓનાં ગુલાબી સપનાં દેખાડી સરકારે જે સમાજદ્રોહ કર્યો છે, તેને ભાવિ પેઢી સુસ્પષ્ટપણે જોઈ શકશે, સમજી શકશે એવું માનવું રહ્યું.

ગુજરાતમાં, કોલેજોમાં 93 હજાર જેટલી ભણતરની સીટો ખાલી રહે એનો અર્થ એ પણ કે જે તે કોલેજોમાં નિયુક્ત થયેલા શૈક્ષણિક અને બીન શૈક્ષણિક સ્ટાફની નોકરીઓ પણ જોખમમાં આવી ગઈ ! મંદીનું મોજું ભલભલા પરિવારોને તારાજ કરી નાંખે છે અને આવાં ગંભીર વાતાવરણમાં જ્ઞાનનો પ્રકાશ આ દિવાળીએ ક્યાં ય કામમાં આવશે કે નહીં એ પ્રશ્નાર્થ રહે છે.

સૌજન્ય : ‘ચિંતા’ નામક લેખકની સાપ્તાહિક કટાર, “ગુજરાત ગાર્ડિયન”, 23 ઓક્ટોબર 2019