4 ડિસેમ્બર 2022ના રોજ ન્યૂજર્સીથી રવાના થયો ત્યારે સમગ્ર વૃક્ષો નગ્ન હતાં. કાળાંકાળાં, જાણે સુકાઈને ઊભાં રહી ગયાં હોય ! પાનખર / પતઝડ / ફોલમાં આ દૃશ્ય જોવા મળે. પોષ કે માઘ મહિનાની આપણી ભારતીય પાનખર અને સપ્ટેમ્બર / ઓક્ટોબરમાં અમેરિકા / યુરોપમાં શરૂ થતી ‘ફોલ’ની ઋતુ ઘણી ભિન્ન છે. પાન ખર્યાં પહેલાં આપણાં વૃક્ષો ઝાંખો પીળો રંગ ધારણ કરે છે, તેમાં બહુ શોભા હોતી નથી, પરંતુ ‘ફોલ’ શરૂ થતાં અમેરિકાની વનરાજીનું ભવ્ય નગ્ન રૂપ અચંબિત કરી મૂકે છે ! આપણે ત્યાં પાનખરની સાથોસાથ, વસંત બેસી જાય. તેથી માઘ મહિનાની પહેલી પંચમીને વસંતપંચમી નામ આપ્યું છે. અમેરિકામાં નવેમ્બર / ડિસેમ્બર /જાન્યુઆરી / ફેબ્રુઆરી / માર્ચ સુધી સઘળાં વૃક્ષો યોગ પોઝિશન ધારણ કરી લે છે. બરફ પડે તો પણ વિચલિત ન થાય ! હા, વાયરામાં વૃક્ષો મીઠાં અવાજો કરે ! પક્ષીઓ દૂર જતાં રહે. વ્યંગ્યમાં ફોલ એટલે પતન. ફોલ ઓફ મેન. મિલ્ટનના ‘પેરેડાઈઝ લૉસ્ટ’નો વિષય.

14 માર્ચ 2023ના રોજ ન્યૂજર્સી પરત આવ્યો, ત્યારે આ કાળાં વૃક્ષો થોડાં ઓછાં કાળાં દેખાતાં હતાં. થોડા દિવસોમાં થોડી ભૂરાશ આવી હતી. અહીં કુદરતનો ખેલ જૂઓ, પાનખર બાદ સૌ પ્રથમ વૃક્ષોમાં ફૂલો આવે છે, પછી પાંદડાં આવે ! જાણે ફૂલો પાંદડાંનાં સ્વાગત માટે જ ખિલતા હોય એવું લાગે ! કેટલાંક ઉતાવળિયાં વૃક્ષો એપ્રિલ આવતા જ જુદાજુદા રંગ ધારણ કરવા લાગે. પારસીપેની, ન્યૂજર્સીમાં મારા નિવાસસ્થાન સામે એક વૃક્ષ છે. એ વૃક્ષનું નામ શું છે, એની ખબર નથી. 11 એપ્રિલ 2023ના રોજ એ વૃક્ષનાં ફૂલોએ મને ફોટો પાડવા વિવશ કરી મૂક્યો ! પવનની લહેરખીઓમાં એ નાચતા હતાં ! હસતાં હતાં ! કુદરતની લીલા તો જૂઓ ! સૃષ્ટિમાં કેટલાં છોડ, કેટલાં વૃક્ષો; એ બધાંનાં ફૂલો અલગ અલગ ! કેટલાંક સુંગંધિત તો કેટલાંક મનમોહક ! ફૂલો પછી પક્ષીઓ પણ દેખાવાં લાગ્યાં છે.

કુદરતે વનરાજી બનાવી / ફૂલછોડ બનાવ્યા; એમાં સુંદરતા ભરવા ફૂલો બનાવ્યાં, વંશવૃદ્ધિ માટે ફળો બનાવ્યાં ! ફૂલની લાક્ષણિકતા એ છે કે તે મનમોહક હોય છે, સાથે કોમળ પણ ! ફૂલો એટલે કુદરતનો આનંદ, તેનો શ્રૃંગાર, તેનું મધુર હાસ્ય ! શ્રદ્ધાળુઓ કહેશે કે આ તો ઈશ્વરની લીલા છે ! વૈજ્ઞાનિકો કહે છે કે આ બધી રચના કરનાર ઈશ્વર નહીં, કુદરત છે. કેમ કે દરેક ધર્મ કુદરત પાસે લાચાર છે ! કુદરત તો બધા ધર્મો માટે સરખી છે; સેક્યુલર છે !

સૌજન્ય : રમેશભાઈ સવાણીની ફેઇસબૂક દીવાલેથી સાદર

સુરતના ચીફ જ્યુડિશિયલ મેજિસ્ટ્રેટે 23 માર્ચ 2023ના રોજ રાહુલ ગાંધીને IPC કલમ-499/ 500 હેઠળ બદનક્ષી સબબ 2 વર્ષની સાદી કેદની સજા કરી છે. આ ચુકાદો 168 પેજનો છે. ચુકાદામાં ફરિયાદ પક્ષ તથા આરોપી પક્ષની લાંબી લાંબી દલીલો ટાંકવામાં આવી છે. પેજ-54 ઉપર કોર્ટ મુદ્દો ઉપસ્થિત કરે છે : “શું ફરિયાદ પક્ષ એ હકીકત નિ:શંકપણે પુરવાર કરે છે કે, આ કામના આરોપીએ પોતાના 13 એપ્રિલ 2019ના પોતાની ચૂંટણી સભામાં ભારતના વર્તમાન પ્રધાન મંત્રી મોદીને ચોરનું ઉપનામ આપી તેમ જ તેની સરખામણી આર્થિક ગુનેગારો જેવા કે નિરવ મોદી, મેહુલ ચોક્સી, લલિત મોદી તથા વિજય માલ્યા સાથે કરી ઉપસ્થિત જનમેદનીને એવું જાહેરમાં પૂછ્યું હતું કે ‘બધા જ ચોરોના ઉપનામ મોદી કેમ હોય છે?’ તેવી ટિપ્પણી કરેલ હતી તથા ફરિયાદી તેમ જ સમસ્ત મોદી સમાજની વ્યક્તિગત પ્રતિષ્ઠાને હાનિ પહોંચાડવાના ઈરાદા સાથે તેમ જ હાનિ પહોંચશે તેવી જાણકારી અને એવું માનવાના કારણ સાથે ઉપર્યુક્ત ગુનો કરી ફરિયાદીને સામાજિક અને શારીરિક તેમ જ માનસિક નુકશાન પહોંચાડેલ છે અને ફરિયાદીની બદનક્ષી થાય તેવા શબ્દોનું ઉચ્ચારણ કરી IPC કલમ-499/ 500 મુજબનો સજાને પાત્ર ગુનો કરેલ છે?” આ મુદ્દાનો નિર્ણય અદાલતે હકારમાં આપેલ છે.

પેજ-166 પર કોર્ટે, આરોપી રાહુલ ગાંધીની રજૂઆત નોંધી છે : ‘મેં જે કાંઈ ભાષણ આપેલું તે પ્રજાના હિતમાં, મારી ફરજના ભાગરૂપે આપેલ. મારે કોઈ પણ પ્રજા સાથે કોઈ ભેદભાવ નથી. તેમ જ હું મારા દેશની તમામ પ્રજાને ખૂબ પ્રેમ કરું છું.’ આરોપીના વકીલ કહે છે : ‘આરોપીનો કોઈ પણ જ્ઞાતિનું અપમાન કરવાનો કોઈ ઈરાદો ન હતો; તેમ જ ફરિયાદીને કોઈપણ પ્રકારની વ્યથા/નુકશાન થયેલ નથી.’

IPC કલમ-499માં 10 અપવાદ છે; તેમાં પ્રથમ 3 અપવાદ જોઈએ. પ્રથમ અપવાદ : કોઈ એવી બાબતની બદનક્ષી કરે જે કોઈ વ્યક્તિના સંબંધમાં સત્ય હોય તો તે માનહાનિ નથી. લોક કલ્યાણ માટે સત્ય કહી શકાય. બીજો અપવાદ : લોક સેવકના આચરણ અંગે સદ્દભાવનાપૂર્વકની આલોચના માનહાનિ નથી. ત્રીજો અપવાદ : કોઈ જાહેર પ્રશ્નના સંબંધમાં કોઈ વ્યક્તિના આચરણ બાબતે, તેના શીલ બાબતે, સદ્દભાવનાપૂર્વક કંઈ કહે તો માનહાનિ નથી. આ ત્રણ અપવાદ આ કેસમાં શા માટે લાગુ પડતા નથી; તેની ચર્ચા કોર્ટે પોતાના લાંબા ચુકાદામાં કરી નથી.

પેજ-165 પર કોર્ટ નોંધે છે : “માત્રને માત્ર મોદી સમાજ કે જ્ઞાતિના લોકોની બદનામી થયેલ હોવાના કારણથી હાલની ફરિયાદ કરવામાં આવેલ નથી પરંતુ ફરિયાદીને પોતાને થયેલ વ્યથાના કારણે પણ હાલની ફરિયાદ કરવામાં આવેલ છે. વધુમાં આરોપી દ્વારા ભાષણમાં  નરેન્દ્ર મોદીને ચોરનું ઉપનામ આપીને તેમ જ તેમની સરખામણી આર્થિક ગુનેગારો સાથે જેવા કે નિરવ મોદી / લલિત મોદી / મેહુલ ચોક્સી / વિજય માલ્યા સાથે કરી ત્યાં તેઓનું ભાષણ રોકી શક્યા હોત. તેમ જ આ લોકો પૂરતી જ ભાષણમાં ચર્ચા કરી શક્યા હોત. પરંતુ આરોપીએ ઈરાદાપૂર્વક સમગ્ર ‘મોદી’ અટકધારી કે ‘મોદી’ નામથી ઓળખાતી વ્યક્તિઓનું ઈરાદાપૂર્વક અપમાન કરવા માટે ‘બધા ચોરના ઉપનામ મોદી કેમ હોય છે?’ તેવું ભાષણમાં જણાવેલ.” પેજ-167 પર કોર્ટ લખ્યું છે : “આરોપી સંસદસભ્ય છે. સંસદસભ્ય તરીકે તેમની પ્રજાને સંબોધન કરવાની બાબત ખૂબ ગંભીર છે, કારણ કે જ્યારે સંસદસભ્યની હેસિયતથી કોઈ વ્યક્તિ પ્રજાને સંબોધન કરતો હોય ત્યારે તેની ખૂબ વ્યાપક અસર પ્રજા પર પડતી હોય છે. અને તેના કારણે સદર ગુનાની ગંભીરતા વધુ છે. તેમ જ જો આરોપીને ઓછી સજા કરવામાં આવે તો પ્રજામાં પણ તેનાથી ખોટો મેસેજ જાય તેમ છે. અને બદનક્ષીના જે હેતુ છે તે હેતુ સર થશે નહીં. અને કોઈ વ્યક્તિ સહેલાઈથી કોઈ પણ વ્યક્તિની બદનક્ષી કરશે.”

સૌથી મોટો સવાલ એ છે કે ‘બધા ચોરના ઉપનામ મોદી કેમ હોય છે?’ એ શબ્દોમાં ફરિયાદી ધારાસભ્ય પૂર્ણેશ મોદીએ પોતાને ચોર શા માટે સમજી લીધેલ હશે? કોર્ટ પણ આવા તર્ક સાથે કઈ રીતે સહમત થઈ હશે? સાચો ચુકાદો તો કવિ કરસનદાસ માણેકે આપ્યો હતો : 

‘મને એ જ સમજાતું નથી કે આવું શાને થાય છે? 

ફૂલડાં ડૂબી જતાં ને પથ્થરો તરી જાય છે ! 

દેવડીએ દંડ પામે ચોર મૂઠી જારના, 

લાખ ખાંડી લૂંટનારા મહેફિલે મંડાય છે !’

સૌજન્ય : રમેશભાઈ સવાણીની ફેઇસબૂક દીવાલેથી સાદર

2019માં, લોકસભા ચૂંટણી પ્રચાર દરમિયાન કર્ણાટક નજીકની એક રેલીમાં રાહુલ ગાંધીએ કહેલ કે ‘બધા મોદી ચોર છે !’ જેથી સુરત પશ્ચિમ વિસ્તારના ધારાસભ્ય પૂર્ણેશ મોદીએ 15 એપ્રિલ 2019ના રોજ, કોર્ટમાં IPC કલમ-કલમ 499/ 500 હેઠળ માનહાનિનો કેસ કરેલ. આ કેસમાં 23 માર્ચ 2023ના રોજ નીચલી અદાલતે રાહુલ ગાંધીને 2 વર્ષની સજા અને 1000નો દંડ કરેલ છે.

થોડા સવાલ : 

[1] ચૂંટણી પ્રચાર દરમિયાન રાહુલ ગાંધી જે બોલ્યા તે પૂર્ણેશ મોદીને ઉદ્દેશીને કહેલ કે લલિત મોદી / નિરવ મોદીના સંદર્ભમાં કહેલ? શું રાહુલ ગાંધી પૂર્ણેશ મોદીને ઓળખતા હતા? તેમની સાથે કોઈ પરિચય હતો? 

[2] વડાપ્રધાન / લલિત મોદી / નિરવ મોદી અંગે કહેલ કથન પૂર્ણેશ મોદી પોતાના માથે લઈ શકે? બંધ બેસતી પાઘડી સબબ કોર્ટ 2 વર્ષની સજા કરી શકે? 

[3] રાહુલ ગાંધીએ ગુનો કર્યો હોય તો તેમને સજા અવશ્ય થવી જોઈએ; પરંતુ વિપક્ષના નેતાનું મોં બંધ કરવા જ સજા થાય તે લોકશાહી માટે ખતરા સમાન નથી? 

[4] લોકશાહીમાં વિપક્ષના નેતાને આલોચના કરવાનો અધિકાર હોય કે નહીં? વળી વડા પ્રધાન જે રીતે માનહાનિ વાળી ભાષાનો પ્રયોગ કરે છે તેવી ભાષાનો પ્રયોગ રાહુલ ગાંધી કરતા નથી. વડા પ્રધાને ‘કાઁગ્રેસની વિધવા’ જેવા શબ્દપ્રયોગ કર્યા છે; તે જોતા રાહુલ ગાંધીને 2 વરસની સજા કરવી કોર્ટને કઈ રીતે ઉચિત લાગ્યું હશે? 

[5] હવે આ મેટર ઉપલી કોર્ટમાં જશે. ત્યાં નિવૃત્તિ પછી લાભ ઈચ્છતા જજ હશે તો સજા કાયમ રહેશે અથવા બંધારણને વફાદાર જજ હશે તો આવા વાહિયાત કેસમાં સજા કરનાર નીચલી કોર્ટની ટીકા કરશે. જો રાહુલ ગાંધીને આ પ્રકારના માનહાનિ કેસમાં સજા થાય તો વડા પ્રધાનને તેમની માનહાનિ વાળી ભાષા સબબ 20 વરસની સજા થઈ શકે કે નહીં?

આ પ્રકારના માનહાનિના કેસમાં માત્ર રાહુલ ગાંધીને સજા નથી થઈ; પરંતુ કોર્ટે આડકતરી રીતે વડા પ્રધાનની આલોચના કરનાર જાગૃત નાગરિકોને પણ સજા કરી છે !

સૌજન્ય : રમેશભાઈ સવાણીની ફેઇસબૂક દીવાલેથી સાદર