પેરુમલ મુરુગનની જે કૃતિ પર કટ્ટરવાદીઓ પ્રતિબંધ લાદવા માગતા હતા, તેને રાષ્ટ્રીય પુરસ્કાર મળ્યો છે, એ શું સૂચવે છે?

વ્યક્તિ પોતાના શબ્દસામર્થ્યથી લેખક બની શકે છે. એક લેખકનું શરીર અમુક વર્ષો પછી નાશ પામે છે, પરંતુ તેનો શબ્દદેહ-સર્જનો તેના મૃત્યુ પછી પણ જીવંત રહેતાં હોય છે અને એટલે જ લેખક મૃત્યુ પછી પણ ઘણાં વર્ષો સુધી જીવતો રહેતો હોય છે! પણ શું તમે એવા કમનસીબ સાહિત્યકારને જાણો છો, જેણે જીવતેજીવ પોતાનામાં રહેલા લેખકની હત્યા કરી દેવી પડી હોય? આ કમનસીબ સાહિત્યકારનું નામ છે – પેરુમલ મુરુગન. આ તમિલ સાહિત્યકારે પોતાની નવલકથા ‘મધોરુબગન’ માટે કટ્ટરવાદી હિન્દુ સંગઠનો અને પોતાના જ સમાજની એવી સતામણી સહેવી પડી હતી કે પોતાનું ઘર-શહેર છોડવાં પડ્યાં. કટ્ટરવાદીઓએ ધાકધમકી આપીને પુસ્તક પાછું ખેંચાવ્યું અને બિનશરતી માફી મગાવી. ઉગ્ર વિરોધ અને ધાકધમકીના ઘટનાક્રમ પછી સ્થિતિ એવી સર્જાઈ કે આખરે પેરુમલ મુરુગને એક લેખક તરીકે પોતે મૃત્યુ પામ્યા છે, એવું જાહેર કરવું પડ્યું. પેરુમલ મુરુગને 12મી જાન્યુઆરી, 2015ના રોજ સોશિયલ મીડિયા પર પોસ્ટ મૂકેલી, ‘લેખક પેરુમલ મુરુગન મરી ગયો છે. એ ઈશ્વર નથી કે ફરીથી જન્મ લેશે. હવે તે ફક્ત પી. મુરુગન છે. ફક્ત એક શિક્ષક. એને એકલો છોડી દો.’

પેરુમલ મુરુગનની આ પોસ્ટ સમગ્ર દેશમાં ચર્ચિત બની હતી. એક વ્યક્તિને જીવતેજીવ લેખક તરીકે મરી જવા મજબૂર કરે, એવા ઘટનાક્રમે સમગ્ર દેશના સાહિત્યકારો અને સંવેદનશીલ લોકોને ઝકઝોરી નાખ્યા હતા. આ મામલે રાષ્ટ્રીય અને આંતરરાષ્ટ્રીય સ્તરે પડેલા પડઘા જોઈને કટ્ટરવાદીઓએ જાહેરમાં વિરોધ પ્રદર્શનો તો બંધ કર્યાં, પણ લેખક પર યેનકેન પ્રકારેણ દબાણ લાવવા અશ્લીલતા, ઈશનિંદાથી માંડીને ધાર્મિક લાગણી દુભાવવાના તેમ જ સ્ત્રીના અપમાન સુધીના આરોપો લગાવીને પુસ્તકને પ્રતિબંધિત કરવા કેસ કર્યા હતા. તો સામે પી.યુ.સી.એલ. જેવી સંસ્થાઓએ લેખકની તરફેણમાં તેમના રક્ષણ માટે કોર્ટકાર્યવાહીનો માર્ગ લીધો હતો. આખરે જુલાઈ-2016માં મદ્રાસ હાઇકોર્ટે પેરુમલ મુરુગન તરફી આપેલા સજ્જડ ચુકાદાએ સૌનાં મોં બંધ કરી દીધાં હતાં. પેરુમલ મુરુગન નામના લેખકના શ્વાસમાં શ્વાસ આવ્યો હતો અને તેમણે ફરી હાથમાં કલમ પકડી હતી. મદ્રાસ હાઇકોર્ટનો ચુકાદો અભિવ્યક્તિની આઝાદીની લડાઈ માટેનો એક માઇલસ્ટોન ગણાયો હતો. છેલ્લાં કેટલાંક વર્ષોથી ધર્મ-સંપ્રદાય કે જાતિ-સમાજના નામે જે કટ્ટરતા અને અસહિષ્ણુતા વધતી જાય છે ત્યારે આ ચુકાદો લેખકો-સર્જકો-કલાકારો માટે આઝાદ પંછીની જેમ ઊડવાનો જાણે પરવાનો લઈને આવ્યો હતો!

તાજેતરમાં એક સારા સમાચાર આવ્યા છે કે પેરુમલ મુરુગનને પોતાની જે તમિલ નવલકથા ‘મધોરુબગન’ માટે અનેક સતામણી સહેવી પડી હતી, હવે એ જ પુસ્તકના અંગ્રેજી અનુવાદ ‘વન પાર્ટ વુમન’ને સાહિત્ય અકાદમી, દિલ્હી દ્વારા પોંખવામાં આવ્યો છે. આ પુસ્તકના અનુવાદક અનિરુદ્ધ વાસુદેવનને એવોર્ડ આપવાની જાહેરાત કરવામાં આવી છે. અહીં નોંધનીય બાબત એ છે કે મધોરુબગન નવલકથા આમ તો 2010માં પ્રકાશિત થઈ હતી, જે અંગ્રેજીમાં અનુદિત થઈને 2014માં ‘વન પાર્ટ વુમન’ના નામે પ્રકાશિત થયું હતું. આ પુસ્તકમાં એક નિ:સંતાન દંપતીની વ્યથા અને સમાજમાં એક સમયે ચાલતી અમુક પ્રથાઓનું વર્ણન કરવામાં આવેલું, જેની રાષ્ટ્રીય-આંતરરાષ્ટ્રીય સ્તરે ચર્ચા થઈ અને તેને કારણે હિન્દુત્વવાદી સંસ્થાઓએ તેનો વિરોધ શરૂ કરેલો. જો કે, દેશના બંધારણે અને ન્યાયપાલિકાએ એક લેખકની અભિવ્યક્તિની આઝાદીનું ચિરહરણ અટકાવ્યું હતું.

જે પુસ્તક પર પ્રતિબંધ લાદવા માટે કટ્ટરવાદીઓ તરફથી ધમપછાડા કરવામાં આવ્યા, એ જ પુસ્તક જ્યારે રાષ્ટ્રીય સ્તરે પોંખાય છે ત્યારે કટ્ટરવાદીઓ-સંકુચિત સંસ્થાઓએ આત્મમંથન કરવું જોઈએ. કટ્ટરતા કોઈ એક ધર્મનો ઇજારો નથી. દરેક ધર્મમાં કટ્ટરવાદી પરિબળો હોય જ છે અને અમુક રાજકીય કારણસર તેમને પોષવામાં પણ આવતાં હોય છે. આપણો દેશ બહુ સહિષ્ણુ છે, એવા અધકચરા સત્યના સહારે ગૌરવમાં જ રાચવાનું આપણને પોષાય નહીં. અસહિષ્ણુતાના મામલાની મજાક ઉડાવનારાઓએ એક વખત પેરુમલ મુરુગનનો આખો કિસ્સો જાણવો જોઈએ. એક નાગરિક તરીકે આપણે કટ્ટરતાનો તો વિરોધ કરવો જ પડે, પણ સાથે સાથે એ કટ્ટરતાને પોષક એવાં પરિબળોને પણ શોધવા પડે, ઓળખવાં પડે અને ‘સુધારવાં’ પડે.

(તસવીરો ગૂગલ પરથી મેળવી છે.)

(‘દિવ્ય ભાસ્કર’ની 26મી એપ્રિલ, 2017ની ‘કળશ’ પૂર્તિમાં પ્રકાશિત ‘સમય સંકેત’ કૉલમની મૂળ પ્રત)

http://samaysanket.blogspot.co.uk/2017/04/Perumal.Murugan.html

દક્ષિણ આફ્રિકા હંમેશાં એક વાતે ગૌરવ લેતું રહ્યું છે કે તમે અમને મોહનદાસ આપ્યા અમે તમને મહાત્મા આપ્યા! ગાંધીજીની એડવોકેટમાંથી આંદોલનવીર બનવાની યાત્રાએ દક્ષિણ આફ્રિકાની ભૂમિ પર જ આકાર લીધો હતો, એ હકીકત છે, પરંતુ સાથે સાથે એ વાસ્તવિકતા પણ સ્વીકારવી રહી કે ગાંધીજીના આંદોલને સમગ્ર દક્ષિણ આફ્રિકાને એવું તો આંદોલિત કરેલું કે તેની અસર દાયકાઓ સુધી જળવાઈ રહી.

આ અસર હેઠળ જ નેલ્સન મંડેલા જેવા નેતા પેદા થયા. આ અસરનું જ પરિણામ છે કે દક્ષિણ આફ્રિકા ભેદભાવમુક્ત અને ન્યાયી રાષ્ટ્ર તરીકે સ્થાપિત થઈ શક્યું છે. આ વાતનું સ્મરણ કરવાનું કારણ દુ:ખદ છે. નેલ્સન મંડેલાના નિકટતમ સાથીઓમાંના એક એવા ભારતીય મૂળના સંઘર્ષવીર અહેમદ કથરાડાનું ગત 28મી માર્ચ, 2017ના રોજ 87 વર્ષની વયે નિધન થયું.

રંગભેદ અને અન્યાય સામે આખી જિંદગી આંદોલન રૂપી તલવાર તાણનારા અહેમદ કથરાડા માત્ર દક્ષિણ આફ્રિકામાં જ નહીં, સમગ્ર વિશ્વમાં એક આંદોલનપુરુષ-રાજપુરુષ તરીકે નામના ધરાવતા હતા. કથરાડાના સંઘર્ષનો અંદાજ માંડવો હોય તો એક આંકડો પૂરતો છે કે તેમણે 87 વર્ષના આયુષ્યમાં 75 વર્ષ જાહેરજીવન-સેવા-સંઘર્ષ પ્રવૃત્તિઓમાં ગાળ્યાં હતાં, તેમણે જિંદગીનાં 26થી વધુ વર્ષો જેલમાં વિતાવવા પડેલાં, જેમાંથી 18 વર્ષ તો કુખ્યાત રોબેન ટાપુ પર આકરી સજા વેઠી હતી.

અહેમદ કથરાડાને આપણે ગુજરાતીઓએ તો ખાસ ઓળખવા જોઈએ અને આદર્શ બનાવી પ્રેરણા મેળવવી જોઈએ, કારણ કે તેઓ મૂળે તો ગુજરાતી પરિવારનું જ ફરજંદ હતા. તેમનો પરિવાર સુરતથી સ્થળાંતર કરીને આફ્રિકામાં સ્થાયી થયો હતો. અલબત્ત, કથરાડાનો જન્મ (21 ઑગસ્ટ, 1929) અને ઉછેર દક્ષિણ આફ્રિકામાં જ થયો હતો. ભારતીય મૂળના હોવાને કારણે જ સ્વાભાવિક રીતે જ તેઓ મહાત્મા ગાંધીએ દક્ષિણ આફ્રિકામાં ચલાવેલા આંદોલનના પ્રભાવ અને પ્રવૃત્તિઓના સંપર્કમાં આવ્યા.

કથરાડા યુવા વયે જ ભારતીય મૂળના લોકોના રાજકીય પક્ષ ટ્રાન્સવાલ ઇન્ડિયન યૂથ કૉંગ્રેસ સાથે જોડાયા હતા અને બહુ ઝડપથી સંગઠનકાર તરીકે આગળ વધ્યા હતા. આગળ જતાં તેઓ નેલ્સન મંડેલાના સંઘર્ષના સાથી બની રહ્યા હતા. કથરાડા અને નેલ્સન મંડેલા આજીવન ગાઢ મિત્રો બની રહ્યા હતા. મંડેલા કથરાડાને પોતાનું જ ‘પ્રતિબિંબ’ કહેતા તો કથરાડા મંડેલાને ‘મોટા ભાઈ’ માનતા. તેમની દોસ્તી સજાથી લઈને સત્તા સુધી જળવાઈ રહી હતી અને એકબીજાના વિશ્વાસુ સાથી બની રહ્યા હતા.

ઈ.સ. 1964માં કુખ્યાત રિવોનિયા કેસમાં મંડેલા ઉપરાંત જે ત્રણ લોકોને રાજકીય કેદી તરીકે જનમટીપની સજા મળેલી, એમાંના એક કથરાડા હતા. મંડેલાની જેમ રોબેન ટાપુ પર તેમણે પણ આકરી સજા કાપી હતી. સંઘર્ષની જેમ જ નેલ્સલ મંડેલા જ્યારે દક્ષિણ આફ્રિકાના રાષ્ટ્રપ્રમુખ બન્યા ત્યારે પણ કથરાડાએ તેમના પાર્લમેન્ટરી કાઉન્સેલર તરીકે જોડાઈને દેશમાં રંગભેદમુક્ત નવી નીતિ નિર્ધારણમાં મહત્ત્વપૂર્ણ ભૂમિકા ભજવી હતી.

દક્ષિણ આફ્રિકાના અન્ય દેશો સાથેના સંબંધો સ્થાપવા અને વધારવામાં પણ કથરાડાનું મોટું પ્રદાન રહ્યું છે. ‘અંકલ કેથી’ તરીકે જાણીતા કથરાડાએ ક્યારે ય સત્તા કે પદ માટે રાજકારણ કર્યું નહોતું.

દક્ષિણ આફ્રિકામાં આઝાદી, લોકશાહી અને શાંતિ માટેના તેમના આજીવન સંઘર્ષને સલામ!

સૌજન્ય : ‘કળશ’ પૂર્તિ, “દિવ્ય ભાસ્કર”, 05 અૅપ્રિલ 2017

પોપ્યુલેશન ફર્સ્ટ નામની મુંબઈસ્થિત સ્વૈચ્છિક સંસ્થા દ્વારા દર વર્ષે લિંગભેદ જેવી સામાજિક સમસ્યા પર પ્રિન્ટ, ટીવી કે બ્લોગ જેવાં માધ્યમોમાં અહેવાલ, ફીચર, લેખો, ન્યૂઝ રિપોર્ટ, ઇન્વેિસ્ટગેટિવ સ્ટોરી કરનારા પત્રકારો કે મહિલાકેન્દ્રી વિશેષ ઝુંબેશ ચલાવનારા અખબાર કે મીડિયા જૂથને પ્રોત્સાહન આપવા માટે ‘લાડલી મીડિયા ઍન્ડ ઍડવર્ટાઇઝિંગ ઍવોર્ડસ ફૉર જેન્ડર સેન્સિટિવિટી’ આપે છે. દેશના અલગ અલગ ઝોનમાં જુદી જુદી ભાષામાં કામ કરનારા મીડિયાકર્મીઓને આપવામાં આવતા આ ઍવોર્ડના તાજેતરમાં યશભાગીઓમાં ‘નિરીક્ષક’ને જેમની આત્મીય કુમક યથાપ્રસંગ મળતી રહે છે એ તરુણ સાથી દિવ્યેશ વ્યાસ પણ છે. પ્રત્યાયનના માધ્યમ તરીકે એસ.એમ.એસ.ની અસરકારકતા પરના શોધનિબંધ માટે ડૉક્ટરેટ મેળવનાર દિવ્યેશભાઈને અભિનંદન સાથે અહીં ‘દિવ્ય ભાસ્કર’(૧૬-૧૨-૨૦૧૫)ની કળશ પૂર્તિમાં પ્રકાશિત એમની કૉલમ આંતરરાષ્ટ્રીય મહિલા દિવસના ઉપલક્ષ્યમાં સાભાર ઉતારીએ છીએ.

*

આજે ૧૬મી ડિસેમ્બરનો દિવસ, દિલ્હીમાં નિર્ભયા પર થયેલા પાશવી બળાત્કારની પીડાદાયક સ્મૃિત તાજી કરાવતો દિવસ છે. મહિલાઓ પર થનારા અત્યાચારોમાંથી સૌથી વધારે ઘાતકી અત્યાચાર હોય, તો તે બળજબરીથી થતું શારીરિક શોષણ છે. દેશમાં નિર્ભયા કાંડે એવો માહોલ જરૂર સર્જ્યો કે સમાજ રેપનો ભોગ બનનારી સ્ત્રી પ્રત્યે આજે વધુ સંવેદનશીલ બન્યો છે અને તેના દૃષ્ટિકોણમાં ખાસ્સો બદલાવ આવ્યો છે. કમનસીબે યુવતીઓ-સ્ત્રીઓ ઘરની બહાર અસલામત છે, એવું નથી. ઘરની અંદર પણ તેનું શોષણ અને મારણ થતું રહે છે. પરિવારજનોથી કંટાળેલી અને સામાજિક પ્રથાઓ-પરંપરાઓ સામે હારેલી તેમ જ આર્થિક રીતે પરાવલંબી એવી સ્વમાની સ્ત્રીઓ માટે ઘણી વખત આત્મહત્યા સિવાય કોઈ માર્ગ બચતો નથી. દેશમાં દર વર્ષે હજારો ગૃહિણીઓ આત્મહત્યા કરે છે. જો કે, આપણે ત્યાં ખેડૂતોની આત્મહત્યાના મુદ્દે બહુ ઊહાપોહ થતો હોય છે, અનેક રાજ્યોમાં સત્તાઓ બદલાઈ જતી હોય છે, પરંતુ ગૃહિણીઓની આત્મહત્યાના મામલે ભાગ્યે જ ક્યાં ય ચર્ચા કે ચિંતા જોવા હોય છે.

દેશમાં ખેડૂતોની આત્મહત્યા જેટલો અગત્યનો તેમ જ વધારે ગંભીર મુદ્દો ગૃહિણીઓની આત્મહત્યાનો છે. કદાચ વાત તમારામાં માનવામાં નહીં આવે, પણ નેશનલ ક્રાઇમ રેકૉડ્ર્સ બ્યૂરોના (NCRB) વર્ષ ૨૦૧૪ના આંકડા પુરવાર કરે છે કે દેશમાં થતી કુલ આત્મહત્યાઓમાં ખેડૂતોનું પ્રમાણ ૪.૩ ટકા છે, જ્યારે ગૃહિણીનું પ્રમાણ તેના કરતાં લગભગ ચાર ગણું વધારે, એટલે કે અધધ ૧૫.૩ ટકા છે. ૨૦૧૪માં ૫૬૫૦ ખેડૂતોએ આત્મહત્યા કરી હતી, તેની સામે આત્મહત્યા કરનારી ગૃહિણીઓની સંખ્યા ૨૦,૪૧૨ છે. અલબત્ત, એ વાતનો સંતોષ જરૂર લઈ શકાય કે વર્ષોવર્ષ આંકડામાં ઘટાડો થઈ રહ્યો છે, છતાં આંકડા એ વાતની સાબિતી છે કે પરિણીત મહિલાઓની સ્થિતિ આજે પણ એટલી ખરાબ છે કે તેમણે મોતને વહાલું કરવું પડે છે.

ભારતમાં વર્ષ ૨૦૧૪માં કુલ ૧,૩૧,૬૬૬ લોકોએ આત્મહત્યા કરી જેમાં મહિલાઓની સંખ્યા ૪૨,૫૨૧ છે. તેમાંથી ૨૦,૪૧૨ મહિલા વ્યવસાયે ગૃહિણી હતી. મહિલાઓને આત્મહત્યા કરવા માટે મજબૂર કરનારાં મુખ્ય કારણો જોઈએઃ લગ્નસંબંધિત પ્રશ્નને કારણે ૪૪૧૧ મહિલાઓએ આત્મહત્યા કરી હતી, દહેજના દોઝખને કારણે ૨૨૨૨, લગ્નબાહ્યસંબંધને કારણે ૨૪૯, છૂટાછેડાને કારણે ૧૮૩, અન્ય પારિવારિક પ્રશ્નને કારણે ૯૯૭૭ સ્ત્રીઓએ મોતને મીઠું કર્યું હતું. પરિવાર ઘણી વખત આત્મહત્યાને પણ કુદરતી મોત દર્શાવવાની કોશિશ કરતો હોય છે, તો ક્યારેક હત્યાને આત્મહત્યા દર્શાવતો હોય છે. વાસ્તવિકતા જોતાં ઘણી આત્મહત્યાઓ નોંધાતી ન હોય, એવું માનવાને ચોક્કસ કારણો છે.

એક તરફ આપણે ગૃહિણીને ગૃહલક્ષ્મી કહીએ છીએ અને છતાં તેની સ્થિતિ એટલી વિકટ હોય છે કે તેને જિંદગી કરતાં મોત વધારે મોહક લાગવા માંડે છે. ઘરની ચાર દીવાલોમાં રહેતી ગૃહિણીએ આત્મહત્યા કરવા મજબૂર થવું પડે, તે હકીકત કોઈ પણ પરિવાર અને સમાજ માટે લાંછનરૂપ ગણાય.

છેલ્લાં પાંચ વર્ષથી ગૃહિણીની આત્મહત્યાના આંકડા ઘટી રહ્યા છે, પણ તેનો દર અત્યંત ધીમો છે. કમનસીબે આજે પણ મહિલાઓની-ગૃહિણીની સમસ્યાઓ અંગે આપણા પરિવારો કે સમાજમાં ગંભીરતા જોવા મળતી નથી. દેશ અને દુનિયા અનેક વિકરાળ સમસ્યાઓ સામે ઝઝૂમી રહ્યાં છે એ ખરું, પણ આપણું ઘર બળી રહ્યું છે, જરા જાણી લેવું જોઈએ!

સૌજન્ય : “નિરીક્ષક”, 01 માર્ચ 2017; પૃ. 15