હેમન્તકુમાર શાહ

હિંદુ સંસ્કૃતિમાં મનુષ્યના સો વર્ષના જીવનને ચાર અવસ્થામાં અથવા કહો કે ચાર આશ્રમ વ્યવસ્થામાં વહેંચી નાખવામાં આવ્યું છે : બ્રહ્મચર્યાશ્રમ, ગૃહસ્થાશ્રમ, વાનપ્રસ્થાશ્રમ અને સંન્યાસાશ્રમ.

આ આશ્રમ વ્યવસ્થા મુજબ આટલું તો થવું જ જોઈએ :

(૧) ૨૫ વર્ષની વય પહેલાં કોઈનું લગ્ન થવું જોઈએ નહીં. ત્યાં સુધી તો માત્ર ભણવાનું જ હોય, કમાવાનું હોય જ નહીં. એટલે જેમનાં લગ્ન થઈ ગયાં હોય તે બધાં લગ્ન ફોક ગણવામાં આવે. વળી, ૨૫ વર્ષની વય સુધીનાં બધાં યુવકો અને યુવતીઓ જો અત્યારે કમાતા હોય તો એ બધાંને નોકરીમાંથી કાઢી મૂકીને ભણવા મોકલી દેવાનાં. કોઈ પણ કારખાના કે ઓફિસમાં ૨૫ વર્ષથી ઓછી વયની વ્યક્તિ કામ કરતી હોવી જોઈએ જ નહીં. 

(૨) ૨૫થી ૫૦ની વય દરમ્યાન જ કમાવાનું કામ કરવાનું, એ પહેલાં પણ નહીં અને પછી પણ નહીં. કોઈ રાજનેતા પણ આ ઉંમરમાં જ થાય, એ પહેલાં પણ નહીં અને પછી પણ નહીં.

(૩) ૫૦ વર્ષની વય થાય એટલે ઘરબાર છોડીને જંગલમાં જતા રહેવાનું. અથવા ઘરમાં રહીને પણ જંગલમાં રહેતા હોવ એ રીતે જ રહેવાનું. એનો અર્થ એ પણ છે કે આર્થિક કમાણી કરવાનું બંધ કરવાનું. પેન્શન પણ લેવાનું નહીં. 

(૪) ૭૫ની વય થાય એટલે સંન્યાસ લઈ લેવાનો, ભગવાં વસ્ત્રો ધારણ કરવાનાં, ભીખ માગીને જ ખાવાનું અને આત્માનો ઉદ્ધાર કરવાનો અને પરમાત્માને મળવાની તૈયારી કરવાની. ૭૫ વર્ષની વય પહેલાં સાધુ થવાનું જ નહીં, અને કોઈને સાધુ બનાવવાના પણ નહીં. 

આજકાલ હિંદુ સંસ્કૃતિની બહુ દુહાઈ દેવામાં આવે છે. અને વળી, જગતની શ્રેષ્ઠ સંસ્કૃતિ હિન્દુ સંસ્કૃતિ છે એમ ઢોલ પીટીને કહેવામાં આવે છે. તો જેઓ આવો દાવો કરે છે એ બધાએ આ આશ્રમ વ્યવસ્થાનું પાલન કરવું જોઈએ કે નહીં? 

આ જંબુદ્વીપમાં કે ભારતવર્ષમાં ભૂતકાળમાં બધું બહુ મહાન હતું એમ કહેવામાં આવે છે. તો આશ્રમ વ્યવસ્થા બહુ સારી અને મહાન હતી કે નહીં? તેનું પાલન આવો દાવો કરનારા લોકોએ જાતે કરીને મહાન અને દિવ્ય ભારતમાં આખા વિશ્વ માટે દાખલો બેસાડવો જોઈએ કે નહીં? એમ કરવાથી આ ભારતવર્ષ કે આર્યાવર્ત વિશ્વગુરુ થાય કે નહીં? અને હા, એ બધાને મોક્ષ મળે કે નહીં? 

તા.૨૦-૦૭-૨૦૨૫

સૌજન્ય : હેમંતકુમારભાઈ શાહની ફેઇસબૂક દીવાલેથી સાદર

હેમન્તકુમાર શાહ

શ્રીમદ્ ભગવદ્ ગીતાના બીજા અધ્યાયમાં ભગવાન શ્રીકૃષ્ણ, અર્જુન પ્રશ્ન પૂછે છે એટલે, સ્થિતપ્રજ્ઞ મનુષ્યનાં લક્ષણો અઢાર શ્લોકોમાં ગણાવે છે. મહાત્મા ગાંધીની રોજની સાંજની પ્રાર્થનામાં આ શ્લોકોનું પણ સ્થાન હતું.

કિશોરલાલ મશરૂવાળાએ ગીતાનો જે અદ્ભુત સમશ્લોકી અનુવાદ કર્યો છે તેમાં આ અઢાર શ્લોકોમાં લગભગ વચ્ચે આવતા બે શ્લોક આ પ્રમાણે છે :

“વિષયોમાં રહે ધ્યાન, તેમાં આસક્તિ ઊપજે, 

જન્મે આસક્તિથી કામ, કામથી ક્રોધ નીપજે.

ક્રોધથી મૂઢતા આવે, મૂઢતા સ્મૃતિને હરે,

સ્મૃતિલોપે બુદ્ધિનાશ, બુદ્ધિનાશે વિનાશ છે.”

ગીતા પણ કહે છે કે છેવટે બુદ્ધિનો નાશ થાય ત્યારે જ આખરી વિનાશ થાય છે. આજકાલ રાજકીય ભક્તો સ્વયંનો બુદ્ધિનાશ કરી રહ્યા છે, તેઓ નરી આંખે દેશની જે વાસ્તવિકતા દેખાય છે તે જોવા પણ તૈયાર હોતા નથી. તેમની સ્મૃતિ બદલવામાં આવી રહી છે અને વિકૃત કરવામાં આવી રહી છે એટલે એમણે એમની ભક્તિમાં તર્કશક્તિ અને બુદ્ધિને કોરાણે મૂકી દીધાં છે. આ રાજકીય ભક્તોએ તેમની બુદ્ધિ તેમના એકમાત્ર નેતાને સોંપી દીધી છે કે જે વિષયોમાં આસક્ત છે, અને ભક્તોએ પોતે તેનું શરણું લઈ લીધું છે. 

પરિણામે તેઓ તેમનો બુદ્ધિનાશ કરી માત્ર તેમનો પોતાનો વિનાશ નોતરે છે એવું નથી, એ તો થાય પણ ખરો કે ન પણ થાય, તેઓ દેશનો પણ વિનાશ, ધીમી ગતિએ તો ધીમી ગતિએ, નોતરી રહ્યા છે. તેનું કારણ એ છે કે આ બુદ્ધિનાશ વ્યક્તિગત રહ્યો નથી પણ સામૂહિક સ્તરે પહોંચી ગયો છે.  

ગુજરાતની શાળાઓમાં ગીતાનો અભ્યાસ દાખલ કરવામાં આવ્યો છે. શું એમાં આ બુદ્ધિનાશ એટલે શું અને એ વિનાશને કેવી રીતે આમંત્રે તે ભણાવાશે?

ગણ્યા ગણ્યા નહીં અને વીણ્યા વીણ્યા નહીં એટલા બધા ધર્મોના કથાકારો કે પછી ભગવાધારી કે સંસારી મોટિવેશનલ સ્પીકરો આ બુદ્ધિનાશ વિશે અને તેનાથી થતા વિનાશ વિશે વાત કરશે? કથાકારોની સાથે જ જય વસાવડા, કાજલ ઓઝા વૈદ્ય, સંજય રાવલ, રમેશ તન્ના કે દીપક તેરૈયા જેવાઓ નાગરિકોના બુદ્ધિભ્રમ, બુદ્ધિભ્રષ્ટતા અને છેવટે બુદ્ધિનાશમાં કેટલો ફાળો આપી રહ્યા છે?

ગીતાના ચોથા અધ્યાયના ૩૮મા શ્લોકમાં એમ કહ્યું છે કે, “न हि ज्ञानेन सदृशम् पवित्रम् इह विद्यते.” એટલે કે ज्ञान જેટલી પવિત્ર વસ્તુ આ જગતમાં એકેય નથી. પણ બુદ્ધિને કોરાણે મૂકનારા ज्ञान કેવી રીતે પ્રાપ્ત કરી શકે? 

આ રાજકીય ભક્તો તો “मामेकं शरणं व्रज”માં શ્રદ્ધા ધરાવે છે. તેમનો નેતા કહે છે કે “માત્ર મારા શરણમાં આવી જા.” અને તેઓ તેમની બુદ્ધિનો નાશ કરીને નેતાની શરણમાં ગયેલા છે. 

તા.૦૯-૦૭-૨૦૨૫

સૌજન્ય : હેમંતકુમારભાઈ શાહની ફેઇસબૂક દીવાલેથી સાદર

અમેરિકામાં શનિવારે ૧૪મી જૂને અમેરિકન સિવિલ લિબર્ટી યુનિયન(ACLU)ના અંદાજ મુજબ ૫૦ લાખ લોકોએ લગભગ ૨,૧૦૦ શહેરો અને નગરોમાં ટ્રમ્પની નીતિઓ સામે વિરોધ કર્યો. કોઈ મોટું શહેર કે નગર એ વિરોધથી બાકી નહીં રહ્યું હોય. આ વિરોધનું નામ છે ‘નો કિંગ્સ’.

આ આંદોલનની વેબસાઇટ જોઈએ તો ખબર પડે છે કે કોઈ એનો નેતા છે જ નહીં. એ એક જૂથ છે. એટલે કોઈ “આંદોલનજીવી” એની પાછળ છે એવો કોઈ આક્ષેપ ટ્રમ્પ કરી શકે તેમ નથી. મહદ્ અંશે શનિવારના દેખાવો શાંત જ રહ્યા. “નો જસ્ટિસ, નો પીસ”નો નારો પણ બોલાયો અને સત્તાધીશો સંવેદનશીલ બનશે એવી આશા પણ વ્યક્ત કરાઈ. 

૧૪મી જૂને રાષ્ટ્રધ્વજ દિન હતો અને ટ્રમ્પનો જન્મદિન પણ હતો. શનિવારે ૨.૫ કરોડ ડોલરથી ૪.૫ કરોડ ડોલરના ખર્ચે આર્મી પરેડ વોશિંગ્ટનમાં યોજાઈ અને તે જ દિવસે આ વિરોધો પણ થયા. ૧૯૯૧ પછી પહેલી વાર આવી આર્મી પરેડ અમેરિકામાં યોજાઈ હતી. એમાં જાતજાતનાં શસ્ત્રોનું પ્રદર્શન થયું અને એ પરેડ એક અંદાજ મુજબ બે લાખથી થોડા ઓછા લોકોએ નિહાળી. જો કે, આકાશમાં ફૂટતા ફટાકડા કે રોશની જોવા માટે આઠ લોકો હાજર થયા હતા. 

બીજી તરફ, ૫૦ લાખ લોકોએ ટ્રમ્પની નીતિઓનો વિરોધ કર્યો! ટ્રમ્પ બીજી વખત સત્તા પર આવ્યા પછી આ સૌથી મોટો વિરોધ થયો છે. ટ્રમ્પ પર મોટો આક્ષેપ એ કરાઈ રહ્યો છે કે તેઓ રાષ્ટ્રપ્રમુખ તરીકેની સત્તાઓનો દુરુપયોગ કરી રહ્યા છે. 

‘નો કિંગ્સ’ની વેબસાઇટ પર લખવામાં આવ્યું છે કે “રાષ્ટ્રધ્વજ પ્રમુખ ટ્રમ્પનો નથી, આપણા સૌનો છે ….. આપણે ઇતિહાસ બનતો જોઈ રહ્યા નથી, આપણે ઇતિહાસ બનાવી રહ્યા છીએ.”

તેની વેબસાઈટ પર એમ પણ લખવામાં આવ્યું છે કે, “નો કિંગ્સ આંદોલનના તમામ પ્રસંગો પાછળનો મૂળ સિદ્ધાંત અહિંસક પગલાં પ્રત્યેની પ્રતિબદ્ધતા છે ….. કોઈ પણ પ્રકારનાં શસ્ત્રો, પછી ભલે ને તે કાનૂની રીતે માન્ય હોય, આ પ્રસંગોમાં લાવવાં જોઈએ નહીં.” 

બોલો, આમાં ક્યાં ય મહાત્મા ગાંધી દેખાય છે, ભલે, એમનું નામ લેવામાં આવ્યું ન હોય?

આ આંદોલનનું જે નામ આપવામાં આવ્યું છે તે સમજવા જેવું છે. લોકશાહીમાં રાજાની જેમ વર્તતા ટ્રમ્પ સામે આ વિરોધ છે. અમેરિકન નાગરિકો એની પ્રતીતિ કરાવી રહ્યા છે કે તેઓ હજુ ટ્રમ્પની ભક્તિમાં પડ્યા નથી અને તેમને લોકશાહીના ઓઠા હેઠળ રાજાશાહી જોઈતી નથી. 

આ ‘નો કિંગ્સ’ આંદોલનનો જે લોગો છે તે રાજમુગટ પર ચોકડી મારે છે. એ એમ કહેવા માગે છે કે ચૂંટાયેલા નેતાએ રાજાની જેમ વર્તવાનું નથી. 

એક રસપ્રદ બાબત એ પણ ખરી કે ‘નો કિંગ્સ’ આંદોલનના ટેકામાં શનિવારે ફ્રાન્સમાં પણ લોકોએ દેખાવો કર્યા. ફ્રાન્સની સરકારે એ થવા પણ દીધા. એને કહેવાય લોકશાહી.

પુતિનના રશિયામાં છેલ્લાં ૨૫ વર્ષમાં મોટા પાયે આવા દેખાવો થયા હોવાનું જાણમાં નથી. પુતિન સામ્યવાદી જોસેફ સ્ટાલિન અને લિયોનિદ બ્રેઝનેવ વગેરેના માર્ગે છે : વિરોધ અને વિરોધીઓને ખતમ કરો. સામ્યવાદી ચીન વિશે તો કશું કહેવાય જ નહીં ને! 

પણ અમેરિકા કંઈ રશિયા કે ચીન નથી. ભારતમાં જો સરકાર સામે દેખાવો યોજવાની પરવાનગી પોલિસ ન આપતી હોય તો સમજવાનું કે ભારત ચીન અને રશિયાના માર્ગે જઈ રહ્યું છે અને નેતાઓ રાજાની જેમ વર્તી રહ્યા છે. 

ભારતીય નાગરિકોએ પણ આ બોલવાનો સમય ક્યારનો ય પાકી ગયો છે : નો કિંગ્સ. 

તા.૧૫-૦૬-૨૦૨૫

સૌજન્ય : હેમંતકુમારભાઈ શાહની ફેઇસબૂક દીવાલેથી સાદર