આડે દિવસે જે કાગડા છે 
તે શ્રાદ્ધમાં પૂર્વજો બની જાય છે 
આડે દિવસે છત પર આવે તો 
તેને ઉડાડી મૂકાતા હતા 
તેની શ્રાદ્ધમાં હવે રાહ જોવાય છે
આડે દિવસે કાગડા એટલે ઉડાડાતા
કારણ તે છત પર બેસે તો 
કાગડા જેવા મહેમાનો આવતા 
શ્રાદ્ધમાં તો કાગડા જ મહેમાન હોય છે 
જે દાદાને વાટકી દૂધ નો'તું અપાતું 
તેને છાપરે દૂધપાકનો વાસ મૂકાય છે 
જે દાદીથી ભાખરી ચવાતી નો'તી 
તેને વાસમાં લાડુ પીરસાય છે
જેને આપણે ભૂખે માર્યાં તે સગાં 
છાપરે વહાલાં થઈ જાય છે
ખરેખર તો છત છાંટીને આપણે જ 
લાડુદૂધપાક ઝાપટીએ છીએ!  
શ્રાદ્ધ એટલે પેટ ભરીને કરાતું પ્રાયશ્ચિત …

૦

કાકાકૌવા 

૦
કાકાકૌવામાં
કાકા છે ને કૌવા પણ છે 
પણ તેનું આહ્વાન શ્રાદ્ધમાં નથી થતું તો 
કાગડાને જ છાપરે કેમ તેડાય છે?
ચકલી, કાબર, પોપટ નહીં ને કાગડો?
બહુત નાઈન્સાફી હૈ 
બધાં પંખીઓએ તો રીટ ફાઈલ કરી છે : 
કાગડાને ગણો તો અમને પણ પૂર્વજ ગણો 
અમને પણ પેટ છે 
વળી અમે તો તમારાં 'પેટ' પણ છીએ 
અમને પણ શ્રાદ્ધનો બેનિફિટ મળવો જોઈએ
જો કે કોર્ટનો હુકમ આવતાં પહેલાં
ઘણા જજ પૂર્વજ થઈ જાય એમ બને
બને કે કાબર, પોપટ પણ જન્મ બદલી કાઢે 
ને એ જજ બનીને ચુકાદો આપે 
પણ કૌવા ને પૌંવાનો પ્રાસ બેસે છે 
એટલે છાપરું તો એ જ બગાડશે
તે એટલે પણ કે 
કાગડાને પૂર્વજન્મનું જ્ઞાન હોય છે 
એ જાણતો હોય છે કે ગયા જન્મમાં 
એ આપણો દાદો હતો 
પેલી સાસુ જેવી દેખાય છે તે 
ખરેખર કાગડી જ છે 
એટલે પૂર્વજ થવાની લાયકાત તો 
તે જ ધરાવે છે 
જો કે કોઈ કાગડાએ  જાહેર નથી કર્યું 
કે તેને પૂર્વજન્મનું જ્ઞાન છે 
ને જેમને વધારે રસ હોય તે કૌવાવતાર  
ધારણ કરી ને જાણે તો વાંધો નથી …

૦

અટપટું ચટપટું

૦

'હવે લગ્નની અંતિમવિધિમાં કેટલા જોડાશે?'
'ડોબા, લગ્ન અને અંતિમવિધિ એ બે જુદાં છે.'
'અગ્નિ બન્નેમાં પ્રગટે છે એટલે કહ્યું.'

૦

શિક્ષક: લુચ્ચા,જુઠ્ઠા બેઈમાન માટે એક શબ્દ ?'
વિદ્યાર્થી : ચીન.

૦

'અત્યારે સૌથી વધારે અશાંત કોણ વર્તાય છે?'
'પ્રશાંત અને સુશાંત.

૦

e.mail : ravindra21111946@gmail.com

પ્રગટ : ‘કાવ્યકૂકીઝ’ નામક લેખકની સાપ્તાહિક કટાર, ‘અર્ધસાપ્તાહિક’ પૂર્તિ, “સંદેશ”, 09 સપ્ટેમ્બર 2020

મંગળવાર એટલે કે 1 સપ્ટેમ્બરથી દેશમાં અનલોક 4.0 લાગુ કરવામાં આવ્યું છે. તેનો અર્થ શું છે તેની ગણતરી કરવાનું હવે બંધ કરી દીધું છે અને કોઈ તેને સાચા અર્થમાં સમજી શકે તેમ નથી. ભારત સરકાર ખરેખર ઘણી વસ્તુઓ બંધ રાખી કોરોના ચેપને નિયંત્રણમાં રાખવા પ્રયાસ કરી રહી હતી. જો સરકાર લોકોને એકબીજાથી દૂર રાખે અને સેવાઓથી વંચિત રાખે છે, તો કોરોનાનું સંક્રમણ ધીમું થાય. આના માટે કેટલાક નિયમો બન્યા, જે સમજાવા અઘરા છે. ઉદાહરણ તરીકે, વિમાની મુસાફરી મે મહિનાથી શરૂ થઈ છે પરંતુ લૉક ડાઉનની શરૂઆતથી જ રેલવે બંધ કરાઈ છે. દરરોજ લગભગ 17,000 જેટલી નિયમિત ટ્રેનની જગ્યાએ ફક્ત 230 વિશેષ ટ્રેનો દોડી રહી છે. વિમાનો સંપૂર્ણ ક્ષમતા સાથે ચાલી શકે, પણ ટ્રેન દોડી ન શકે તેમાં તર્ક શું છે? કેમ કે, વિમાનમાં પણ મુસાફરો વચ્ચે દો ગજકી દૂરી હોતી નથી.

એપ્રિલ-મે મહિનામાં આશરે 30 લાખ લોકો સુરત અને આજુબાજુના ઔદ્યોગિક વિસ્તારોમાંથી સ્થળાંતરિત થયા. જુલાઇ ૩૧, ૨૦૨૦ના રોજ પ્રકાશિત ‘ફ્રન્ટલાઇન’ મેગેઝિનના અહેવાલમાં આ જણાવાયું છે. આ લોકોને ફરીથી કામ પર લાવવાનો કોઈ રસ્તો નથી. એવા અહેવાલો પ્રાપ્ત થયા છે કે મિલમાલિકો અને અન્ય ઉદ્યોગપતિઓએ વિમાન દ્વારા કામદારોને પાછા બોલાવવાનું શરૂ કર્યું છે. પરંતુ સવાલ એ છે કે રેલવે  શા માટે ટ્રેન ચલાવતી નથી? અહેવાલો મુજબ દિલ્હી મેટ્રો આ અઠવાડિયે શરૂ થશે અને તેની ક્ષમતાના પચાસ ટકા પર કામ કરશે. (સવાલ એ છે કે એરલાઇન્સમાં આવો નિયમ શા માટે નથી?) મુંબઈની જીવાદોરી ગણાતી મુંબઈ લોકલ બંધ થઈ ગઈ છે. શાળાઓ અને કોલેજો બંધ છે, પરંતુ પરીક્ષાઓ લેવાની પ્રક્રિયા ચાલુ છે. જો શાળા-કોલેજને ઑનલાઇન વર્ગો લેવા માટે કહેવાતું હોય, તો પછી પરીક્ષાકેન્દ્ર પર વિદ્યાર્થીઓને પરીક્ષા આપવા માટે કેમ બોલાવી રહ્યા છીએ?

સિનેમા પણ બંધ છે. કારણ કે શારીરિક અંતર જાળવવા માટે માત્ર પચીસ ટકાની ક્ષમતાથી તેને ચલાવવાનું નુકસાનકારક નીવડે. પરંતુ ફિલ્મનો સમયગાળો દેશની કોઈ પણ હવાઈ મુસાફરી જેટલો જ હોય છે અને થિયેટરો અને વિમાનોની સીટો પણ લગભગ સમાન અંતરે હોય છે. તો પછી થિયેટરો કેમ બંધ છે?  વડા પ્રધાન મોદીની પદ્ધતિ જોતાં આ નિર્ણયોમાં થોડી ‘નૈતિકતા’ સામેલ લાગે છે. ઉદાહરણ તરીકે, રેસ્ટોરાં ખોલવાની છૂટ છે, પરંતુ બાર બંધ રાખવામાં આવે છે.

આ સિવાય કેન્દ્ર અને રાજ્યો વચ્ચે કેટલીક ગેરસમજો છે. ઉદાહરણ તરીકે, કેન્દ્રે જિમ ખોલવાની મંજૂરી આપી છે, પરંતુ રાજ્યો આવી મંજૂરી આપી રહ્યાં નથી. અન્ય દેશોમાં લૉક ડાઉન ત્યાં મોટા ભાગનાં સ્થળોએ સ્વૈચ્છિક હતું. ભારતમાં તેને કરફ્યૂનું સ્વરૂપ આપવામાં આવ્યું. આજે પણ વાહન લઈને બહાર નીકળનાર યોગ્ય પોલીસની પૂછપરછમાં યોગ્ય કારણ ન આપી શકે, તો મુંબઈ પોલીસ તેનું વાહન જપ્ત કરી શકે. સવાલ એ છે કે યોગ્ય કારણ શું હોવું જોઈએ, તે પોલીસ નક્કી કરે છે. એક રાજ્યથી બીજા રાજ્યમાં જવા માટે અરજી કરવાની રહેશે અને તેની મંજૂરી આપવામાં આવશે કે નહીં તેની જવાબદારી રાજ્યની છે.

કોરોનાના ચેપને રોકવાના પ્રયાસમાં, ભારતે નાગરિકોને આવશ્યક સેવાઓથી વંચિત રાખ્યા. શું ફાયદો થયો? ભારત એકમાત્ર દેશ છે જ્યાં માર્ચથી કોરોના ચેપની સંખ્યા સતત વધી રહી છે. કોરોના ચેપને રોકવાનો એકમાત્ર રસ્તો મોટા ભાગે સામૂહિક વર્તન પર આધારિત છે. પરંતુ બેઠકોમાં કેન્દ્રીય પ્રધાન પણ તેના માસ્ક વિના બેઠા જોવા મળે છે. આ લોકો નાગરિકોને સારી વર્તણૂક માટે કેવી રીતે કહી શકે? અને કહી શકતા નથી એટલે નિયમોમાં સતત ફેરફાર થઈ રહ્યા છે. પરંતુ દરેક નિયમ નિષ્ફળ સાબિત થઈ રહ્યો છે. કોરોનાના કેસની વધતી સંખ્યા તેનો પુરાવો છે.

સૌજન્ય : “નિરીક્ષક” સાપ્તાહિક ડિજિટલ આવૃત્તિ; 07 સપ્ટેમ્બર 2020; પૃ. 13

એપ્રિલ-જૂન ૨૦૨૦ના સમયગાળા માટે જી.ડી.પી.નો વૃદ્ધિ દર નકારાત્મક રહ્યો છે. એટલે કે વસ્તુઓ અને સેવાઓના ઉત્પાદનમાં ૨૩.૯ ટકાનો ઘટાડો થયો છે. આનો અર્થ શું છે તે સમજીએ:

(૧) જી.ડી.પી. એટલે દેશની આવક. તેમાં જે ઘટાડો થયો તે ગયા વર્ષમાં આ જ ત્રણ મહિના દરમિયાન જે જી.ડી.પી. હતી તેની તુલનાએ થયો છે.

(૨) આ ત્રણ મહિનમાં બે મહિના સંપૂર્ણ લૉક ડાઉનના હતા, અને એક જૂન મહિનો થોડા ઓછા લૉક ડાઉનનો હતો. વસ્તુઓ અને સેવાઓનું ઉત્પાદન બે મહિના તો સાવ બંધ જ થઈ ગયું હતું. એટલે આટલો બધો ઘટાડો નોંધાયો છે.

(૩) દેશની જી.ડી.પી.માં કંઈ પહેલી વાર ઘટાડો થયો છે એવું નથી. અગાઉ ૧૯૫૭-૫૮માં ૧.૮ ટકા, ૧૯૬૫-૬૬માં ૪.૫ ટકા, ૧૯૭૨-૭૩માં ૦.૮ ટકા અને ૧૯૭૯-૮૦માં ૬.૦ ટકાનો ઘટાડો આગલા વર્ષની તુલનાએ રહ્યો હતો જ.

(૪) ગયા વર્ષના આ જ ત્રણ મહિનામાં જી.ડી.પી. માત્ર ૫.૨ ટકાના દરે વધી હતી. આ દર નીચો જ હતો. હવે એની તુલનાએ આ વખતે

 ૨૩.૯ ટકા જેટલો ઘટાડો થયો, એ બહુ મોટો છે. ઘટેલા વૃદ્ધિ દરથી જી.ડી.પી.માં જોરદાર ઘટાડો થયો છે.

(૫) યાદ રહે કે જાન્યુઆરી-માર્ચ, ૨૦૧૮માં જી.ડી.પી.નો વૃદ્ધિ દર ૮.૨ ટકા જેટલો ઊંચો હતો અને પછી તે લગભગ સતત ઘટતો ગયો હતો અને જાન્યુઆરી-માર્ચ, ૨૦૨૦માં તો તે ૩.૧ ટકા થઈ ગયો હતો. માર્ચમાં લૉક ડાઉનનું તો એક જ સપ્તાહ હતું. તેમ છતાં વૃદ્ધિ દર બહુ નીચો હતો. એટલે કોરોનાને માથે આખું ઠીકરું ના ફોડાય અને એને ‘એક્ટ ઑફ ગૉડ’ (ઈશ્વરી કૃત્ય) ના કહેવાય. દેશનું અર્થતંત્ર કોરોના આવ્યો તે પહેલાં જ સાવ તળિયે બેસવાની તૈયારી કરી ચૂક્યું હતું. એને માટે ભગવાને મોકલેલો કોરોના નહીં, પણ મોદી સરકાર જવાબદાર હતી.

(૬) હવે જો જુલાઇ – સપ્ટેમ્બરમાં થોડો ઘણો સુધારો વર્તાય તો પણ જી.ડી.પી. ગયા વર્ષના આ જ ત્રણ મહિનાની તુલનાએ ઘટશે એ નક્કી છે.

(૭) આમ, વર્ષના છ મહિના ઉત્પાદનના મોટા ઘટાડા સાથે જાય, તો આખા વર્ષનો જી.ડી.પી.નો વૃદ્ધિ દર નકારાત્મક જ આવશે. એમ લાગે છે કે એ મોટે ભાગે સાત ટકા કે તેથી વધુ દરે ઘટશે અને તે સ્વતંત્ર ભારતના ઇતિહાસમાં સૌથી વધારે હશે! એને અચ્છે દિન કહેવાય?

(૮) સવાલ એ છે કે હવે ઉત્પાદન કેવી રીતે વધારવું. સરકાર બજેટમાં ખાધ વધારે અને અસંગઠિત ક્ષેત્રના ગરીબોની આવક વધે એ માટે ખર્ચ કરે તો જ જી.ડી.પી. ઝડપથી વધી શકે. આ ખર્ચ શિક્ષણ, આરોગ્ય અને ‘નરેગા’ માટે ખાસ થવું જોઈએ.

(૯) જી.ડી.પી. વધે એ જેટલું મહત્ત્વનું છે તેટલું જ, કદાચ તેનાથી વધારે મહત્ત્વનું એ છે કે દેશમાં વધેલી જી.ડી.પી. એટલે કે વધેલી આવક દેશના કયા લોકોના ખિસ્સામાં કેટલી જાય છે.

(૧૦) અર્થશાસ્ત્રીઓ ક્યારના ય કહેતા રહ્યા છે અને રિઝર્વ બેંક પણ હવે તો કહે છે કે સરકાર ખર્ચ વધારે. પણ મોદી સરકાર માનતી નથી. તો એ કંઈ ઈશ્વરીય કૃત્ય ના કહેવાય, મોદી સરકારનું કૃત્ય પણ કહેવાય. જો માન્યું હોત તો ગરીબોને વધુ સહાય મળત અને જૂન મહિનામાં ઉત્પાદન વધારે વધત તો આટલો મોટો ખાડો ના થાત.

e.mail : hema_nt58@yahoo.in

સૌજન્ય : “નિરીક્ષક” સાપ્તાહિક ડિજિટલ આવૃત્તિ; 07 સપ્ટેમ્બર 2020; પૃ. 11