ભારતમાં કોરોનાને કારણે થયેલાં ડેથ 445k છે

અને યુ.ઍસ.એ.માં થયેલાં ડેથ – 674k છે.

Worldometer અને બીજી અનેક એજન્સીઓ ડેથ્સ ઉપરાન્ત કોરોનાકેસિઝ અને સંલગ્ન તમામ બાબતોના આંકડા રોજે રોજ આપે છે.

પણ જનસામાન્યની આંખ ઊઘડતી નથી.

એથી મેળવવી જોઈતી શીખ મેળવાતી નથી.

Picture courtesy : Eyewitness News

એટલે –

જે મિત્રો, જે સ્નેહીઓ, જે પ્રજાજનો માસ્ક નથી પ્હૅરતા, ના પાડે છે;

સોશ્યલ ડિસ્ટન્સ નથી જાળવતા, શી જરૂર છે એવું કહે છે;

જાત-અલગાવ સ્વીકારીને કૉરન્ટાઇન નથી થતા,

એટલે કે, જાતે જ પોતાને કોરાણે નથી મૂકતા;

વૅક્સીન લેવાની પણ ના પાડે છે, કહે છે, એથી જ કોરોના થઈ જાય …

હું એ સૌને કહું છું, બસ આટલું કરો —

કોરોના, ડેથ અને વૅક્સીન

એ ત્રણમાંથી

કોઈ પણ બે-ને પ્રેમથી પસંદ કરી લો,

મગજ ઠેકાણે આવી જશે ને બધું આપોઆપ સરળતાથી સમજાઈ જશે …

= = =

(September 19, 2021: USA)

આ જગતમાં એવો એક પણ ધર્મ નથી જેણે પોતાની અનુયાયી પ્રજાને એક તાંતણે બાંધી રાખી હોય. ધર્મનો સ્વભાવ જ એવો છે જેમાં ફણગા ફૂટે અને ફાંટા પડે. ઇસ્લામમાં મુસલમાનોને એક સૂત્રે બાંધી રાખવાનો પ્રયાસ કરવામાં આવ્યો હોવા છતાં ય વરવી વાસ્તવિકતા એ છે કે આજે મુસલમાન મુસલમાનને મારી રહ્યો છે. ધર્મના નામે સૌથી વધુ હિંસા મુસલમાનોમાં અંદરોઅંદર થાય છે.

તો જગતની કોઈ ધાર્મિક પ્રજા સંગઠિત નથી પણ પેલો આભાસ તો સાથેને સાથે જ રહે છે કે, જુઓ, માત્ર આપણે સંગઠિત નથી, બીજાઓ સંગઠિત છે.

તો પછી કરવું શું? ધર્મ જો અનુયાયી પ્રજાને એક સૂત્રે ન બાંધી રાખી શકતો હોય અને ધર્મનો રાજકીય ઉપયોગ કરવો જરૂરી હોય તો શું કરવું જોઈએ?

આનો એક ઉપાય શોધવામાં આવ્યો કે ધર્મનો માત્ર ઓળખ પૂરતો ઉપયોગ કરવામાં આવે, ધાર્મિકતા અને ધર્મનિષ્ઠાની કોઈ જરૂર નથી. તમે હિંદુ પરિવારમાં જન્મેલા હિંદુ છો એટલું તમારા હિંદુ હોવા માટે પૂરતું છે; પછી તમે શૈવ છો, વૈષ્ણવ છો, રામાનુજી છો, પુષ્ટિમાર્ગીય છો, રામ, કૃષ્ણ કે શિવજીને માનો છો કે બીજા કોઈને માનો છો એનાથી કોઈ ફરક નથી પડતો. ઈશ્વરમાં નહીં માનનારા નાસ્તિક હો તો પણ તમે હિંદુ હોઈ શકો છો. જેમ ગુજરાતી પરિવારમાં જન્મેલો ગુજરાતી ગુજરાતી હોવાપણું નકારતો નથી એમ જ હિંદુ પરિવારમાં જન્મેલા હિન્દુએ હિંદુ હોવાપણું નકારવું ન જોઈએ. બસ આટલી જ જરૂરિયાત છે. આટલી જ અપેક્ષા છે. ગુજરાતી વાંચતા લખતાં ન આવડે એ જેમ ગુજરાતી હોવાની ઓળખ ધરાવે છે એમ હિંદુ પરિવારમાં જન્મેલ કોઈ હળાહળ નાસ્તિક હિંદુ કેમ ન હોઈ શકે?

આ જે નવો ઉપાય શોધવામાં આવ્યો છે એને કોમવાદ તરીકે ઓળખાવવામાં આવે છે. હિંદુ હિંદુ પરિવારમાં જન્મેલી એક કોમ છે, તેને ધાર્મિકતા સાથે, ધર્મશ્રદ્ધા સાથે, ધર્મનિષ્ઠા સાથે કોઈ સંબંધ નથી. ભારતમાં હિંદુ કોમવાદી રાજકારણ દાખલ કરનારા વિનાયક દામોદર સાવરકર પોતે અંગત જીવનમાં નાસ્તિક હતા. તેમણે ગાયને નિરર્થક પશુ તરીકે ઓળખાવી હતી. તેમણે કોઈ સેક્યુલર માણસ હિંદુ ધર્મની ચિકિત્સા કરે એનાં કરતાં પણ વધારે આકરી ચિકિત્સા હિંદુ ધર્મની કરી છે. ઇસ્લામનો ઉપયોગ કરીને પાકિસ્તાનની સ્થાપના કરનારા મહમ્મદ અલી ઝીણા અઘોષિત નાસ્તિક હતા. તેમને નમાજ પઢતા પણ નહોતું આવડતું. અયોધ્યામાં રામમંદિર બાંધવા માટેનાં આંદોલનનું નેતૃત્વ કરનારા લાલકૃષ્ણ અડવાણી કોઈ અર્થમાં ધાર્મિક નથી. ધર્મનું રાજકારણ કરતા હોય પણ ધાર્મિક ન હોય એવાં બીજાં સેંકડો ઉદાહરણ આપી શકાય.

જેણે ભારતનું વિભાજન નોતર્યું એ હિન્દુત્વવાદીઓ અને પાકિસ્તાનની માગણી કરનારા મુસ્લિમ લીગીઓ એમ એ બેમાંથી કોઈ રૂઢ અર્થમાં ધાર્મિક નહોતા. એ બધા જ ભણેલાગણેલા હતા, અંગત જીવનમાં પ્રગતિશીલ અને આધુનિક હતા, સ્ત્રીઓ માટે ઘરમાં પરદા અને ઘૂંઘટનો રીવાજ નહોતો, વગેરે. દરેક અર્થમાં તેઓ આધુનિક હતા. તેમનો ધર્મ સાથેનો સંબંધ માત્ર અને માત્ર કોમી હતો અર્થાત્ સંખ્યાનો હતો. હિંદુ અને મુસલમાન એ ચોક્કસ ધર્મના પરિવારમાં જન્મ લીધેલી કોમ છે અને માટે તેણે સંગઠિત થવું જોઈએ. આનાથી વધારે ધર્મનો કોઈ ખપ નથી. ડૉ. સુબ્રમણ્યમ સ્વામી જેવા અનેક નેતાઓ સંઘપરિવારમાં મળી આવશે જેમનાં સંતાનોએ (દીકરીઓએ સુદ્ધાં) મુસલમાન કે અન્ય વિધર્મી સાથે લગ્ન કર્યાં છે.

કોમી રાજકારણ કરનારાઓએ બન્ને બાજુએથી એક સરખા પ્રશ્નનો સામનો કરવો પડે છે. સેક્યુલારિસ્ટો સવાલ કરી રહ્યા છે કે અંગત જીવનમાં તમે જરા ય ધર્મનિષ્ઠ નથી, પરિવારમાં સેક્યુલર જીવન મૂલ્યો અપનાવો છો તો જાહેરજીવનમાં શા માટે ધર્મના નામે કોમી રાજકારણ કરો છો? ધર્મને સંખ્યામાં કેદ કરવો અને ધર્મને હ્રદયમાંથી રસ્તા ઉપર લાવવો એ ધર્મનો દુરુપયોગ નથી? તમે ધર્મની સેવા કરો છો કે કુસેવા કરો છો? આને ધર્મદ્રોહ ન કહેવાય? જે લોકો ધર્મમાં શુદ્ધ નિષ્ઠા ધરાવે છે એવા લોકો પણ એ જ સવાલ કરી રહ્યા છે કે અંગત જીવનમાં જે લોકો સેક્યુલર હોય એ ધર્મનિષ્ઠ કેવી રીતે હોઈ શકે? કોઈ એક જગ્યાએ રહો. ધર્મ અને શાસ્ત્રોના ઉપદેશો જો માનવી માટે સંપૂર્ણ અને અંતિમ માર્ગદર્શક હોય અને તમે જો તમારા ધર્મ માટે ગૌરવ અનુભવતા હો તો પછી તમે તમારા વહાલા ધર્મના આદેશોની અવગણના કેવી રીતે કરી શકો?

બંધનમુક્ત થયા પછી વિનાયક દામોદર સાવરકર જ્યારે ‘હિંદુ મહાસભા’માં જોડાયા અને ‘હિંદુ મહાસભા’ને તેમણે હિંદુ ધાર્મિક રાજકીય સંગઠનની જગ્યાએ હિંદુ કોમી રાજકીય સંગઠનમાં ફેરવવાનો પ્રયાસ કર્યો ત્યારે એ સમયના દિગ્ગજ હિંદુ નેતા મદનમોહન માલવિયાએ સવાલ કર્યો હતો કે ધર્મનિષ્ઠા વિનાનું ધાર્મિક રાજકારણ તત્ત્વનિષ્ઠ કેવી રીતે હોઈ શકે? આપણો ધર્મ જે કહેતા અને કરતા રોકતો હોય એ માત્ર રાજકીય ફાયદાઓ માટે કેવી રીતે કરી શકાય? જે ધર્મને ન સાંભળે અને જે ધર્મને ન અનુસરે એ સાચો ધર્મનિષ્ઠ (અહીં સાચો હિંદુ) કેવી રીતે હોઈ શકે. માત્ર કોઈની સામે રાજકીય સરસાઈ મેળવવા માટે મર્યાદા ઓળંગવાની? કહેવાની જરૂર નથી કે મદનમોહન માલવિયા સાવરકરના પ્રવેશ પછી ‘હિંદુ મહાસભા’થી અળગા થઈ ગયા હતા.

પણ કોમવાદીઓને એનાથી કોઈ ફરક પડતો નથી. તેઓ એમ માને છે કે ધર્મ તેના કોમી સ્વરૂપમાં જોડી રાખવામાં ઉપયોગી નીવડી શકે, પણ ધાર્મિકતા તો જરા ય ઉપયોગી ન થઈ શકે. ધર્મશ્રદ્ધા, ધર્માદેશ, ધર્મમાર્ગ નામની ચીજ આવી નહીં કે ફાંટા ફૂટ્યા નહીં. તરત માળો વિખાય જાય અને હિંદુઓનો તો માળો પણ ન રચી શકાય.

અહીં ત્રણ સવાલ ઉપસ્થિત થાય છે : એક, જો ધર્મ માટે સાચો પ્રેમ જ નથી તો ભારતીય તરીકેની ઓળખ વિકસાવવામાં વાંધો શું છે? દેશ માટે સાચો પ્રેમ પણ હોવાનો અને દેશ માટેની ભક્તિમાં પ્રામાણિકતા પણ હોવાની. બે, ધર્મની કોમી ઓળખ વિકસાવીને જે તે પ્રજાને જોડી તો શકાય, પણ તેને કાયમ માટે જોડી રાખી શકાશે ખરી? ત્રણ, એ માર્ગમાં ફાયદો જ ફાયદો છે કે એમાં કોઈ જોખમ પણ છે?

વિચારો!

પ્રગટ : ‘નો નૉનસેન્સ’, નામક લેખકની કટાર, ‘રવિવારીય પૂર્તિ’, “ગુજરાતમિત્ર”, 19 સપ્ટેમ્બર 2021

ચીનને મામલે ભારતને સાથે રાખવું અને અફઘાન-પાકિસ્તાનને મામલે ભારતને છેટું રાખવાની યુ.એસ.એ.ની નીતિ જોખમી સાબિત થઇ શકે છે

ગરજવાન પોતાનો સ્વાર્થ સાધવા કોઇ પણ સ્તરે જઇ શકે અને તેનું મોટામાં મોટું ઉદાહરણ છે અમેરિકા. યુનાઇટે સ્ટેટ્સ ઑફ અમેરિકા, વિશ્વની મહાસત્તા, લોકશાહી રાષ્ટ્રના ઇન્ટેલિજન્સ અધિકારીઓએ દિલ્હીના આંટા ફેરા શરૂ કરી દીધા છે. અફઘાનિસ્તાનમાંથી બિસ્તરાં પોટલાં ઉપાડીને નિકળી ગયેલા યુ.એસ.એ.એ અત્યાર સુધી પોતાના સ્વાર્થ ખાતર મિડલ ઇસ્ટર્ન દેશોનો કચ્ચરઘાણ વાળ્યો. હવે અફઘાનિસ્તાન સાથે બદલેલા સમીકરણમાં તેમને ભારતની સોબત કરવી છે. યુ.એસ.એ.એ બહુ સિફતથી, હળવાશથી એવા સંકેત આપ્યા છે કે તેમને ભારતના એર ફિલ્ડ્ઝની જરૂર છે જેથી તે અફઘાનિસ્તાન અને તેની આસપાસના પ્રદેશોમાં આતંકીઓ પર એરિયલ સર્વેઇલન્સ રાખી શકે અને જરૂર પડે તો હુમલા પણ કરી શકે. વિશ્વની મહાસત્તા ગણાતા આ રાષ્ટ્રને જાતની રક્ષા કરવી છે અને એ માટે તે કોઇ પણ હદે કોઇનો પણ ઉપયોગ કરી શકે છે.

વિજ્ઞાનમાં ભણાવાતું કે અમુક પ્રકારની વેલમાં ક્લોરોફિલ ન હોય એટલે તે ઝાડને વિંટળાય અને આ પ્રકારના સજીવોને પેરાસાઇટ અથવા તો પરાવલંબી કહેવાય. યુ.એસ.એ. પાસે કંઇ ન હોય એવી શક્યતા તો નથી પણ અફઘાનિસ્તાન પર નજર રાખવા માટે તેમને ભારતના આકાશનો ટુકડો જોઇએ છે. આમ કરવામાં તેમણે પાકિસ્તાન સાથેના પોતાના સંબંધોનું પુનઃઅવલોકન કરવું પડશે. 24મી સપ્ટેમ્બરે વડા પ્રધાન મોદીની અમેરિકન પ્રેસિડન્ટ જો બાઇડન સાથે ક્વૉડ સમિટમાં મુલાકાત થાય તે પહેલાં જ યુ.એ.સ સેક્રેટરી ઑફ સ્ટેટ એન્ટોની બ્લિન્કને આ સંકેતો આપ્યા. આ અંગે હજી કોઇ ચોખવટ નથી થઇ, કોઇ પણ જાહેરાત વિસ્તૃત રીતે નથી કરાઇ.

યુ.એસ.એ.ના ઇરાદા કંઇ પણ હોઇ શકે પણ એક રીતે તો અફઘાનિસ્તાનને કારણે અમેરિકા અને ભારત વચ્ચેની વ્યૂહાત્મક ખાઇ છતી થઇ ગઇ છે. જો બાઇડને જ્યારે અફઘાનિસ્તાન સાથેનું યુદ્ધ હવે પૂરું થયું છે-ની જાહેરાત કરી, ત્યારે તેમણે આ પગલાં પાછળની ચોખવટ કરતાં એમ કહ્યું હતું કે તેઓ ચીન સાથે રસાકસીની સ્પર્ધામાં છે તો બીજી તરફ રશિયા સાથેના તેમના પડકારો પણ બહુસ્તરીય છે. આ સંજોગોમાં યુ.એસ.એ. હજી એકાદ દાયકા સુધી જો અફઘાનિસ્તાનમાં રહે તો ચીન અને રશિયાને તો ભાવતું મળે પણ હવે એવું થવાનું નથી. તાલિબાનના તાબામાં રહેલા અફઘાનિસ્તાનને કારણે યુ.એસ.એ. પર આતંકી હુમલાઓની તલવાર તો તોળાવાની જ અને એવામાં અફઘાનિસ્તાનમાંથી નીકળી જઇ રશિયા અને ચીન સાથેના મુદ્દાઓ પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવાની આ અમેરિકન વ્યૂહરચના કેટલી નક્કર છે તે કહેવું આસાન નથી. આવામાં જો રશિયા અને ચીન ચાલાકીથી પાકિસ્તાનની મદદ લઇને અફઘાનિસ્તાનમાં સ્થિરતા લાવશે તો આ આખી ત્રિરાશીમાંથી અમેરિકાનો છેદ જ ઊડી જાય, જે ભૌગોલિક વ્યૂહરચનાની દ્રષ્ટિએ એશિયાના મોટા હિસ્સામાંથી અમેરિકાની બાદબાકી સાબિત થાય. અમેરિકા માટે એ પચાવવું સ્વાભાવિક રીતે જ અઘરું હોય. બીજી બાજુ જો અમેરિકા કોઇ પણ ભોગે અફઘાનિસ્તાનમાં સ્થિરતા લાવવામાં નિષ્ફળ જાય તો આતંકવાદનો પડકાર તેઓ કલ્પી ન શકે તે હદે વિસ્તરી જશે.

યુ.એસ.એ.ની ઇન્ડો-પેસિફિક વ્યૂહ રચનામાં ભારતનો અગત્યનો ફાળો છે અને ભારત જાણે છે કે યુ.એસ.એ.નું અફઘાનિસ્તાનમાંથી નીકળવું તેને માટે પણ સંજોગો પેચિદા બનાવશે. અત્યાર સુધી તો યુ.એસ. અને અમેરિકાએ ભારતની પૂર્વને મામલે ૯૫ ટકા જેટલા એક કેન્દ્રમાં હતા અને પાકિસ્તાન-અફઘાનિસ્તાન એટલે કે ભારતની પશ્ચિમે ૫ ટકા જેટલા એકમત હતા. પાકિસ્તાનીઓને ખુશ રાખવા માટે અમેરિકન્સે ભારતને અફઘાનિસ્તાનને મામલે કોઇ મોટા પગલાં લેવા નથી દીધાં. સુરક્ષાની માલમે તો ભારત માટે જાણે ‘નો એન્ટ્રી’ જ હતી. અત્યાર સુધી જરૂર પડે ભારત પાસેથી અમેરિકન અધિકારીઓએ અફઘાનિસ્તાન માટે ચેક પર સહીં કરાવી છે પણ તે સિવાય અફઘાનિસ્તાનમાં ભારતનો કોઇ પણ પ્રકારનો પ્રભાવ નથી પડવા દીધો. કારણ કે જો એમ થાય તો પાકિસ્તાનીઓને વાંકુ પડે અને એ અમેરિકાને પોસાય તેમ નથી. ભારતીય સરકારોએ આ ખેલ જેમ હતો એમ ચાલવા દીધો કારણ કે અફઘાનિસ્તાનમાં અમેરિકાની હાજરી હતી, જેને કારણે આતંકવાદનું તાંડવ ખાસું એવું કાબૂમાં હતું પણ હવે સંજોગો સાવ બદલાઇ ગયા છે. હવે ભારત અને યુ.એસ.એ. ભૌગોલિક રીતે ભારતની પૂર્વ દિશામાં જેટલા ઓવરલૅપ થાય છે તેટલો જ સમાવેશ યુ.એસ.એ. અને ભારતનો પશ્ચિમ દિશામાં થાય તે પણ જરૂરી છે. અફઘાનિસ્તાનને મામલે ભારત શાહમૃગ નીતિ નહીં અપનાવી શકે, જે દેશ સાવ બાજુમાં છે તે નથી, અથવા તો ત્યાંના સંજોગોથી આપણને ફેર નથી પડતો અને યુ.એસ.એ. જોઇ લેશે-વાળો અભિગમ આપણને હવે નહીં પોસાય. વીસ વર્ષના યુદ્ધ પછી સ્વાર્થી યુ.એસ.એ. તો જાણે અફઘાનિસ્તાન તેમને માટે કોઇ મહત્ત્વ જ નથી ધરાવતું એવી અવગણના કરીને ત્યાંથી પોતાની જાતને અલગ કરી લીધી. કલ્પના કરો કે ચીન, પાકિસ્તાન અને તાલિબાનના તાબા હેઠળનું અફઘાનિસ્તાન ભારત માટે કેટલું જોખમી સાબિત થઇ શકે છે. વળી, તાલિબાનના શાસનમાં તો ભારતે થર્ડ ફ્રંટની ચિંતા પણ કરવાની. અફઘાનિસ્તાન અને પાકિસ્તાનને પૈસા આપીને છૂટી જવાની અમેરિકાની આદત ભારતને ભારે પડશે. યુ.એસ.એ.નું ક્લાઉટ, તેનો પ્રભાવ ભારતના ફાયદા માટે પણ વપરાય તે જરૂરી છે. 

યુ.એસ.એ.નો ઇતિહાસ એટલો પૂરાણો નથી કે તે પોતાના ભૂતકાળમાંથી શીખીને સમજીને આગળ વધે. યુ.એસ.એ. જે છે તે એટલા માટે છે કે તેને માટે પોતાનાથી ઉપર કશું નથી હોતું, આ સ્વાર્થ સાધવામાં યુ.એસ.એ. મોટે ભાગે સફળ રહ્યું છે પણ તેમની રોટલી શેકવામાં આપણું ઘર બળે નહીં તેની તકેદારી આપણે રાખવી જ રહી. ઇઝરાયલ, ઇરાક, અફઘાનિસ્તાન જેવા કેટલા ય મિડલ-ઇસ્ટર્ન દેશો યુ.એસ.એ.ની સત્તા ભૂખમાં બેહાલ થયા છે. યુ.એસ.એ.ની નીતિ તેને પોતાને માટે તો ખરાબ નથી જ પણ તેમનો આ સલામત રહેવાનો અને સશક્તિ રહેવાનો સ્વાર્થ બીજા રાષ્ટ્રોને પાંગળા કરી ગયો છે તે પણ એક વાસ્તવિકતા છે.

બાય ધી વેઃ

યુ.એસ.એ.ની ચકાચોંધમાં આપણે કુંડાળામાં પગ ન મૂકી દઇએ તે જરૂરી છે કારણ કે નહીંતર આપણી સુરક્ષા એવી જોખમાશે કે સંભાળવાનું મુશ્કેલ થઇ શકે છે. યુ.એસ.એ.નો જે અભિગમ રહ્યો છે કે કાં તો તમે અમારી સાથે છો અથવા તો સામે છો – એવો જ અભિગમ ભારતે યુ.એસ.એ. સાથે અપનાવવો પડે એવી નોબત પણ આવી શકે છે. પૂર્વમાં યુ.એસ.એ. ભારત તરફી કામ કરે અને પશ્ચિમમાં ભારત વિરોધી અને એ સમાધાન આપણે એક રાષ્ટ્ર તરીકે ચલાવીએ તો એ તો આપણે કુહાડી પર જઇને કૂદકો માર્યો એમ કહેવાય.

પ્રગટ : ‘બહુશ્રૃત’ નામક લેખિકાની સાપ્તાહિક કટાર, ’રવિવારીય પૂર્તિ’, “ગુજરાતમિત્ર”,  19 સપ્ટેમ્બર 2021