પુરુષ, પુરુષનો દુશ્મન હોય, બંને એક્બીજાના લોહીના તરસ્યા હોય, તો પણ પુરુષ, પુરુષના દુશ્મન તરીકે ઓળખાતો નથી, જ્યારે સ્ત્રી, બીજી સ્ત્રી સાથે હળીમળીને રહેતી હોય, તો પણ બંને એકબીજાની દુશ્મન ગણાતી આવી છે. બને કે એ પણ પુરુષ પ્રધાન સમાજની જ નીપજ હોય. પણ, બે સ્ત્રીમાં તો પુરુષ પણ વચ્ચે ન હોય, છતાં શત્રુતા ગાજતી રહે છે, એનું આશ્ચર્ય અને ચિંતા, બંને થાય. બને કે એમાં પણ ઊંડે ઊંડે પુરુષ જ પડેલો હોય. એમ લાગે છે કે યુદ્ધ આનાં મૂળમાં છે. એક કાળે બે રાજ્યો વચ્ચે યુદ્ધો થતાં ને જે રાજા વિજેતા થતો તેનો બીજા રાજ્ય પર હક ઊભો થતો. એ રાજ્યની સંપત્તિ અને સ્ત્રી પર વિજેતા રાજા હક કરતો ને એનો માલિકીભાવ સ્થાપિત થતો. સ્ત્રીને પણ સંપત્તિની જેમ જીતી લવાતી. પરાજિત રાજાની રાણી કે બીજી કોઈ પણ સ્ત્રી કે સ્ત્રીઓને ભોગવવાનો કે તેને રાણી બનાવવાનો કે દાસી રાખવાનો વિજેતાને પરવાનો મળી જતો. આ સંજોગોમાં જો વિજેતા રાજા પરિણીત હોય તો તેની રાણી માટે વિકટ સમસ્યા સર્જાતી. જો વિજેતા રાજા બીજા રાજ્યની રાણી કે સ્ત્રીને પરણે તો પહેલી રાણીને ઉપેક્ષા થવાનો ભય લાગતો. રાણી તરીકેના તેના હકો પર તરાપ પડતી લાગતી. આ બધું પેલી નવી આવેલી સ્ત્રીને કારણે થતું હોવાનું એને લાગતું ને રાણી નવી સ્ત્રીની ઈર્ષા કરતી કે કેટલાક કિસ્સાઓમાં નવી સ્ત્રીને અગાઉની રાણી પણ નડતર રૂપ લાગતી. આનો છેડો દુશ્મનાવટમાં આવતો.
એ પછી રજવાડાં ગયાં, પણ કુટુંબો તો હતાં જ. કૌટુંબિક વ્યવસ્થા પણ એવી હતી કે સ્ત્રીઓ વચ્ચેનું વૈમનસ્ય વધતું રહેતું. સમય બદલાયો, પણ પુરુષ પ્રધાન સમાજ રચના હજી છે. સ્ત્રી-પુરુષ સમાનતા વધી છે, પણ પુરુષનું આધિપત્ય હજી છે. એ પુરુષ પ્રધાન વ્યવસ્થાનું જ પરિણામ છે કે નાનેથી જ દીકરીનો ઉછેર પારકી થાપણ તરીકે થતો આવ્યો છે. એવો ઉછેર કરનારી મા પાછી સ્ત્રી જ હોય. દીકરી સાથેનું વર્તન આખા કુટુંબનું એવું રહેતું કે મોડી વહેલી એ સાસરે જવાની છે એટલે એ કૈં કુટુંબની રહેવાની નથી. એ પરાયી જ છે. એમાં દીકરી પોતાનાં ઘરની થઈ ન શકતી ને જે ઘરની બનવા એને મોકલાતી ત્યાં પણ તે પારકી જણી જ રહેતી. જે ઘરમાં એ જતી ત્યાં એ કુટુંબમાં ભાગ પડાવનારી જ લાગતી. સાસુને લાગતું કે વહુ, માદીકરા વચ્ચેના પ્રેમમાં ભાગ પડાવવા આવી છે. નણંદને લાગતું કે ભાઈ અને બહેન વચ્ચેનો પ્રેમ આવનારી નવી વહુ છીનવી લેશે. એવું બધા સંબંધમાં અનુભવાતું. અહીં પણ સ્ત્રી-સ્ત્રી વચ્ચેનો સ્પર્ધા ભાવ કેન્દ્રમાં રહેતો. આવી બાબતોએ સ્ત્રી, સ્ત્રી વચ્ચેનો સ્પર્ધાભાવ કે શત્રુભાવ વધાર્યો હોય એમ બને. આ બધી અટકળો છે. આમ જ બન્યું હશે એમ કહેવાનું નથી. પણ, ઘણાં કુટુંબોમાં એવું બન્યું છે કે સાસુ-વહુ, નણંદ-ભોજાઈ, દેરાણી-જેઠાણી વચ્ચે કલહ કેન્દ્રમાં રહ્યો હોય, તે એટલી હદ સુધી કે વહુનો કાંટો કાઢવા સુધી વાત ગઈ હોય.
વહુ દહેજ લાવનારી સ્ત્રીથી વિશેષ કૈં ન ગણાતી. એમાં પતિ સાથે વહુનું નથી બનતું એવું બહાર આવતું તો એનો લાભ કુટુંબ ઉઠાવતું ને ઘરમાં એક પર બીજી સ્ત્રી લવાતી. એ પછી એક પત્નીત્વનો કાયદો આવ્યો એટલે એક પર બીજી તો ન થતી, પણ એનો ય રસ્તો કાઢવામાં આવ્યો. બનતું એવું કે વહુને ઘરમાં જ સળગાવી દેવાતી ને એમ એક પર બીજી નહીં, પણ એક પછી બીજી સ્ત્રી લાવવાનો રસ્તો ખુલ્લો થતો. આવું ઘણાં કુટુંબોમાં થતું થયું. એનો અર્થ એવો પણ નહીં કે બધાં કુટુંબો સ્ત્રીનાં દુશ્મન જ હતાં. ના, એવું ન હતું. સ્ત્રી-પુરુષ સમાનતાનો પવન ફૂંકાયો હતો, તેમાં સ્ત્રી, પુરુષ સમોવડી પણ બની. મિલકતમાં તેનો દીકરી તરીકે હક ઊભો થયો. દહેજ આપવું-લેવું ગુનો ગણાયો. કન્યા કેળવણી વધી ને સ્ત્રી, પુરુષની જેમ જ અનેક હોદ્દાઓ સાંભળતી થઈ. સ્ત્રીને બાળ ઉછેર માટે રજાઓ અપાતી થઈ. પુરુષને પણ બાળજન્મ વખતે પત્નીની વિશેષ દેખભાળ માટે રજાઓ અપાઈ. બાળ ઉછેર પુરુષની જવાબદારી પણ બની. સાસુ, નણંદ, જેઠાણી વગેરે ઘરનાં સભ્યો શિક્ષિત હોવાને કારણે સમજદારી વધી. દહેજને કારણે ઝઘડાઓ થતા હતા તેમાં ઘટાડો થયો. ઘરની સ્ત્રીઓ એકબીજાને સમજતી અને મદદ કરતી થઈ. એકબીજાં વચ્ચેની શત્રુતા ઘટી, પણ સ્ત્રીની જવાબદારીઓ વધી.
ઘરમાં વહુ ભણેલી આવી હોય તો તેને નોકરી કરવા દેવી કે ઘરકામમાં જ વ્યસ્ત રાખવી એ નક્કી કરવાનું સાસરાને ભાગે આવ્યું. કેટલાંક કુટુંબે નોકરીનો વિકલ્પ જતો કર્યો ને વહુ ઘર સંભાળે એવો આગ્રહ રાખ્યો, તો કેટલાંકે નોકરી અને ઘર એમ બંને સંભાળવાનું વહુ પર નાખ્યું. બહુ ઓછાં કુટુંબોમાં વહુને એની મરજી પુછાઈ. મરજી પુછાયા પછી પણ સ્થિતિ એ આવી કે ઘરકામ અને નોકરી, એમ બંને જવાબદારી વહુને માથે જ પડી. પોતાનું ભણેલું નકામું ન જાય એટલે પણ સ્ત્રીએ નોકરી ને ઘરકામની જવાબદારી મનેકમને સ્વીકારી. સમય એવો પણ આવ્યો કે શત્રુ બનાવવા જેટલી સ્ત્રીઓ જ ઘરમાં ન રહી. કુટુંબ નાનું થતું ગયું. પતિ, પત્ની ને એકાદ બાળક એ આજનાં કુટુંબના સભ્યો છે. જીવન એટલું ઝડપી થયું છે કે ઝઘડવું હોય તો ય સામે કોઈ નથી. પતિ, પત્ની નોકરી ન કરે તો કાળઝાળ મોંઘવારીમાં ટકવું મુશ્કેલ છે. એટલે એ તો નોકરીમાં વ્યસ્ત છે ને બાળક કોઈ કુટુંબીજન પાસે કે ઘોડિયાંઘરમાં કે આયા પાસે મોટું થાય છે. કોઈ, કોઇની સામે જ નથી ત્યાં શત્રુતાએ ટકવું હોય તો પણ ક્યાં ને કેટલુંક ટકે?
તો ય શત્રુતા અકબંધ છે. એનું સ્વરૂપ બદલાયું છે. સ્ત્રી-પુરુષ મૈત્રી કેટલાક કિસ્સાઓમાં શત્રુતામાં પરિણમે છે. નાની ઉંમરે લગ્ન નથી થતાં, પણ પ્રેમ કે પ્રેમ જેવું તો સ્કૂલથી જ શરૂ થઈ જાય છે. બોયફ્રેન્ડ-ગર્લફ્રેન્ડના જમાનામાં સંબંધ ઝડપથી બંધાય છે ને અંગતપળોની સેલ્ફીની કે વીડિયોની નવાઈ ખાસ રહી નથી. સંબંધોની અંગતતા હવે જાહેર કરી દેવાની ફેશન છે. એમાં જો કોઈ એક સાથે રહેવા ઇચ્છુક નથી ને બીજાની ઈચ્છા તેને સાથે રાખવાની છે, તો વાત ઈમોશનલ બ્લેક મેઈલિંગ સુધી આવે છે. તેમાં પણ ફાવટ ન આવી તો ઝઘડા, શત્રુતા સુધી વાત ખેંચાય છે ને તે પછી બળાત્કાર, મારામારી ને ખૂનખરાબા, પોલીસ સુધી બધું પહોંચે છે. આજની શત્રુતા કદાચ વધારે ઘાતકી અને નિષ્ઠુર છે. પુરુષ તો સેલ્ફી કે વીડિયો વાયરલ કરવાની ધમકી આપી સ્ત્રીને બ્લેકમેલ કરે જ છે, પણ એમાં સ્ત્રી પણ મદદમાં રહે છે, શું કામ, તે નથી સમજાતું. હવે પત્ની કે પતિને મિત્ર હોવાનું સામાન્ય થઈ પડ્યું છે. ઘરથી દૂર પતિ કે પત્ની નોકરી અર્થે કલાકો રહે છે. નોકરી નિમિત્તે કોઇની સાથે મૈત્રી થાય છે ને એ પછી બધી જ મર્યાદાઓ પાર થતી જાય છે. આ મૈત્રીને પછી પતિ કે પત્ની નડે છે. વાત વધી પડે છે તો કોઈ એકનો કાંકરો કાઢવાનું ગોઠવાય છે ને હાથમાં કશું આવતું નથી. છેવટે તો આંસુ જ સિલકમાં રહે છે.
આજકાલ દુષ્કર્મના એટલા કિસ્સાઓ વધ્યા છે કે કોઈ ધારે તો એ સમાચારનું જ છાપું ચલાવી શકે. સગીર કે કોઈ પણ વયની સ્ત્રીને કોઈ પણ રીતે કાબૂ કરીને, તેને, તેની ઈચ્છા વગર પામવાની વિકૃતિ ઘણા પુરુષોમાં ઘર કરી ગઈ છે. સૌથી આઘાતજનક વાત એમાં એ છે કે પુરુષને અન્ય સ્ત્રી પર બળાત્કાર કરવામાં તેની પત્ની જ સાથ આપે છે. ઉત્તર પ્રદેશના બદાયુંની 16 જુલાઇ, 2022ની જ ઘટના છે, જેમાં એક વ્યક્તિએ એક સગીર વયની છોકરી પર બળાત્કાર કર્યો. એ કૃત્ય તો શરમજનક છે જ, પણ વધારે શરમજનક તો એ છે કે એ આખી ઘટનાનો એ બળાત્કારીની પત્નીએ વીડિયો ઉતાર્યો ને તેને વાયરલ કર્યો. આરોપીએ કોઈ બહાને સગીરાને ઘરે બોલાવી અને તેનાં પર દુષ્કર્મ કર્યું. એનો વીડિયો તેની પત્નીએ ઉતાર્યો ને સોશિયલ મીડિયા પર અપલોડ કર્યો. પોલીસે બંનેની ધરપકડ કરી છે. પીડિતાને અને પત્નીને શું દુશ્મનાવટ હશે તે તો નથી ખબર. લાગે છે તો એવું કે પીડિતા અને પત્ની વચ્ચે કોઈ ઓળખાણ ન હોય. ઓળખાણ હોય કે ન હોય એ બંને સ્થિતિમાં પતિને બીજી સ્ત્રી પર બળાત્કારમાં મદદ, એક સ્ત્રી કરે એ બધી રીતે અસહ્ય છે. એક સ્ત્રી, બીજી સ્ત્રીનું અપમાન કરવામાં પતિને મદદ કરે એ આઘાત આપનારું શરમજનક કૃત્ય છે. પતિ એવું કોઈ બહાદુરીનું કામ કરતો ન હતો કે તેનો પત્નીએ વીડિયો ઉતારવો પડે. પત્નીને એવી ફરજ પડી હોય તે સિવાય તે પતિ કરતાં મોટી અપરાધી છે. આવાં કિસ્સાઓ જાણવામાં આવે છે ત્યારે સ્ત્રી જ સ્ત્રીની દુશ્મન છે એ વાત ન માનવી હોય તો પણ સપાટી પર આવી જાય છે. અસ્તુ !
e.mail : ravindra21111946@gmail.com
પ્રગટ : ‘સ્ત્રી સશક્તિકરણ’ નામક લેખકની કટાર, “ગુજરાત ટુડે”, 24 જુલાઈ 2022
