આજે સમાચાર વાંચ્યા કે ભારતમાં પૂરતા જાજરૂના અભાવે, વહેલી સવારે અને રાત્રે બહાર જવાને કારણે, બળાત્કારના બનાવો વધુ બને છે.

તરત વિચાર આવ્યો, ચાલો ભારત જઈએ. ત્યાં ઘેરે ઘેર અને જાહેરમાં સ્વચ્છ જાજરૂ-બાથરૂમ બનાવવાનો ‘ધંધો’ શરૂ કરીએ. ગુજરાતીઓને આર્થિક ફાયદો થશે, અને બળાત્કારના બનાવો ઓછા થશે. જો કે આપણે અહીંથી જવાની જરૂર નથી. બળાત્કારના ગુનેગારોને જાજરૂ બાંધવાની સજા કરીને એમની પાસે જ એ કામ કરાવી શકાય. ભારતમાં આજની તારીખે અર્ધો બીલિયન લોકો પાસે જાજરૂની સગવડ નથી. આ હકીકત માન્યામાં ન આવે કેમ કે આપણે તો હવે ચન્દ્ર પર પ્રયાણ કર્યું છે, અણુ શસ્ત્રો બનાવ્યાં છે, અને એટલી આર્થિક પ્રગતિ કરી છે કે દુનિયાના ધનાઢ્ય દેશો ભારતના વિકાસથી ડરે છે.

બિહારમાં ગયે વર્ષે ૮૭૦ બળાત્કારના કિસ્સા નોંધાયા, નોંધ્યા વિનાના બનાવો બન્યા હશે તે તો જુદા. પોલિસ દ્વારા બહાર આવેલી હકીકત પ્રમાણે, તેમાંનાં ઘણા કિસ્સાઓમાં કન્યાઓ અને બહેનોને મોડી રાત્રે કે વહેલી સવારે વસતિથી દૂર જાજરૂ જવું પડે, એનો ગેરલાભ ઉઠાવીને આ હિચકારું કૃત્ય આચરવાની શક્યતા વધે છે. જો ઘરમાં જાજરૂ હોત, તો ૪૦૦ જેટલી બહેનો આ યાતનામાંથી બચી શકી હોત. બિહારમાં ૮૫% ઘરોમાં જાજરૂની પૂરતી સગવડનો અભાવ છે. એવું જ બીજાં રાજ્યોમાં પણ હશે. જોવાનું એ છે કે બિહારમાં ૪૫% લોકો સગવડ માટે, ૪% લોકો પ્રાઈવસી માટે જાજરૂ હોવા જોઈએ તેમ ઇચ્છે છે, જયારે માત્ર ૧% લોકો  સ્વાસ્થ્ય માટે ઘેરે ઘેર જાજરૂ હોવા જરૂરી છે એમ માને છે. ત્યાંની સરકાર ૨૦૨૨ સુધીમાં ૧૦ મીલિયન ઘરોમાં જાજરૂ આપવા માંગે છે. તેમને આપણા તરફથી અનેક શુભેચ્છાઓ.

આરોગ્ય અને સ્વાસ્થ્ય માટે પીવાના પાણી, તેના નિકાલ અને જાજરૂ-બાથરૂમની વ્યવસ્થા પશ્ચિમના દેશોમાં ઓગણીસમી સદીના અંતે અને વીસમી સદીની શરૂઆતમાં કરવામાં આવી. પછી જ તેઓએ અવકાશમાં જવાનું અને અણુશસ્ત્રો બનવવાનું પગલું ભર્યું. ભારત સ્વતંત્ર થયું ત્યારે તેના સૂત્રધારોએ વિચાર્યું કે હાય આપણે એ દોડમાં પાછળ રહી ગયા, એટલે પૂછડેથી વિકાસની શરૂઆત કરી.

ચાલો કાઈં નહીં, આ બળાત્કારના પ્રશ્નના નિવારણ નિમિત્તે પણ જો દરેક ઘરને જાજરૂ બાંધવાની ફરજ પાડવામાં આવશે, અને તેને માટે સ્થાનિક સરકારો મદદ કરશે, તો એક કાંકરે બે પક્ષી મરશે અને સરવાળે તમામ લોકોને ફાયદો જ ફાયદો થશે. પછી વિદેશી પ્રવાસીઓને ભારતના કોઈ પણ હવાઈ અડ્ડે ઉતરીને શહેરમાં જતાં, મળ-મૂત્ર વિસર્જન કરતા લોકો દ્રષ્ટિમાન નહીં થાય, અને ત્યારે આપણે ‘જુઓ અમે કેવો સુંદર વિકાસ સાધ્યો છે!’ એમ ગૌરવ પૂર્વક કહી શકીશું. 

e.mail : 71abuch@gmail.com

કામિનીબહેન, બહુ જ સરસ ! *

વાંચતાં આંખમાં આંસુ આવી ગયાં, હર્ષનાં !

કાઠિયાવાડનાં ઘણાં ગામડાંઓમાં હું ફર્યો છું. અલગઅલગ કોમનાં માણસોને મળ્યો છ, અને તેમની મહેમાનગતિ માણી છે. હિંદુ, મુસ્લિમ, ખ્રિસ્તી કે ખેડૂત, વેપારી, કે પછી હરિજન હોય. ક્યાંક ગરમ ખીચડીમાં ચોખ્ખા ઘીની ધાર થાય, તો ક્યાંક સૂકા રોટલા સાથે લસણની કળીનાં વઘારવાળું પાણી હોય ! પણ દરેકના પ્રયત્ન એવા હોય, કે પોતાની મહેમાનગતિમાં ઊણપ ન રહે.

મૂળ વાત એ છે કે માણસના હૃદયમાં રહેલો માણસ પ્રત્યેનો પ્રેમ અમાપ છે.

હવે અહીં, તમને મારા ઓસ્ટ્રેલિયાના અનુભવ વિષે હું કહેવા ઇચ્છું છું.

મારો ફરવાનો શોખ મને હાઈવે અને ફ્રીવે છોડીને, નાના રસ્તાઓ પર વસેલાં નાનાં ગામડાંમાં લઈ જતો. મારો નિયમ ‘sun-downer’નો. જ્યાં સૂર્યાસ્ત થાય ત્યાં રાતવાસો કરવાનો. અહીંનું નાનું ગામડું એટલે પચાસથી સો કુટુંબની વસ્તિ. તો પણ અહીં એક કે બે હોટલ (Pub) હોય. તેમાં ખાવાપીવા ઉપરાંત રહેવાની પણ સગવડ હોય. આનંદપ્રમોદ માટે કાર્ડ, ડાર્ટ, સ્નૂકર, વગેરે રમતો હોય. મોટે ભાગે પતિપત્ની સાથે મળીને આ હોટલ ચલાવતાં હોય. ગામનાં કે આજુબાજુના ખેતરોમાં રહેતા લોકો અહીં એકબીજાને મળવા આવે. વાતો કરતાં પીવાનું તો હોય જ. કોઈવાર જમી પણ લે.

બેત્રણ દાયકા પહેલાંની આ વાતો છે.

‘કોલેરેન‘ આવું એક નાનું ગામ. ત્યાં બે હોટલ હતી. રૂમ બુક કરી, બેગ મૂકી, હાથમોં ધોઈ હું નીચે આવ્યો. આ માંસાહારી દેશમાં ત્યારે શહેરોમાં પણ ‘શાકાહારી‘ શબ્દ નવાઈનો હતો. તો ગામડામાં તો ક્યાંથી સાંભળ્યો હોય ? પાટીઆ પર લખેલી વાનગીઓ મારા કામની નહોતી. કાઉન્ટર પર ડ્રીંક બનાવતા ભાઈને મેં વાત કરી. તે અંદર જઈ તેમની પત્ની ‘જેની‘ને બોલાવી લાવ્યા; અહીં બૂમ પાડીને બોલાવવાનો રિવાજ નથી, તે સમજાયું. જેનીનું આખું નામ જેનીફર હતું. જેની રસોડાનું કામ સંભાળે. શાકાહારી તરીકે હું શું ખાઈ શકું અને શું નહીં તેની વિગતે ચર્ચા કરી. તેની પાસે બટેટા, ડુંગળી, ટમેટાં, ગાજર, વગેરે હતાં. આપણાં દેશમાં હોત, તો તેનું રસાવાળું શાક બનાવી, ભાત સાથે ખાઈ લેવાત. પણ અહીં તે શક્ય નહોતું. અહીં જમવામાં મીઠું કે મરી પણ કોઈ નહોતું લેતું, તો બીજા મસાલાની શું વાત કરવી ? વધારામાં જેની પાસે ચોખા નહોતા; આ ગામમાં ભાત કોઈ ન ખાય. જેનીએ સૂચન કર્યું કે બાજુમાં સુપરમાર્કેટ હજી ખુલ્લી છે. ત્યાંથી પમ્પકીન, બ્રોકલી અને બીન્સ લઈ આવી, મેં જેનીને આપ્યા. તે રસોડામાં જઈ કામે લાગી ગઈ.

એક બીઅર લઈ ટીવી જોતો હું બેઠો. અહીં પબમાં ટીવી અચૂક હોય. મોટે ભાગે ટીવી પર લોકોને ‘હોર્સ રેસીંગ‘ કે ‘ડોગ રેસીંગ‘ જોવામાં રસ હોય. હોટેલવાળા રેસનું બેટીંગ પણ લે.

થોડી વારે જેની મારી પ્લેટ લઈને આવી. પ્લેટ પરની સજાવટ જોઈ, હું અચરજ સાથે ખૂબ ખુશ થયો. જેનીની આવડત, ઉત્સાહ અને સમજણનું આ મહાન પ્રતિબિંબ હતું. ‘મેશ્ડ પોટેટો‘માં ડુંગળી અને મીઠું ભેળવેલાં, પમ્પકીન, બ્રોકલી, બીન્સ અને ગાજરના ટૂકડા તથા લીલા વટાણા માખણમાં સોંતળેલાં, બધું અલગઅલગ ગોઠવેલું, બટેટાની ગરમ ચીપ્સ, ચીઝની બે સ્લાઈસ ભુંગળું વાળીને મૂકેલી તથા માખણ ચોપડેલા ટોસ્ટ સાથે ટમેટાં, ડુંગળી ને ગાજરનું સેલાડ. બે નાની વાટકીમાં ટમેટો સોસ અને માયોનાઈઝ મૂકેલા. આ નવી જાતનું જમણ જમવાની મજા આવી. જમીને પૈસા આપવા ગયો ત્યારે કહે, ‘મને આજે તમારી પાસેથી ઘણું શીખવાનું મળ્યું. તેમાં પૈસા આવી ગયા.‘

‘બરચીપ‘, ‘પનોલા‘, ‘મજી‘, વગેરે ઘણાં ગામોની મુલાકાત પણ આવી જ રોમાંચક અને યાદગાર રહી છે. દરેક અનુભવમાં મને એ વાત સમજાઈ છે કે ‘માણસને માણસ ગમે છે.‘

મેલબર્ન. e.mail : pvaghani@hotmail.com

સંદર્ભ : * https://opinionmagazine.co.uk/subcategory/15/opinion/4

ગલીના નાકેથી ચાલીને હું મેઈન રસ્તા પર આવી. રિક્સા મેળવવા મેં હાથ કર્યો, અને મારા આશ્ચર્ય વચ્ચે, રિક્સા તરત મળી પણ ગઈ. ભાવ–તાલ કરીને હું બેસી ગઈ. રિક્સામાં બેસતા જ મને હાશ થઈ. ચાલો, આજે તો હું જલદી ઘરે પહોંચી જઈશ. રોજ રિક્સા મળતાં તો પાંચ–સાત કે ક્યારેક દસ મિનિટ જતી રહે છે. બસ, જલદી પહોંચવાની કલ્પનાથી હું ખુશ ખુશ થઈ ગઈ.

‘આ હવા, પાણી, વરસાદ બધું ખુદાએ એક જ આપણને આપ્યું છે. આપણે પણ જીવનમાં કોઈકને મદદરૂપ થવું જોઈએ. ખુદા આપણી પાસે આ બધાંનો ચાર્જ લે છે ? તે તો બસ, પોતાનું કામ કરતો રહે છે. આપણે પણ બીજાને બનતી મદદ કરવી જોઈએ.’ મારા કાને આ શબ્દો પડતા જ, હું ચમકી. મારા વિચારમાંથી બહાર આવીને, મેં મારી બાજુમાં બેઠેલાં લોકોનું નિરીક્ષણ કર્યું.

આ ફિલસૂફી ભરી ડાયલોગ ડિલિવરી તો રિક્સાવાળાની હતી. તેના પહેરવેશ અને ભાષા પરથી તે મને મુસલમાન જણાયો. મારી બાજુમાં એક માજી બેઠાં હતાં. અને તેમની બાજુમાં એક વૃધ્ધ કાકા પણ. કાકા પણ દેખાવથી મુસલમાન જણાતા હતા. ‘બેટા ! વાત તો તારી સાચી છે. શું લઈને આપણે આવ્યા હતા, અને શું લઈને જવાના છીએ ? શું તારું અને શું મારું ? દુનિયા તો બધાની જ છે. લોકો તો અમથા જ તારું મારું કરીને લડયા કરે છે.’ વૃધ્ધકાકાએ પેલા રિક્સાવાળાને જવાબ આપ્યો.

ખલાશ ! આજે આ લોકોની ફિલસૂફી ભરી જુગલબંદી મારું માથું પકવવાની છે ! એવું નથી કે મને આવી બાબતમાં રસ નથી. પરંતુ મને ફક્ત સારી સારી ‘વાતો’ જ કરતાં લોકોથી બહુ ચીડ છે. હરામ બરાબર, લોકો સારી અને સાચી વાતોનું જીવનમાં અનુકરણ કરતાં હોય ! એવું હોત તો આપણને આ સાધુ મહારાજોની જરૂર ન પડતે. … ખેર !

મેં તો રોષમાં નાકનું ટીચકું ચડાવીને મારા કાનમાં હેડ ફોન ખોસ્યા. અને મારી પ્રિય તેવી સંગીતની દુનિયામાં ખોવાઈ ગઈ. ચાર રસ્તા પર રિક્સા ઊભી રહી. એક મધ્યમવયની સ્ત્રીએ હાથ હલાવી રિક્સા ઊભી રખાવી. રિક્સાવાળાએ તેની સાથે કંઈ વાત કરી. મારા કાનમાં હેડફોન હોવાથી મેં તેમની વાત સાંભળી નહીં. ત્યાં તો રિક્સાવાળો મારા તરફ ફરીને કહે, ‘થોડી જગ્યા કરી આપોને, આ ચાચીને બેસાડવાનાં છે.’ હું તેની વાતથી ભડકી. ‘કેમ ક્યાં બેસાડવાનાં છે ? અહીં ત્રણ જણ તો બેઠાં છે. અને ચાચી પાતળાં પણ નથી કે તેમને બેસાડી શકાય.’ ત્યાં તો પેલા વૃધ્ધ મુસલમાન કાકા બોલ્યા, ‘બહેન, તું તો પાતળી છે. સહેજ ખસીને જગ્યા કર ને !’ હવે મારું મગજ ગયું. ‘હું પૂરા પૈસા આપુ છું. તો શા માટે અગવડ ભોગવું ? અને રિક્સામાં ચાર જણ બેસાડવા તે તો નિયમની વિરુધ્ધ છે.’ મારામાં રહેલો જાગૃત પત્રકાર બેઠો થયો.

ત્યાં તો પહેલો રિક્સાવાળો બોલ્યો, ‘બહેન, જરા મદદ કર ને ? કોઈને મદદ કરવાથી તમારું સારું જ થશે.’ હવે મને ગુસ્સો આવ્યો. ‘મદદ શેની ? વધારે પૈસા કમાવા માટે તું પોતે નિયમનું ઉલ્લઘંન કરીને ત્રણની જગ્યાએ ચાર વ્યક્તિને બેસાડવા ઇચ્છે છે, અને ઉપરથી પોતે બહુ મોટો મદદગાર અને મહાન હોય તેવો દેખાવ કરે છે. લેકચર ઝાડે છે.’ આ બધું હું મોટેથી તો બોલી નહીં, પણ મનમાં આવા વિચારો ચાલુ થઈ ગયા. મેં મારું ફાઈનલ ડિસિશિન સંભળાવી દીધું, ‘હું અહીંથી તસુભાર પણ હટીશ નહીં. તમારે જ્યાં બેસાડવા હોય ત્યાં બેસાડો.’

પેલો રિક્સાવાળો અને વૃધ્ધકાકા મારી સામે જોઈ રહ્યા. પેલા માજી આ બધાથી નિર્લેપ થઈને બહાર રસ્તા પર જોતાં બેસી રહ્યાં હતાં. પેલા ચાચીને બેસાડવા કે નહીં, તે જાણે તેમના માટે ચર્ચાનો વિષય જ ન હતો. મેં મારા કાનમાં ફરી હેડ ફોન લગાવ્યા. રિક્સાવાળો પેલા ચાચીને આગળ બેસાડવાની તજવીજ કરવા લાગ્યો. પણ ચાચીને ફાવ્યુ નહીં. વૃધ્ધકાકાએ પછી, અમારી સીટની સામે રહેલા સળિયા પર, પેલા ચાચીને નેપકીન પાથરી બેસાડયાં. આ બધું સેટ કરવામાં બીજી પાંચ સાત મિનિટ જતી રહી. હું નારાજ અને નિરાશ થઈ ગઈ. આજે ઘરે વહેલી પહોંચીશ, એવું વિચાર્યું હતું, પણ આ બધી ભાંજગડમાં પાંચ–સાત મિનિટ એમ જ વેડફાઈ ગઈ. પેલા વૃધ્ધકાકા અને ચાચી ખૂબ જ અસુવિધાજનક રીતે બેઠાં હતાં. પણ હું મારી જગ્યા પરથી હટી નહીં. રિક્સાવાળો પોતે બહુ પરોપકારી હોવાનો ડોળ કરે છે, પણ પાંચ પૈસા માટે તો મરી પડે છે. મેં આવા વિચારમાંથી બહાર નીકળી ફરી સંગીતમાં ધ્યાન પરોવ્યું.

દસ મિનિટ પછી પુલ પૂરો થયો, અને રિક્સા ઊભી રહી. પેલા વૃધ્ધકાકાએ, પેલા માજી અને ચાચીને રિક્સામાંથી ઊતરવામાં મદદ કરી. તે ચાચી આખા રસ્તે, મારી સામે જોઈને કંઈક બબડયા કરતાં હતાં, પણ મેં તે સાંભળ્યું ન હતું. મેં તે શું બોલી રહ્યાં છે, તે સાંભળવાની દરકાર પણ કરી ન હતી. તેમના ફાટેલાં વસ્ત્રો તેમનાં ગરીબપણાની ચાડી ખાતાં હતાં. ઊતરતી વખતે તેઓ મારી સામે જોઈ ગુસ્સાથી બોલ્યાં, ‘ક્યારેક તને ય મદદની જરૂર પડશે, ત્યારે ખબર પડશે.’ મેં તે શબ્દો સાંભળ્યા, પણ હું અનુત્તર રહી. પેલા વૃધ્ધકાકા બેઠા અને રિક્સા ફરી ચાલુ થઈ. હવે પેલા કાકાએ મારી સામે ઠપકાની નજરે જોયું. ‘બેટા, તારા આ હેડફોન કાઢીને મારી વાત સાંભળ.’ મેં તેમ કર્યું. ‘હું સિત્તેર વર્ષની ઉંમરે આટલી તકલીફ સહન કરી લઉં છું, તો તને જરા ખસવામાં તકલીફ પડી ?’

‘પણ આ રિક્સાવાળા ભાઈએ તેમને બેસડવાના ન જોઈએ ને ! ત્રણ જણાં તો બેઠાં જ હતાં. વધારે પૈસા કમાવવા તે આવું ગેરકાયદે કામ કરે તે હું કેમ ચલાવી લઉં ?’ મેં મારો બચાવ કર્યો.

‘બેટા, આ રિક્સાવાળો તો તેને મદદ કરતો હતો.’ મને આ વાત પર હસવું આવ્યું. ‘મદદ કે પછી વધારે પૈસા કમાવવાની લાલચ?’

‘બેટા, પેલાં બેન પાસે પૈસા જ ન હતા. રિક્સા ચોક પર સિગ્નલ પાસે ઊભી રહી, ત્યારે જ પેલાં બેને રિક્સાવાળાને પુલ ક્રોસ કરાવવાની વિનંતી કરી. આ ભાઈ તેમને બેસાડતે નહીં તો તેમણે ચાલતાં જવું પડતે.’ આ સાંભળી હું આશ્ચર્યથી સ્તબ્ધ થઈ ગઈ. મને બહુ ક્ષોભ થયો. પણ સાચી હકીકતથી હું અજાણ હતી.

થોડીવાર પછી તે કાકા પણ રિક્સામાંથી ઊતરી ગયા. રિક્સા મારા સ્ટોપ પર આવી, એટલે હું ઊતરી. દસ રૂપિયા આપી ચાલવા લાગી. પેલા રિક્સાવાળાએ બૂમ પાડી, ‘બહેન, તમે તો પાંચ રૂપિયા ઠરાવ્યા હતા. આ પાંચ પાછા લઈ લો.’

‘તું રાખી લે. એમ સમજ કે પેલા ચાચીના પૈસા હું ચૂકવું છું.’ મને મારા વર્તનથી પસ્તાવો થતો હતો. એટલે મેં આ ઉદારતા દેખાડી હતી.

‘બહેન ! ઈમાનદારીથી કહું છું, પેલા ચાચીને એમ જ પૈસા વગર બેસાડવાના ઈરાદાથી જ બેસાડયાં હતાં. હવે, તેમના પૈસા લઉં, તો મારું ઈમાન ખોટું પડે. ખુદાનો હું ગુનેગાર બનવા નથી ઇચ્છતો.’ તેના આ બોલ સાંભળી હું અબોલ બની ઊભી રહી.

માત્ર ડાહી ડાહી વાતો કરી, લોકોના દિલ બહેલાવતા, અને પોતાને ભગવાન ગણાવી લોકોના પૈસે જલસા કરતા પેલા સંત–સાધુ–ફકીર–મૌલવી કરતાં આવા સાચા માનવને મારા સો–સો સલામ !     

e.mail : kaminiparikh25@yahoo.in