મિ. સ્વરૂપ શાસ્ત્રી તમે તમારા ધંધાકીય કારોબાર પતાવી, આજે આબુ રોડ પરથી પરત તમારા હોમ ટાઉન અમદાવાદ તરફ જઇ રહ્યા છો. સવારની કડકડતી ઠંડીમાં બસના કાચ બંધ કરી પ્રવાસ દરમ્યાન તમે એક મીઠી નિંદર માણી રહ્યા છો. રાજસ્થાનથી ગુજરાત તરફ આવતી તમારી બસ વિરામ માટે અંબાજી ઊભી રહે છે અને કંડક્ટર સૂચના આપે છે કે અડધા કલાકમાં અંબાજી માતાના દર્શન કરી, સૌએ પાછા આવી જવું અડધા કલાકનો અહીં વિરામ છે.
તમે મિ. સ્વરૂપ શાસ્ત્રી રેશનાલિસ્ટ હોવાના નાતે અંબાજીનાં દર્શન કરવાનું ટાળો છો અને બસ ઊભી રહી છે તેની સામે ઊભેલી ચાની કિટલી પર પહોંચી, પૂછો છો કે દોસ્ત, ચા મળશે ? ચાની કિટલીવાળો જવાબ આપે છે કે સાહેબ, ગરમાગરમ ચા આપીશ, બેસો. એમ કહી ચાની કિટલી પરની જગા પર તમને ખુરશી આપી ખુરશી પર બેસવાનો પ્રબંધ કરી આપે છે. તમે હજુ ચા આવે તેની રાહમાં છો, ત્યાં એક ટાબરિયો ફાટેલી તૂટેલી ચડી અને મેલાઘેલા પહેરણ સાથે તમારી પાસે આવીને કહે છે કે સાહેબ,બૂટ પાલીસ કરી દઉં ચકાચક બનાવી દઇશ. તમે પૂછો છો, મિ. સ્વરૂપ શાસ્ત્રી, કે હા દોસ્ત, બોલ શું પૈસા લઇશ ? ટાબરિયો જવાબ આપે છે કે સાહેબ, માત્ર બે રૂપિયામાં ચકાચક બૂટપાલીશ કરી દઇશ. મિ. સ્વરૂપ શાસ્ત્રી, તમે ટાબરિયાના ચબરાકપણા અને તેના બાળપણની નિર્દોષતાને જોઇને તેને બૂટ પાલીસ કરવા આપો છો અને પૂછો છો કે દોસ્ત ચા પીશને ? ટાબરિયો કહે છે કે હા સાહેબ, અડધી પીશ.
તમે બૂટપાલીસ કરવાની ટાબરિયાની સ્ટાઇલ અને તરવરાટ પર આફરીન થઇ જાવ છો, અને તેના અંગત જીવનમાં ડોકિયું કરી તેને પૂછો છો કે દોસ્ત, ભણવા કેમ જતો નથી – તારે બૂટપાલીસ કરવાની શું જરૂર પડી છે ? પેલો ટાબરિયો નિખાલસતાપૂર્વક જવાબ આપે છે કે સાહેબ, સાચું કહું મને ભણવામાં દિલ લાગ્યું જ નહીં. મારી નાની બહેન ભણે છે. મારી મા પારકાં કામ કરીને ગુજરાન ચલાવે છે. મારો બાપ મારા જન્મ પહેલાં ગુજરી ગયો છે અને ઘરમાં ત્રણ જણા છીએ, હું, મારી મા અને મારી નાની બહેન.
મિ. સ્વરૂપશાસ્ત્રી, તમે પૂછો છો કે આખા દિ’માં કેટલા રૂપિયા તને મળે છે ? તે જવાબ આપે છે કે સાહેબ ૨૦ બૂટપાલીસ કરીને ઘરે ચાલ્યો જાઉં છું અને મારી માને બૂટ પાલીસના બધા જ પૈસા હાથમાં આપું છું તમે તેની નિર્દોષતા ચબરાકપણું પ્રભાવિત થઇ તેને બૂટ પાલીસ પેટે રૂા. ૫/- તેના હાથમાં આપો છો અને કહો છો કે બેટા, જા રાજીખુશીથી આ પાંચ રૂપિયા લઇ જા. પેલો ટાબરિયો પ્રત્યુત્તર આપતા કહે છે કે ના સાહેબ, મને બે જ રૂપિયા આપો, વઘારે પૈસા હું ન લઇ શકું. મારી મા મને ઠપકો આપે અને મારે એટલે મારા હકના રૂપિયા બે જ આપો, સાહેબ. તમે પૂછો છો કે તારી માને શું ખબર પડે તારે એમ કહેવાનું કે એક સાહેબે રાજીખુશીથી પાંચ રૂપિયા આપ્યા. ટાબરિયો ના પાડે છે અને કહે છે કે સાહેબ, હું ખોટું નહી બોલું, મારી મા મારો હિસાબ દરરોજ લે છે અને વધારે પૈસા જોવે તો મને મારી મારીને ધોઇ નાખે.
તમે સામે પૂછો છો કે તારી માને ખબર શું પડે કે પૈસા વધારે આવ્યા છે. તું તેને જેટલા આવ્યા છે તેટલા પૈસા આપીને સમજાવી દે જે કે આ બધા પૈસા મને બૂટપાલીસના મળ્યા છે. ટાબરિયો કહે છે કે સાહેબ, હું ભણ્યો નથી. એટલે હિસાબ ન આવડે એટલે હું જેટલા બૂટપાલીસ કરું તેટલા નાના પત્થર લઇ લઉં અને મારી મા જેટલા પત્થર હોય મારી પાસે, એટલાને બે એ ગુણીને મારા પૈસા લઇ લે. તેમાં જો વધારે આવે તો મને ઠપકો આપે અને તેને હું ચોરી કરીને લાવ્યો છું તેવી શંકા પડે. મારી માની શિખામણ છે કે ખોટું કંઇ ન કરવું. જેટલા બૂટપાલીસ કર્યા હોય તેટલા જ પૈસા લાવવા એટલે તમારા ત્રણ રૂપિયા વધારે હું કઇ રીતે આવેલા બતાડું, સાહેબ. એટલે તમે માત્ર બે જ રૂપિયા આપો. હું અણહકના પૈસા ન રાખી શકું. એટળે માત્ર બે રૂપિયા જ આપો. સાહેબ, નહિતર મારી માને મારા માટે ખોટી છાપ ઊભી થશે અને હું ચોરી કરીને પૈસા લાવ્યો છું તેવી શંકા થશે.
તમે ટાબરિયાની સચ્ચાઇ, નિખાલસતા, વફાદરી અને મૂલ્યનિષ્ઠાથી ખુદ પ્રત્યે વાજ આવી જાવ છો, મિ. સ્વરૂપ શાસ્ત્રી, અને પાછા અમદાવાદ તરફ જતી તમારી બસમાં બેસી વિચારોના વમળમાં ગરકાવ થઇ, ટાબરિયા સાથેની ગોષ્ટિને વાગોળતાં વાગોળતાં અમદાવાદ પહોંચી ગયા પછી ય તમારું ઊતરવાનું સ્ટેન્ડ વાડજ પસાર થઇ જાય છે તેની તમને ખબર નથી પડતી. અને ઇન્કમટેક્ષ પર ઓસવાલ રેસ્ટોરન્ટ પર ઊતરો છો.
ઓસવાલ રેસ્ટોરન્ટ સાથે તમારો વર્ષોનો લગાવ છે. એટલે તમે રેસ્ટોરન્ટમાં જઇ ફાફડા અને ચાનો ઓર્ડર આપી પેલા બૂટપાલીસ કરતા મેલાંઘેલાં કપડાંવાળા ટાબરિયાની ગોષ્ટિ અને મુલાકાતમાં પાછા સરી પડો છો. અને મનમાં ને મનમાં વિચારો, કરતાં કરતાં અત્યારની દારૂણ પરિસ્થિતિમાં, ભૌતિક સમૃદ્ધિ પાછળ દોટ મુકતા અર્ધપાગલ યંત્રમાનવની સરખામણી પેલા ટાબરિયા સાથે કરો છો. સમાજમાં દેખાતા વિરોધાભાસ સાથે જ્યાં અનીતિનો રાફડો ફાટ્યો છે, મોટા ભાગના લોકોએ મૂલ્યનિષ્ઠાને કોરાણે મૂકી દીધી છે, વેલ્યુબેઝ સમાજજીવનનો જ્યાં અભાવ દેખાય છે, ત્યાં એ જ સમાજ વ્યવસ્થામાં ફાટેલી તૂટેલી ચડ્ડી અને પહેરણ સાથે સતત મહેનત કરી પોતાનું ગુજરાન ચલાવતાં પેલા ટાબરિયાનું અને મૂલ્યનિષ્ઠા સાથે જીવતી તેની માને સલામ કરો છો.
એક બાજુ ગળાકાપ હરીફાઇ, ખોટું કરીને, ખોટું બોલીને, સમૃદ્ધિ પામવાનું પાગલપન અને બીજી બાજુ રોજનું લાવીને રોજનું ખાઇને ઉચ્ચસ્તર જીવન જીવતું કુટુંબ. સાંપ્રત સમાજનું વિરોધાભાસી ચિત્ર તમને તમારા માનસપટ પરથી, ઘોરનિરાશામાંથી બહાર કાઢે છે, મિ. સ્વરૂપશાસ્ત્રી. તમે મનોમન વિચારો છો કે પેલા ગાંધી હજુ જીવે છે. ગાંધીની મૂલ્યનિષ્ઠાની વિચારસરણી જીવે છે અને પેલા ટાબરિયામાં અને તેની મામાં તમે જીવતા ગાંધી જોઇ હતાશામાંથી બહાર નીકળી ગાંધીની મૂલ્યનિષ્ઠાને અને તેની ફિલોસોફીને આજના સમયમાં વધુમાં વધુ કેવી રીતે અમલમાં લાવી શકાય તેનો સંકલ્પ કરી, દરેક સ્કૂલમાં ગાંધી કથાનું આયોજન કરી, ગાંધીને ફરીથી જીવતા કરવાના મહાયજ્ઞમાં જોડાઇ જવાનો સંકલ્પ કરી નવી દિશા તરફ પ્રયાણ કરી નવા ભારતના નિર્માણ તરફ પ્રયાણ કરો છો. મિ. સ્વરૂપ શાસ્ત્રી હા, મિ. સ્વરૂપ શાસ્ત્રી અને મનમાં ને મનમાં તમે પેલા ટાબરિયાની નિખાલસતા, મૂલ્યનિષ્ઠા તેની માનો સાચા અને સારા સંસ્કાર ઉપર વારી જાઓ છો. તેમને વંદનપૂર્વક સલામ કરો છો. મિ. સ્વરૂપ શાસ્ત્રી, અને તમે તમારી હતાશા ભરેલી નિરાશાજનક પરિસ્થિતિમાંથી બહાર નીકળી પેલા ટાબરિયા અને તેની માને તમારા નવા ભારતના નિર્માણ માટેના કટિબદ્ધ બનવાના પ્રેરણારૂપ પાત્રોને સલામ કરી, નવી જીવનયાત્રા તરફ પ્રયાણ કરો છો. મિ. સ્વરૂપ શાસ્ત્રી હા, તમે નવી જીવનયાત્રા તરફ પ્રયાણ કરો છો.
સલામ પેલા ટાબરિયા અને તેની માને સલામ, મિ. સ્વરૂપ શાસ્ત્રી, સલામ. તેમના જીવનચરિત્રમાં જીવતા ગાંધી અને તેમની મૂલ્યનિષ્ઠાને સલામ. અને મિ. સ્વરૂપ શાસ્ત્રી તમારી હતાશામાંથી બહાર નીકળી ગાંધી કથાનું આયોજન કરી દરેક સ્કૂલમાં જઇ બાળકોમાં ગાંધીમૂલ્યોને સ્થાપવાના તમારા નિર્ણયને સલામ. મિ. સ્વરૂપ શાસ્ત્રી સલામ તમને લાખ લાખ સલામ…
e.mail : koza7024@gmail.com
