12 જુલાઈ 2025ના રોજ સવારે પરિવાર સાથે શિકાગોથી કાર દ્વારા પ્રવાસ આારંભ્યો જે 29 જુલાઈએ પૂર્ણ થશે. આ પ્રવાસ દરમિયાન USના કુલ -11 રાજ્યો  Illinois / Wisconsin / Minnesota / South Dakota / Wyoming / Montana / Idho / Utah / Denver / Nebraska / Iowaમાં ફરીશું. 

પ્રથમ અમે Minnesota – મિનેસોટાના એક મુખ્ય શહેર Minneapolis – મિનિયાપોલિસ પહોંચ્યા. આ શહેર દુનિયામાં, મે-2020માં, પોલીસ અધિકારી દ્વારા જ્યોર્જ ફ્લોયડની હત્યા બાદ, racial justice – વંશીય ન્યાય માટે વૈશ્વિક ચળવળનું કેન્દ્ર બન્યું છે. વીડિયોમાં કેદ થયેલી આ ઘટનાએ મિનિયાપોલિસ અને સમગ્ર વિશ્વમાં પોલીસ ક્રૂરતા અને systemic racism – પ્રણાલીગત જાતિવાદ સામે વ્યાપક વિરોધ પ્રદર્શનો શરૂ થયા હતા. Black Lives Matter – બ્લેક લાઇવ્સ મેટર ચળવળ વધુ મજબૂત બની. એ પછી racial inequality અને police accountabilityનો મુદ્દો ચર્ચાતો રહ્યો છે.

મિનિયાપોલિસ અને સેન્ટ પોલ ‘ટ્વીન સિટી’ છે. જેની વચ્ચે મિસિસિપી નદી છે. મિનિયાપોલિસ તેના ઉદ્યાનો અને તળાવો માટે જાણીતું છે. Minnehaha Creek – મિનેહાહા ખાડી પર મિનેહાહા ધોધના દર્શન કર્યા. ધસમસતા પાણીને જોતાં જ રહીએ એવું લાગે ! અદ્દભુત ધોધ છે. શિયાળામાં સૌથી ઠંડા મહિનામાં આ ધોધ સખત થીજી જાય ત્યારે બરફની ગુફા બને છે !

‘Mall of America – મોલ ઓફ અમેરિકા’ જોયો. આ યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સનો સૌથી મોટો મોલ છે, જે 1992માં ખુલ્લો મૂકાયો હતો. મોલની અંદર બાળકો અને મોટાઓ માટે રોલર કોસ્ટર, અસંખ્ય અન્ય રાઇડ્સ અને આકર્ષણો છે. આ યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સનો સૌથી મોટો ઇન્ડોર થીમ પાર્ક છે. વરસે આશરે 40 મિલિયન લોકો આ મોલની મુલાકાત લે છે, જેમાંથી 80% લોકો મિનેસોટા, વિસ્કોન્સિન, આયોવા, નેબ્રાસ્કા, ડાકોટા, ઇલિનોઇસ અને ઓહિયોના હોય છે. આ મોલ 56,00,000 ચોરસ ફૂટ / 129 એકરમાં 4 માળમાં પથરાયેલો છે અને 11,000 લોકોને રોજગારી પૂરી પાડે છે.

મિનેહાહા ખાડીનું પાણી હોય કે મિસિસિપી નદીનું, તેનો રંગ ચા જેવો ભૂરો હોય છે. નર્મદા નદીના પાણીના રંગ દૂધીઓ અને વાદળી હોય છે, તેના કરતાં આ જુદો રંગ ! આનું શું કારણ હશે? સામાન્ય રીતે એવું લાગે કે પાણીનો ભૂરો રંગ પ્રદૂષણના કારણે હશે. પરંતુ ભૂરા રંગનું કારણ જુદું છે. જંગલ વિસ્તારમાંથી વહેતાં પાણીમાં સડી રહેલાં પાંદડાં અને અન્ય organic matter હોય છે. આ પદાર્થો પાણીમાં tannins – ટેનીન અને અન્ય રંગીન સંયોજનો છોડે છે, જેનાથી પાણીને  ચાના રંગ જેવો ભૂરા રંગ મળે છે. પાનખરમાં સડી ગયેલાં પાંદડાઓનું પ્રમાણ વધુ હોય છે ત્યારે ધોધનો રંગ વધુ ભૂરો બને છે. આ રંગ પર્યાવરણ કે લોકો માટે હાનિકારક નથી. કુદરત પ્રદૂષણ કરતી નથી, માણસ જ પ્રદૂષણ કરે છે !

13 જુલાઈ 2025

સૌજન્ય : રમેશભાઈ સવાણીની ફેઇસબૂક દીવાલેથી સાદર

રમેશ સવાણી

કોઈ પણ વ્યક્તિનું સન્માન થાય ત્યારે તેના ગામ / સમુદાય / દેશનું સન્માન થતું હોય છે. સન્માન માટે હંમેશાં અભૂતપૂર્વ કામગીરી / માનવ સમાજ માટે ઘસાઈને ઊજળા થવા માટે થતું હોય છે. સન્માન તો પરિશ્રમનો બદલો છે, મૂલ્યાંકન છે. 

નોબેલ પારિતોષિક જુદા જુદા ક્ષેત્રોમાં નોંધપાત્ર કામગીરી માટે આપવામાં આવે છે. જેમને આ સન્માન મળે છે તે વિશ્વ કક્ષાએ સન્માન પામે છે. સ્વીકૃતિ પામે છે. મેગ્સેસે પુરસ્કાર પણ જુદા જુદા ક્ષેત્રોમાં નોંધનીય કામગીરી માટે અપાય છે. જે પત્રકારત્વ ક્ષેત્રમાં રવિશકુમારને મળેલ છે. જો કે મેગ્સેસે પુરસ્કાર યોગ્ય વ્યક્તિને જ મળે છે એવું નથી. સામાજિક નેતૃત્વમાં પાંડુરંગ શાસ્ત્રીને મેગ્સેસે પુરસ્કાર મળ્યો હતો તે ખોટી પ્રચાર ઝૂંબેશના કારણે મળેલ. જો કે મોટાભાગે આ પુરસ્કારો યોગ્ય વ્યક્તિઓને મળતા હોય છે. 

દેશના વડા પ્રધાનને પણ બીજા દેશ તરફથી સર્વોચ્ચ નાગરિક સન્માન આપવામાં આવે છે. આ પ્રકારના સન્માન / પુરસ્કાર કોઈ વિશિષ્ટ કામગીરી માટે નહીં પણ સન્માન મેળવનાર વડા પ્રધાનના હોદ્દા પર છે, એટલે આપવામાં આવે છે. આ એક પ્રોટોકોલ-રાજદ્વારી શિષ્ટાચાર છે. વડા પ્રધાન મોદીજીને જુલાઈ 2025 સુધીમાં 25 દેશોએ સર્વોચ્ચ નાગરિક સન્માન કે અન્ય સન્માનથી સન્માનિત કરેલ છે જેમાં Saudi Arabia / Afghanistan / Palestine / Maldives / United Arab Emirate s/ Bahrain / United States of America / Fiji / Papua New Guinea / Egypt / France / Greece / Bhutan / Russia / Nigeria / Dominica / Guyana / Kuwait / Barbados / Mauritius / Sri Lanka / Cyprus / Ghana / Trinidad-Tobagoનો સમાવેશ થાય છે. આ ઉપરાંત honorary doctorate degree આપવાનો પણ શિષ્ટાચાર છે. વિદેશ મંત્રી સુબ્રમણ્યમ જયશંકરનું કામ જ મોદીજી માટે પુરસ્કારની ભિક્ષા માંગવાનું હોય એવું લાગે છે !

2014માં, સધર્ન યુનિવર્સિટી તરફથી મોદીજીને માનદ્દ ડોક્ટરેટનું સન્માન આપવામાં આવેલ પણ તે સન્માન સ્વીકારવાનો તેમણે ઈન્કાર કર્યો હતો. 2016માં બનારસ હિન્દુ યુનિવર્સિટી તરફથી માનદ્દ ડોક્ટરેટ ઓફ લો સ્વીકારવાનો તેમણે ઇનકાર કર્યો હતો. ગુજરાતના મુખ્ય મંત્રી તરીકેના તેમના કાર્યકાળ દરમિયાન ઘણી યુનિવર્સિટીઓએ માનદ્દ ડોક્ટરેટની પદવી આપવાનો નિર્ણય  કરેલ પણ તેમણે આ સન્માન સ્વીકારવાનો ઇનકાર કર્યો હતો. કદાચ યુનિવર્સિટીના નામથી જ મોદીજી ભડકી જાય છે !

મોદીજી વડા પ્રધાન છે એટલે આ સન્માન મળે છે. તેઓ RSSના માત્ર પ્રચારક હોત આ સન્માનો મળ્યા ન હોત ! એટલે કે આ સન્માનો સત્તાથી ખરીદાયેલા છે, કોઈ વિશિષ્ટ કામગીરી માટેના નથી. એટલું જ નહીં, જ્યારે ભારતે પાકિસ્તાન સામે ‘ઓપરેશન સિંદૂર’ હાથ ધર્યું ત્યારે આ 25 સર્વોચ્ચ નાગરિક સન્માન આપનાર દેશો ભારતની પડખે ઊભા રહ્યા ન હતાં ! મોદીજી વડા પ્રધાન બન્યા બાદ 89 દેશોના મહેમાન બન્યા. આ 89 દેશોમાંથી પણ કોઈ ભારતની પડખે રહ્યા નહીં ! ટૂંકમાં વિદેશ પ્રવાસનો અને સન્માનનો ભારતને કોઈ લાભ થયો નહીં ! આ આપણી વિદેશનીતિની ભયંકર નિષ્ફળતા હતી. ‘મોદીજીએ ભારતનો વિશ્વમાં ડંકો વગાડ્યો છે’ તે માત્ર અંધશ્રદ્ધા છે. 

સન્માન મળે સારી બાબત છે, પરંતુ તે કામગીરીના આધારે મળે તો સોનામાં સુગંધ ભળે. મોદીજીએ 2014થી 2025 દરમિયાન દેશ માટે કોઈ ઉત્કૃષ્ટ કામગીરી કરી? માનવ સમાજ માટે ઘસાઈને ઊજળા થયા? તેમણે જે વચનો આપેલ તેમાંથી એકપણ વચનનો અમલ કર્યો? શું પેટ્રોલ-ડીઝલના ભાવ ઘટ્યા? ડોલરના મુકાબલે રૂપિયો મજબૂત બન્યો? મોંઘવારી ઘટી? બેરોજગારી ઘટી? લોકશાહી મૂલ્યો મજબૂત થયાં? લોકોના હક્કો વિસ્તૃત બન્યા? શું ન્યાયતંત્ર / ચૂંટણીપંચ સ્વતંત્રપણે કામ કરી શકે છે? શું ભષ્ટ્રાચાર સહેજ પણ ઓછો થયો? શું યૌન શોષણની ફરિયાદ પોલીસ નોંધતી થઈ? શું વિપક્ષોનું ચરિત્રહનન ઓછું થયું? શું જૂઠાણાં ઓછા થયાં? શું ખેડૂતોની આવક બમણી થઈ? શું શ્રમિકોની સ્થિતિ સુધરી? શું સમાજમાં પ્રવર્તતા ઊંચનીચના ભેદભાવો ઓછા થયા? શું સમાજમાં પ્રગતિશીલ મૂલ્યો / વૈજ્ઞાનિક અભિગમની સ્થાપના થઈ? શું મીડિયા સ્વતંત્રપણે કામ કરી શકે છે? શું સરકારી ખર્ચે યોજાતી રેલી / સભામાં પક્ષનો પ્રચાર કરવાની અનૈતિકતા ઓછી થઈ? શું કરોડો રુપિયાનો ભ્રષ્ટાચાર કરનારને સજા થઈ? શું મહિલાઓની સુરક્ષા વધી? અનુસૂચિત જાતિ-જનજાતિ / નબળા વર્ગના લોકોની પ્રગતિ થઈ? જો આ બધાં પ્રશ્નોના જવાબ ‘ના’ હોય તો આ 25 સર્વોચ્ચ પુરસ્કાર શેના માટે અપાયા હશે?

નેતાનું સાચું માપ તેમની આંતરરાષ્ટ્રીય છબીમાં નથી, પરંતુ પોતાના રાષ્ટ્ર અને તેના લોકોના ઉત્થાનમાં રહેલું છે. વડા પ્રધાનને સત્તા મળે પણ લોકો માટે એનો ઉપયોગ ન થાય તો પુરસ્કારનો કોઈ અર્થ ખરો? રાજાનો વેશ ધારણ કરવાથી રાજા બની શકાતું નથી ! વડા પ્રધાનનો હોદ્દો મળે છતાં કોરાધાકોર રહી જવાય !

સૌજન્ય : રમેશભાઈ સવાણીની ફેઇસબૂક દીવાલેથી સાદર

5 જુલાઈ 2025ના રોજ, ઇલિનોઇસ રાજ્યના ‘Starved Rock State Park – સ્ટાર્વ્ડ રોક સ્ટેટ પાર્ક’ની મજા માણી. શિકાગોથી 93 માઈલ દૂર છે. આ પાર્ક 2,630 એકર(1,064 હેક્ટર)માં ફેલાયેલો છે. ખડક / ખીણો / જંગલથી ઘેરાયેલ છે. આ ઉદ્યાન ફોક્સ અને વર્મિલિયન નદીઓ વચ્ચે, મિસિસિપી નદીની મુખ્ય ઉપનદી, ઇલિનોઇસ નદીના દક્ષિણ કિનારે છે. અહીં વાર્ષિક બે મિલિયનથી વધુ મુલાકાતીઓ આવે છે. 

પાર્કના વિઝિટર સેન્ટરમાં પાર્કના ઇતિહાસ વિશેની ટૂંકી ફિલ્મ જોઈ. આશરે 14,000-19,000 વર્ષ પહેલાં કાંકાકી ટોરેન્ટ તરીકે ઓળખાતા પીગળતા હિમન દીમાંથી પૂર આવ્યું હતું, જેના કારણે આ સ્થળની ભૂગોળ અને તેની ખુલ્લી ખડક-ખીણો બની હતી. ઉદ્યાનમાં વિવિધ વન વનસ્પતિ અસ્તિત્વ ધરાવે છે અને આ વિસ્તારમાં અનેક જંગલી પ્રાણીઓની પ્રજાતિઓ છે. 

વિઝિટર સેન્ટરમાં પ્રદર્શન પણ હતું. ટ્રેઈલના રસ્તા વ્યવસ્થિત હતા. Viewing galleryમાં જવા માટે લાકડાની સીડીઓની સુંદર વ્યવસ્થા હતી. કુદરતી સૌંદર્ય અને ઇલિનોઇસ નદીના દર્શન માટેની અદ્દભુત વ્યવસ્થા હતી. વૃક્ષના શીતળ છાંયે બેસીને નાસ્તો કર્યો અને જગદીશ બારોટ અને ડો. દિનેશ ધાનાણી સાથે મિનિ રેશનલ-સભા યોજી ! 

સ્ટાર્વ્ડ રોક એટલે ભૂખ્યો ખડક ! આવું નામ કેમ પડ્યું હશે? યુરોપિયન સંપર્ક પહેલાં, આ વિસ્તાર મૂળ અમેરિકનોનું ઘર હતું, ખાસ કરીને કાસ્કાસ્કિયા જેઓ નદીની પેલે પાર ઇલિનોઇસના ગ્રાન્ડ વિલેજમાં રહેતા હતા. લુઇસ જોલિએટ અને જેક્સ માર્ક્વેટ આ પ્રદેશની શોધખોળ કરનાર પ્રથમ યુરોપિયન હતા, અને 1683 સુધીમાં, ફ્રેન્ચ લોકોએ નદીની સામે આવેલા મોટા રેતીના પથ્થરના ખડક પર ફોર્ટ સેન્ટ લૂઇસની સ્થાપના કરી હતી, જેને તેઓ લે રોચર (ખડક) કહેતા હતા. 20 એપ્રિલ 1769ના રોજ ઇલિનોઇસ કન્ફેડરેશનના યોદ્ધા દ્વારા કાહોકિયામાં માર્યા ગયા હતા. ઓટ્ટાવા, તેમના સાથી પોટાવાટોમી સાથે, ઇલિનોઇસ નદી કિનારે ઇલિનિવેકના એક જૂથ પર હુમલો કરીને પોન્ટિયાકના મૃત્યુનો બદલો લીધો. ઇલિનિવેક (મૂળનિવાસી) આશ્રય મેળવવા માટે ખડક પર ચઢી ગયા, પરંતુ તેમના પીછો કરનારાઓએ ખડકને ઘેરી લીધો. ખડક પરના મૂળ અમેરિકન લોકો સરેન્ડર ન થયા, ભૂખ્યા રહ્યા, મરી ગયા પણ સરેન્ડર ન થયા. આમ સ્ટાર્વ્ડ રોક એટલે ભૂખ્યો ખડક નામ પડ્યું. નિર્દયતા તો જૂઓ : જેઓ મૂળનિવાસી હતા તેમને જ ભૂખ્યા જ મરવું પડ્યું ! યુરોપિયનો પાસે બંદૂકો હતી અને મૂળનિવાસીઓ પાસે હતા તીરકામઠાં !

એ પછી ફોક્સ નદીને કિનારે ફર્યા. અહીં 1988માં, ફોક્સ વેલીના નાગરિકોએ POTTAWATOMI-પોટ્ટાવટોમી મૂળનિવાસીનું વિશાળ કદનું સ્ટેચ્યુ મૂક્યું છે. આ પ્રતીમા નીચે લખ્યું છે : “સાંભળો, કારણ કે હું ફક્ત એક જ વાર બોલું છું… જ્યારે હું ઝળહળતી ફોક્સ નદીના પાણીની સામે જોઉં છું, ત્યારે મને હજારો teepeesનો ધુમાડો દેખાય છે જ્યાં મેં એક સમયે ફક્ત સૌમ્ય prairies-પ્રેરીઝ અને શિકારથી ભરપૂર લીલાછમ જંગલો જોયા હતા: અમે પ્રકૃતિ સાથે શાંતિથી રહેવા આવ્યા હતા. અમે શિકાર અને ભોજન કર્યું. અમે લગ્ન કર્યા, બાળકોને જન્મ આપ્યો અને અમારા નિયત સમયે મૃત્યુ પામ્યા. અમારા લોકોનાં હાડકાં અહીં પૃથ્વી સાથે ભળી ગયાં. અમને આ ખીણ ખૂબ જ ગમતી હતી, ખૂબ દુઃખ સાથે અમને અમારું ઘર છોડવું પડ્યું. અમે થોડા હતા, અને વસાહતીઓ ઘણા હતા. મારા પૂર્વજોના આત્માઓએ ક્યારે ય આ મહાન ખીણ છોડી નથી, અને ક્યારેક ક્યારેક, તમે અમારા પડછાયાઓની ઝલક જોઈ શકો છો અથવા અમારી હાજરી અનુભવી શકો છો, કારણ કે અમે અમારી પ્રિય ફોક્સ નદીના કિનારે શાંતિથી ચાલતા હોઈએ છીએ. અમારી ભૂમિ છોડતી વખતે અમારી અંતિમ પ્રાર્થના એ હતી કે તમે આ ખીણને એટલો જ પ્રેમ કરો જેટલો અમે તેને પ્રેમ કરતા હતા !” મૂળનિવાસીઓની કેવી ઉમદા ભાવના ! ફોક્સ વેલીના નાગરિકોને પણ ધન્યવાદ ઘટે છે કે એમણે મૂળનિવાસી ઇતિહાસનો આદર કર્યો. 

આપણે ત્યાં ગીર / જૂનાગઢ / કેવડિયા કોલોની / અમદાવાદ કે અન્ય જગ્યાએ પ્રવાસ ઉદ્યોગના વિકાસ માટે મોટી મોટી વાતો થાય છે, પરંતુ કોઈ જગ્યાએ સરખું વિઝિટર સેન્ટર ઊભું કરી શક્યા નથી. સરખા વોશરૂમની વ્યવસ્થા ઊભી કરી શક્યા નથી. ઐતિહાસિક તથ્યો સાથેનું પ્રદર્શન આપણે તૈયાર કરી શક્યા નથી. હાલ તો એ સ્થિતિ છે કે ભારતભૂમિનો ઇતિહાસ જ 2014થી શરૂ થયો છે !

સૌજન્ય : રમેશભાઈ સવાણીની ફેઇસબૂક દીવાલેથી સાદર