કો’ક દિ’ તમે
          હળવે ડગે આવતા રે’જો − આવતા રે’જો !
ભર બપોરે
   છાંયડો બનીને આવતા રે’જો – આવતા રે’જો !
           ઢળતી સાંજે તારલા વીણી,
           શગતી રાખું ઝીણી.
સમ તમારા
        વાયરાનો હળુ હાથ ધરીને
        તમ તમારે આવતા રે’જો !
                રાત વીંચી જાય ના મારી,
                થાય રાતી આંખ મારી,
સમ તમારા
         શમણાંની સોગાત લઈને
         તમ તમારે આવતા રે’જો !
                એકલું એવું હૈયું કોરે,
                વ્હાલ વિનાનું વેગળું સોરે,
સમ તમારા
         હેતનો મીઠો સાદ બનીને
         તમ તમારે આવતા રે’જો !
                ઘરની ભીંતે
                ઘટના ઘાટે
                મેઘધનુના રંગ ઢોળીને,
સમ અમારા
          કૂમળો રૂડો તડકો બની
          તમ તમારે આવતા રે’જો !

સૌજન્ય : કવયિત્રીના કાવ્યસંગ્રહ – ‘આવતા રે’જો’માંથી, પૃ. 108

ગાયકવૃંદ : કૌષિકભાઈ ખજૂરિયા, આરાધનાબહેન : તબલા સંગતિ આલોકભાઈ વર્મા, વાંસળી વાદક – રૉબિનભાઈ ક્રિશ્ચિયન તેમ જ કી બૉર્ડ વાદક –  કિરણભાઈ ઠકરાર

સૌજન્ય : ગુજરાતી સાહિત્ય અકાદમી' તથા 'સબરંગ આર્ટ્સ', કૉમ્પાસ થિયેટર, ઈકનમ; 25 માર્ચ 2018 

 https://youtu.be/A-r0bOk9xqg

ગત ૨૫મી ફેબ્રુઆરી, રવિવારનો રવિ રોજ કરતાં જુદા અચાનક આશ્ચર્યની ચમક અને ભડક સાથે ઊગ્યો. સક્ષમ અને સુવિખ્યાત ફિલ્મ-અભિનેત્રી શ્રીદેવીબહેનના શનિવાર, તા. ૨૪મી ફેબ્રુઆરીએ મધરાતે કાર્ડિયાક અરેસ્ટથી દુબઈમાં ૫૪ વર્ષની વયે અવસાન થયાના સમાચાર દેશભરની ન્યૂઝચૅનલો અને મોબાઇલ વોટ્‌સએપમાં વહેતા થયા. ‘શ્રીદેવીબહેન’ એવું આદરપૂર્વક બહુવચન એટલા માટે વાપરું છું કે તે મારા કરતાં એક વર્ષ અને બે મહિના મોટાં હતાં. અભિનય-શક્તિની સ્વાનુભવબળે સમૃદ્ધિને જોતાં તે અનેક સમવયસ્ક અભિનેતાઓ-અભિનેત્રીઓ કરતાં પણ મોટાં હતાં.

લિટલસ્ટારથી સુપરસ્ટાર સુધી ફિલ્મે-ફિલ્મે વૈવિધ્યસભર ભૂમિકાને કારણે એમની ગતિનો આલેખ સતત પ્રગતિ તરફનો રહ્યો. ૧૯૬૩માં ૧૩મી ઑગસ્ટે તમિલનાડુના શિવાકાશીમાં જન્મેલાં શ્રીદેવીબહેનનું અસલ નામ શ્રીયમ્મા યંગર અયપ્યા હતું. ચાર વર્ષની ઉંમરે બાળકલાકાર તરીકે જે ફિલ્મમાં કામ કર્યું. તે અંગે જુદી-જુદી હકીકતો બહાર આવી છે. ક્યાં ય બાળકલાકાર તરીકે એમની તમિળ ફિલ્મ જયલલિતા સાથે ભગવાન મુરુગનની ભૂમિકાવાળી ‘થુનાઈવન’ પ્રથમ ફિલ્મ હોવાનો ઉલ્લેખ છે, તો ક્યાંક તમિળ ફિલ્મ ‘કંધન કરુણઈ’ એમની પ્રથમ ફિલ્મ હોવાનો તો ક્યાં ય વળી ‘થિરુમુગમ્‌’ ફિલ્મથી બાળકલાકાર તરીકે કારકિર્દી શરૂ કર્યાનો ઉલ્લેખ છે, એ તો જે હોય તે શ્રીદેવીબહેનને ચાર વર્ષની વહેલી વયે બાળકલાકાર તરીકે કામ કરવાના પ્રથમ પ્રયાસમાં જ ફિલ્મના નિષ્ણાતોને ભવિષ્યમાં એક પ્રતિભાવન કાબેલ અભિનેત્રી તરીકે આગળ આવવાના સંકેતો જણાયા હતા.

પ્રથમ ફિલ્મમાં જ સેટ પર કૅમેરા સામે આવીને ડરીને માતાના પાલવમાં સંતાઈ જતી આ બાલિકાને માતા તરફથી ડર્યા વિના હિંમત રાખીને દિગ્દર્શક જે સમજાવે, તે ધ્યાનથી સમજીને તે પ્રમાણે કામ કરવાની પ્રેરણા અને પ્રોત્સાહન પ્રાપ્ત થાય છે. પછી તો તે હિંમતપૂર્વક દિગ્દર્શકના કહ્યા પ્રમાણે બધું જ કરીને આખાયે શૂટિંગમાંથી હેમખેર પાર ઊતરે છે. જયલલિતા સાથેની આ ફિલ્મ ઉપરાંત બાળ – કલાકાર તરીકે એમની સાથે પછી બે તમિલ ફિલ્મો આવી. સ્કૂલમાં ભણવામાં તેજસ્વી હોવા છતાં ય આગળ ભણવાની સાથે ફિલ્મોમાં કામ શક્ય ન બનવાથી ફિલ્મ-અભિનયને જ સ્કૂલ તરીકે સ્વીકારીને અભિનયસાધના આગળ ધપાવે છે. ૧૧ વર્ષની ઉંમરે તમિળ ફિલ્મ ‘અનુરાગલુ’માં શ્રીદેવીબહેન અંધબાલિકાની ભૂમિકા અદા કરે છે. પછી તો તે તમિળ ઉપરાંત દક્ષિણ ભારતની તેલુગુ, મલયાલમ અને કન્નડ ભાષાની ફિલ્મોમાં અનેક નામાંકિત કલાકારો, જે પોતાનાથીયે ઉંમરમાં ઘણા મોટા હતા એવા એન.ટી. રામારાવ, એમ.જી.આર. નાગેશ્વરરાવ, શિવાજી ગણેશન્‌ સાથે હિરોઇન તરીકે કામ કરીને તેઓના ફિલ્મ- અભિનયના બહોળા અનુભવનો ભરપૂર લાભ પામે છે.

સમાંતરે બાળકલાકાર તરીકે બાર વર્ષની ઉંમરે દક્ષિણ ભારતની ફિલ્મ – અભિનેત્રી લક્ષ્મી સાથે હિન્દી ફિલ્મ ‘જૂલી’માં ભૂમિકા અદા કરે છે. તે પછી ૧૯૭૮માં હિરોઇન તરીકેની પ્રથમ ફિલ્મ ‘સોલહવા સાવન’ નિષ્ફળ જવા છતાં ય જરા ય હિંમત હાર્યા વિના ૧૯૮૩માં પોતાનાથી ઘણી મોટી ઉંમરના ફિલ્મ-અભિનેતા જિતન્દ્ર સાથે ફિલ્મ ‘હિંમતવાલા’માં ભૂમિકા અદા કરતાની સાથે જ આ ફિલ્મને બેહદ સફળતા મળતાં આખાયે બોલિવૂડમાં તે છવાઈ જાય છે. પોતાનાથી વયસ્ક અન્ય નામાંકિત અભિનેતાઓ રિશી કપૂર, વિનોદખન્ના, અમિતાભ બચ્ચન સાથે ફિલ્મ ‘ચાંદની’, ‘ખુદાગવાહ’ અને પછી તો અનેક ફિલ્મોમાં કામ કરતાં કરતાં એની અભિનયકલાની કીમિયાગરીનો કસબ તે કક્ષા પહોંચ્યો કે ઉત્કૃષ્ટ કે નિકૃષ્ટ, ગંભીર કે હળવી કોઈ પણ પ્રકારની ભૂમિકા એના માટે સહજ Natural થઈ પડી. શૂટિંગ માટે સેટ પર પહોંચ્યા પછી કૅમેરાની લાઇટ્‌સ ઑન થતાંની સાથે જ શ્રીદેવીબહેનનો પોતાને મળેલ ભૂમિકામાં સહજ રીતે પ્રવેશ થઈ જતો. આ સંદર્ભે યશ ચોપરા શ્રીદેવીબહેનને એટલે જ and quote: A switch on and a switch off actress કહેતા હતા. કારણ કે જ્યારે એમને દૃશ્ય બતાવાય કે સમજાવાય ત્યારે તે શાંત રહેતાં જ્યારે ઍક્શન બોલવામાં આવે, તે સાથે જ જુદાં શ્રીદેવીબહેન દેખાતાં.

Perfectionનો દૃઢાગ્રહ અને કામ પ્રત્યેનો નિષ્ઠાભર્યો સમર્પણભાવ – Dedication શ્રીદેવીબહેનના કલાકાર તરીકેના વ્યક્તિત્વનાં વિલક્ષણ પાસાં હતાં. નૃત્યની પ્રસ્તુિત ફિલ્મનો એક ભાગ હોય કે ફિલ્મ સિવાયનો. અનેક દિવસો સુધી તે લાંબો સમય ફાળવીને નૃત્યનો રિયાઝ કરતાં અને આખીયે ટીમને કરાવતાં. આ રીતે વર્ષોથી સતત ઘૂંટાતા જતા રિયાઝને કારણે તે સારાં નૃત્યાંગના તરીકે પણ ઊભરી આવ્યાં.

ગમે તેવી શારીરિક કે માનસિક સ્થિતિ હોય કે અંગત જીવનમાં અચાનક આવી પડતાં દુઃખો હોય, જરા ય વિચલિત થયા વિના તે સ્વસ્થ રીતે દરેક ભૂમિકા અદા કરી શકતાં અને એને પૂરો ન્યાય આપતાં. ૧૦૩ ડિગ્રી તાવ હોવા છતાં ય એનાથી સદંતર બેપરવા રહીને એમણે ‘ચાલબાઝ’ ફિલ્મના એક ગીતનું શૂટિંગ ચાલુ રાખ્યું. ‘લમ્હેં’ના શૂટિંગ દરમિયાન પિતાશ્રીના અવસાનના સમાચાર મળતાં જ તે આઘાત જીરવીને લંડનથી ચાલુ શૂટિંગ અટકાવીને ભારત આવ્યાં અને પિતાશ્રીની અંતિમવિધિ પતાવીને તરત લંડન પાછા ફર્યાં પછી શૂટિંગનો દોર આગળ ચલાવ્યો.

આ ઘટના સૂચવે છે કે તે કુટુંબભાવનાને ખરા અર્થમાં જીવતાં લાગણીશીલ અભિનેત્રી હતાં. એટલે જ બોની કપૂર સાથે લગ્ન કર્યાં પછી ફિલ્મ ‘જુદાઈ’ રિલીઝ થયા પછી બે પુત્રીઓ જાહ્‌નવી અને ખુશીને જન્મ આપ્યા બાદ તેઓ બંનેનો સારી રીતે ઉછેર કરીને વાસ્તવિક જીવનમાં માતા તરીકેની કર્તવ્યનિષ્ઠા અદા કર્યા પછી, પુત્રી જાહ્‌નવીને ફિલ્મ – અભિનેત્રી તરીકે કેળવીને આગળ આવવા પ્રોત્સાહિત કરી. ત્યાર બાદ ૨૦૧૨માં શ્રીદેવીબહેન ‘ઇંગ્લિશવિંગ્લિશ’ ફિલ્મથી ફિલ્મ ક્ષેત્રે પુનરાગમન કરે છે. વ્યંઢળ જેવા જાતીય નબળાઈ ધરાવતા માણસોને મોટી આર્થિક સહાય પૂરી પાડતાં શ્રીદેવીબહેનની તેઓ પ્રત્યેની અનુકંપાશીલ માનવતા પણ એમના વ્યક્તિત્વના ઝળહળતા પાસાનો પરિચય આપે છે.

આવાં ગુણો કે જીવનમૂલ્યોને કારણે જ શ્રીદેવીબહેને એમની મોટા ભાગની તમિલ, તેલુગુ, મલયાલમ, કન્નડ અને હિન્દી ફિલ્મોમાં ભારતીય સંસ્કૃિતના ગૌરવને ચમકાવતી નારી તરીકેની જ ભૂમિકા પસંદ કરી. આ રીતે એક પગ દક્ષિણ ભારતીય ફિલ્મોના પલ્લામાં તો બીજો પગ ઉત્તર ભારતીય ફિલ્મોના પલ્લામાં ગોઠવીને સમતોલન સાધ્યા બાદ લક્ષ્યવેધક સંઘર્ષ દ્વારા મહિલા સુપરસ્ટાર પદે પહોંચવું એ જ એમની અભિનય-આરાધનાની ઉત્તમ ફલશ્રુતિ છે.

હજી તો ગયા વર્ષે જ એમણે પોતાની અભિનેત્રી તરીકેની કારકિર્દીનાં ૫૦ વર્ષ વીત્યાનો ભવ્ય જશન મનાવ્યો હતો. પુત્રી જાહ્‌નવીની આવનારી પ્રથમ ફિલ્મ જોવાની હતી. એટલું જ નહીં શ્રીદેવીબહેનની અભિનય – પ્રતિભા આગામી વર્ષોમાં હોલિવૂડની સુવિખ્યાત ઍક્ટ્રેસ મેરલિન સ્ટ્રીપની સમકક્ષ વિકસે એવી સંભાવના હતી, પરંતુ બાળકલાકાર તરીકે નિર્દોષ સ્વપ્નિલ આંખોમાં અનેક રંગો સાથે ઉદય પામેલો સૂર્ય અભિનયનાં અજવાળાં પાથરતો પાથરતો સિદ્ધિઓના સ્વર્ણીમ સ્વપ્ન સાકાર કરતો ઉનાળો બેસતાંની સાથે જ અગમ્ય-અગોચર અવકાશમાં અચાનક પોતાના રંગો સંકેલીને અસ્ત પામશે, એવી કોને કલ્પના હતી? ‘ઝીરો’ તો એમની આવનારી કદાચ અંતિમ ફિલ્મનું નામ છે, પરંતુ અસંખ્ય ઝીરો આગળ એક અને એથી બનતી મોટી સંખ્યામાંના પણ એક અને અદ્વિતીય એવાં શ્રીદેવીબહેનનો પ્રદીપ્ત પ્રતાપ હવે ટી.વી. અને મોબાઇલના રંગીન સ્ક્રીન પર સ્વિચ ઑન કરતાં જ ચિરંજીવ રહેશે.

સૌજન્ય : “નિરીક્ષક”, 16 માર્ચ 2018; પૃ. 12-13 

ઉજમશી પરમારને પહેલવહેલું મળવાનું થયું, ગુજરાત સાહિત્ય પરિષદના સુરતના જ્ઞાનસત્રમાં, વીર નર્મદ દક્ષિણ ગુજરાત યુનિવર્સિટીના પ્રાંગણમાં. ૨૦૧૨ની ૨૨મી ડિસેમ્બરની હૂંફાળી સવારે ચાની ચૂસકી લેતા ઉમળકાભેર વાતો થઈ. પોતે વાર્તાકાર, કવિ કે ચિત્રકાર હોવાનો સહેજ પણ ભાર નહીં. એક સીધાસાદા માણસ તરીકે દરેક સાથે હળીમળી જતા.

૨૦૧૩ના આણંદના અધિવેશનમાં તે પોતે પરિષદની મધ્યસ્થ સમિતિમાં સભ્ય હોવા છતાં આગલી હરોળમાં બેસવાને બદલે મારી બાજુમાં આવીને બેસી ગયા. અધિવેશનની બધી બેઠકો સાથે માણી અને સાથે જમ્યા પણ.

ઉજમશી પરમાર આમ તો ઈશ્વરલાલ પરમારના જીવરાજપાર્ક રહેતા ત્યારે બંને શાખપાડોશી. એટલે ઈશ્વરલાલના કારણે ઘરોબો વધ્યો. તેઓ ફરવાના ભારે શોખીન.

સવારે સાડા સાતે ફોન કરે, ‘સુરેશભાઈ, ઈશ્વરલાલ અને મિત્રોને લઈને ગાંધીગ્રામ સ્ટેશને આવો, નવની ગાડીમાં બૂટભવાની જવું છે.’ અમે બધાં નવની ગાડીમાં ઉજમશીને જ સાંભળતા. તેમની વાતો ખૂટે નહીં. બૂટભવાની દર્શન, ભોજન પ્રસાદ લઈ છકડામાં ગણપતપુરા દર્શન પ્રસાદને ન્યાય આપી રેલગાડીના પાટે પાટે પદયાત્રા કરી. કોઠ-ગાંગડના રેલવે સ્ટેશન પહોંચીએ, ત્યારે ગાડી આવવાને એકાદ કલાકની વાર હોય, સ્ટેશનના બાંકડા પર જમાવીએ. ઉજમશી પોતાના મોબાઇલમાંનાં ૩૦૦ ઉપરાંત જૂના ફિલ્મીગીતોનો પટારો ખોલે એક પછી એક ગીતો વગાડે અને તે ગીતની સાથે જોડાયેલી દુર્લભ વાતો પણ કહે. પોતે સારુ ગાતા પણ ખરા. ગાડી ગાંધીગ્રામ પરત પહોંચે ત્યારે સાંજે સાત વાગ્યા હોય. નહેરુબ્રિજના આશ્રમરોડ સર્કલથી છૂટા પડીએ. આમ વર્ષે ત્રણચાર વાર સસ્તા ભાડાની જાત્રા કરતા. એકવાર તો ગાડીને પાટે ચાલતા ઉજમશીના ચંપલની પટ્ટી તૂટી ગઈ, તો બાવળની શૂળથી કામચલાવી ઘર સુધી પહોંચ્યા હતા.

૨૦૧૪માં ઇન્દોરના જ્ઞાનસત્રમાં જતા શાંતિ ઍક્સપ્રેસમાં તેઓ અમારી સાથે જ હતા. ‘રાત્રિ જગો’ કરી તેમનાં ‘જન્મારો’ની કથા કરી હતી. પોતાની આ આત્મકથામાં શું રાખ્યું અને શું છોડી દીધું, તેની નિખાલસ વાતો કરી હતી. જ્ઞાનસત્રમાં ‘જન્મારો’ને આદર અપાયો હતો. મુંબઈની ‘કલાગુર્જરી’ સંસ્થાએ ‘જન્મારો’ને બીજા નંબરે પોંખી હતી. જ્ઞાનસત્ર બાદ અમે બધા માંડુ, મહેશ્વર, ઓમ્‌કારેશ્વર પૂરા બે દિવસ ફર્યા. ‘છાલક’ના જાન્યુઆરી, ૨૦૧૬ના અંકમાં તેમણે ‘નોખી મૂરત નોખી નજર’ શીર્ષકથી લેખ લખ્યો હતો, જેમાં માંડુના પ્રવાસનો ઉલ્લેખ કર્યો હતો.

એક વાર તેમનાં પત્ની શારદાબહેને સાડી છપાવવા શહેરમાં જવાનું કહ્યું, તો એક જૂના સ્લીપરનો તળિયાને વ્યવસ્થિત કાપી બ્લેડ વડે કોતરી અદ્‌ભુત ડિઝાઇન બનાવી અને સ્ટૅમ્પપેડથી આખી સાડી છાપી, જેના પર શારદાબહેને ભરતકામ કર્યું અને બહુ પ્રસંશા થઈ. તેમના ઘરમાં તકિયા, ઓશિકાનાં કવર પર પેચવર્કનાં કવર જોવા મળે, રંગીન કાપડના ટુકડાથી આબેહૂબ પેચવર્કથી ડિઝાઇન કર્યું હોય. તેમની કલાસૂઝ અદ્‌ભુત હતી. પરિષદ કે વિશ્વકોશટ્રસ્ટમાં અવારનવાર મળવાનું થાય.

એકવાર પરિષદનો કાર્યક્રમ પૂરો થાય બાદ ચા પીતાં અંબાજી જવાનું નક્કી કર્યું. બે દિવસ બાદ બે દિવસ માટે અંબાજીમાં ફરતાં ફરતાં દશરથભાઈ ચૌધરી વનવાસી છાત્રાલય જોવા લઈ ગયા. છાત્રાલયમાં ક્યાં ય પુસ્તકો નજરે ન ચડ્યાં એટલે તેમણે છાત્રાલયના ગૃહપતિને ઑફર કરી, તમે એક કબાટ વસાવો, તો પુસ્તકો મોકલાવીશ. આ બાળકોને વેસ્ટમાંથી બેસ્ટ બનાવતાં હું શિખવાડીશ. તેમની નજર સતત નિરીક્ષણ કરતી, ક્યાં શું ખૂટે છે અને કોને શું જરૂર છે. ડાંગ જિલ્લામાં બે દિવસ વનયાત્રા પણ કરી. મિત્રના  મિત્રને કે સફરમાં કોઈ યાત્રીને પોતાનાં બનાવતા તેમને સહેજે ય વાર ન લાગતી. પોતાની પાસેની કલાની આવડતને વહેંચવા માટે તેમણે ‘સદ્‌ભાવના પર્વ’ના મોરારિબાપુ સમક્ષ ખુલ્લી ઑફર મૂકી હતી. ‘અસ્મિતાપર્વ’ અને ‘સદ્‌ભાવના પર્વ’નાં તેમને નિયમિત આમંત્રણ મળતાં અને હાજર પણ રહેતા.

૨૦૧૫ની ભુજના અધિવેશનમાં તેમણે અમને ઘણા કચ્છના લેખકોનો પરિચય કરાવ્યો. મેકણદાદાની જગ્યા અને માંડવી શ્યામજી કૃષ્ણવર્માના સ્મારકની મુલાકાત લીધી.

૧૬ નવેમ્બર, ૨૦૧૬ કારતક વદ એકમ – દ્વારકા. પોરબંદર, પ્રવાસ ગોઠવાયો. દ્વારકા પહોંચતાં સુધીના ૧૬ કલાકના લોકલ ગાડીના પ્રવાસમાં તેમનાં સર્જનોની કવિતાની તેમના જીવનની ખાટીમીઠી યાદોને વાગોળી અંતકડી રમવામાં તેઓ એકલા અમને છ જણને હંફાવે. અને પાછા તેઓ તો પૂરાં ગીત ગાય. દ્વારકામાં દ્વારકાધીશના દર્શન બાદ ગ્રૂપ ફોટો પડાવ્યો અને સાતે ય મિત્રોએ એકએક કૉપી કઢાવી સંભારણારૂપે રાખી. સાંજે બાળસાહિત્યકાર ડૉ. ઈશ્વર પરમારની મુલાકાત કરી. એકાદ કલાકની તેમની સાથેની ગોષ્ઠિ એ અમારી આ યાત્રાનું સૌથી મોટું પુણ્ય હતું. પોરબંદર કીર્તિમંદિર અને સાંદીપનિની મુલાકાત લઈ રાત્રે પોરબંદરથી સૌરાષ્ટ્ર મેલમાં પરત થવાનું હતું. તેમની પાસે ઓળખપત્ર ન હતું. એટલે તેમણે સિનિયર સિટિઝનનું કન્સેશન ન લીધું. પૂરી ટિકિટ લીધી. તેમની ટૂંકી વાર્તાઓ પર રાજકોટની એક વિદ્યાર્થિનીએ નીતિન વડગામની રાહબરી હેઠળ એમ.ફીલ. કર્યું છે. તેમની કવિતા વાર્તા દર માસે કોઈ ને કોઈ ગુજરાતી સામયિકમાં વાંચવા મળે.

ઑગસ્ટનું પાછલું પખવાડિયું અને પવિત્ર શ્રાવણના છેલ્લા અઠવાડિયે એક ગરોળી તેમના પરિવારમાં કાળ બનીને આવી અને બન્યું એવું કે તેમનો પુત્ર હિતેશ, પુત્રવધૂ, પ્રોફેસર પૌત્રી, પંદર વર્ષનો પૌત્ર પોળોના જંગલ જોઈ પાછાં ફરતાં હતાં. હિતેશ કારડ્રાઇવ કરતો હતો. અચાનક તેના હાથ પર ગરોળી પડી. હિતેશે હાથને ઝાટકો માર્યો. ગરોળી બાજુમાં બેઠેલી તેની પુત્રીના ખોળામાં પડતાં તે ચીસ પાડી ઊઠી. હિતેશે સ્ટીયરિંગ પર કાબૂ ગુમાવતાં કાર ઝાડ સાથે ટકરાઈ. પિતા, પુત્રી, પુત્ર ત્રણેય જખ્મી થયા પુત્રી કૉમામાં, હિતેશને ફૅક્ચર, નાના પુત્રને ગળાના ભાગે ઈજા થઈ, ત્રણે ય અમદાવાદની અલગ અલગ હૉસ્પિટલમાં સારવાર હેઠળ હતાં.

૨૨મી ઑગસ્ટે હિતેશને ઑપરેશન બાદ રજા મળી અને કૉમામાં રહેલી પુત્રી મૃણાલિનીનો જીવનદીપ બુઝાઈ ગયો. અને સાંજે ઉજમશીને તેના વાર્તાસંગ્રહ ‘હારોહાર’ માટેનું અકાદમીનું પારિતોષિક માટે આમંત્રણ હતું. વિધિ વક્ર બની હતી. ઉજમશી ભાંગી પડ્યા હતા. ૨૪મી ઑગસ્ટે બેસણામાં એકાદ માસ પહેલાં જ સગાઈ કરેલ મૃણાલિનીનો શણગાર – સજ્યો ફોટો હતો. બાજુમાં હિતેશ પાટાપિંડી સાથે પલંગ પર સૂતો હતો અને ઉજમશી ધ્રૂસકે ચઢ્યા હતા. ઘણાં સાહિત્યકારો, મિત્રો, સગાંઓ સાંત્વના આપવા આવ્યાં હતાં.

સમય જતાં, વાસ્તવિકતાને સ્વીકારી લઈ ઘરની બહાર નીકળી પરિષદ, વિશ્વકોશમાં આવવા લાગ્યા અને સિકંદરાબાદનું રિઝર્વેશન કરાવવાનું કહ્યું. ૧૨મી સપ્ટેમ્બરે અમારું રિઝર્વેશન થઈ ગયું. ૨૧મી ડિસેમ્બરના રોજ સિકંદરાબાદ અધિવેશનમાં જવાનું. ૨૬મી નવેમ્બરે દિલીપ રાણપુરાના જન્મદિનના કાર્યક્રમમાં પોતે બીમાર હોવાથી નહીં આવે તેમ જણાવ્યું. અમે કાર્યક્રમ પત્યા બાદ તેમના ઘરે ગયા. ડૉક્ટરે કમળાનું નિદાન કર્યું હતું. એકાદ કલાક વાતો કરી. તેઓ અધિવેશનમાં તો આવશે જ એવું કહ્યું.

૯મી ડિસેમ્બરે સવારે તેમની ટિકિટ કૅન્સલ કરાવવાનો ફોન આવ્યો. હું મિત્ર દશરથને લઈને ટિકિટ કૅન્સલ કરાવવા ગયો અને અમે બંને ત્યાંથી સીધા તેમને ઘેર ગયા. થોડાક હતાશ લાગતા હતા. મૃણાલિની જ વાતો કરતા કહ્યું કે પાંચ ડિસેમ્બર તો લગ્ન રાખ્યાં હતાં પણ … ! શારદાબહેને આ બધું ભૂલવા વીનવ્યા. થોડોક સમય અમે મોબાઇલમાંથી જૂનાં ગીતો સાંભળ્યાં તે આનંદમાં આવી ગયા. એકાદ કલાક બાદ અમે વિદાય લીધી. તેમણે અમને પ્રવાસની શુભેચ્છા પાઠવી.

શૈલેષ મલ્લિકાર્જુનથી તેમને ફોન કરતાં શારદાબહેને વડોદરા હોવાનું જણાવ્યું. પછી તો ત્યાં દવાખાનામાં દાખલ હોવાના પણ સમાચાર મળ્યા.

૮મી જાન્યુઆરીએ ફોન કર્યો. તેમની દીકરી સાથે વાત થયા મુજબ  તેમને સ્વાદુપિંડનું કેન્સર હોવાથી અમદાવાદની કૅન્સર હૉસ્પિટલમાં ત્રણેક દિવસથી છે. અત્યારે વૅન્ટિલેટર પર છે. સાડા દશે ઈશ્વવરલાલ પર ફોન આવ્યા ઉજમશી મિત્રોને મળવા માગે છે. સભાન અવસ્થામાં છે. મિત્રોને ફોન કરી સાંજે ચાર વાગે હૉસ્પિટલ જવાનું નક્કી કર્યું. ત્રણ વાગે તેમના મોટાભાઈનો ફોન આવ્યો. રજા આપી છે. ઘેર આવજો, અમે રિક્ષા કરીને સમરથનગર પહોંચ્યા. અમારા પહેલા તો યમરાજ પહોંચી ગયા હતા. તેમના ભાઈના જણાવ્યા મુજબ ઘરે લાવ્યા. ત્યારે ભાનમાં હતા, તેમની આંખો સતત ફરતી હતી. એકાએક થોડા સમયમાં આંખો મીંચાઈ ગઈ.

ભદ્રેશ્વર સ્મશાનગૃહે હરિકૃષ્ણ પાઠક સહિત ઘણા કવિલેખકો હતા.

હરિકૃષ્ણ પાઠકે ‘કુમાર’માં અને પ્રકાશ ન. શાહે ‘પરબ’માં ઉદ્‌ાત શબ્દાંજલિ આપી છે. તે વાંચી ગદ્‌ગદ્‌થઈ જવાય છે. અજય પાઠકે ‘નિરીક્ષક’માં પણ ટૂંકું શબ્દચિત્ર રજૂ કરી અંજલિ આપી છે.

હું લખવામાં મોડો પડ્યો એમ લાગે. પણ મારે ઉજમશીને માણસ તરીકે મૂલવવા હતા અને અન્ય લેખકોની શબ્દાંજલિ આવે ત્યાર બાદ પુનરાવર્તન ન થાય તે સારુ અત્યારે લખ્યું છે.

૬-૩-૨૦૧૮

નવા વાડજ, અમદાવાદ

સૌજન્ય : “નિરીક્ષક”, 16 માર્ચ 2018; પૃ. 11-12