ચાલો અમેરિકા … કેટલાક બનાવો (1)

પછીનાં વરસોમાં મારી એ વિદ્યાવૃત્તિ પશ્ચિમના સાહિત્યના અધ્યયન અને અધ્યાપન વિશે નિરન્તર વિકસી હતી અને છેક ૧૯૯૨માં બાવન વર્ષની વયે હું અમેરિકાની ધરતી પર પગ મૂકી શકેલો. મારા મિત્રો, ખાસ તો લાભશંકર ઠાકર, અવારનવાર કહ્યા કરતા કે પશ્ચિમના સાહિત્યમાં આટલો બધો રસ છે તો કશો રીસર્ચ-પ્રૉજેક્ટ લઇને કોઈ અમેરિકન યુનિવર્સિટીમાં શા માટે ન જવું -? અને હું ગયેલો.

મારો પ્રોજેક્ટ હતો, ‘સાહિત્યિક અર્થનો કોયડો’ – ‘પ્રૉબ્લેમ ઑફ લિટરરી મીનિન્ગ’. બધું અંગ્રેજીમાં કરવું પડે. તો કર્યું. અમેરિકાની ૧૨-૧૩ યુનિવર્સિટીઓને મોકલી આપ્યું. નૉર્થ કૅરોલાઇના અને યૅલ એમ બે યુનિવર્સિટીઓએ સ્વીકાર્યું. મેં કનેટિકટની યૅલ યુનિવર્સિટીમાં જવાનું પસંદ કરેલું.

જ્યારે જાણ્યું કે યૅલ અમેરિકાની ‘આઈવિ લીગ’ યુનિવર્સિટીઓમાંની એક છે, બહુ સારું લાગેલું. કેમ કે એ યુનિવર્સિટીઓ પોતાના એક નિયમ તરીકે એવા અનુભવી અધ્યેતાઓને આવકારતી કે જેમણે આગવી વ્યક્તિમત્તાથી પોતાના સંદર્ભોને વિકસાવ્યા હોય. કેળવણીપરક ગુણવત્તાઓનો સમાદર એ જ ‘આઈવિ લીગ’-નો ધ્યાનમન્ત્ર હતો, એ જ એની આબરૂ હતી. આજે પણ એમ જ છે.

Yale University : Founded -1701

ગુજરાતી સાહિત્યના અધ્યાપક તરીકે તેમ જ પ્રાદેશિક ભાષાના સાહિત્યકાર તરીકે મને લાધેલા એ વિરલ રોમાંચક અનુભવે મારી કારકિર્દીમાં ચૉકક્સ વળાંક સરજેલો છે. વળાંક એ કે વિવેચનને પણ મહિમાવન્ત ગણવું કેમ કે એ પણ એટલું જ સર્જનાત્મક હોઈ શકે છે બલકે સર્જન અને વિવેચન, બન્ને, માત્ર લેખન છે, વિશેષ કંઇ નથી.

બીજું એ સમજાયેલું કે વિશ્વસાહિત્યની જે કંઇ વાત કરવી તે અહોભાવ કે અધોભાવ વિના ગુજરાતી સાહિત્યના હિતાર્થે માત્ર વિદ્યાનન્દી માહિતીના પ્રસારણ માટે કરવી.

અમારા પરમ મિત્ર રાધેશ્યામ શર્માના ઘર પાસે ફૂટપાથ પર એક થાંભલી ને એ પરના પાટિયા પર લખેલું – ‘ફેરિયાઓને ઊભા રહેવાની જગ્યા’. રાધેશ્યામ, હું અને ટોપીવાળા ક્યારેક ત્યાં ઊભા રહેતા’તા ને પોતાને પશ્ચિમના સાહિત્યના ફેરિયા ગણીને સારું એવું હસી લેતા’તા.

યૅલના એ વિદ્યાનુભવને મેં ભાષાભવનની ટી-ક્લબમાં મિત્રો પાસે ઊલટથી કહી બતાવેલો. ખેડબ્રહ્મામાં દીપક રાવલે પોતાની કૉલેજમાં એ માટે ખાસ કાર્યક્રમ રાખેલો. એ સિવાય, કોઇ પણ ગુજરાતી સાહિત્યકારે એ વિશે કિંચિત્ પણ જાણવા-પૂછવાની દરકાર નહીં કરેલી એ વાતનો મને આજે પણ રંજ છે.

મને તો આપણો કોઇ સાહિત્યકાર વડનગર કે બાયડ જઇ આવ્યો હોય તો પણ એ જાણવાની તાલાવેલી થાય છે કે ત્યાં જઈને એણે શું કર્યું ને બધું કેવું હતું. મારી મોટાઇ માટે તો નહીં જ નહીં, મહામોટી જ્ઞાનપિપાસા માટે ય નહીં, પણ અમસ્તી જિજ્ઞાસા ખાતર પણ, સાહિત્યકારજીવને ઇંતેજારી જેવું તો કંઈ થાય કે નહીં? એ પ્રશ્નનો ઉત્તર મને હજી જડ્યો નથી. થાય છે, કેવા છીએ આપણે !

બાકી, સાંભળો, કેટલી રસપ્રદ વાત હતી : પહેલે દિવસે ખાલી ઇન્ટ્રોડક્ટરી મીટિન્ગ હતી એટલે મારી સાથે રશ્મીતાને પણ આવવા મળેલું. સૅક્રેટરીબાઈએ મને મારા શ્કેજ્યુઅલની ફાઇલ આપીને કહ્યું – ઑન થર્સડે યુ હૅવા મીટિન્ગ વિથ પ્રૉફેસર જ્યૉફ્રે હાર્ટમન. નામને બરાબર સાંભળ્યા વિના મેં આમ જ ‘ઑકે’ કહેલું. પછી એણે કહ્યું – યુ કૅન હૅવા કપ ઑફ કૉફી, ઈફ યુ લાઇક; ઈટિઝ ધૅર. જે તરફ આંગળી ચીંધેલી એ ઑટોમૅટિક મશીન હતું. અમે જેમતેમ કરીને અમારા પેપરકપ ભરેલા.

ત્યાં સામે થોડે દૂર એક ભાઈ ઊભા ઊભા બોલતા’તા ને ટેબલ પરનો માણસ પેલા જે બોલે તે ફટોફટ ટાઇપ કરતો’તો. અમને સૅક્રેટરીબાઈએ ચૂપ-નો ઈશારો કર્યો અને વ્હીસ્પરીને બોલી : હી ઈઝ મિસ્ટર હાર્ટમન.

Geoffrey Hartman : 1929 – 2016

અમે જોતાં રહી ગયેલાં એ શ્વેતકેશીને, બ્લૂ સૂટમાં સજ્જ ‘યૅલ સ્કૂલ ઑફ ડીકન્સ્ટ્રક્શન’-ના વિખ્યાત સિદ્ધાન્તકારને.

મને બરાબર યાદ છે, દેખાય છે, હાર્ટમન પગની આંટી કરીને સ્વસ્થ ઊભા’તા ને ઝૂકીને સ્ટાઇલમાં બોલતા’તા. બાબરી એમની સ્હૅજસાજ ઊડતી’તી.

મારે જણાવવું જોઇએ કે ત્યારે મારાં પુસ્તકો ‘સંરચના અને સંરચન’ તથા ‘સંજ્ઞાન’ પ્રગટી ચૂક્યાં’તાં. તાત્પર્ય, સ્ટ્રક્ચરાલિઝમ, ડીકન્શટ્રક્શન અને આધુનિકોત્તર સાહિત્યિક પરિબળોથી હું સાવ અણજાણ ન્હૉતો. એ સઘળું જાણવા-સમજવાની મારામાં એક તીવ્ર તાલાવેલી જાગી ચૂકી’તી.

સાહિત્યિક અર્થનો પ્રશ્ન છે, કોયડો છે, એ વાત પણ ચિત્તમાં રણઝણ્યા કરતી’તી. યૅલ-દિવસો દરમ્યાન મેં કોઈને પૂછેલું કે દેરિદા તમારે ત્યાં રહેલા તે કયા રૂમમાં બેસતા’તા? કોઈએ એ રૂમ બતાવેલો પણ મને એ કોઈમાં વિશ્વાસ નહીં પડેલો.

એ ગુરુવારે હું હાર્ટમનના રૂમમાં એમની સામે બેઠો ત્યારે મેં જોયું કે એમના હાથમાં મેં અમદાવાદથી મોકલેલા ‘પ્રૉબ્લેમ ઑફ લિટરરી મીનિન્ગ’ પ્રોજેક્ટનાં પેપર્સ હતાં. હસ્તાક્ષરમાં ન્હૉતા તેથી એકદમ સારા કાગળ પર ટાઇપ કરાવેલા. ખરચો ખાસ્સો થયેલો પણ નકલો લઇને તે વખતના ‘મુકુન્દ-મનોરમા’-ના ઘરે પ્હૉંચેલો ત્યારે એમ લાગેલું જાણે જગ જીત્યો છું.

હાર્ટમનને પ્રારમ્ભની ઔપચારિક વાતોમાં જ્યારે મેં જણાવ્યું કે – હું ને મારા ગુરુ સુરેશ જોષી તમારા સાહિત્યિક મન્તવ્યોની અમારે ત્યાં અવારનવાર વાતો કરીએ છીએ, તો, પોતે ‘સાચા રીજ્યોનલ લિટરેચર’-માં પ્હૉંચી ગયા છે એ વાતે એમનું અચરજ શમતું ન્હૉતું. ઇઝિટ? ઇઝિટ? પૂછ્યા કરતા’તા.

પછી થૅન્ક્સ કહીને પોતે ટિકમાર્ક કરી રાખેલા મુદ્દાઓની એમણે મારી પાસે કેટલીક સ્પષ્ટતાઓ માગેલી. પછી કહેલું, આયૅમ સો પ્લીઝ્ડ, બટ સો સૉરિ. દિલગીરીથી કહેલું : કેમ કે અમારી પાસે હાલ સંસ્કૃતમાં એકેય ફૅકલ્ટી નથી, નહિતર આ પ્રોજેક્ટ આપણે કૉલાબોરેશનમાં પાર પાડી શક્યા હોત.

એમણે ઉમેરેલું કે અર્થનો કોયડો સંસ્કૃત અને પશ્ચિમની પરમ્પરાઓ સંદર્ભે એમને પોતાને પણ ખૂબ જ વિચારણીય લાગ્યો છે. એમ કહીને એમણે મને પોતાનું એક પુસ્તક ભેટ આપ્યું. ને એમાં લખ્યું – વિશ યુ મીનિન્ગફુલ ટ્રિપ …

હા, ૧૯૯૨ની અમેરિકાની એ પહેલી ટ્રિપ સાચે જ સાર્થક નીવડેલી. ત્યારે ગુજરાતીઓ સમક્ષ અમેરિકાનાં ૨૦-૨૫ શહેરોમાં આ છેડેથી પેલે છેડે જઈને રહેવાનું બનેલું અને મારી બાવીસેક સભાઓ થઇ હતી.

યૅલને ‘આવજો’ કરીને અમે નીકળતાં’તાં તે દિવસે મિત્ર ગણેશ દેવી (Ganesh Devy) પોતાના પ્રોજેક્ટ અર્થે યૅલમાં દાખલ થતા’તા. અમારા બન્નેનાં આશ્ચર્ય વચ્ચે પ્રગટેલો એ કેટલો તો રમ્ય વિદ્યાકીય અકસ્માત !

= = =

(December 3, 2021: Ahmedabad)

સૌજન્ય : સુમનભાઈ શાહની ફેઇસબૂક દિવાલેથી સાદર

ચાલો અમેરિકા … કેટલાક બનાવો (2)

યૅલ વખતે હું અને રશ્મીતા હૅમ્ડન, કનેટિકટમાં ડૉ. પ્રવીણભાઇ ભટ્ટને ત્યાં રહેલાં. પ્રવીણભાઈ તે આપણા જાણીતા કેળવણીવિદ નાનાભાઇ ભટ્ટના દીકરા. પ્રવીણભાઈ વૅક્સિનના મોટા રીસર્ચર ને યૅલમાં જ પ્રૉફેસર.

હું યુનિવર્સિટીથી એમના ઘરે પાછો ફરું ત્યારે ડાઇનિન્ગ ટેબલ પર પ્રવીણભાઈ મારી રાહ તો જોતા જ હોય પણ મને પૂછવાના નાનામોટા પ્રશ્નોનું એમણે કાગળ પર ટાંચણ કરી રાખ્યું હોય – વળી, નાનું ટેપરૅકર્ડર ગોઠવી રાખ્યું હોય. જમતાં જમતાં અને જમ્યા પછી પણ અમારી પ્રશ્નોત્તરી ચાલે. બધું રૅકર્ડ થાય.

શેને વિશે પૂછતા? એ જ બધું – ગુજરાત ઇન્ડિયા પોલિટિક્સ નેતાઓ કેળવણી સાહિત્ય સંસ્કૃતિ સમાજ. અમારા એ પ્રશ્નોત્તરી-કાર્યક્રમો મને બિલકુલ યાદ છે. હૅમ્ડનની પ્ર-શાન્ત શેરીઓ, કોઇ અણજાણ પંખીની તીણી ચપ્ઝચપ્ઝ, ઘરમાં ચોપાસ વિજ્ઞાનીય અસબાબ. એ વચ્ચે પ્રવીણભાઇ મને એક મોટા ગજાના સજાગ વિચારક વરતાયેલા.

એમણે તેમ જ મધુસૂદન કાપડિયાએ અને કિશોર દેસાઇએ મારી ઘણી સભાઓનાં આયોજન કરેલાં. એ સભાઓ વિશે ક્યારેક વિસ્તારથી વાત કરીશ.

એક સભા ઍલ.એ.માં ડૉ. વિક્રમ કામદારના નિવાસસ્થાને થયેલી. મને વિક્રમભાઇએ આગ્રહ કરીને ‘પ્રૉબ્લેમ ઑફ મીનિન્ગ’ વિશે બોલવા કહેલું. એ ઘરેલુ સભામાં બેઠેલી વિવિધ વિદ્યાશાખાની વ્યક્તિઓએ પણ સૂર પુરાવેલો કે હા, મીનિન્ગનો પ્રૉબ્લેમ તો એમને પણ છે, સતત નડે છે. સભાને અન્તે રિવાજ મુજબની ખાણીપીણી હતી. પછી બધાં વિખેરાઇ ગયેલાં. વિક્રમભાઇનાં બા સૂવા માટે એમના રૂમમાં ચાલી ગયેલાં પણ વિક્રમભાઇ અને તેમનાં પત્ની ડૉ. અંજના તેમ જ અમે બન્ને બે વાગ્યા લગી જાતભાતની બૌદ્ધિક વાતોએ ચડી ગયેલાં.

વિક્રમભાઇ કહે – અહીં અમેરિકામાં અમે ‘સ્પિરિચ્યુઅલ સ્ટાર્વેશન' અનુભવીએ છીએ. એ નાજુક મુદ્દાની ચર્ચા પછી અમે કામચલાઉ સમાધાન પર આવેલા કે એવી ભૂખ કદી પણ મટતી નથી પણ એનું હોવું એ તો ઘણી મોટી વાત છે.

પછી અમે સ્યાદ્વાદની – પરહૅપ્સિઝમની – વાતો પણ કરેલી.

બીજી દિવસે નીકળવાનું હતું. હું અમારી બૅગ ખસેડતો’તો. એમની ગવર્નેસ જોયા કરતી’તી. મેં જ્યારે ઇશારો કર્યો ત્યારે હસીને આવી અને મદદ કરવા લાગી. પહેલી વાર સમજાયું કે પશ્ચિમના દેશોમાં માગ્યા પહેલાં મદદ કરવા દોડી જવાનો રિવાજ નથી. સમજાયેલું કે એ રીતે તેઓ આપણા આત્મવિશ્વાસની રક્ષા કરે છે – ભલે ને એમાં તમને અવિનય લાગે, કે તમારી કસોટી થતી લાગે. 

એ પછી ૨૦૦૨નું વર્ષ મારા માટે નોંધપાત્ર નીવડ્યું : જૂનમાં હું પ્રૉફેસર અને હેડ પદેથી નિવૃત્ત થયો. તરત પછી બે સુન્દર ઘટનાઓ ઘટી :

University of Pennsylvania

Pic Courtesy : Amazon.com

સપ્ટેમ્બરમાં યુ.જી.સી. દિલ્હીએ મને ‘પ્રૉફેસર-ઇમેરિટસ’-નું નેશનલ લેવલનું બિરુદ આપ્યું. ત્યારે પણ મેં ઉમાશંકરની કાવ્યસૃષ્ટિપરક પદ્યરચના પર કામ કરેલું.

૨૦૦૨ના નવેમ્બરમાં, મને જણાવાયું કે યુનિવર્સિટી ઑફ પૅન્નસીલ્વેનિયામાં રાઇટર-ઇન-રેસિડેન્સ રૂપે મારી પસંદગી થઇ છે.

Writer – in – Residence
Pic Courtesy : Shiksha Study Abroad

મિત્ર બાબુ સુથારને મારી સજજ્તા વિશે પૂછ્યું હશે. મને બાબુએ ફોનથી જાણ કરી ત્યારે મેં એક જ વાત જાણવા માગી કે – મને મારી ગુણવત્તા સબબ બોલાવાયો છે કે કેમ. બાબુએ સૉગંદથી જણાવેલું કે – તમને તમારાં ક્રૅડેન્શ્યલસ જોઈને જ બોલાવ્યા છે. મને સારું લાગેલું. તૈયારી કરવાનો ઉત્સાહ ઉતાવળો થઇ ગયેલો.

સૌ જાણે છે એમ એ બન્ને બિરુદ પશ્ચિમી છે, અમેરિકી છે. એ મને, કપડવણજના પેલા મહત્ત્વાકાંક્ષી અધ્યાપકને, ત્રેસઠ વર્ષની વયે ખાસ્સા વિદ્યાકીય શ્રમ પછી પ્રાપ્ત થયેલાં.

એ બન્ને ઘટનાઓને હું મારી કારકિર્દીની શિરમોર ઘટનાઓ ગણું છું.

= = =

(December 5, 2021: Ahmedabad)

સૌજન્ય : સુમનભાઈ શાહની ફેઇસબૂક દિવાલેથી સાદર

કોરોનાને દુનિયાએ ચીનથી આયાત કર્યો. આ વાયરસ કુદરતી નથી ને માનવસર્જિત છે, એ પણ હવે જગજાહેર છે. મહાસત્તા બનવા વિશ્વયુદ્ધ ન છેડતાં ચીને કોરોના(હત્યા)કાંડ કર્યો ને આખી દુનિયાને બાનમાં લીધી. જુદા જુદા દેશોમાં પ્રવાસીઓ કોરોના વાયરસના વાહક બન્યા. એ ઘણું બધું શક્ય છે કે ચીને જ વાયરસના વાહકો ફેલાવ્યા હોય. ચીન તેના ઈરાદાઓમાં સફળ થયું ને વગર યુદ્ધે તે દુનિયાની ઈકોનોમી પર પ્રભાવ પાડી શક્યું, એટલું જ નહીં, ચીન સૌથી વધુ ધનિક દેશ તરીકે ઉપર ઊઠયું છે ને અમેરિકાને તેણે પાછળ છોડ્યું છે. અમેરિકા, ચીનનો સૌથી મોટું ટાર્ગેટ હતું. કોરોનાને મામલે અમેરિકા, રશિયા કે અન્ય દેશોમાંથી કોઈ પણ ચીનની જવાબદારી નક્કી કરી શક્યું નથી કે જવાબદારી નક્કી જ ન કરવી હોય તેમ વર્તી રહ્યા છે તે અકળ છે. વિશ્વ આરોગ્ય સંસ્થા(W.H.O.-હૂ)ની ભૂમિકા આખા કોરોના કાળ દરમિયાન બહુ જ સંદિગ્ધ રહી છે. કેટલીય વાર તેનાં વિધાનો વિરોધાભાસી રહ્યાં છે. ક્યારેક કોરોનાથી જગતને તેણે ડરાવ્યું છે તો ક્યારેક સાદી ચેતવણીથી પણ ચલાવી લીધું છે. એ જાણે લીલાલહેર હોય તેમ બીજી, ત્રીજી, ચોથી લહેર સુધીનાં ભયસ્થાનો દુનિયાને વિશ્વ આરોગ્ય સંસ્થાએ બતાવ્યાં છે. દુનિયાએ એવું પણ અનુભવ્યું છે કે વૈશ્વિક કક્ષાએ કોઈ એવું છે જે ઇચ્છે છે કે કોરોના દુનિયામાંથી જાય જ નહીં ને તે ભયભીત જ રહે. થોડે થોડે અંતરે પ્રગટ થતા વેરિયન્ટ એ વાતની સાક્ષી પૂરે છે. ડેલ્ટાથી દુનિયા ઠરીઠામ થાય ન થાય ત્યાં ઓમિક્રોન વેરિયન્ટની વધામણી દક્ષિણ આફ્રિકાએ ખાધી છે. ડેલ્ટા કેટલો ખતરનાક છે એનું રટણ ચાલ્યું ને હવે ઓમિક્રોનના મણકા ફેરવાઈ રહ્યા છે.

રસીકરણથી ને ગાઈડલાઇનથી દુનિયા થોડી બેઠી થવા મથે છે કે નવો વેરિયન્ટ માથે પડે છે ને વળી દુનિયા કોકડું વળી જાય છે. સત્તાધીશોને કોરોનાનું બહાનું મળી ગયું છે ને તે થોડે થોડે વખતે દુનિયાને ભયભીત કર્યા કરે છે. એમાં વિશ્વ આરોગ્ય સંસ્થાની ભૂમિકા દુનિયાને નિર્ભય બનાવવાની રહી નથી તે દુ:ખદ છે. નથી ચીન સામે કોઈ પગલાં લેવાયાં કે નથી તો કોરોનાથી ભયમુક્ત થવાનો કોઈ માર્ગ બતાવાયો. વર્લ્ડ હેલ્થ ઓર્ગેનિઝેશન કેવળ ભયભીત કરે છે. અલબત્ત ! વેરિયન્ટ વધુ નુકસાન ન કરે એટલે દુનિયાને ડર્યા વિના છૂટકોય નથી. તે બેધ્યાન રહે તો તેણે જ વેઠવાનું આવે એટલે નાછૂટકે ડરીને દિવસો કાઢે છે. એ પણ સાચું કે વેરિયન્ટ એનો પ્રભાવ તો પાડે જ છે ને તે અનેક પ્રકારની આફત ઊભી કરે જ છે. એટલું નક્કી છે કે કોરોના ન જાય તેને માટે વૈશ્વિક રાજકારણ ઘણી મહેનત કરે છે. ચીન પછી દક્ષિણ આફ્રિકાથી વેરિયન્ટ મળ્યો છે તો બીજા દેશો પણ બાકી ન રહી જાય એમ બને. એટલે કોઈને કોઈ વેરિયન્ટ કોઈને કોઈ દેશ ફેલાવે એમ બને. કોઈ વાયરસ ન હોય એવે સ્થળેથી પણ વેરિયન્ટ આવે તો આઘાત ન લાગવો જોઈએ. કયા દેશે કયો વાયરસ ક્યારે ફેલાવવો એવું કોષ્ટક બહાર પડે તો પણ નવાઈ ન લાગવી જોઈએ.

ભારતની વાત કરીએ તો એ કોરોનાથી સારો એવો ટેવાઇ ગયો છે. બીજી લહેરે એટલી લાશો પાડી છે કે નથી તે નદીમાં સંઘરાઈ કે નથી સ્મશાનમાં ! આશ્ચર્યજનક રીતે ભારતમાં 100 કરોડને રસી લગાવવામાં આવી. આજે તો સવાસો કરોડને રસી લાગી હોવાનું ને 32 ટકાથી વધુને બંને ડોઝ મળ્યાનું પાકું થઈ ગયું છે. દેશે મોકળાશથી દિવાળી ઊજવી. સ્કૂલોની બીજી ટર્મ શરૂ થઈ. 1થી 5ના વિદ્યાર્થીઓ તો અઢી વર્ષે 22 નવેમ્બરથી સ્કૂલે આવતા થયા. યુનિવર્સિટીઓ પરીક્ષા લેતી થઈ. પેટાચૂંટણીઓ થઈ અને મોંઘું થતું જતું પેટ્રોલ ચૂંટણી પરિણામોએ સસ્તું કરી આપ્યું. શેરબજારમાં સહજતા આવવા લાગી ને બધું સામાન્ય થવા પર હતું ત્યાં નવેમ્બરના અંતમાં ઓમિક્રોનનો ધડાકો દક્ષિણ આફ્રિકાએ કર્યો અને આખી દુનિયા ફરી એલર્ટ પર મુકાઈ.

10 દિવસમાં જ ઓમિક્રોન અમેરિકા, ફ્રાંસ, મલેશિયા, ભારત જેવા 33 દેશોમાં ફેલાયો. શનિવાર સુધીમાં દુનિયામાં આશરે 400 જેટલા કેસ નોંધાયા. ભારતમાં 4 કેસ થયાના સમાચાર છે. તેમાં ગુજરાતમાં એક, મહારાષ્ટ્રમાં એક અને કર્ણાટકમાં બે કેસ થયા છે. ગુજરાતમાં એક કેસ સાઉથ આફ્રિકાથી ભારત આવેલ 72 વર્ષનાં વડીલનો મળ્યો છે જે 28 નવેમ્બરે દક્ષિણ આફ્રિકાથી ગુજરાત આવ્યા હતા. એ વખતે ને તે પછી આ લખાય છે ત્યાં સુધીમાં એરપોર્ટ પર ચેકિંગને નામે લાલિયાવાડી જ ચાલી છે. વિદેશથી અમદાવાદ આવેલા પ્રવાસીઓએ પણ એ રોકડું કરી દીધું છે કે ચેકિંગને નામે ‘ધતિંગ’ જ ચાલે છે. તબેલામાંથી ઘોડા છૂટી ગયા પછી ગુજરાત સરકાર તાળું મારતી હોય તેમ સાવધ થઈ ગઈ છે ને મંત્રીઓને મીટિંગમાં જોતરીને પગલાં ભરવા લાગી છે, પણ એ ખાતર પર દિવેલ જેવું જ છે. જે જામનગરમાં ઓમિક્રોનનો પહેલો કેસ પ્રગટ થયો છે તે શહેરના લોકો પણ પૂરતી બેદરકારીથી શહેરમાં મહાલતા જણાયા છે. ગુજરાતને તો એમ જ થઈ ગયું હતું કે કોરોના ગયો. મીડિયાએ પણ કોરોના વિદાયની વાતો કરી દીધી હતી, ત્યાં ઓમિક્રોને દેખા દીધી છે ને માંડ થાળે પડેલું જનજીવન ફરી ઘોંચમાં પડ્યું છે.

કોરોના ફરી માથું ઊંચકી રહ્યો છે. માત્ર ભાવનગરમાં 11 કેસનો વિસ્ફોટ થયો છે. આ બધું જનજીવન વધારે અઘરું કરે એમ બને. વિદેશથી આવતા યાત્રીઓનું સઘન ચેકિંગ થવું જોઈતું હતું, તેને બદલે એરપોર્ટ પર લાપરવાહી દાખવાઈ એટલે કોરોના કે ઓમિક્રોનથી સંક્રમિતો દેશભરમાં ફેલાઈ ગયા છે ને હવે તેમની શોધાશોધ ચાલે છે. એ લોકો મળે તે પહેલાં સંક્રમણ કાબૂમાં આવે તેમ ઇચ્છીએ. શુક્રવારનો આંકડો કહે છે કે દેશમાં 9,216 નવા કેસ કોરોનાના વધ્યા છે. એક્ટિવ કેસ આંશિક વધીને 99,976 થયા છે, તો 391નાં કોરોનાથી મોત થયા છે. રાજ્યની વાત કરીએ તો શુક્રવારે જ નવા 45 કેસો નોંધાયા છે ને સુરતની વાત કરીએ તો કોરોનાના નવા 5 કેસ નોંધાયા છે ને એક દરદીનું કોરોનાને લીધે મોત નીપજ્યું છે. પરિસ્થિતિને હજી કાબૂમાં લઈ શકાય એવું છે, પણ લોકો અને સરકાર વકરતી જતી સ્થિતિ તરફ બહુ ઘ્યાન આપતા હોય એવું લાગતું નથી. જો આમાં સુધાર ન થાય તો ફરી એક વાર માથે હાથ દેવાનો વારો આવે એમ બને.

વધારે સારું તો એ છે કે ભારતમાં કેન્દ્ર અને વિદેશોમાં વર્લ્ડ હેલ્થ ઓર્ગેનિઝેશન તેમના વ્યવહારો એકદમ પારદર્શી રાખે. એવું બન્યું છે કે કેન્દ્રે નવા વેરિયન્ટ મામલે લોકોને ગભરાવ્યા છે, તો WHO-એ તેનો ફેલાવો ઝડપી હોય છતાં તે બહુ ઘાતક નથી તેમ પણ કહ્યું છે. આ બંને મંતવ્યો લોકોને ગેરમાર્ગે દોરનારા છે. આખું વિશ્વ છેતરી રહ્યું હોય તેમ સાચું ચિત્ર હાથ લાગતું નથી. વિશ્વની રાજરમત તો જે હોય તે, પણ લોકો માટે, બેદરકાર અને ભયભીત રહેવાને કારણે બે વાતો બને છે. જો બેદરકાર રહે છે તો લોકો કોરોનાના વાહક બને છે ને છેવટે વેઠવાનું તેમને જ આવે છે. વાયરસ તેનો પ્રભાવ તો બતાવે જ છે. એરપોર્ટ પર ટેસ્ટ કરવામાં બેદરકારી દાખવાઈ હોય ને લોકોએ તેને બહુ ગંભીરતાથી ન લીધી હોય કે વાર તહેવારે, લગ્નોમાં ગાઈડલાઇન્સનું પાલન ન થવાને કારણે વેરિયન્ટનો ફેલાવો વધ્યો હોય ને તેનું પરિણામ લોકોએ જ ભોગવ્યું હોય એના દાખલાઓ દૂર શોધવા જવું પડે એમ નથી. લોકો ભયભીત થવાને કારણે પણ ન કરવાનું કરી બેસે છે. આજના જ સમાચાર છે કે કાનપુરના એક ડોક્ટરને ઓમિક્રોનનો એવો ભય લાગ્યો કે તેણે પત્ની અને બે સંતાનોની હત્યા કરી નાખી. તેને એવો ભય વ્યાપી ગયો કે ઓમિક્રોન કોઈને છોડવાનો નથી. એ સ્થિતિમાં કુટુંબ મુકાય તેનાં કરતાં ઓછું પીડાય એવી ગણતરીથી ડોક્ટરે તેમની હત્યા કરી નાખી. એક ડૉક્ટર જો આટલો ભયભીત થઈ શકતો હોય તો સામાન્ય માણસની શી સ્થિતિ થતી હશે તેની કલ્પના જ કરવાની રહે છે. કોરોના કાળમાં અનેક લોકો નોકરીધંધામાં, શિક્ષણમાં, સમાજમાં, કુટુંબમાં અનેક રીતે હતાશાનો ભોગ બન્યા છે. ઘણાંએ કસમયનું મૃત્યુ વહોર્યું છે. હવે નવા નવા વેરિયન્ટ રાજરમતની નીપજ હોય તો જેઓ ડિપ્રેશનનો, મૃત્યુનો ભોગ બન્યા છે તે રમત કે નાટક નથી. તે તો ખરેખર જ મર્યાં છે. તેઓ રોગથી નહીં, ભયથી જોખમમાં મુકાયા છે. એમની દયા ખાઈને પણ, જો, આ રમત હોય તો અટકવી જોઈએ એટલું તીવ્રપણે કહેવાનું રહે જ છે.

000

e.mail : ravindra21111946@gmail.com

પ્રગટ : ‘આજકાલ’ નામક લેખકની કટાર, “ધબકાર”, 06 ડિસેમ્બર 2021