હોગા કોઈ ઐસા ભી કિ 'ગાલિબ' કો ન જાને

શાયર તો વો અચ્છા હૈ પર બદનામ બહુત હૈ

મિર્ઝા અસદુલ્લાહ બેગ ખાન 'ગાલિબ'ની આજે ૨૨૧મી સાલગિરહ છે. ઇતિહાસ એ લોકો બનાવે છે, જે પરંપરાવાદી દુનિયાની સીમાઓ તોડે છે. ગાલિબ એટલે જ એક ઇતિહાસ છે, જે બસ્સો વર્ષ પછી પણ એટલા જ વ્હાલથી યાદ રાખવામાં આવ્યો છે. પ્રેમ અને દર્શનની નવી વ્યાખ્યા કરનાર અને હિજ્ર અને વિસાલ (જોડ અને તોડ) બંનેને સાથે રાખીને જીવનાર ગાલિબે એના ચિંતનથી એવી જાદુઈ દુનિયા રચી છે, કે તે હજુ ય કરોડો લોકોને મોહિત કરે છે.

‘ગાલીબ’ના અંતિમ દિવસોનો આ એક માત્ર પોટ્રેટ ૧૮૮૬માં લેવામાં આવ્યો હતો. ગાલીબના દોસ્ત બાબુ શિવ નારાયણ પાસેથી તેની પ્રપૌત્રી શ્રીમતી સંતોષ માથુર પાસે આ ફોટો આવ્યો હતો. અત્યારે એ અલ્હાબાદમાં પ્રાઇવેટ સંગ્રહમાં છે.

ગાલિબનો જન્મ ૨૭ ડિસેમ્બર ૧૭૧૬માં આગ્રાના કાલા મહલમાં અને મોત ૧૫ ફેબ્રુઆરી ૧૮૬૯માં દિલ્હીની નિજામુદ્દીન બસ્તીમાં. ચાર વર્ષના હતા, ત્યારે જ પિતા અલવિદા ફરમાવી ગયા. પરિણામે ગાલિબ બચપણથી જ અનિયંત્રિત અને સ્વછંદ. આ સ્વભાવ આખી જિંદગી સાથે રહ્યો, અને એમાંથી જ એનું બેસ્ટ સર્જન આવ્યું. ૧૧ વર્ષની ઉંમરે ગાલિબે લખવાનું ચાલુ કર્યું. ૧૩ વર્ષની ઉંમરે લોહારું નવાબના ભાઈ ઇલાહી બખ્શ ખાનની બેટી ઉમરાવ ખાન સાથે શાદી થઇ ગઈ. ૧૫ વર્ષની ઉંમરે બંને દિલ્હી આવી ગયાં, જ્યાં એમણે 'ગાલિબ' બનતા પહેલાં ‘અસદ' તખ્ખલુસથી લખવાનું ચાલુ કર્યું. સાત સંતાનો થયાં. એક પણ જીવિત ન રહ્યું. એમની શાયરીમાં જીવનનાં આવાં દર્દ છલકતાં હતાં –

શહાદત થી મિરી કિસ્મત મેં, જો દી થી યહ ખૂન મુજકો
જહાં તલવાર કો દેખા, ઝુકા દેતા થા ગર્દન કો

સ્વભાવગત જ જવાબદારીનું કોઈ ભાન નહીં, ગૃહસ્થી શું ખાક નિભાવે? આખી જિંદગી ફાકા-મસ્તી અને ભૂખમરામાં ગઈ. એમાં જ ગાલિબની અંદર જે બદલાવ આવ્યો, તે એને સૂફી સંતની ઊંચાઈ પર લઇ ગયો. પોતાની કમનસીબીમાં પણ સાર્થકતા જોતાં એ લખે છે –

ગાલિબ વઝીફા-ખ્વાર હો દો શાહ કો દુઆ
વો દિન ગયે કી કહેતે થે નૌકર નહીં હું મૈ

(ગાલિબ, તારે રાજાનો આભાર માનવો જોઈએ કે તને એનો આસરો છે, 'હું નોકર નથી' એવું કહેવાના દિવસો ગયા)

ગાલિબની બે મોટી કમજોરીઓ – શરાબ અને જુગાર. આખી જિંદગી એ એનાથી પીછો છોડાઈ ન શક્યા. ઘરમાં દૂધવાળા, ધોબી, રાશનવાળા, કિતાબોવાળા ઉઘરાણી કરતા રહે. એક વાર ગાલિબ પાસે પૈસા ખતમ થઇ ગયા. ત્યારે એ ફારસી પુસ્તક લખતા હતા, અને શરાબની સખ્ત જરૂરત હતી. બેગમ ઉમરાવે પૈસા માટે સાફ ના પડી દીધી, અને ઉપરથી મેણું માર્યું – ખુદાના દરબારમાં દુઆ માગો અને નમાઝ અદા કરો, ઈચ્છા પૂરી થશે. ગાલિબ ગયા જામા મસ્જિદ. ત્યાં નમાઝ પઢવાનું શરૂ જ કર્યું હતું અને સામે કોઈએ બોટલ મૂકી. એક દોસ્ત કામથી ઘેર ગયો હતો, અને બીવીએ કહ્યું કે ગાલિબ મસ્જિદ ગયા છે, તો પેલો બોટલ ઊઠાવતો ગયો ગાલિબ પાસે અને બોટલ થમાવી. ગાલિબ અડધી નમાઝ છોડી ઊભા થયા તો કોઈકે ટકોર પણ કરી, જવાબમાં ગાલિબ બોલ્યા – ભાઈ, મારું તો અડધી નમાઝમાં જ કામ થઇ ગયું!

ગાલિબનું ઘર હકીમોની મસ્જિદ નીચે જ હતું, અને લોકો એમને ટોક્યા કરે કે, મિયાં મસ્જિદમાં પડછાયામાં શરાબ ના પીવો. એમાં ગાલિબનો સૌથી અધ્યાત્મિક શેર આવ્યો –

જાહિદ શરાબ પીને દે મસ્જિદ મેં બૈઠકર
યા વો જગહ બતા જહાં પર ખુદા ન હો

એમાં એકવાર શરાબના ઠેકાવાળાએ ઉધારીના કારણે ગાલિબ પર કેસ કરી દીધો. કોર્ટમાં ગાલિબને સવાલ-જવાબ થયા, એનાથી ખુશ થઇને એ બોલ્યા –

કર્જ કી પીતે થે મય લેકિન સમજતે થે કિ હાં
રંગ લાયેગી હમારી ફાકામસ્તી એક દિન

કોટે ગાલીબને તરત છોડી મુક્યા. ગાલિબના સમકાલીન શેખ મુહ્મ્મદ ઈબ્રાહીમ જૌક (લાઈ હયાત, આયે, લે ચલી, ચલે … ન અપની મરજી આયે, ન અપની ખુશી ચલે) બહાદુર શાહ ઝફરના દરબારી શાયર. ઝફરને ગાલિબની રચનાઓ ગમે. જૌકને આ ના ગમે. એકવાર ગાલિબ જુગાર રમવા બેઠેલા અને જૌકનો રસાલો નીકળ્યો. ગાલિબે તંજ કર્યો, 'બના હૈ શાહ કા મુસાહિબ, ફિરે હૈ ઇતરાતા.' જૌકને ખબર પડી એટલે એમણે બાદશાહને ફરિયાદ કરી. ગાલિબને દરબારમાં ઊભા કરવામાં આવ્યા. ઝફરે ખુલાસો પૂછ્યો તો ગાલિબે ચતુરાઈથી કહ્યું, હું ગઝલ લખતો હતો, અને જે બોલ્યો એ તો એનો મક્તા હતો. બાદશાહને કહ્યું, સંભળાવો પૂરી ગઝલ. અને ગાલિબ બોલ્યા –

હર બાત પે કહેતે હો તુમ કિ 'તું ક્યા હૈ'
તુમ્હી કહો કિ એ અંદાજ-એ-ગુફ્તગુ ક્યા હૈ
હુઆ હૈ શહ કા મુસાહિબ, ફિરે હૈ ઇતરાતા
વગરના શહર મેં 'ગાલિબ' કી આબરૂ કયા હૈ

ગાલિબ કોણ હતા, એ જો કોઈ પૂછે તો એવું કહેવાય કે અંગ્રેજી ભાષાને શેક્સપિયર જે ઊંચાઈ પર લઇ ગયા, ઉર્દૂને એવું જ સન્માન ગાલિબે આપ્યું. મહાન શાયરો તો અનેક થયા છે, પણ ગાલિબ એ બધામાંથી અલગ પડે છે એમની રચનાઓમાં, વિચારોમાં, સંવેદનાઓમાં, ભાષામાં, અભિવ્યક્તિમાં જે નવીનતા અને તેજસ છે તેના કારણે. કદાચ એટલે જ એમણે સવાલ પૂછીને જવાબ પણ આપી દીધો હતો –

પૂછતે હૈ વોહ કી 'ગાલિબ' કોન હૈ
કોઈ બતલાયે કી હમ બતલાયે ક્યા

https://www.facebook.com/raj.goswami.31/posts/2253277464722584  

ધૂઆંધાર અમેરિકન લેખક અર્નેસ્ટ હેમિંગ્વે(The Sun Also Rises, A Farewell to Arms, For Whom the Bell Tolls, The Old Man and the Sea)નો આ ઇન્ટરવ્યૂ, પેરિસ રિવ્યુ સામાયિકમાં, ૧૯૫૮માં આવ્યો હતો. નવોદિત લેખકોને ગમશે :

સવાલ: તમે ક્યારે લખો છો? તમારું કોઈ નિશ્ચિત શેડ્યુલ ખરું?

હેમિંગ્વે: હું કોઈ પુસ્તક કે વાર્તા પર કામ કરતો હોઉં, તો સૂરજનું પહેલું કિરણ ફૂટે ત્યારે લખું છું. ત્યારે કોઈ ડિસ્ટર્બ ના કરે. લખેલું ફરીથી વાંચવાનો પણ સમય રહે. બપોર સુધી લખું.

સવાલ: તમે ચાલુમાં જ રિ-રાઈટિંગ કરો કે બધું લખાઈ જાય પછી?


હેમિંગ્વે: હું એ જ દિવસે રિ-રાઈટ કરું છું. પૂરું થઇ ગયા પછી ફરી એકવાર જોઈ લેવાય. પ્રૂફમાં પણ એક ચાન્સ રહે. આ બધા ચાન્સ બહુ ઉપકારક છે.

સવાલ: રિ-રાઈટિંગ કેટલુંક હોય?


હેમિંગ્વે: ડિપેન્ડ્સ. 'ફેરવેલ ટુ આર્મ્સ'નો અંત, એ છેલ્લો પેરેગ્રાફ, મેં ઓગણચાલીસ વખત લખ્યો હતો.

સવાલ: લખવાના ટેકનિકલ પ્રોબ્લેમમાં અટવાયા હતા?


હેમિંગ્વે: શબ્દો બરાબર સૂઝતા ન હતા.

સવાલ: કઈ જગ્યાએ લખવાનું સારું ફાવે? અમ્બોસ મુન્ડોસ હોટેલ તમને બહુ ફાવે છે.(હવાના-ક્યુબાની આ હોટેલમાં હેમિંગ્વે સાત વર્ષ રહ્યા હતા.)

હેમિંગ્વે: અમ્બોસ મુન્ડોસ તો બેસ્ટ છે. આ ખેતર ( હેમિંગ્વે, ઇન્ટરવ્યુ વખતે, સ્પેનમાં હતા) પણ સરસ છે. પણ મેં બધે જ લખ્યું છે. મેં જાતભાતની પરિસ્થિતિમાં લખ્યું છે. બસ આ એક ટેલિફોન અને મુલાકાતીઓ હેરાન કરે.

સવાલ: લખવા માટે ઈમોશનલ સ્ટેિબલિટી જરૂરી છે? તમે એકવાર મને કહ્યું હતું કે તમે પ્રેમમાં હો ત્યારે જ ઉત્તમ લખી શકો છો. આ સમજાવશો?

હેમિંગ્વે: શું સવાલ છે. આ પૂછવા માટે પૂરા માર્ક્સ. લોકો તમને એકલા છોડી દે અને ખલેલ ના પાડે, તો લખી શકાય. અથવા તમે જાડી ચામડીના હો તો લખી શકો. પણ સૌથી શ્રેષ્ઠ તો પ્રેમમાં હો ત્યારે જ આવે. મારે ઝાઝું નથી કહેવું.

સવાલ: તમે હવે બીજા લેખકોની કંપનીમાં બહુ હોતા નથી.


હેમિંગ્વે: આ જરા ગુંચવાડાવાળું છે. લખવામાં તમે ઊંડા ઊતરો પછી એકલતા જોઈએ. ઉત્તમ અને જૂના દોસ્તો મરી ગયા છે. અમુક દૂર થઇ ગયા છે. લખવામાં જ સમય એટલો જાય છે કે હળવું-મળવું પાપ લાગે.

સવાલ: તમારા ગમતા લેખક ક્યા? તમે જેમનામાંથી શીખ્યા હો.


હેમિંગ્વે: માર્ક ટ્વેઇન, સ્ટેન્ધાલ, બાચ, તુર્ગનેવ, તોલ્સતોય, દોસ્તોયેવેસ્કી, ચેખોવ, એન્ડ્રુ માર્વેલ, જોન ડોન્ને, મોપાસાં, કિપલિંગ, થોરો, કેપ્ટન મર્યત, શેક્સપિયર, મોઝાર્ટ, ક્વેવેડો, દાંતે, વર્જીલ, ટીંટોરેટ્ટો, હીરોનીમસ બોસ, બૃઘેટ, પટનીર, ગોયા, જીઓટ્ટો, ઝાનેન, વાન ઘોઘ, ગૌગીન, સાન જુઅન દે લા ક્રુઝ, ગોન્ગોરા–બધાને યાદ કરીશ તો આખો દિવસ જશે.

સવાલ: તમારા મનમાં આખી વાર્તા પહેલેથી નક્કી હોય?


હેમિંગ્વે: ક્યારેક હોય, અને કયારેક લખતા જાવ તેમ બનતી જાય, બદલાતી જાય.

સવાલ: નવલકથામાં પણ એવું જ હોય? કે પછી આખો પ્લાન નક્કી જ હોય?


હેમિંગ્વે: 'હુમ ધ બેલ ટોલ્સ'માં રોજ મુસીબત રહેતી હતી. મેં નક્કી કર્યું હોય કે હવે પછી શું થશે, પણ લખવા બેસું અને નવું કૈંક આવી જાય.


સવાલ: તમે એક પુસ્તક પરથી બીજાં પુસ્તક પર સરળતાથી શિફ્ટ થઇ જાવ કે પછી એક પૂરું કરો પછી બીજું શરૂ કરો?


હેમિંગ્વે: તમારા આ સવાલોના જવાબ આપવા મેં મારા સિરીયસ કામમાં ખલેલ પાડી છે એ બતાવે છે કે હું સ્ટુપીડ નથી. હું એક કામ સાથે બીજું કામ કરી શકું છું. ડોન્ટ વરી.

https://www.facebook.com/raj.goswami.31

'સોમવારે અને શુક્રવારે દરવાજો નહીં ખૂલે. પ્લીઝ, ત્રણ વાર જ રીંગ મારવી. કોઈ દરવાજો ન ખોલે તો, તમારું નામ અને સરનામું મૂકતા જજો. થેન્ક યુ. તકલીફ બદલ દરગુજર.'

મુંબઈના વોર્ડન રોડ પરની આકાશગંગા ઇમારતના છઠ્ઠા માળે ફલેટ બહાર આ સૂચના લખેલી છે, લગભગ પચીસેક વર્ષથી. ફલેટ એક ઠંડી ખામોશીમાં સરાબોર રહે છે અને રાત્રે સંગીતના મધ્યમ સૂરથી જ ખામોશી તૂટે છે. પાડોશીઓને ખબર નથી કોણ છે. કોઈ ઈ-મેલ એડ્રેસ નથી, ફેક્સ નંબર નથી, મોબાઇલ નંબર નથી. ૧૯૭૭માં સરકારે પદ્મભૂષણનો ખિતાબ આપ્યો એને પણ દરવાજા બહાર મૂકી આવવું પડયું હતું. દરવાજો ઘરની જરૂરિયાત હોય ત્યારે જ ખૂલે છે. દુનિયાને અંદર આવવાની કે ઝાંખવાની મનાઈ છે, એવું પેલા બોર્ડ પરથી જ સ્પષ્ટ થઈ જાય છે.

અન્નપૂર્ણા દેવી છેલ્લાં ૫૦ વર્ષથી આ ઘરની બહાર નીકળ્યાં નથી કે દુનિયાને અંદર આવવા દીધી નથી. હિન્દુસ્તાની ક્લાસિકલ સંગીતમાં આ નામ જબરદસ્ત છે. ઉસ્તાદ અલ્લાઉદ્દીન ખાનનાં દીકરી, ઉસ્તાદ અલી અકબર ખાનનાં બહેન અને યસ, પંડિત રવિશંકરનાં પ્રથમ પત્ની અન્નપૂર્ણા દેવી એક માત્ર એવી શખ્સિયત છે, જે સૂરબહાર અને સિતાર બન્નેમાં પારંગત હોય.

ટ્રેજેડી એ છે કે એમનું સંગીત ખોવાઈ ગયું છે. ૫૦ વર્ષ પહેલાં પંડિત રવિશંકર સાથેના લગ્નજીવનમાં ભંગાણ પડયું ત્યારથી અન્નપૂર્ણાએ સંગીતથી (અને સંગીતપ્રેમી દુનિયાથી) મોં ફેરવી લીધું છે. સંગીતનો એક પણ કાર્યક્રમ કે રેકોર્ડ કે સીડી કે કોઈ કેસેટ ઉપલબ્ધ નથી. છેલ્લાં ૫૦ વર્ષમાં કોઈએ એમને ગાતાં સાંભળ્યાં નથી, સિવાય બીટલ્સવાળા જ્યોર્જ હેરિસન જેને તત્કાલીન પ્રધાનમંત્રી ઇન્દિરા ગાંધીની મદદથી ૧૯૭૦માં આકાશગંગાના એ ફલેટમાં જવા મળ્યું હતું.

ગત સપ્તાહે સિતારના સુપરસ્ટાર પંડિત રવિશંકરનું અવસાન થયું ત્યારે અન્નપૂર્ણા દેવીનું નામ પાછું 'ચર્ચા'માં આવી ગયું. અન્નપૂર્ણાનું જન્મનું નામ રોશનઆરા, પરંતુ મૈહરના મહારાજા બ્રીજનાથસિંહે એમનું નામ અન્નપૂર્ણા પાડેલું, કારણ કે એમનો જન્મ ચૈત્રી પૂનમે થયેલો. પિતા અલ્લાઉદ્દીન ખાન એ જમાનાના સંગીતના મહાઉસ્તાદ અને એમના સાથીદાર ઉદય શંકરનો ભાઈ રવીન્દ્ર શંકર પણ એના હાથે તાલીમ મેળવતો. આ રવીન્દ્ર એટલે રવિ શંકર. અન્નપૂર્ણા ૧૩ વર્ષનાં હતાં ત્યારે ઉદય શંકરે ૧૮ વર્ષના રવિ શંકરને (એમણે પાછળથી લખ્યું હતું તેમ) લાકડે માંકડું વળગાળી દીધેલું.

એવું કહે છે કે અન્નપૂર્ણામાં એટલી આવડત હતી કે પંડિતજીને એમની ઈર્ષા થવા લાગેલી. અન્નપૂર્ણાના ભાઈ અલી અકબર ખાન કહેતા કે, “રવિ શંકર, પન્નાલાલ ઘોષ અને મને એક બાજુ રાખો અને બીજી બાજુ અન્નપૂર્ણાને મૂકો તો એનું પલ્લું નમી જશે." અમિતાભ-જયાની ફિલ્મ 'અભિમાન' આ બન્નેની કહાની આધારિત હતી એવી ય ગુસપુસ થાય છે.

બીજું કારણ પંડિતજીની 'ભટકતી' આંખો. કહે છે કે પંડિત રવિ શંકર 'કાછડી છૂટા' ત્યારે ય હતા અને એમાં જ અન્નપૂર્ણામાં 'ભેરવાઈ' ગયેલા. પાછળથી એમને આ 'કાછડી છોડવાની' કમજોરી સમજાઈ પછી એ લગ્નની કે પ્રેમની જંજાળમાં નહીં પડેલા અને જે પણ સ્ત્રીને 'બહેનપણી' બનાવે એને અગાઉથી જ ચેતવી દેતા. આમાં ને આમાં સંગીતમાં અત્યંત કુશળ અન્નપૂર્ણા દેવી ભેખડે ભરાઈ ગયાં. લગ્નનાં બે જ વર્ષમાં પંડિતજી એમના ભાઈની સાળી કમલાના પ્રેમમાં પડેલા. 'રાગ અનુરાગ' નામની પંડિતજીની આત્મકથામાં ય આ કમલાનો ખુલ્લો એકરાર છે. બીજો એકરાર પંડિતજીના અને અન્નપૂર્ણા દેવીના આકરા સ્વભાવનો છે. બન્ને એકબીજાનાં માથા ભાંગે તેવાં. આમાં ને આમાં અન્નપૂર્ણા દેવી પંડિતજીના અને જાહેર જીવનમાંથી ખસતાં ગયાં અને ૧૯૬૨માં એમનાથી છૂટા થઈને મુંબઈના ફલેટમાં પોતાની જાતને કૈદોબંધ કરી દીધી. 'માનુષી'નાં નારીવાદી સંપાદક મધુ કિશ્ચર ટ્વિટર પર લખે છે કે, “રવિ શંકરે અન્નપૂર્ણાની સંગીતની કારકિર્દી બરબાદ કરી નાખેલી. એ પંડિત કરતાં ય પ્રતિભાવાન હતાં અને એક કાર્યક્રમમાં પંડિતે ક્રૂરતાથી એમને ઘસીટયાં હતાં. એ દિવસથી એમણે કાર્યક્રમ બંધ કરી દીધા."

એને પંડિતજીના પ્રેમમાં ખુવાર થઈ જવાનું કહો કે સંપૂર્ણપણે સાધનામય થઈ જાવાનું કહો, સંગીતના વિદ્યાર્થીઓને તાલીમ આપવા સિવાય અન્નપૂર્ણાએ ત્યારથી આજ સુધી કોઈ પરફોર્મન્સ આપ્યું નથી. પછીથી તો પંડિતજી ય એમના સંગીતમાં (અને પ્રેમમાં) છવાઈ જવાના હતા.

પંડિતજી એમની આત્મકથામાં એમના 'શરૂઆતથી જ નાકામ' લગ્નની વાત કરે છે, પરંતુ અન્નપૂર્ણા દેવીએ આજ સુધી એક શબ્દ પણ કહ્યો નથી. ‘ઇન્ડિયન એક્સપ્રેસ’ની એક પત્રકારે ૨૦૧૦માં અન્નપૂર્ણાદેવીને મળવા પ્રયાસ કરેલો. અન્નપૂર્ણાએ લખેલા પ્રશ્નો સાથે મળવા સંમતિ આપેલી. એમાં એક પ્રશ્ન પંડિતજી સાથેના લગ્નજીવનને લગતો હતો અને અન્નપૂર્ણાએ લેખિતમાં જ જવાબ આપેલોઃ "નો કોમેન્ટ."

૧૯૮૨માં એમણે ગુજરાતી કોર્પોરેટ મેનેજર અને સંગીતપ્રેમી ઋષિકુમાર પંડયા સાથે (જે તેમનાથી ૧૩ વર્ષ નાના છે) લગ્ન કર્યાં. અન્નપૂર્ણા કહે છે, "હું આજે જીવતી છું એનું શ્રેય પંડયાજીને જાય છે." બીજો સવાલઃ તમે ક્યારેક પરફોર્મ કરશો ખરાં? અન્નપૂર્ણાનો જવાબઃ "નો, નેવર. હું મારા વિદ્યાર્થીઓને શીખવું છું ત્યારે કે કબૂતરોને ચણ નાખું છું ત્યારે અત્યંત શાંતિ લાગે છે. હું ૩૬૫ દિવસ આ ઘરમાં જ રહું છું તે સાચું. બહાર બારણાં પર સૂચના લખી છે તે ય સાચું, પણ ઘરની અંદર હું એક આમ જીવન જીવું છું."

મુંબઈના વોર્ડન રોડ પરની આકાશગંગા ઇમારતના છઠ્ઠા માળે આવેલા ફલેટમાં આજે ય રાત્રે ૧૨ વાગ્યા પછી સૂરબહાર અને સિતારના સૂર ખામોશીને તોડે છે. પાડોશીઓને એટલી જ ખબર છેઃ કોઈક સંગીતકાર છે!

24 December 2012

https://www.facebook.com/notes/raj-goswami/અન્નપૂર્ણા-દેવીઃ-દઅન્નપૂર્ણા દેવીઃ દરવાજામાં બંધ સંગીત 24 December 2012 at 05:31