સ્મરણીય છે આ નવલના જન્મસમયની કથા. લખીને પૂરી કરતાં માર્ક્વેઝને ૧૮ મહિના લાગેલા.
પૂરી થઈ એટલે હસ્તપ્રત પ્રકાશકને મોકલી આપવા માર્ક્વેઝ પોસ્ટઑફિસે ગયા. પણ પ્રતના વજન સામે ચૂકવવા જેટલા પૈસા હતા નહીં.
તો એમ વિચાર્યું કે અર્ધો ભાગ મોકલી આપું.
માર્ક્વેઝે ‘વન હન્ડ્રેડ યર્સ ઑફ સૉલિટ્યુડ’-ના બે ટુકડા તો કર્યા, બે ભાગ, પણ ભૂલમાં બીજો ભાગ પહેલો મોકલી દીધો !
પ્રકાશક શાણો તે છેવટે એણે બન્ને ભાગ મેળવી લીધા.
ઘર ખાલી જોઈને માર્ક્વેઝને આશ્ચર્ય થાય છે. પણ ઘરમાં આવકનું સાધન ગણો તો સાધન માર્ક્વેઝ; એમના સિવાયનું કોઈ નહીં. એટલે એ સમય દરમ્યાન પત્ની મર્સિએ એક પછી એક ફર્નિચર વેચીને ઘર ચલાવેલું.
પણ આ કીર્તિવન્ત કૃતિએ પછી તો માર્કવેઝને અનેકાનેક પ્રકાશકો મેળવી આપ્યા અને છેવટે મૅક્સિકોનું નવું ઘર ઍરકન્ડિશન્ડ તો હતું જ પણ કહેવાય છે કે એ સમયે ત્યાં ભાગ્યે જ કોઈ ઘર એવું હતું …
•
પ્રકરણ : ૮ :
(આ પ્રકરણનાં ૧૮ પેજ છે. એમાં, યૌવન ભણી વિકસી રહેલા તરુણ અને એકલવાયી પણ પરિપક્વ સ્ત્રી વચ્ચેના નિર્દોષ છતાં જાતીય સમ્બન્ધનું એટલું જ સહજ નિરૂપણ થયું છે.)
કર્નલ ઔરેલિયાનો બ્વેન્દ્યા અને પિલાર તરનેરાનો દીકરો ઔરેલિયાનો હોસે કિશોરાવસ્થાને પામે છે.
સગી ફોઈ અમરન્તાનું એને આકર્ષણ થાય છે. અમરન્તા ય બેસી નથી રહેતી, એને પ્રતિભાવ આપવાને જવાય એટલી નજીક જાય છે. બન્ને એકમેકને સ્પર્શે છે ને નગ્ન થઇને સાથે સૂવે છે.
યૌવન ભણી વિકસી રહેલા તરુણ અને એકલવાયી પણ પરિપક્વ સ્ત્રી વચ્ચેના નિર્દોષ છતાં જાતીય સમ્બન્ધનું એટલું જ સહજ નિરૂપણ એ આ પ્રકરણની વિશેષતા છે. જોઈએ :
અમરન્તા નેતરની હેલકારા-ખુરશીમાં બેઠી’તી, એના ખૉળામાં એનું અધૂરું કામ પડ્યું’તું, અને એણે ઔરેલિયાનો હોસેને જોયો.
ઔરેલિયાનો પોતાની પહેલવહેલી દાઢી કરતો’તો, દાઢી પર બધે ફોમ હતું, ટપટપી પર એણે અસ્ત્રાની ધાર કાઢેલી. એટલે, કે ગમે એમ, જુવાનીના એના ખીલ કપાઈ ગયા, લોહી નીકળ્યું. મૂછને અમુક આકાર આપવા જતાં ઉપલા હોઠને પણ વગાડી બેઠો. છેવટે, સરખો થઈ ગયો. દાઢીમૂછની એની મહેનત જોઈને અમરન્તાને એ ઘડીએ તો એમ જ લાગ્યું કે પોતે ઘરડી થવા માંડી છે.
ઔરેલિયાનો તારી ઉમ્મરના હતા ત્યારે જેવા દેખાતા’તા, તું એવો જ દેખાઉં છું, જુવાન થઈ ગયો, અમરન્તાએ કહ્યું.
એ તો તે દા’ડાનો એમ હતો – જ્યારની અમરન્તા એને બાળક ગણીને એની સામે નિર્વસ્ત્ર થઈને ન્હાતી’તી. પિલાર તરનેરાએ ઉછેરીને મોટો કરવા સૉંપ્યો ત્યારથી અમરન્તા એમ જ ન્હાતી’તી.
ઔરેલિયાનોએ અમરન્તાને પહેલી વાર જોયેલી ત્યારે એનું ધ્યાન માત્ર એક જ વસ્તુ તરફ ખૅંચાયેલું, અને તે હતાં અમરન્તાનાં સ્તન. બન્ને સ્તન વચ્ચે ઘેરો અવસાદ ભાસતો’તો, ડીપ ડીપ્રેશન. ઔરેલિયાનો સહજપણે પૂછી બેઠો – આવું કેમ? શું થયેલું? અમરન્તાએ બન્ને સ્તન પર ટેરવાં ટપટપાવીને અમસ્તો જવાબ વાળેલો કે એ તો એ લોકોએ ઊંડા કાપ મૂકેલા એટલે …
કેટલાક સમય પછી, અમરન્તા ક્રેસ્પીના આપઘાતના દુ:ખમાંથી બ્હાર આવે છે. તે પછી, એક વાર એ એની સામે ન્હાતી હોય છે ત્યારે ઔરેલિયાનોનું ધ્યાન પેલા અવસાદ પર નથી જતું પણ અમરન્તાના પ્રભાવક સ્તન અને સ્તનની બદામી ડીંટીઓ પર જાય છે. જોઈને એને લખલખું આવી ગયેલું.
એણે એને ધારી-ધારીને જોયા કરી; તસુ-તસુમાં અમરન્તા સાથેની નિકટતાનો જાદુ ઢૂંઢ્યા કર્યો. અમરન્તાના શરીરે પાણી પડ્યું ને એને ઝણઝણાટી થઈ, એ જોઈને એને પણ ઝણઝણાટી થઈ. નાનો હતો ત્યારે એને અંધારાની બીક લાગતી; જાગે નહીં ત્યાં લગી હૅમક છોડે નહીં ને અમરન્તાને વળગીને સૂઈ રહે, એને હૂંફ મળતી. પણ તે દિવસથી પોતાની નગ્નતાની એને પ્રતીતિ થઈ ગઈ, અને એટલે, ઘૂસી જતો ખરો પણ અંધારાની બીકથી નહીં, મળસ્કા લગી અમરન્તાના ઊના ઉચ્છવાસો માણવા મળે એવી લાલસાથી.
Pic courtesy : Timetoast
એક વહેલી સવારે અમરન્તા કર્નલ જેરિનેલ્ડોને આગળ વધવા ના પાડતી હોય છે. ત્યારે ઔરેલિયાનોને લાગ્યું કે પોતાને ગૂંગળામણ થઈ રહી છે અને એ જાગી ગયો. એને લાગ્યું કે અમરન્તાની આંગળીઓ એના પેટ આસપાસ બ્હાવરી ઇયળોની જેમ સળવળી રહી છે. એણે ઊંઘી જવાનો ડૉળ કર્યો, પોતાની સ્થિતિને વધારે સહજ કરી, અને, પોતાની આતુરતાની શેવાળમાં અમરન્તાના પેલા કાળા પાટા વિનાના હાથને કશી આંધળી શેલફિશની જેમ નીચેની તરફ ડૂબકી મારતા અનુભવ્યા.
બન્ને જણાં એ વાતની ઉપેક્ષા કરતાં રહ્યાં કે બન્ને કેટલું જાણે છે અને દરેક જણું બીજાને કેટલું જાણે છે, પણ એ રાત્રિ પછી ખોટું નહીં કરવાની સહિયારી સામેલગીરીમાં જોતરાયેલાં રહ્યાં. જો કે પાર્લર ડૉકેથી ૧૨-ના ડંકા ન થાય ત્યાં લગી ઔરેલિયાનોને ઊંઘ ન્હૉતી આવતી.
પાકટ વયની યુવતી અમરન્તાની ત્વચા નિર્માલ્ય થવા માંડેલી. પોતે જેને ઉછેરીને મોટો કરેલો એ સ્લીપવૉકર છોકરાની જ્યાંલગી મચ્છરદાનીમાં ઘૂસણ ન અનુભવે ત્યાંલગી એ બેચૅન રહેતી. ત્યારે ઔરેલિયાનોને ગમ નહીં કે પોતે અમરન્તાની એકાન્તવ્યથાનું શામક ઔષધ બની બેઠો છે.
પછીના સમયોમાં, બન્ને સાથે સૂતાં, નગ્ન, અને પ્રેમભર્યા સ્પર્શોની આપ-લે કરતાં થાકતાં નહીં, એટલું જ નહીં, એકબીજાંનો પીછો કરતાં ઘરના ખૂણે ખૂણે ફરી વળતાં. દિવસના ગમે એટલા વાગ્યા હોય, તેઓ એકધારી અથાગ ઉત્તેજનાનાં માર્યાં ક્યાં ય લગી બેડરૂમોમાં પુરાઈ રહેતાં.
બપોરે એક વાર બન્ને ચુમ્બન કરવા જતાં’તાં, ને ઉર્સુલા જોઈ ગઈ. ઉર્સુલા અનાજના કોઠાર તરફ જતી’તી. બહુ સાદી રીતે એણે ઔરેલિયાનોને પૂછ્યું : તારી ફોઈને તું બહુ ચાહું છું, ખરું? : ઔરેલિયાનોએ કહ્યું : હા એમ જ છે : સારી વાત છે, કહીને ઉર્સુલાએ બ્રેડને માટેના લોટને જોખવાનું કામ પતાવ્યું, ને રસોડામાં ચાલી ગઈ.
એ ઘટનાવલિએ અમરન્તાને એના ઉન્માદમાંથી ઉગારી લીધી. એને સમજાયું કે પોતે બહુ આગળ વધી ગયેલી, તરુણ ઔરેલિયાનોને અકારણ ચુમ્બન કે બચ્ચીઓ ન્હૉતી કરતી, પણ સુખદ એવા પાનખરી આવેશ માટેનો (ઑટમ્નલ પૅશન) સંઘર્ષ કરતી’તી. એને સમજાઈ ગયું કે એ એક ભયાનક અને કશા જ ભવિષ્ય વિનાનો સંઘર્ષ હતો. અમરન્તાએ એ બધું એક ઝાટકે કાપી નાખ્યું.
ઔરેલિયાનોને વાસ્તવિકતાનું ભાન થયું. પોતાની મિલિટરી ટ્રેઇનિન્ગ પૂરી કરવામાં હતો ને હવે બરાક્સમાં સૂતો’તો. શનિવારે શનિવારે સૈનિકો સાથે કૅત્રિનાના સ્ટોરે જવા માંડેલો. જીવનમાં એકાએક આવી ચડેલા એકાન્તનું અને પોતાની કાચી તરુણાવસ્થાનું ત્યાં આશ્વાસન શોધતો’તો. મરી ગયેલાં ફૂલોની વાસ જેવી સ્ત્રીઓને એણે અંધારામાં આદર્શ બલકે કલ્પનાના ચૂંથારાને લીધે અમરન્તા ગણી લીધેલી.
ઔરેલિયાનો બળવો કરનારા વિદ્રોહી સૈન્યનો ત્યાગ કરે છે અને ઘરે પાછો ફરે છે – એવા વિચારથી કે પોતે અમરન્તાને પરણી લેશે. પણ અમરન્તા એને સતત અવગણે જ છે, કેમ કે નજીકનાં સગાં વચ્ચેના જાતીય સમ્બન્ધોથી એ ઉબાઈ ગયેલી.
સવિનય અસહકારના દિવસોમાં કૉન્ઝર્વેટિવ પાર્ટીનો એક સૈનિક ઔરેલિયાનોની હત્યા કરે છે અને એથી એ સમગ્ર પરિસ્થતિનું કરુણ સમાપન થાય છે.
કર્નલ ઔરેલિયાનો બ્વેન્દ્યાથી જન્મેલા પેલા ૧૭ પુત્રોને બાપ્તિસ્મા માટે માકોન્ડોમાં લવાય છે, અને એ દરેકનું નામ ઔરેલિયાનો રખાય છે.
(September 13, 2022: USA)
સૌજન્ય : સુમનભાઈ શાહની ફેઇસબૂક દીવાલેથી સાદર
૧૮૯૩માં કાઁગ્રેસની સભામાં દાદાભાઈ નવરોજીના આ શબ્દો હતા. આધુનિક ભારતના એક મહત્ત્વના સ્થપતિની, અને ખાસ કરીને તેમના રાષ્ટ્રવાદની સ્મૃતિ નામશેષ ના થઇ જાય, તે માટે એક પારસી લેખક દિન્યાર પટેલે (આસિસ્ટન્ટ પ્રોફેસર, ઇતિહાસ, યુનિવર્સિટી ઓફ સાઉથ કેરોલિના) લખેલા દાદાભાઈના જીવનચરિત્ર્ય, ‘નવરોજી : પાયોનિયર ઓફ ઇન્ડિયન નેશનાલિઝમ’ને કમલાદેવી ચટ્ટોપાધ્યાય પારિતોષિક એનાયત કરવામાં આવ્યું છે.
જો આત્મનિરીક્ષણની ટેવ હોય તો સમજાશે કે આપણને કોઈ ગુલામ બનાવવા નવરું ન હતું, પણ સેંકડો વર્ષની ગુલામી ભારતે વહોરી છે તેને માટે વિદેશીઓ છે, તેનાં કરતાં આ દેશની પ્રજા વધારે જવાબદાર છે. વેપાર કરવા આવેલી પ્રજાએ જોયું કે કુસંપી ભારતીયોને ગુલામ બનાવી શકાય એમ છે. એમણે જોયું કે અહીંના રાજાઓ અંદરોઅંદર લડે છે, નાના નાના સ્વાર્થ માટે પ્રજા સંપને હોડમાં મૂકે છે, એકસૂત્રતા નથી, એ બધી બાબતોએ વિદેશી પ્રજાને પગપેસારો કરવા માટેનું મોકળું મેદાન પૂરું પાડ્યું અને એમ સૈકાઓની ગુલામી કરમે ચોંટી.