બદલાતા યુગમાં વિશ્વસમાજને સળ નહીં જડે ને કળ નહીં વળે ત્યાં સુધી અૅલ્વિન ટોફલર ભુલાવાના નથી

દુનિયા કઈ દિશામાં જઈ રહી છે, હવે પછી કેવાં પરિવર્તનો આવી શકે એમ છે અને એની સમાજજીવન પર કેવી અસર થઈ શકે એમ છે એ સમજાવવાનું કામ ટોફલરે કર્યું હતું. આ નવી વિકસેલી જ્ઞાનશાખા ફ્યુચરોલૉજી તરીકે અોળખાય છે અને એના જનક અૅલ્વિન ટોફલર હતા

આવતી કાલે મારા જીવનમાં શું બનશે એની ચિંતા માણસ ખબર નહીં આદોકદમીથી કરતો આવ્યો છે, પરંતુ સમાજમાં અને દુનિયામાં આવતી કાલે શું બનશે એની માણસ ભાગ્યે જ ચિંતા કરતો હતો. આનું કારણ એ છે દુનિયા બહુ ઓછી ઝડપે બદલાતી હતી. ભારતીય સમાજશાસ્ત્રીઓ કહે છે કે પ્રાચીન અને મધ્યકાલીન યુગમાં રાજપાટ બદલાતાં હતાં એની અસર સમાજજીવન પર ભાગ્યે જ પડતી હતી. બધું જ યથાવત્ રહેતું હતું, રાજા ગમે તે હોય. ભારતીય ગ્રામીણ વ્યવસ્થા આર્થિક રીતે સ્વાયત્ત હતી. સમાજજીવન પર પરિવર્તનની અસર ઔદ્યોગિક ક્રાન્તિ પછી થવા લાગી હતી. બે ઔધોગિક ક્રાન્તિ થઈ હતી જેમાંથી બીજી ક્રાન્તિએ સમાજવ્યવસ્થાને બેહદ પ્રભાવિત કરી હતી.

માણસ પરિવર્તનથી ડરે છે અને પરિવર્તન જીવનની વાસ્તવિકતા છે. માણસ ઇચ્છે છે કે પરિવર્તન ન થાય અને તે તેના પરિચિત અને સુરક્ષિત વાતાવરણમાં આયખું વિતાવી દે. બીજી ઔદ્યોગિક ક્રાન્તિ પછીથી આ પરિચિતતા અને સુરક્ષા હાથમાંથી સરકી જવા લાગી હતી. પરિવર્તન સાર્વત્રિક અની વ્યાપક હતું. આર્થિક, ટેક્નૉલૉજીકીય, પર્યાવરણીય અની ભૌગોલિક પરિવર્તનોએ સમાજજીવનને અસ્થિર બનાવવા માંડ્યું હતું. માણસ પરિવર્તનની રફતાર સાથે તાલ મિલાવી શકતો નથી જેને કારણે કેટલાક નવા માનસશાસ્ત્રીય પ્રશ્નો પેદા થવા લાગ્યા હતા.

પશ્ચિમમાં પરંપરાગત ક્લાસિકલ ફિલોસૉફી સામે કૉન્ટિનેન્ટલ ફિલોસૉફીની નવી શાખા અસ્તિત્વમાં આવી હતી જેના કેન્દ્રમાં તર્ક નહીં, માનવી હતો. એક્ઝિસ્ટેન્શિયલિઝમ, ફિનૉમીનૉલૉજી, સર્રિયાલિઝમ વગેરે જ્ઞાનશાખાઓ 19મી સદીના અંતમાં અને 20મી સદીમાં અસ્તિત્વમાં આવી હતી. એ તાત્કાલિક માનવીય સંકટ સાથે કામ પાડે છે એટલે વધારે ફૅશનમાં આવી હતી. સામાજિક મનોવિજ્ઞાન (સોશ્યલ સાયકોલૉજી) અને મનોવિશ્લેષણ (સાયકો ઍનૅલિસિસ)ની શાખાઓ પણ એ જ યુગમાં અસ્તિત્વમાં આવી હતી અને એનું કારણ પણ ઝડપથી થઈ રહેલું પરિવર્તન હતું. દાયકાઓથી ઘડાયેલા અને એકંદરે સ્થિર રહેલા માનસપિંડ સામે નવા પડકાર પેદા થયા હતા. માણસ એની સાથે પોતાને એડ્જસ્ટ નહોતો કરી શકતો અને ભયનો અનુભવ કરવા લાગ્યો હતો.

અહીં 27 જૂને, અમેરિકાના લૉસ ઍન્જલસમાં, 87 વર્ષની વયે અવસાન પામેલા ઍલ્વિન ટોફલર આવે છે જેમણે પરિવર્તનની રફતાર અને દિશા સમજવા-સમજાવવાનું કામ કર્યું હતું. પરિવર્તને માનવી અને માનવસમાજ પર કેવી અસર કરી છે એ સમજાવવાનું અને એની ચિકિત્સા કરવાનું કામ ઉપર કહે એવી નવી વિકસેલી જ્ઞાનશાખાઓએ કર્યું છે; પરંતુ દુનિયા કઈ દિશામાં જઈ રહી છે, હવે પછી કેવાં પરિવર્તનો આવી શકે એમ છે અને એની સમાજજીવન પર કેવી અસર થઈ શકે એમ છે એ સમજાવવાનું કામ ટોફલરે કર્યું હતું. આ નવી વિકસેલી જ્ઞાનશાખા ફ્યુચરોલૉજી તરીકે ઓળખાય છે અને એના જનક ઍલ્વિન ટોફલર હતા.

1928માં અમેરિકામાં જન્મેલા ટોફલરે ખેતમજૂર તરીકે અને પછી ફૅક્ટરી-વર્કર તરીકે કામ કર્યું હતું. એ પછી તેઓ પત્રકારત્વમાં પ્રવેશ્યા હતા. તેમણે એવા સમાજને જોયો હતો જેની સુરક્ષિત જગ્યા પરિવર્તનને કારણે સરકી રહી હતી. તેમણે એવા સમાજને પણ જોયો હતો જે હજી વધુ મેળવવાની આકાંક્ષા ધરાવતો હતો. પત્રકાર તરીકે તેમણે એવા સમીક્ષકોને પણ જોયા હતા જેઓ પરિવર્તનના સૂચિતાર્થો સમજાવવાના નિરર્થક પ્રયાસ કરતા હતા (જે રીતે આ લેખક કરતો રહે છે). બધું તાલમેલ વિનાના સર્કસ જેવું ભાસતું હતું. ઍલ્વિન ટોફલરે સર્કસમાં સમજણ વિકસાવવાનો અને એ દ્વારા ભાવિ દિશા પકડવાનો પ્રયાસ કર્યો હતો.

1970માં પ્રકાશિત થયેલું ‘ફ્યુચર શૉક’ તેમનું પહેલું પુસ્તક હતું જેણે જગતને અક્ષરશ: શૉક આપવાનું કામ કર્યું હતું. આ પુસ્તકની અત્યાર સુધીમાં દોઢ કરોડ નકલ વેચાઈ ગઈ છે. એ પુસ્તકમાં ટોફલરે દુનિયા કઈ દિશામાં જઈ રહી છે અને એનું જવું કઈ રીતે અનિવાર્ય છે એની વાત કરી હતી. ફ્યુચર શૉક કલ્ચરલ શૉક હશે એમ ત્યારે ટોફલરે કહ્યું હતું. સૅમ્યુઅલ હન્ટિંગટનની કલૅશ ઑફ સિવિલાઇઝીશનની થીસિસ તો એ પછી 23 વર્ષે આવી હતી. હન્ટિંગટને કહ્યું હતું કે હવે પછી જગતમાં ટેક્નૉલૉજીને કારણે નજીક આવી ગયેલી, પરંતુ મૂળભૂત રીતે એકબીજાથી અપરિચિત સભ્યતાઓ વચ્ચે સંઘર્ષ થશે.

1980માં ‘ધ થર્ડ વેવ’ નામનું તેમનું બીજું પુસ્તક આવ્યું હતું. એ પુસ્તકમાં તેમણે કહ્યું હતું કે પરિવર્તનનું ત્રીજું મોજું ઈન્ફર્મેશન ટેક્નૉલૉજીનું હશે. પહેલું મોજું કૃષિવ્યવસાયનું હતું જેમાં માનવી ઠરીઠામ થયો હતો અને સભ્યતાઓ વિકસી હતી. બીજું મોજું ઔદ્યોગિક ક્રાન્તિનું હતું જેમાં સમાજ આર્થિક રીતે પ્રભાવિત થયો હતો. ત્રીજું મોજું ઇન્ફર્મેશન ઓવરલોડનું હશે. શબ્દપ્રયોગ પર ફરી વાર નજર કરો. ઇન્ફર્મેશન ઓવરલોડ. ઇન્ટરનેટ જેવી ટેક્નૉલૉજી વિકસશે એટલું જ માત્ર જો તેમણે કહ્યું હોત તો તેઓ મહાન ફ્યુચરોલૉજિસ્ટ ન ગણાત. તેઓ મહાન ફ્યુચરોલોજિસ્ટ એટલા માટે છે કે તેમણે ઓવરલોડની કલ્પના કરી હતી. લોડ એટલો પ્રચંડ હશે કે માનવી અને તેનો માનસપિંડ એને સહન નહીં કરી શકે. અથડામણો, હિંસા, પોતાની જગ્યા બચાવવાનો અને બીજાની જગ્યા આંચકી લેવાનો સંઘર્ષ આજે સર્વત્ર નજરે પડે છે. આજે જૂઠાણાંનો ઉદ્યોગ અબજો ડૉલરનો થઈ ગયો છે એ, ત્રીજા મોજાનું પરિણામ છે. પાછા જૂઠાણાં ફેલાવનારાઓના સગડ પણ મળતા નથી (ટોફલરના ‘થર્ડ વેવ’નો ગુજરાતીમાં અનુવાદ જાણીતા સર્વોદયી વિચારક કાંતિભાઈ શાહે ‘ત્રીજા મોજા’ના નામે કર્યો છે જે વાંચવાની હું ભલામણ કરું છું. આ પુસ્તક યજ્ઞ પ્રકાશન, વડોદરાએ પ્રકાશિત કર્યું છે). એ ઉપરાંત ‘પાવર શિફ્ટ’ અને બીજાં કેટલાંક પુસ્તકો ટોફલરે આપ્યાં છે જે આ જ દિશામાં હજી બીજી કેટલીક વાત કરે છે.

ટોફલરે વિકસાવેલી ફ્યુચરોલૉજીની જ્ઞાનશાખાને પાંચ દાયકા થવા આવ્યા છે, પણ તેને બીજા ટોફલર નથી મળ્યા. એબ્સર્ડ ભાસતા સર્કસમાં રિધમ પકડવી એ અઘરું કામ છે અને એ એક ફેક્ટરી-વર્કરે કરી બતાવ્યું છે. બદલાતા યુગમાં વિશ્વસમાજને સળ નહીં જડે અને કળ નહીં વળે ત્યાં સુધી ઍલ્વિન ટોફલર ભુલાવાના નથી. 

સૌજન્ય : ‘કારણ-તારણ’ નામક લેખકની કોલમ, “ગુજરાતી મિડ-ડે”, 03 જુલાઈ 2016

An old controversy resurfaced lately. After the alleged denial of government jobs to candidates linked to the RSS, Minister of State in the PMO, Jitendra Singh, said last week that “the central government has not issued any such order (prohibiting government staff from joining RSS activities) recently”, and “if any old order exists, we will review it.” (16 June, 2016) RSS Prachar Pramukh Manmohan Vaidya had already stated that, “Banning RSS members from joining government service; is unjust and undemocratic. Such bans hardly affect RSS work and morale of swayamsevaks.” (Indian Express 11 June 2016)

As such civil servants are banned from participating in the political organizations. RSS calls itself cultural organization, and that's what has been used as a ruse by the state governments on couple of occasions to permit the civil servants in joining RSS. In Gujarat when this permission was granted (Jan 2000), the President on receiving the protests intervened, and the Mr. Vajpayee prevailed upon the state BJP and got this permission revoked. Later in MP Chouhan Govt. lifted the ban; thereby the government servants could join and carry on the RSS work openly (2006).

The basic premise of Indian constitution and parliamentary democracy is that the civil service should be neutral. Already RSS has infiltrated into various wings of the state apparatus by sending its trained swayamsevaks to work in different areas of bureaucracy in states as well as at Center. In addition to these elements the 'social common sense' is so doctored that in the times of violence a big chunk of police and other state officials aid and abet the violence against minorities, putting aside the norms of constitution and even the civic decency. Thus far many a reports on the communal carnage have indicated the role of RSS and the complicity of police and other officials in the anti minority pogroms. Such permission to the civic service opens the flood gates for the total communalization of the civil service which is the backbone of the state apparatus.

What about the argument that RSS is not a political organization; it is an organization which is cultural, committed to build a Hindu nation. This claim itself gives the game away; building a nation is a political process so how can this organization claim to be merely a cultural one? After seeing the actions of RSS and its role in the political arena, its role in dictating its political progeny, the BJP, any doubt about it's being a cultural organization vanishes into thin air. RSS is a political organization which operates through its different progeny; some of which claim to be non political to achieve its political goal.

Initially, it was just training the political volunteers, swayamsevaks, and from 1952 it started floating the direct political organizations, first Bharatiya Jansangh and then BJP (after earlier floating Rashtra Sevika Samiti in 1936 and ABVP in 1948). It acted as controller of Janasangh and whosoever disagreed with its’ polices was removed from being the office bearer, Balraj Madhok, the President of Jana Sangh who was removed from his post for disagreeing with RSS line. Many more examples abound. Earlier in 1998 one saw it dictating the process of cabinet making, the allotment of portfolios, like wanting to have Yashwant Sinha as Finance minister, instead of Jaswant Singh. It came out openly against its’ Lal Krishna Advani, when he stated that Jinnah was a secular.

In one of the affidavits filed, miscellaneous application No 17 of 1978, two of its functionaries, Deoras and Rajendrasingh, stated, "The work of RSS is neither religious nor charitable, but its objects are cultural and patriotic as contra-distinguished religious or charitable. It is akin to political purposes, though RSS is not at present a political party as much as RSS constitution…bans active participation by the RSS as such, as a policy…Tomorrow the policy could be changed and RSS could participate even in day-to-day political activity as a political party because policy is not a permanent or irrevocable thing."

How do we assess the nature of organizations, by their own claims or from the outcome of their activities? One has to note the claims of RSS being a cultural organization is a pure make believe. It operates in the political arena by remote control, by mechanisms which are direct as well as indirect. Its swayamsevaks have been involved in Gandhi murder, murder of Pastor Stains, demolition of Babri masjid and running of political parties. Two noteworthy incidents are one when the Jansangh component of Janata party broke away from Janata party since their double membership, of RSS and of Janata party was challenged. Also Vajpayee himself claimed with pride that he is first a swayamsevak and than the prime minister of India. Recently faced with similar criticism Home Minister Rajanath Singh said’ we are RSS’.

Different progenies of RSS have been allotted the work in diverse social arenas to be able to control the basic thought process of society, starting from Saraswati Shishu Mandir right up to RSS shakha where through the bauddhiks the indoctrination into political ideology is carried on. It does monitor all its progeny and coordinates their activities through All India Pratinidhi Sabha (All India representatives Association) which meets regularly to coordinate their activities. Its goal is political, its actions are political and its outcome is political through and through.

Even without being in power it is able to control the politics through various mechanisms. Currently through the compliant Government its agenda runs exponentially faster, the way Gujarat and many other states has demonstrated. Now its agenda is running from bottom to top and top to bottom both ways since the BJP is the ruling party at the centre. With the employees being openly participating in  RSS the divisive processes will move faster and running the administration on the lines of Indian Constitution will become all the more difficult. Despite knowing that such a provision is not legally tenable, many in the seat of power are asking for government servants be permitted to be part of RSS and vice versa.

The present opinions being articulated by RSS leaders should neither be legally permissible nor are in tune with the principles of Constitution of India.

—

http://peoplesvoice.in/2016/07/04/rss-volunteers-permitted-join-government-services/

જેમ સંગીત ભારતીય ઉપખંડનું સહિયારું છે એમ સાબરી ગાયકો પણ આપણા બધાના હતા. સાબરી પરિવારનો કવ્વાલીના ગાયનમાં લાંબો અને વૈભવી વારસો છે.

હિંદી ભાષાના વરિષ્ઠ પત્રકાર ઓમ થાનવી જ્યારે હિંદી દૈનિક 'જનસત્તા'ના તંત્રી હતા ત્યારે એક વાર પાકિસ્તાનની મુલાકાતે ગયા હતા. તેમણે પાકિસ્તાનના પ્રવાસનું વર્ણન કરતું નાનકડું પુસ્તક લખ્યું છે જેમાં એક પ્રસંગ દિલને સ્પર્શી જાય એવો છે. તેઓ રાતની બસમાં કરાચીથી લાહોર જઈ રહ્યા હતા. પરોઢિયે એક જગ્યા આવી જ્યાં બસ ઊભી રહી. ડ્રાઇવરે મસ્ત કલંદરની કેસેટ વગાડવા મૂકી અને મુસાફરો ઈબાદતની મુદ્રામાં એક તરફ મોઢું કરીને બેઠાં હતાં. એ જગ્યા પ્રસિદ્ધ સેહવાણ શરીફની હતી જ્યાં લાલ શાહબાઝ કલંદરની મઝાર છે. હા, એ જ દમાદમ મસ્ત કલંદરવાળા સૂફી પીર. ઓમ થાનવીએ પણ બીજાઓની જેમ બે હાથ સામે રાખીને ઈબાદત કરી હતી. ઇચ્છા તો મઝાર પર જવાની હતી, પરંતુ વહેલી સવારે એ શક્ય નહોતું.

એક ભારતીય હિંદુ પત્રકાર માટે સેહવાણ જરા ય અજાણ્યું નહોતું. માત્ર ભારતના વિભાજનને કારણે દૂર હતું એટલું જ. જેમ પાકિસ્તાનીઓ માટે દિલ્હીની હઝરત નિઝામુદ્દીનની મઝાર કે અજમેરની ચિશ્તીની દરગાહ દિલમાં હોવા છતાં વિભાજનને કારણે દૂર છે. ભાગ્યે જ એવો કોઈ હિંદુ મળી આવશે જેણે લાલ બાદશાહનું નામ ન સાંભળ્યું હોય અને દમાદમ મસ્ત કલંદરની નાત સાંભળીને નાચી ન ઊઠયો હોય. સૂફીઓ અને સંતોએ આજના ભારતનું ઘડતર કર્યું છે. આટલી વિપુલ માત્રામાં વિવિધતા હોવા છતાં ભારતની એકતા જળવાઈ રહી છે એનું ઘણું મોટું શ્રેય સૂફીઓ અને સંતોને જાય છે અને ભારતનું વિભાજન થયું છે એનું એક કારણ સૂફીઓ અને સંતોના હિંદુ-મુસ્લિમ આધ્યાત્મિક એકત્વના અવાજને નકારવાનું છે.

ભારતીય ઉપખંડમાં આ નકારવાનો ઇતિહાસ પણ હવે તો દોઢસો વર્ષ જેટલો લાંબો થઈ ચૂક્યો છે અને દુર્ભાગ્યે નકારવાની પ્રવૃત્તિ મંદ પડવાની જગ્યાએ તીવ્ર થતી જાય છે. સૂફીઓ અને સંતોના વારસાને નકારવામાં આવી રહ્યો છે. હિંદુસ્તાની ભાષાને નકારવામાં આવી છે. હિંદીને હિંદુઓની ભાષા અને ઉર્દૂને મુસલમાનોની ભાષા બનાવી દીધી છે. ઉર્દૂ ભાષા સામે બંગાળી ભાષાને નકારવામાં આવી એટલે તો પાકિસ્તાનનું વિભાજન થઈને બાંગલાદેશ અલગ થયો. સંતો અને સૂફીઓનું મઝહબીકરણ થઈ રહ્યું છે જ્યારે કે તેઓ તો ખુદા અને બંદા વચ્ચે શરતો લાદીને દીવાલો ઊભી કરનારા સંગઠિત ધર્મોના વિરોધીઓ હતા. કબીર, શિરડીના સાંઈબાબા, પ્રણામી ગુરુ પ્રાણનાથ વગેરે ધાર્મિક એકતામાં માનનારા સંતોનું હિંદુકરણ પૂરજોશમાં ચાલી રહ્યું છે. મુસ્લિમ સ્ત્રીઓ પાસેથી સાડી છીનવી લેવામાં આવી છે અને હવે સંગીત છીનવી લેવામાં આવી રહ્યું છે.

પખવાડિયા પહેલાં પાકિસ્તાનના જાણીતા કવ્વાલ અમજદ સાબરીની કરાચીમાં હત્યા કરવામાં આવી એ એકત્વને નકારવાની પ્રવૃત્તિનું પરિણામ છે. જેમ સંગીત ભારતીય ઉપખંડનું સહિયારું છે એમ સાબરી ગાયકો પણ આપણા બધાના હતા. સાબરી પરિવારનો કવ્વાલીના ગાયનમાં લાંબો અને વૈભવી વારસો છે. તેમનું ખાનદાન અકબરના જમાનાથી કવ્વાલી દ્વારા ખુદાની બંદગી કરે છે. સાબરી એ તેમની અટક નથી, પરંતુ ચિશ્તી-સાબરી સૂફી સિલસિલા છે. ટૂંકમાં તેઓ વ્યવસાયી ગાયકો નહોતા, પરંતુ સૂફી સિલસિલાના હજુ સુધી ટકી રહેલી માળાના મણકા હતા. ગુલામ ફરીદ સાબરી અને તેમના નાના ભાઈ મકબુલ અહમદ સાબરી પ્રખ્યાત સાબરીબ્રધર્સ તરીકે ઓળખાતા હતા. એ પણ કેવી વિડંબના કે વિભાજન વખતે ગુલામ ફરીદ સાબરી મુસલમાન હતા એટલે જીવ બચાવવા પૂર્વ પંજાબ છોડીને પાકિસ્તાન જવું પડયું હતું અને હવે તેમના પુત્રની તાલિબાનોએ સાચા મુસલમાન નહીં હોવા માટે હત્યા કરી છે. ઇસ્લામમાં બે શબ્દો છે જે આજકાલ સલ્ફી-વહાબી-દેવબંદી સ્કૂલના મુસલમાનોને અને તેમને અભિપ્રેત એવા ઇસ્લામના પ્રચારનું કામ કરતા તબલીગીઓને બહુ વહાલા છે. એ બે શબ્દો છે શિર્ક અને બીદ્દત. શિર્કનો અર્થ થાય છે ખુદાની બરાબરી કરવી અને બીદ્દતનો અર્થ થાય છે ઇસ્લામનો ચીંધેલો માર્ગ ચાતરવો અથવા અજ્ઞાનને કારણે પથભ્રષ્ટ થવું.

પાક્કા મુસલમાનનો અર્થ થાય છે આપણા પોતાના વારસાને નકારવો અને આયાતી વારસાને અપનાવવો. તેઓ આ રીતે સર્વસમાવેશક ભારતીય ઇસ્લામને નકારી રહ્યા છે. ઓછામાં પૂરું હવે સાઉદી પેટ્રો ડોલર્સ દ્વારા ચલાવવામાં આવતી મદરેસાઓ બાળકોનું સલ્ફી-વહાબીકરણ કરવાનું કામ કરે છે. તેમને સૂફીઓની મઝાર પર મુસલમાનો ઈબાદત કરે એ સ્વીકાર્ય નથી. તેમને સૂફીઓની સ્તુિતમાં ગાવામાં આવતી કવ્વાલીઓ સ્વીકાર્ય નથી. અમજદ સાબરીની હત્યા કરવામાં આવી એનું આ કારણ છે. સાચા મુસલમાને ખુદા સિવાય કોઈની ઇબાદત કરવાની ન હોય અને સ્તુિત કરવાનો તો સવાલ જ નથી. સાઉદી પ્રભાવ હેઠળ સલ્ફી-વહાબી મુસલમાનોને તો હવે ખુદા શબ્દ સામે પણ વાંધો છે. ખુદા શબ્દ ફારસી છે એટલે તેની જગ્યાએ તેઓ અરેબીક શબ્દ અલ્લાહનો આગ્રહ રાખે છે જ્યારે કોઈ મુસલમાન ખુદા હાફિઝની જગ્યાએ અલ્લાહ હાફિઝ બોલતો સાંભળવા મળે તો સમજી લેવું કે તે દેવબંદી મુસલમાન છે. સલ્ફી-વહાબીઓના આગ્રહોને કારણે પાકિસ્તાન દોજખમાં ફેરવાઈ ગયો છે, પરંતુ તેઓ એમ માને છે કે તેઓ સાચા ઇસ્લામની સેવા કરી રહ્યા છે. પાકિસ્તાનની સ્થાપના થઈ ત્યારે પાકિસ્તાનમાં માત્ર ૨૪૫ મદરેસાઓ હતી. ૨૦૦૧ની સાલમાં પાકિસ્તાનમાં મદરેસાઓની સંખ્યા વધીને ૬,૮૭૦ થઈ હતી. આજે તેમાં હજુ વધારો થયો હશે. આ મદરેસાઓ સલ્ફી-વહાબી સ્કૂલની છે અને સાઉદી ફંડથી ચાલી રહી છે.

પાકિસ્તાન ધર્મઝનૂનની ગર્તામાં ધકેલાઈ ગયો એમાં સલ્ફી-વહાબી સ્કૂલની આ મદરેસાઓનો અને તબલીગી જમાતનો મોટો હાથ છે. તેઓ માત્ર અહમદિયા અને શિયા સંપ્રદાયનો જ વિરોધ નથી કરતા, પરંતુ બરેલવી સુન્ની ઇસ્લામનો પણ વિરોધ કરી રહ્યા છે. બરેલવી મુસલમાનો શિર્ક અને બીદ્દતને પ્રોત્સાહન આપે છે. ૨૦૧૦માં મૂળભૂતવાદી સલ્ફી-વહાબી ત્રાસવાદીઓએ લાહોરમાં આવેલી દાતા દરબારની મઝાર પર હુમલો કર્યો હતો જેમાં ૪૦ કરતાં વધુ લોકો માર્યા ગયાં હતાં.

સૌજન્ય : ‘સમાલોચન’ નામક લેખકની કોલમ, “સંદેશ”, 02 જુલાઈ 2016

http://www.sandesh.com/article.aspx?newsid=3425161