૧૨મી માર્ચ, ૨૦૧૫નો દિવસ. જે યોગાનુયોગ દાંડીકૂચના પંચ્યાશી વરસનો દિવસ અને સેલ્માથી મૉન્ટગોમરી માર્ચના પચાસ વરસની ઉજવણીના પંદર દિવસ પછીનો દિવસ. ગાંધીજીએ ૧૯૩૦માં દોરેલી દાંડીકૂચ અને માર્ટિન લ્યુથર કિંગે ૧૯૬૫માં સેલ્માથી મૉન્ટગોમરી દોરેલી Civil Right movement. બંને લોકોના હક માટેની અહિંસક લડત.
આ દિવસે ન્યુયૉર્ક શહેરની લગભગ ૨૦૦ જેટલી સ્કૂલના વિદ્યાર્થીઓ અને વાલીઓએ તેમની સ્કૂલ બહાર શાંતિપૂર્વક દેખાવો કર્યા. એનું કારણ એ હતું કે ન્યુયૉર્ક રાજ્યનાં ગવર્નર કુએમોએ પબ્લિક સ્કૂલના શિક્ષકોનાં મૂલ્યાંકન માટેનું નવું બિલ મૂક્યું છે. જો તે સફળ થાય તો.
૫૦ ટકા જેટલા શિક્ષકોનાં મૂલ્યાંકનનો આધાર વાર્ષિક પરીક્ષાનાં ગુણ પર રહે.
• ૩૫ ટકા જેટલો આધાર બહારનાં નિષ્ણાતની એક જ મુલાકાતનાં નિરીક્ષણ પર રહે.
• ૧૫ ટકા (ફક્ત!) જેટલો આધાર સ્કૂલના પ્રિન્સિપાલ, જે શિક્ષકના કામને નજીકથી દરરોજ જુએ છે, જરૂર પ્રમાણે દોરે છે, તેના મૂલ્યાંકન પર રહે.
ટૂંકમાં, એક જ વાર્ષિક પરીક્ષા પર મોટા ભાગનો ભાર રહે. સ્વાભાવિક રીતે જ વિદ્યાર્થીઓ અને શિક્ષકોનો બધો જ સમય અને શક્તિ વાર્ષિક પરીક્ષાની તૈયારીમાં ખર્ચાઈ જાય. તો પછી બાળકના માનસિક, શારીરિક વિકાસ અને ચેતો વિસ્તારનું શું ? આસપાસનાં વાતાવરણ, મ્યુિઝયમ, પ્રાણીસંગ્રહાલય, પ્રવાસો, પુસ્તકો, ફિલ્મો, રમત-ગમતો વગેરેમાંથી સહજ રૂપે પોષાતા અને વિસ્તરતાં કૌતુકનું શું ? અસરપસરની હૂંફ-સમજ અને એકબીજા સાથે હળીમળીને કામ કરવાથી થતાં જીવનઘડતરનું શું ? વળી, શિક્ષણ વિભાગે આ પરીક્ષાઓનો વહીવટ પ્રાઇવેટ કંપનીને સોંપ્યો છે, જે બાળકો અને શિક્ષણના ભોગે મિલિયન ડૉલર્સનો વેપાર કરે છે. વળી, આ પરીક્ષાઓ “High Stake”- ભારે બોજવાળી નિર્ણયાત્મક પરીક્ષા છે. કૉલમ્બિયા યુનિવર્સિટીના Humanityના પ્રોફેસરે જાત અનુભવ ખાતર આ પરીક્ષા લઈ જોઈ. એમણે કહ્યું કે આ પરીક્ષા મારે માટે પણ અઘરી છે. બાળકના શૈક્ષણિક વિકાસથી તદ્દન વિરુદ્ધ છે, અને અકારણે બાળક લઘુતાગ્રંથિ અને માનસિક તાણ અનુભવે છે જે બિનજરૂરી છે.
૨૦ વરસથી બાળકોના સાઇકોલૉજિસ્ટ તરીકે કામ કરતાં એક વાલીનું કહેવું છે કે એમણે પરીક્ષાના માહોલમાં નકારાત્મક વાતાવરણમાં ઊછરી રહેલા ઘણા વિદ્યાર્થીઓની સારવાર કરી છે. તેમના મતે નાની ઉંમરથી દરરોજ ઘણો સમય હોમવર્ક અને પરીક્ષાની તૈયારીમાં વીતાવવાથી કુટુંબ સાથેના સહજ મિલન અને હૂંફનો સમય રહેતો નથી. જેની સહુના – બાળક અને મોટેરાના વિકાસ માટે હવા-પાણી અને ખોરાક જેટલી પ્રાથમિક જરૂરિયાત છે. આનું પરિણામ આગળ જતાં માનસિક અને શારીરિક ડિપ્રેશન અને આત્મવિશ્વાસના અભાવમાં દેખાય છે. તો સૉફ્ટવેર એન્જિનિયર વાલીનું કહેવું છે કે ઘણા શિક્ષકો આર્થિક અને શૈક્ષણિક રીતે અવિકસિત સ્કૂલમાં દિલ દઈને કામ કરે છે. આ સ્કૂલોના ટેસ્ટ-સ્કોર સ્વાભાવિક રીતે નીચો છે. તો સમય અને શક્તિ ભરપૂર આપતા આવા પ્રતિબદ્ધ શિક્ષકોનો શું વાંક ? સહુ બાળકોને ખીલવા માટે સમાન તક – Equal Opportunity – હોવી જોઈએ, એ માટેના હકથી બાળકને કેમ વંચિત રાખી શકાય ?
આ દેખાવો દરમિયાન અનેક જગ્યાએ વિદ્યાર્થીઓ અને વાલીઓએ પ્રતિકાત્મક માનવ સાંકળ રચી હતી, જે સૂચવતી હતી.
‘We love our teachers.’
‘More teaching less testing.’
‘Test – Stress’
‘Save public education.’
Don’t judge a child / teacher because of his/her zip code.’
‘Protect our schools.’
ચાલો, દાંડીકૂચનાં પંચ્યાસીમા વરસે અને સેલ્માથી મૉન્ટગોમરી કૂચનાં પચાસ વરસે, આશા રાખીએ કે જાગૃત અને પ્રતિબદ્ધ વિદ્યાર્થીઓ અને વાલીઓનો નાનો પણ મક્કમ, અવાજ શિક્ષણવિભાગ અને સરકારને પહોંચે.
૨૩ માર્ચ, ૨૦૧૫
Hamilton Heights, New York City — e.mail : rutanyc@gmail.com
સૌજન્ય : “નિરીક્ષક”, 01 અૅપ્રિલ 2015, પૃ. 19
