નાઇટ લેમ્પનાં આછા પ્રકાશનાં સાનિધ્યમાં,
ઓગળતાં અંધકારની કાળી ડીબાંગ
રાતોની રાતો,
કશા જ સ્પંદનો  અને રતિક્રીડાની
ગેરહાજરીમાં વિતાવવાનું
હવે બની ગઇ મારા માટે જાણો
રોજની વાત …
બિલકુલ સળ પડ્યા વિનાની
ચોખ્ખી ચટ મારી પથારી
આ બઘું તે બઘું
બનવાનું રોજની બાબત
મારા માટે જાણે નિત્ય ક્રમ.
પ્રિયતમની રાહમાં ને રાહમાં
અનેક રાતો આમ જ વિતાવતી
જાતને મારી ઓગળાવતી
પીડાતી વલોવાતી
નિસ્તેજ બની જતી હું
અંધકારનાં ઓગળતાં આવરણ પર
દરરોજ ઊગતી સવારની
હાજરીમાં એક ખૂણે,
કશા જ સ્પંદનો વિના
યાદમાં ને યાદમાં તેની
જીવ્યા કરું છું.
દિવેલ વગરની પેલી
પ્રગટ્યા વગરની દિવાબત્તી જેવી,
રાહમાં ને રાહમાં, બસ તેની
સમાઇ જતી પરંપરામાં,
છતાં એક શ્વાસે,
જીવી જતી પેલી એ મુગ્ધા
હું બસ હું બસ હું
એક રતિ પેલી સંપૂર્ણ રતિની હાજરીમાં,
કરી દઉં માફ તેને
હંમેશને માટે, અને આવકારું ઉમળકાભેર તેને
પછી ભલે એક વાર વર્ષો પછી મળવા આવે
મારો એ પ્રિયતમ …

તા. ૧૦/૦૮/૨૦૧૦

e.mail : koza7024@gmail.com

દેશ વિદેશના પ્રવાહો

વિશ્વના રાજકારણ પર નજર કરતાં એમ કહી શકાય કે અફઘાનિસ્તાનમાંથી અમેરિકન સૈન્યને પાછા બોલાવવાની બીના, અમેરિકાની પીછેહઠ તો ગણાય જ પણ આ બનાવને અમેરિકાની વિદેશનીતિના સંદર્ભમાં વિચારીએ તો એમ માનવામાં આવે છે કે અમેરિકા તેની વિદેશનીતિમાં મોટા પાયે ફેરફાર કરી રહ્યું છે. તેના સંદર્ભમાં શું યુ.એસ. અફઘાનિસ્તાનમાંથી તેની મરજી મુજબ જ નીકળી ગયું છે. પણ વિશ્વના ફલક પર આ બનાવની કેટલીક દૂરગામી અસરો વૈશ્વિક રાજકારણ પર થવાની સંભાવનાઓના સંદર્ભમાં વૈશ્વિક રાજકારણમાં જરૂર ગરમાવો આવશે, અને વૈશ્વિક રાજકારણ અમેરિકા, ચીન અને રશિયાની ધરી પર ખેલાશે તેમ કહીશ તો અસ્થાને નહીં ગણાય.

૨૦૨૧નું વર્ષ શીત યુદ્ધ પછીના સમયગાળાના વર્ષોમાં, એક મહત્ત્વની ઘટનાઓના સંદર્ભમાં, ઇતિહાસમાં સંભવતા નીચે જશે. અફઘાનિસ્તાનમાંથી અમેરિકાની પીછેહઠ એશિયામાં ભૌગોલિક રાજનીતિ અને યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સ અને તેના હરીફો વચ્ચેની મહાન શક્તિની સ્પર્ધાને કેવી રીતે આકાર આપશે તે કહેવું ખૂબ વહેલું હશે. પરંતુ ચોક્કસપણે તેમાંથી થયેલા વિકાસમાંથી બનતા બનાવોથી તે ઘટના વૈશ્વિક રાજકારણ પર દૂરગામી અસર કરશે તેવું માનવામાં આવે છે. યુ.એસ. પોતાની મરજીથી અફઘાનિસ્તાનમાંથી નીકળી ગયું છે કે આ ઘટના તેની વિદેશનીતિના પરિપાકરૂપે બની છે, તે વાત સ્પષ્ટ થઇ શકી નથી. ઇતિહાસ તરફ નજર નાખીએ તો ૧૯૭૫માં અમેરિકાથી વિયેટનામમાંથી પાછા જવાની ફરજ પડી હતી, તે લગભગ યુદ્ધ હારી ગયું હતું. અફઘાનિસ્તાનમાં પણ આજ રીતે અમેરિકા યુદ્ધ હારી ગયું છે. તેવું પ્રતિપાદિત થતું નથી, પણ અમેરિકાની આ સૈન્યને અફઘાનિસ્તાનમાંથી પાછા બોલાવવાની ઘટનાને અમેરિકાની બદલાની વિદેશનીતિના સંદર્ભમાં વિચારવામાં આવે છે.

તો અમેરિકાની આખી આ ઘટના ચીન સાથેના મુકાબલાના સંદર્ભમાં જોવામાં આવે છે. જો કે અમેરિકાની અફઘાનિસ્તાનમાંથી સૈન્યની વાપસીથી અમેરિકન પ્રમુખ જો બાઇડેનનો પોપ્યુલારિટી ગ્રાફ નીચે જતો રહ્યો છે, અને ઘર આંગણે બાઇડેનની પ્રતિષ્ઠા જોખમાઇ છે. તે વાત બિલકુલ સાચી છે. એવું માનવામાં આવે છે કે અફઘાનિસ્તાનમાંથી અમેરિકાની પીછેહઠ અમેરિકન વિદેશનીતિમાં જે પુન:નિર્માણ તે ચીન પર કેન્દ્રીત છે, અને આ પરિબળે જ અફઘાનિસ્તાનમાંથી સૈન્યને પાછા બોલાવવાની ચોક્કસ ભૂમિકા ભજવી છે. પરંતુ અમેરિકાની જેવી વિશ્વની સૌથી શક્તિશાળી લશ્કરી અને આર્થિક શક્તિ ૨૦ વર્ષ સુધી તાલિબાન સામે લડ્યા પછી અફઘાનિસ્તાનમાં યુદ્ધ જીતવામાં નિષ્ફળ રહી, તે વાત પણ માનવામાં આવે તેવી નથી. વિદેશનીતિમાં મોટા પાયે ફેરફાર, ચીનનો અફઘાનિસ્તાનને ખુલ્લો ટેકો, આ બધી પરિસ્થિતિએ અમેરિકાની સૈન્ય પાછા ખેંચવાની બીના સાથે જોડી શકાય. આમ જોવા જઇએ તો અફઘાનિસ્તાનમાંથી સૈન્યની વાપસી અમેરિકાનું વ્યૂહાત્મક ધ્યાન ચીન તરફ વળેલું છે.

અફઘાનિસ્તાનમાંથી અમેરિકન સૈન્યની વાપસી, પીછેહઠથી વૈશ્વિક રાજકારણ પર કેવી અસર પડશે, અને તે કેવી રીતે વિકાસના તબક્કે પહોંચશે, તે સમજવા માટે આપણે ઇતિહાસ તરફ દૃષ્ટિપાત કરવો પડશે. કારણ કે ભૂતકાળમાં બનેલા કેટલાક બનાવોથી વૈશ્વિક રાજકારણ, ભૌગોલિક પરિસીમા પર કેવી અસર થઇ રહી તે જાણવું જરૂરી હોઇ ને આપણે ઇતિહાસના ઉદાહરણો નોંધીએ.

ઇતિહાસના ઉદાહરણોમાં મહાસત્તાઓને નબળા દળોના હાથે લશ્કરી આંચકોનો સામનો કરવો પડે છે, જો નબળાઈ નહીં તો, મહાન શક્તિની થાકની ધારણા ઊભી કરશે, જે તેમના સાથી અને હરીફો બંનેને તેમના વ્યૂહાત્મક મૂલ્યાંકનો પર પુનર્વિચાર કરવા માટે પ્રેરિત કરશે. ઇતિહાસમાં તેના પુષ્કળ ઉદાહરણો છે. યુદ્ધ પછીની દુનિયા લો. બ્રિટન, તેની શાહી ભવ્યતા બીજા વિશ્વયુદ્ધ સાથે સમાપ્ત થઈ, તે વાસ્તવિકતા સાથે વ્યવહાર કરવામાં સમય લાગ્યો. ફ્રાન્સ દ્વારા જોડાયા, તેણે 1956માં સુએઝમાં ઇઝરાયેલના દુ:સાહસને સમર્થન આપ્યું, માત્ર યુ.એસ. અને સોવિયેત સંઘ દ્વારા તેને નકારી કાઢવામાં આવ્યું. સૈન્ય પ્રગતિ કરવા છતાં, એંગ્લોફ્રેન્ચ ઇઝરાયલી સૈનિકોએ ઇજિપ્તના સુએઝ અને સિનાઇમાંથી પીછેહઠ કરવી પડી હતી – એક વિકાસ જે ઘણા ઇતિહાસકારો માને છે કે આ પ્રદેશમાં બ્રિટિશ પ્રભાવનો અંત આવ્યો. બ્રિટનને ક્યારે ય પશ્ચિમ એશિયા પાછું મળ્યું નથી.

1970ના દાયકામાં, વિયેતનામમાંથી યુ.એસ.ની ખસી જવાની ઘટનાને મોસ્કોમાં શીત યુદ્ધમાં પશ્ચિમી જૂથ માટે નબળી ક્ષણ તરીકે વાંચવામાં આવ્યું હતું. તેણે સોવિયેટ્સને વધુ આક્રમક રીતે કાર્ય કરવા માટે પ્રોત્સાહિત કર્યા. 1978માં, સોવિયેત યુનિયન દ્વારા સમર્થિત સામ્યવાદીઓએ કાબુલમાં સત્તા કબજે કરી અને એક વર્ષ પછી, મોસ્કોએ અફઘાનિસ્તાનમાં સૈનિકો મોકલ્યા, બળવો કર્યો અને કાબુલના રાષ્ટ્રપતિ મહેલમાં એક સાથી સ્થાપિત કર્યો. યુ.એસ., સાઉદી અરેબિયા અને પાકિસ્તાન દ્વારા સમર્થિત મુજાહિદ્દીન અને ઇસ્લામિક ગેરીલાઓને હરાવવામાં નિષ્ફળ ગયા પછી, ફેબ્રુઆરી 1989માં અફઘાનિસ્તાનમાંથી સોવિયેતની ઉપાડ, સોવિયેત સત્તાને ઘાતક ફટકો પડ્યો. પછીના મહિનાઓમાં, પૂર્વીય યુરોપમાં સામ્યવાદી શાસન તૂટી પડવાનું શરૂ થયું, જે આખરે સોવિયેત સંઘના વિઘટન તરફ દોરી ગયું.

આ દલીલ કરવા માટે નથી કે યુ.એસ. તેની મહાસત્તાની સ્થિતિ માટે તાત્કાલિક જોખમનો સામનો કરી રહ્યું છે. વિશ્વના બે વિશાળ મહાસાગરો અને નિર્ધારિત નાઈટ સરહદો અને તેના કમાન્ડ હેઠળના ખંડમાં સીમલેસ એક્સેસ સાથે, યુ.એસ. 1956ના યુ.કે. અને 1989ના સોવિયેત યુનિયન કરતાં વધુ શક્તિશાળી અને ચપળ છે. પરંતુ યુ.એસ.નું ધીમે ધીમે ધોવાણ દૂરના પ્રદેશોમાં ભૌગોલિક રાજકીય પરિણામોને આકાર આપવાની ક્ષમતાએ પહેલેથી જ અમેરિકન એકધ્રુવીયતાના માળખાને હલાવી દીધું છે. અફઘાનમાંથી ખસી જવું એ કોઈ અલગ ઘટના ન હતી. ઇરાક અને લિબિયામાં, તે આક્રમણ પછી રાજકીય સ્થિરતા અને વ્યવસ્થા સ્થાપિત કરવામાં નિષ્ફળ ગયું. તે રશિયાને 2014માં યુક્રેનમાંથી ક્રિમિયા લેતા અટકાવી શક્યું ન હતું. સીરિયામાં, તેને વ્લાદિમીર પુતિન દ્વારા પછાડવામાં આવ્યું હતું. છેવટે, જે રીતે અમેરિકન સૈનિકોને અફઘાનિસ્તાનમાંથી પાછા ખેંચવામાં આવ્યા હતા અને તાલિબાન સત્તા પર પાછા ફર્યા હતા તેનાથી મહાન શક્તિની થાકની આ ધારણાને મજબૂત બનતી જોવા મળે છે.

અફઘાનિસ્તાનમાંથી તેની પીછેહઠ કર્યાના લગભગ ચાર મહિના પછી, યુ.એસ. તેના ત્રણ પ્રતિસ્પર્ધીઓ તરફથી પહેલેથી જ તીવ્ર ભૌગોલિક રાજકીય સ્પર્ધાનો સામનો કરી રહ્યું છે. રશિયાએ યુક્રેન સાથેની તેની સરહદ પર લગભગ 1,75,000 સૈનિકો એકઠા કર્યા છે. પશ્ચિમી ગુપ્તચર એજન્સીઓ દાવો કરે છે કે રશિયન પ્રમુખ વ્લાદિમીર પુતિન યુક્રેન પર આક્રમણ કરવાનો આદેશ આપી શકે છે, જેને ક્રેમલિન જુએ છે, કારણ કે કાર્નેગીના વિદ્વાનોએ નિરીક્ષણ કર્યું હતું કે, "પશ્ચિમી વિમાનવાહક જહાજ દક્ષિણ રશિયામાં પાર્ક કરેલું છે". પુતિને યુરોપિયન યુનિયનની પોલિશ સરહદ પર શરણાર્થી સંકટને લઈને બેલારુસના રાષ્ટ્રપતિ એલેક્ઝાંડર લુકાશેન્કોનું પણ સમર્થન કર્યું છે. બેલારુસમાં સ્થળાંતર કટોકટીથી લઈને યુક્રેનમાં સૈન્ય એકત્રીકરણ સુધી, પુતિન પશ્ચિમને નિઃશંકપણે એક સંદેશ મોકલી રહ્યા છે કે બાલ્ટિક સમુદ્રથી કાળા સમુદ્ર સુધી વિસ્તરેલો પ્રદેશ, ઉત્તર એટલાન્ટિક સંધિ સંગઠનનો પૂર્વીય ફ્લેન્ક છે. ઈન્ફલ્યુન્સનો રશિયન ક્ષેત્ર છે.

પશ્ચિમ એશિયામાં કાપો. ટ્રમ્પ વહીવટીતંત્ર દ્વારા 2015ના પરમાણુ કરારમાંથી એકપક્ષીય રીતે યુ.એસ.ને પાછું ખેંચી લીધા પછી તેના પરમાણુ કાર્યક્રમને વેગ આપનાર ઈરાને સીધો તાલ રાખવાનો ઇનકાર કર્યો છે. જો ઇસ્લામિક રિપબ્લિક ડીલ પર પાછા ફરે તો બિડેન વહીવટીતંત્રે ઇરાન પરના પરમાણુ પ્રતિબંધો હટાવવાનું વચન આપ્યું છે. પરંતુ ઈરાન આગ્રહ કરે છે કે યુ.એસ.એ પ્રથમ પ્રતિબંધો દૂર કરવા જોઈએ અને ખાતરી આપવી જોઈએ કે ભાવિ રાષ્ટ્રપતિ કરારની શરતોનું ઉલ્લંઘન કરશે નહીં. બંને પક્ષો તેમની સ્થિતિને વળગી રહેવાથી, વિયેનામાં વાટાઘાટો દ્વારા કરારને પુનર્જીવિત કરવાના પ્રયાસો એક પથ્થરની દિવાલ સાથે અથડાયા છે, જેમાં પતનનું જોખમ છે.

દક્ષિણ ચીન સમુદ્રમાં પ્રવેશ કરશે તો ચાઇના લગભગ સાપ્તાહિક ધોરણે કહેવાતા તાઇવાન એર ડિફેન્સ આઇડેન્ટિફાઇ કેશન ઝોનમાં ડઝનેક ફાઇટર જેટ મોકલી રહ્યું છે, જે બેઇજિંગ બળ દ્વારા સ્વશાસિત ટાપુ લેવાનું વિચારી રહ્યું છે કે કેમ તે અંગે અટકળોને વેગ આપે છે. ચીનના ઉદયને પહોંચી વળવા માટે યુ.એસ. તેનું ધ્યાન ઈન્ડોપેસિફી સી ક્ષેત્ર તરફ વાળવાનો પ્રયાસ કરી રહ્યું છે (બિડેને AUKUS ભાગીદારીની જાહેરાત કરી — ઑસ્ટ્રેલિયા, યુનાઈટેડ કિંગડમ અને યુ.એસ. વચ્ચે ત્રિપક્ષીય સુરક્ષા કરાર — અમેરિકાના અફઘાનમાંથી બહાર નીકળ્યાના બે અઠવાડિયાની અંદર), વ્યૂહાત્મક ઊંડાણની શોધમાં ચીન તેની પરિઘમાં વધુ ને વધુ અડગ બની રહ્યું છે.

યુ.એસ. સખત પસંદગીઓનો સામનો કરી રહ્યું છે. એશિયાના મુખ્ય કેન્દ્રે અમેરિકાના વિકલ્પો અન્યત્ર મર્યાદિત કર્યા છે. ઉદાહરણ તરીકે, યુ.એસ. પુતિનને યુરોપમાં આગલી લશ્કરી હિલચાલ કરતા અટકાવવા શું કરી શકે. બિડેને યુક્રેન પર રશિયા સાથેના લશ્કરી મુકાબલાને સમજીને નકારી કાઢ્યો છે. યુ.એસ. અને તેના યુરોપિયન સાથીઓ જે કરી શકે છે તે રશિયા પર સખત પ્રતિબંધો લાદવાનું છે. પરંતુ 2014માં ક્રિમિયન જોડાણ પછી રશિયા પર લગાવવામાં આવેલા પ્રતિબંધોએ પુતિનને વધુ લશ્કરી પગલાં લેવાથી અટકાવવા માટે થોડું મોડું કર્યું. પણ સાથે સાથે આર્થિક પ્રતિબંધો લાદવાથી રશિયાને ચીનના આલિંગનમાં વધારો કરશે, યુરેશિયન ભાગીદારીને મજબૂત બનાવશે, જેને યુ.એસ., શીત યુદ્ધ દરમિયાન, અમેરિકન હિતો માટે નિર્ણાયક પડકાર તરીકે જોતું હતું. ઈરાનના સંદર્ભમાં, જો યુ.એસ. આંખ મીંચીને પ્રતિબંધો હટાવે છે, તો તેને નબળાઈના બીજા સંકેત તરીકે વાંચી શકાય છે. જો તે ન થાય અને જો વિયેના વાટાઘાટો તૂટી જાય, તો ઈરાન બોમ્બ વિના (જાપાનની જેમ) વાસ્તવિક પરમાણુ શક્તિનો દરજ્જો પ્રાપ્ત કરીને ઉચ્ચ શુદ્ધતા માટે યુરેનિયમને સમૃદ્ધ કરવાનું ચાલુ રાખી શકે છે, જે પશ્ચિમ એશિયામાં અમેરિકાના જાહેર કરેલા લક્ષ્યોની વિરુદ્ધ હશે.

અફઘાનમાંથી સૈન્ય પાછું ખેંચવાની બીના સૂચવે છે કે અમેરિકાનું વ્યૂહાત્મક ધ્યાન ચીન તરફ વળ્યું છે. આદર્શ રીતે, યુ.એસ. અન્ય સંઘર્ષમાં સામેલ થવાનું પસંદ કરશે નહીં કારણ કે નવા શીત યુદ્ધની રચનાઓ આકાર લઈ રહી છે – આ સખત શક્તિનો ઉપયોગ કરવાની અનિચ્છા સમજાવે છે. પરંતુ તાજેતરના વર્ષોમાં યુ.એસ. દ્વારા લડવામાં આવેલ અનિર્ણિત યુદ્ધો અને તેની સાથે સંકળાયેલ મહાન શક્તિ ના થાકે તેના પ્રાદેશિક હરીફો માટે જગ્યા ખોલી છે, જેઓ વધુ તકરાર શરૂ કરવાના જોખમે પણ તેમના પ્રભાવને મહત્તમ કરવાનો પ્રયાસ કરી રહ્યા છે. આ સંક્રમણ, અમેરિકી એકધ્રુવીયતામાંથી એવી વસ્તુમાં કે જે હજી અજાણ છે, અમેરિકાને વ્યૂહાત્મક મૂંઝવણમાં મૂક્યું છે: શું તેણે ચીન પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવું જોઈએ, આગામી દ્વિધ્રુવી હરીફાઈ માટે પોતાને તૈયાર કરવું જોઈએ; અથવા ઉદારવાદી વ્યવસ્થાના વૈશ્વિક પોલીસમેન તરીકે કામ કરવાનું ચાલુ રાખવું કે જે બહુવિધ મોરચેથી હુમલા હેઠળ છે, તે વચ્ચે પસંદગી આવનારા સમયનાં સંદર્ભમાં જ અવલંબશે.

આમ, અફઘાનિસ્તાનમાંથી અમેરિકન સૈન્યની વાપસી પછી બનતા પ્રવાહોથી અમેરિકા, ચીન અને રશિયા વચ્ચે પરિણમતાં બનાવોથી આખા વિશ્વ પર એક અસરકારક અવ્યવસ્થા પેદા થઇ અને આ અવ્યવસ્થાથી અફઘાનિસ્તાન સિવાયના અનેક દેશો, યુક્રેન જેવા અનેક દેશોની સ્થિતિમાં વિમાસણ ભરી રહેશે. અસામાન્ય રહેશે અને આપણે અમેરિકા, રશિયા વચ્ચે શીતયુદ્ધ જોવા મજબૂર બનીશું તેમ હું સ્પષ્ટ માનું છું.

e.mail : koza7024@gmail.com

સંવેદનાની સફરમાં

મિ. સ્વપ્નિલ મહેતા, તમે એક તેજસ્વી યુવાન છો. તમારી વિદ્યાર્થી અવસ્થાની કારકિર્દી અદ્દભુત રહી છે. નવચેતન હાઇસ્કૂલના એક આદર્શ શિક્ષક તરીકે નામના મેળવી છે તે જયંતભાઇ મહેતાના એકના એક પુત્ર છો. એમ.કોમ. સુધીનો અભ્યાસ કર્યા પછી કૌટુંબિક જવાબદારી લેવા સાથે તમે અનેક જગ્યાએ નોકરી માટે અરજી કર્યા પછી પણ તમારી તેજસ્વી કારકિર્દીને કોઇએ, ગણત્રીમાં ન લીધી. અને તમે સતત બે વર્ષથી બેકારીના ખપ્પરમાં હોમાયા છો, પણ તમે એક આદર્શ શિક્ષક જયંત મહેતાના આદર્શ પુત્ર હોવાના નાતે, મૂલ્યનિષ્ઠ જીવન જીવવામાં માનો છો અને સમાજની કોઇ પણ બદી તમારામાં આવી નથી. તમને બે વર્ષ સુધી મનગમતી, લાયકાત મુજબની નોકરી ન મળતાં, તમે મિ. સ્વપ્નિલ મહેતા, છેવટે રિક્સા ચલાવવાનો નિર્ણય કરી, સવારના સાતથી સાંજના સાત કલાક સુધી કોઇ પાસેથી ભાડાની રિક્સા ચલાવી તમારા કુટુંબના આર્થિક જરૂરિયાતો પૂરી કરો છો. તમે, મિ. સ્વપ્નિલ મહેતા, તમારામાં પોતાનામાં અખૂટ તાકાત હોવાને નાતે તમે નિરાશા, ઉદાસી, ગમગીનીને તમારી પાસે આવવા દીધી નથી. મિ. સ્વપ્નીલ મહેતા, તમારી કોલેજકાળ દરમ્યાનની તમારી તેજસ્વી કારકિર્દી તમારો માયાળુ સ્વભાવ, અને સ્ટ્રોંગ વિલ-પાવરથી, તમારી પાસે મોટું મિત્રવર્તુળ ધરાવી શક્યા છો. તમારી સાથે ભણતા અનેક મિત્રો કોઇ ડૉક્ટર, કોઇ એન્જિનિયર, કોઇ મોટા વેપારી બની ગયા છે, પણ તમારી સ્થિતિ એક મધ્યમ વર્ગના કુટુંબના માત્ર સામાન્ય જીવનશૈલી ધરાવતા યુવાનની બની ચૂકી છે. છતાં તમે હૃદયથી, અંદરથી ખૂબ જ મજબૂત હોવાથી રિક્સા ચલાવવામાં નાનપ અનુભવ્યા વિના, તમારા કુટુંબ જીવનનું ગાડું ચલાવ્યા કરો છો. તમે તમારા અનેક મિત્રોને અવાર નવાર મળીને ફોન કોલ કરીને સંબંધ જાળવી રાખ્યો છે. પણ ક’દી કોઇ મિત્ર પાસે આર્થિક મદદ માંગી નથી. તમે જ પરિસ્થિતિ છે તેમાં તમારી જાતને પૂરેપૂરી ગોઠવી તમારી પોતાની મસ્તીમાં જીવો છો.

મિ. સ્વપ્નીલ મહેતા, તમારી આર્થિક, નાજુક પરિસ્થિતિના હિસાબે તમારું કુટુંબજીવન ઘરનું ગુજરાન મધ્યમ કક્ષાએ ચાલી રહ્યું છે, અને તમે માત્ર તમારા અંધકારભર્યા દિવસો પસાર કરી, હાર્યા વિના થાક્યા વિના, તમારી ઘરખર્ચી કાઢીને, તમારાં મમ્મી પપ્પાની સારી રીતે સંભાળ રાખો છો. પણ તમારી નાજુક પરિસ્થિતિથી ક’દી તમારા બેંક એકાઉન્ટમાં માતબર રકમ લાવી શક્યા નથી. અને તમે લગભગ કોઇપણ બચત વિનાના કારોબારમાં તમારા દિવસો પસાર કરી રહ્યા છો. તમારા પિતાશ્રી જયંત મહેતા આશરે ૮૦ વર્ષ પહોંચી ગયા છે. મૂલ્યનિષ્ઠ શિક્ષક હોવાના નાતે તમારા પિતાશ્રીએ ક’દી કોઇ વિદ્યાર્થી પાસેથી ટ્યુશનના પૈસા લીધા નથી અને અનેક વિદ્યાર્થીઓને સેવા નાતે શિક્ષણ આપવું એ શિક્ષકની ફરજ છે, તે સિદ્ધાંત સાથે કોઇપણ પૈસા લીધા વિના અનેક વિદ્યાર્થીઓને ભણાવ્યા છે. જેમાના ઘણા વિદ્યાર્થી ડૉક્ટર, એન્જીનિયર, નામાંકિત વેપારી બની ચૂક્યા છે. અને ઘણાં વિદ્યાર્થી અમદાવાદ બહાર પણ જતાં પોતાના આગવી આઇડેન્ટીટી ઊભી કરી લગભગ સેટલ થઇ ગયા છે. મિ. સ્વપ્નિલ મહેતા, આ તમારો હવે ભૂતકાળ બની ગયો છે. અને તમારા પિતાશ્રી મૂલ્યનિષ્ઠ જીવનશૈલી અને ઉમદા વ્યક્તિત્વએ કોઇ બેંકમાં હાથ પર કોઇ ખાસ બચત કરી શક્યા નથી. એટલે રોજિંદી જીવન વ્યવહાર દવા મેડિકલ એક્સપેન્સ માટે પણ કોઇવાર તમે આર્થિક સંકડામણ અનુભવતા હો છો. પણ તમે નિરાશ થયા વગર, તમારી રિક્સા ચલાવવાની પ્રવૃત્તિમાંથી ફારેગ થયા નથી, અને તમારો જીવનરથ મધ્યમ કક્ષાની ગતિએ ચાલ્યા કરે છે.

મિ. સ્વપ્નિલ, તમારા મધ્યમ ગતિએ ચાલતા જીવનરથમાં એકાએક એક દિવસ ભયંકર કટોકટીમાં ફેરવાઇ ગયો. તમારા પિતાશ્રી જયંત મહેતાની તબીયત એકદમ બગડી જતાં શ્વાસ પણ ન લઇ શકે, તેવી પરિસ્થિતિમાં, તમારે તેમને તાત્કાલિક તમારા ઘરથી નજીક ડૉ. સચિન કાપડિયાની અદ્યતન હોસ્પિટલમાં દાખલ કરવા પડે છે. મિ. સ્વપ્નિલ મહેતા, તમારા ખિસ્સામાં તમારી પાસે એકપણ રૂપિયો ન હોવા છતાં, હિમ્મત કરીને તમે ડૉ. કાપડિયાને તમારા પિતાશ્રીની તબિયત બતાડવા પહોંચો છો. તમારા પિતાશ્રીની નાજુક પરિસ્થિતિ જોતા ડૉ. કાપડિયા તમારા પિતાશ્રીને આઇ.સી.યુ.માં દાખલ કરી દે છે, અને તેમને વેન્ટીલેટર પર રાખી ડૉ. કાપડિયા તેમના આસિસ્ટન્ટને જરૂરી સૂચના આપી દવાની યાદી બનાવે છે. અને મિ. સ્વપ્નિલ મહેતા, તમને દવા લઇ આવવાનું સૂચન કરે છે. મિ. સ્વપ્નિલ મહેતા, તમે તાત્કાલિક મેડીકલ સ્ટોર પર પહોંચો છો અને દવાનું લીસ્ટ આપી દવા આપવાનું કહો છો. ત્યાં જ તમારો ખાસ મિત્ર આસુતોષ ગજ્જર દવાની દુકાન પાસેથી પોતાની લક્ઝરિયસ કારમાં પસાર થતાં, તમને જૂએ છે અને કાર પાર્ક કરી તમારી પાસે આવીને કહે છે, સ્વપ્નિલ, શું થયું દવા લેવા શું કામ આવ્યો છે, બધા તો ક્ષેમકુશળ છે ? ને તારા પપ્પા કેમ છે ? એકધારા અનેક સવાલોના કોઇ જવાબ દેવાની, સ્વપ્નિલ મહેતા, તમારી કોઇ તાકાત નથી. માત્ર તમે એટલું જ કહો છો કે પપ્પાને બાજુની ડૉ. કાપડિયાની હોસ્પિટલમાં દાખલ કર્યા છે, અને હું દવા લેવા આવ્યો છું. પણ મારી પાસે એક પણ રૂપિયો નથી. દોસ્ત, હું દવાવાળાને સમજાવવા ટ્રાય કરતો હતો, કે પછી પૈસા આપી જઇશ ત્યાં તું આવી ગયો. મિ. સ્વપ્નિલ મહેતા, તમારી વાત સાંભળી, તમારા મિત્ર આશુતોષે કહ્યું કે કોઇ વાંધો નહીં. દોસ્ત, હું શું કામનો છું. ચાલ, કેટલા પૈસા આપવાના છે, આપણે આપી દઇએ. દવાવાળાએ દવાનું પેકેટ આપી ૨૦૦૦/-નું  બીલ આપ્યું અને આશુતોષે ડેબીટ કોર્ડથી રૂા. ૨૦૦૦/- ચૂકવી, સ્વપ્નીલ મહેતા, તમને કહ્યું હું તારી સાથે છું તારે મુંઝાવાની જરૂર નથી. ચાલ જલદી પપ્પા પાસે જઇને તેની દવા ચાલુ કરાવીએ.

મિ. સ્વપ્નિલ મહેતા, તમે અને તમારા મિત્ર આશુતોષ દવાના પેકેટ સાથે હોસ્પિટલ પર પહોંચો છો. ડૉ. કાપડિયાના આસિસ્ટન્ટ ડૉક્ટર શેખ સાહેબને દવાનું પેકેટ આપો છો. અને ડૉ. શેખસાહેબ તેમ જ સ્ટાફ તમારા પપ્પાને દવા આપવાના કામમાં લાગી જાય છે. તમે, મિ. સ્વપ્નિલ મહેતા, તમારા પપ્પાની કૃત્રિમ શ્વાસ લેવાની પરિસ્થિતિમાં હવે શું થશે, તેની ચિંતામાં પડી ગયા છો. પણ તમારો મિત્ર આશુતોષ જે તમારો જીગરી દોસ્ત છે, તેણે બીજા અનેક કોમન દોસ્તોને ફોન કરી તમારા પિતાશ્રીને હોસ્પિટલમાં દાખલ કરવા પડ્યા છે, અને બહુ જ નાજુક પરિસ્થિતિ છે, તે સમાચાર આપી બધા જ મિત્રોને તાબડતોબ બોલાવી લે છે. મિ. સ્વપ્નિલ મહેતા, તમારા સંબંધ નામના કુંડમાં પ્રેમનો આવિશ્કાર થાય છે. બધા જ મિત્રો તાબડતોબ આવતાં, મિ. સ્વપ્નિલ મહેતા, તમને એક અદ્દભુત મોરલ સપોર્ટ અને હૂંફ મળ્યાનો અહેસાસ થાય છે, અને મનમાં બોલી ઊઠો છો કે વાહ, કુદરત ! તારી પણ ગતિ ન્યારી છે. મારા અંધારામાં તે અદ્દભુત દીવો પ્રગટાવ્યો.

આ તરફ ડૉ. કાપડિયા તમારા પિતાશ્રીને ઓળખી ગયા હોય છે કે આ તો મારા એક મૂલ્યનિષ્ઠ ઉમદા શિક્ષક છે, કે જેમની પાસે હું ભણ્યો હતો. અને આજે તેમની શિક્ષાથી જ હું ડૉક્ટર બન્યો. મિ. સ્વપ્નિલ મહેતા, ડૉ. કાપડિયા તમને ખભા પર હાથ મૂકીને કહે છે કે દોસ્ત, મુંઝાતો નહીં હો, પપ્પાની તબીયત સારી થઇ જશે. અને તેમની હસતા મુખે એકદમ સાજા સારા કરી ઘરે લઇ જઇશું. બસ પપ્પા પાસે રહી તેમની કાળજી રાખ. અને હોસ્પિટલ સ્ટાફ જે દવા ટ્રીટમેન્ટ આપે તેમાં સહકાર આપજે. મિ. સ્વપ્નિલ મહેતા, કૃત્રિમ શ્વાસ સાથે આંખો ફાડીને જોતા જયંતભાઇ મહેતા, તમારા પિતાશ્રી કોઇને ઓળખતા નથી – આ બાજુ ડૉ. કાપડિયા બધા જ લોહી, ઇ.સી.જી., એન્જિયોગ્રાફી વગેરે કરીને શું કરવું અને કેવી રીતે તમારા પિતાશ્રીને બચાવવા તેની પેરવીમાં પડે છે. અંતે નક્કી થાય છે કે ચાર પાંચ દિવસમાં જયંતભાઇની તબીયત સ્ટેબલ થાય અને વેન્ટીલેટર કાઢી નાખીએ પછી તેમનું બાયપાસ ઓપરેશન કરવું પડશે.

તે મુજબ પછીના આઠ દિવસમાં, મિ. સ્વપ્નિલ મહેતા, તમારા પપ્પાની તબીયત સ્ટેબલ થતાં એક દિવસ બાયપાસ સર્જરી કરવાનું નક્કી થતાં પાંચ કલાકના સફળ ઓપરેશન પછી તમારા પપ્પાને આઇ.સી.યુ.માં ફરીથી લાવવામાં આવે છે. ઓપરેશન સફળ થાય છે. મિ. સ્વપ્નિલ મહેતા, તમને ડૉ. કાપડિયા તેમની ચેમ્બરમાં બોલાવે છે; અને કહે છે દોસ્ત, મુંઝાતો નહીં, પપ્પાની તબીયત સારી થઇ જશે. આવતા પંદર દિવસમાં તેમને હોસ્પિટલમાંથી રજા આપીશું અને તું તેમને ઘરે લઇ જઇ શકીશ. મિ. સ્વપ્નિલ મહેતા, ડૉ. કાપડિયાના સહૃદયપૂર્વકના વર્તાવથી તમે આનંદિત થઇ જાવ છો. વિચારો છો કે ડૉ. કાપડિયાએ આજ સુધી હોસ્પિટલના બીલના ચૂકવવાના પૈસાની વાત કેમ ન કરી. – સ્વપ્નિલ મહેતા, તમારી આર્થિક રીતે નાજુક પરિસ્થિતિ હોવા છતાં, તમે ડૉ. કાપડિયાને પૂછો છો કે સાહેબ, મારે કેટલા પૈસાની વ્યવસ્થા કરવી પડશે. આપ કહો તો હું એટલા પૈસાની વ્યવસ્થા કરું. ડૉ. કાપડિયા કહે છે કે દોસ્ત, અત્યારે પપ્પાની તબીયત પહેલાં સારી કરવાના છે, તેની જ ચિંતા કર. હોસ્પિટલના બીલની વાત પછી કરીશું. મિ. સ્વપ્નિલ મહેતા, તમે ડૉ. કાપડિયાની વાતથી નિરાંત અને શાંતિનો શ્વાસ લો છો અને નિશ્ચિંત થઇ, પપ્પાની સેવા કરવામાં લાગી જાવ છો.

મિ. સ્વપ્નિલ મહેતા, હોસ્પિટલમાં તમારા બધા જ મિત્રો સતત હાજરી આપી તમારા પપ્પાના ખબર પૂછી, તમારી સાથે અડીખમ મિત્રતા નિભાવે છે. અને તમારા ખાસ મિત્ર આશુતોષ ગજ્જરે બધા જ મિત્રોને સૂચના આપ્યા મુજબ બધા જ મિત્રો તમારા પિતાશ્રીના હોસ્પિટલના બીલ બાબત ચિંતિત હોય છે. અને બધા જ મિત્રોએ ભેગા થઇને આશરે પાંચેક લાખ રૂપિયા ભેગા કરીને એક દિવસ, મિ. સ્વપ્નિલ મહેતા, તમારા હાથમાં મૂકે છે. દોસ્ત, સ્વપ્નિલ મુંઝાતો નહીં. આ સાથે પાંચેક લાખ રૂપિયા તારા પપ્પા માટે અમે લાવ્યા છીએ, તે તારી પાસે રાખ.

મિ. સ્વપ્નીલ મહેતા, તમારા મિત્રોના આવા ઉમદા સહકારથી, તમે ઘડીભર તો અચંબામાં પડી જાઓ છો, અને મનમાં કહો છો કે સંબંધોના પરિપાકરૂપે મળેલી આ પાંચ લાખ રૂપિયાની રકમ નાની સૂની તો નથી જ. પણ સંબંધોનું યોગ્ય રીતે વાવેતર કરવામાં આવે તો સંબંધોમાં પ્રેમનો કુંડ ભરાઇ જાય. આજે ચારેબાજુ સ્વાર્થ પર નભતો સમાજ ચારે તરફ માત્ર પૈસાને જ મહત્ત્વ આપતી દુનિયા અને માત્ર અને માત્ર સ્વકેન્દ્રીત સમાજવ્યવસ્થામાં મારા મિત્રોની લાગણીસભર પૈસાની મદદ મારા માટે રણમાં મીઠી વીરડી સમાન છે. તેમ કહી, તમે ધન્ય ધન્ય અનુભવો છો. આઠેક દિવસ થાય છે. મિ. સ્વપ્નિલ મહેતા, તમારા પિતાશ્રીની તબીયત સ્વસ્થ થઇ જાય છે. તમારા પિતાશ્રી હવે સંપૂર્ણ તંદુરસ્ત થઇ, હોસ્પિટલમાં લોબીમાં ચાલતા થઇ જાય છે. અને બધા જ રિપોર્ટ નોર્મલ આવતા, ડૉ. કાપડિયા એક દિવસ આવીને કહે છે કે દોસ્ત, પપ્પાને હવે બહુ જ સારું છે. આપણે કાલે ડિસ્ચાર્જ કરીશું. તું તેને આવતી કાલે ઘરે લઇ જઇ શકીશ. મિ. સ્વપ્નિલ મહેતા, તમે પછી ડૉ. કાપડિયા સાહેબને પૂછો છો કે સાહેબ, હોસ્પિટલનું બીલ કેટલું થયું ? મારે કેટલા પૈસા આપવાના છે ? ત્યારે ડૉ. કાપડિયા કહે છે કે દોસ્ત, તારે એક પણ પૈસો આપવાનો નથી. તારા પપ્પા મારા આદર્શ શિક્ષક હતા, તારા પપ્પાએ અમને મૂલ્યનિષ્ઠાના પાઠો ભણાવ્યા છે. તારા પપ્પાએ અમને જે જ્ઞાન આપ્યું છે તે જ્ઞાનના પરિણામે આજે હું ડૉક્ટર બન્યો છું. દોસ્ત, તેમના શિક્ષણ અને જ્ઞાનને હું આજે પણ વંદન કરું છું. તેમણે જે રીતે મને તૈયાર કર્યો છે તે બીજા કોઇ  શિક્ષક ન કરી શકે. દોસ્ત, તારા પપ્પાએ એક પણ પૈસા લીધા વિના મારા જેવા અનેક વિદ્યાર્થીને ટ્યુશન આપ્યું છે. સ્કૂલમાં પણ પ્રેમથી ભણાવ્યા છે. એટલે તેમના જ્ઞાનની કિંમત રૂપિયામાં ન હોય, દોસ્ત. તારે કોઇ પણ પૈસા દેવાના નથી. દવા જે લખી દઇશું તે નિયમિત આપજે અને પપ્પાનું ધ્યાન રાખજે. એમ કહી મિ. સ્વપ્નિલ મહેતા, કાપડિયા સાહેબ તારા પપ્પાને વંદન કરે છે, અને તેમને યાદ કરાવે છે કે સાહેબ, હું આપનો વિદ્યાર્થી સચિન છું. તમારા પપ્પા યાદ કરે છે અને કહે છે કે હા સચિન, તું આટલો બધો મોટો ડૉક્ટર થઇ ગયો, બેટા, ખૂબ સરસ. હું તો તને ઓળખી જ ન શક્યો. મિ. સ્વપ્નિલ મહેતા, ડૉ. કાપડિયા કહે છે કે સાહેબ, તમને મેં જ્યારે હોસ્પિટલમાં દાખલ ક,ર્યા ત્યારે જ હું તમને ઓળખી ગયો હતો. પણ તમારી નાજુક પરિસ્થિતિ હોવાથી ત્યારે મેં ઓળખાણ ન આપી – સાહેબ, આપ ઘરે જઇ શકો છો. આરામ કરજો. તબીયત સાચવજો અને નિયમિત દવા લેજો. અને ગમે ત્યારે જરૂર પડે ત્યારે અચૂક મારી પાસે આવજો. એમ કહી ડૉ. કાપડિયા, મિ. સ્વપ્નિલ મહેતા, તમારા પપ્પાને ડીસ્ચાર્જ કરે છે. અને મિ. સ્વપ્નિલ મહેતા, તમે તમારા પપ્પાને લઇને ખૂબ જ આનંદ સાથે તમારા ઘરે લઇ જાઓ છો. અને ઘડીભર શિક્ષક અને વિદ્યાર્થીના અદ્ભૂત પ્રેમને વંદન કરી મૂલ્યનિષ્ઠા અને લાગણીના વાવેતરથી ઊગેલું ફળ કેટલું મધુર હોય તેનો હુબહુ અહેસાસ અનુભવો છો. તે સાથે જ તમારા મિત્રોએ આપેલા પૈસા રૂપિયા પાંચ લાખ તેમને પરત કરી તેમનો પણ આભાર માની, તમારા જીવનરથને ફરીથી એ જ રિક્સા ચલાવવાના નિત્યક્રમમાં જોતરી આગળની જીવનયાત્રા શરૂ કરો છો.

મિ. સ્વપ્નિલ મહેતા, સલામ તમારા આશુતોષ ગજ્જર તેમ જ અનેક બીજા મિત્રોને કે જેઓ તમને ખરેખર કટોકટીના સમયમાં મદદ કરી હૈયાની હૂંફ આપી. અને લાખ લાખ સલામ, પેલા ડૉ. કાપડિયાને કે જેમણે તમારા પપ્પાના હોસ્પિટલના ખર્ચ પેટે એક પણ રૂપિયાનો ચાર્જ લીધા વિના, તમારા પપ્પાએ આપેલા વિદ્યાદાનનું ઋણ ચૂકવ્યું. અને સલામ મૂલ્યનિષ્ઠ તમારા પિતાશ્રી શિક્ષક જયંત મહેતાને કે જેણે અનેક વિદ્યાર્થીઓનાં જીવનને સાચું જ્ઞાન આપી, તેમના જીવનને ઉજાળ્યું.

e.mail : koza7024@gmail.com