વૈશ્વિક કોરોના વાઇરસ મહામારીએ નફરત અને વિદેશીઓ વિરુદ્ધ દ્વેષની ભાવના, બીજાને બલિના બકરા બનાવવાની વૃત્તિ તથા ડરના ત્સુનામીને જન્મ આપ્યો છે. ઇન્ટરનેટથી લઈને સડકો સુધી બધી જ જગ્યાએ વિદેશીઓ સામે નફરત વધી છે. યહૂદીવિરોધી ષડયંત્ર ફેલાયું છે અને મુસલમાનો પર હુમલા વધ્યા છે. પ્રવાસીઓ અને શરણાર્થીઓને વાઇરસના સ્રોતના રૂપમાં બદનામ કરાય છે અને તેમની સારવારનો ઈન્કાર કરાય છે. પત્રકારો, ગોટાળા અને જુલમોનો પર્દાફાશ કરનારા વ્હીસલ બ્લોઅર, આરોગ્યકર્મીઓ અને રાહતકર્મીઓ તથા માનવ અધિકાર કાર્યકરોને માત્ર તેમના કામને કારણે નિશાન બનાવાય છે.

મીડિયા અને સોશ્યલ મીડિયાને અનુરોધ છે કે તે કમજોર વર્ગો સુધી તેમની પહોંચ મજબૂત કરવા માટે રંગભેદી, સ્ત્રીઓ માટે નફરત ફેલાવતી અને અન્ય હાનિકારક સામગ્રીથી દૂર રહે. વર્તમાન મહામારી બહુ ઝડપથી માનવ અધિકારો પરનું સંકટ બની ગઈ છે. બધા જ લોકો સુધી કોવિડ-૧૯ની સારવાર પહોંચાડવામાં ભેદભાવ થઈ રહ્યો છે. કેટલીક માળખાગત અસમાનતાઓ તમામ લોકો સુધી આ મહામારીની સારવાર  પહોંચવા દેતી નથી.

નફરત ફેલાવતાં વક્તવ્યો વધી રહ્યાં છે. કેટલાક દેશોમાં વંશીય રાષ્ટ્રવાદ, લોકરંજકતા, નિરંકુશતા અને માનવ અધિકારોમાં પીછેહઠના બનાવો વધ્યા છે. તેનાથી આ સંકટ દમનકારી ઉપાયો અજમાવવાનું બહાનું ઊભું કરે છે. સરકારો મહામારી સામે લડવાની આડમાં લોકોના મૂળભૂત માનવ અધિકારોનું ઉલ્લંઘન કરી રહી છે. તે ચિંતાજનક છે.

સૌજન્ય : “નિરીક્ષક” − ડિજિટલ આવૃત્તિ; 14 મે 2020

લૉક ડાઉનથી અસંગઠિત ક્ષેત્રના ૧.૬ અબજ કામદારો પર નોંધપાત્ર અસર : આઈ.એલ.ઓ.

ઇન્ટરનેશનલ લેબર ઑર્ગેનાઇઝેશન (ILO), ‘કોવિડ-૧૯ અને વર્લ્ડ ઑફ વર્ક’ રિપોર્ટની ત્રીજી આવૃત્તિ બહાર પાડી રહ્યું છે અને તે અસંગઠિત ક્ષેત્રના કામદારોનું જે ચિત્ર રજૂ કરે છે તે નિરાશાજનક છે. અહેવાલમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે, “શ્રમિકબજારમાં સૌથી અસરગ્રસ્ત લોકોમાં, અસંગઠિત ક્ષેત્રના અને/અથવા સૌથી વધુ માર સહન કરતાં ક્ષેત્રોમાં કામ કરતાં લગભગ ૧.૬ અબજ કામદારોને લોકડાઉનના પગલાંથી નોંધપાત્ર અસર થઈ છે … એક અંદાજ મુજબ મહામારીના પ્રથમ મહિના દરમિયાન વૈશ્વિક સ્તરે અસંગઠિત કામદારોની કમાણીમાં ૬૦ ટકાનો ઘટાડો થયો છે.” આઇ.એલ.ઓ.  બંને ઘટકોને — ખાસ કરીને નાના ઉદ્યોગો અને અસંગઠિત ક્ષેત્રમાં કામ કરતા કામદારો ને સુરક્ષા પૂરી પાડવા તાત્કાલિક મહત્ત્વપૂર્ણ નીતિ ઘડી કાઢવાની સલાહ આપે છે.

અહેવાલમાં સાપેક્ષ ગરીબીના ખ્યાલને પણ ઉજાગર કરવામાં આવ્યો છે, “આ ઉપરાંત, સાપેક્ષ ગરીબીનો દર, જેને સરેરાશ ૫૦ ટકાથી ઓછી માસિક કમાણીવાળા કામદારોના પ્રમાણ તરીકે વ્યાખ્યાયિત કરવામાં આવે છે, તે અસંગઠિત કામદારોના કિસ્સામાં, વૈશ્વિક સ્તરે ૩૪ ટકા જેટલો, ઉચ્ચ-મધ્યમ-આવકવાળા દેશોમાં ૨૧ ટકા જેટલો જ્યારે નિમ્ન-મધ્યમ-આવકવાળા અર્થતંત્રમાં ૫૬ ટકા જેટલો વધવાનો અંદાજ છે.’ અહેવાલ એ પણ દર્શાવે છે કે આર્થિક પતનને કારણે મહિલા કામદારોએ અપ્રમાણસર સહન કરવાનો વારો આવશે. તેમાં જણાવાયું છે કે “કટોકટીથી નોંધપાત્ર અસર પામેલાં અસંગઠિત ક્ષેત્રમાં મહિલા કામદારોની સંખ્યા અતિ જોખમવાળાં ક્ષેત્રોમાં ઘણી વધારે છે. આ ક્ષેત્રમાં ૩૨ ટકા જેટલા પુરુષોની સરખામણીમાં ૪૨ ટકા જેટલી મહિલાઓ કામ કરે છે.”

અહેવાલની બીજી આવૃત્તિ ૭ એપ્રિલના રોજ બહાર પાડવામાં આવી ત્યારથી આઇ.એલ.ઓ.એ નોંધ્યું છે કે, “કોવિડ-૧૯નું વૈશ્વિક સંક્રમણ તા. ૨૨ એપ્રિલ, ૨૦૨૦ સુધીમાં ડબલ કરતાં પણ વધીને લગભગ ૨૬ લાખ લોકો સુધી પહોંચી ગયું છે, જ્યારે મૃત્યુની સંખ્યા ત્રણ ગણી કરતાં પણ વધુ થઈ ગઈ છે, લગભગ વિશ્વભરમાં ૧,૮૦,૦૦૦  સુધી.

અહેવાલમાં નાના ઉદ્યોગો અને સ્વનિર્ભર લોકોની દુર્દશા ઉપર પણ ધ્યાન આપવામાં આવ્યું છે: “રોજગારદાતાઓ અને સ્વનિર્ભર કામદારો બંનેને સાથે ગણીને, વિશ્વભરમાં સૌથી વધુ અસર થઈ હોય એવા લગભગ ૪૩.૬ કરોડ ઘટકોને હાલના ગંભીર ભંગાણને કારણે મોટા જોખમોનો સામનો કરવો પડી રહ્યો છે. આમાંથી અડધાથી વધુ — લગભગ ૨૩.૨ કરોડ — જથ્થાબંધ અને છૂટક વેપારમાં છે અને તે હાલમાં વૈશ્વિક સ્તરે સૌથી વધુ અસરગ્રસ્ત થયા છે. આ ક્ષેત્રમાં ૪૫ ટકા રોજગારીના હિસ્સેદાર સ્વનિર્ભર કામદારો છે. રિટેલ વેપારમાં વૈશ્વિક રોજગારના ૭૦ ટકાથી વધુ તથા આવાસ અને ખાદ્ય સેવાનાં ક્ષેત્રમાં આશરે ૬૦ ટકા જેટલો હિસ્સો સ્વનિર્ભર કામદારો અને નાના ઘટકોનો છે, જે હાલના આર્થિક સંકટમાં આ ક્ષેત્રોની ગંભીર નબળાઈનું પ્રતિબિંબ છે.”

આ બાબતે આઇ.એલ.ઓ. ચાર મુદ્દાનો ઉકેલ સૂચવે છેઃ

• અર્થતંત્ર અને રોજગારને પ્રોત્સાહન આપવું.

• સાહસો, નોકરીઓ અને આવકને ટેકો આપવો.

• કાર્યસ્થળમાં કામદારોનું રક્ષણ કરવું.

• ઉકેલ માટે સામાજિક સંવાદ પર આધાર રાખવો.

સબરંગ ઇન્ડિયા, ૦૧ મે, ૨૦૨૦, અનુવાદઃ દિલીપ સતાશિયા

સૌજન્ય : “નિરીક્ષક” − ડિજિટલ આવૃત્તિ; 14 મે 2020

‘ફેસ ઓફ નેશન’ પોર્ટલના પત્રકાર ધવલ પટેલે ગુજરાતના મુખ્ય મંત્રી બદલાવાની શક્યતા અંગેનો અહેવાલ લખતા, તેમની રાજદ્રોહના બિનજામીનપાત્ર ગુના હેઠળ ધરપકડ કરવામાં આવી છે.

ગુજરાત સોશિયલ વૉચના મહેશ પંડ્યા અને હેમંતકુમાર શાહે અખબારી યાદીમાં આ ધરપકડનો સખત વિરોધ કરતાં જણાવ્યું છે કે ‘ભારતના બંધારણમાં કલમ-૧૯(૧)(એ)માં દરેક નાગરિકને વાણી અને અભિવ્યક્તિની સ્વતંત્રતા હોવાનો મૂળભૂત અધિકાર આપવામાં આવ્યો છે. પત્રકાર ધવલ પટેલની તેમના પોર્ટલ પરના એક શુદ્ધ રાજકીય બાબત અંગેના લખાણ સબબ કરવામાં આવેલી ધરપકડ એ આ મૂળભૂત અને માનવ અધિકારના સરેઆમ  ભંગ સમાન છે. તેમના લખાણથી જાહેર શાંતિ કોઈ પણ રીતે જોખમાતી નથી, તેથી અમે તેમની ધરપકડને સખત શબ્દોમાં વખોડી કાઢીએ છીએ અને તેમની બિનશરતી મુક્તિની માગણી પણ કરીએ છીએ.

અત્યારે જ્યારે ગુજરાત અને સમગ્ર દેશ કોરોના મહામારીમાં ફસાયેલો છે ત્યારે સમગ્ર રાજ્ય તંત્રનું ધ્યાન આ મહામારીના સામના માટે કેન્દ્રિત થયેલું હોવું જોઈએ. એવા વખતે ગુજરાત સરકાર આ રીતે પત્રકારોનો અવાજ દબાવીને લોકશાહીનું જ ખૂન કરી રહી હોય તેમ લાગે છે. અમે દૃઢપણે માનીએ છીએ કે સામાન્ય સંજોગોમાં લોકશાહી અધિકારોની જેટલી આવશ્યકતા હોય છે તેટલી જ તેમની જરૂર આપત્તિના માહોલમાં પણ હોય છે. સર્વોચ્ચ અદાલતે અનેક ચુકાદાઓમાં માધ્યમોની સ્વતંત્રતા બરકરાર રહે તે લોકશાહીના જતન માટે અનિવાર્ય હોવાનું જણાવેલું છે ત્યારે આ ધરપકડ વાસ્તવમાં સત્તાધીશોનું સરમુખત્યારી માનસ છતું કરે છે.’

https://www.meranews.comમાં પ્રશાંત દયાળે લખ્યું છે કે પોલીસની ફરિયાદ પ્રમાણે ધવલ પટેલની આ સ્ટોરીને કારણે અરાજકતા ફેલાઈ છે. ખરેખર ધવલ પટેલ તો એક બહાનું છે. ભા.જ.પ. સરકાર ધવલ પટેલ સામે કેસ કરીને તમામ પત્રકારોને ડરાવવા માગે છે. પ્રશાંત દયાળે સંદેશના પત્રકાર રોનક શાહને કરવામાં આવેલી હેરાનગતિનો પણ ઉલ્લેખ કર્યો છે, અને લખ્યું છે કે ‘સંદેશ’ના માલિકે ગૃહવિભાગમાં ફોન કર્યા પછી એ હેરાનગતિ બંધ થઈ.

કપરા કાળમાં (પણ) પત્રકારો પાસેથી સરકારને અનુકૂળ અહેવાલોની અપેક્ષા રાખવાનું સરકારનું વલણ બદલાયું નથી, એ ખેદની વાત છે. પત્રકારનું કામ સરકારોને નહીં, નાગરિકોને-લોકોને ઉત્તરદાયી રહેવાનું છે અને તેમને સાચી સ્થિતિની શક્ય એટલી જાણકારી નિષ્પક્ષ રીતે આપતા રહેવાનું છે. હકારાત્મક અહેવાલોનું એક ચોક્કસ મૂલ્ય છે, પરંતુ પૉઝિટિવિટીની આડમાં વાસ્તવિકતા પ્રત્યે આંખો મીંચી દેવી, એ પત્રકારત્વનું જ નહીં, નાગરિકોનું પણ અપમાન છે. રાજદ્રોહ જેવા ગંભીર આરોપસર બિનજરૂરી અને ગેરવાજબી રીતે થયેલી ધરપકડમાંથી ધવલ પટેલનો વહેલાસર છૂટકારો થવો જોઈએ. એમાં જ ગુજરાત સરકારની અને ગુજરાતની શોભા છે.

સૌજન્ય : “નિરીક્ષક” − ડિજિટલ આવૃત્તિ; 12 મે 2020